________________
શબ્દકોશ,
૧૫૭
પવનના ઝપાટાથી તેનું રક્ષણ કરવું રહ્યું, અન્યથા પાછું મોહનું આવરણ આવી
જાય છે. સમકિતી-સમષ્ટિ સમ્યગ્દર્શન પામેલ વ્યક્તિ.
સમિતિ-ગુપ્તિમુનિના સમગ્ર જીવનવ્યવહારને આવરી લેતા આઠ વ્યાપક નિયમો : પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ. ગુપ્તિ મન, વાણી અને કાયાને પરમાં પ્રવૃત્ત થવા ન દેતાં નિજમાં જ સ્થિર કરવાનો અભ્યાસ તે ગુપ્તિ. તેના ત્રણ ભેદ છે: મનોગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ અને કાયગુપ્તિ.
સમિતિ-જ્યાં સુધી દેહ છે ત્યાં સુધી ખાવું-પીવું, ભિક્ષા, મળ-મૂત્રનું વિસર્જન, હરવું-ફરવું અનિવાર્ય અને આવશ્યક વાતચીત વગેરે તો રહે જ છે. આ અનિવાર્ય પ્રવૃત્તિઓ કઈ રીતે કરવી તે અંગેની લક્ષ્મણરેખા આંકતા નિયમો તે પાંચ સમિતિ.
સર્વવિરતિ–૧. પૂર્ણ સંયમ, ૨. ગૃહસ્થાશ્રમનો ત્યાગ કરી સંયમજીવન સ્વીકારનાર પંચમહાવ્રતધારી મુનિ. તે આત્માનુભવયુકત હોય તો તેમનું સામાન્યતઃ છઠુંસાતમું ગુણસ્થાનક હોય, અન્યથા પારમાર્થિક દૃષ્ટિએ પહેલું ગુણસ્થાનક સમજવું.
સંકલેશ—ચિત્તની પ્રસન્નતાને ડહોળી નાખનાર દ્વેષ, રોષ, ચિંતા, ભય આદિ માનસિક વિકારો.
સંશા જન્મજાત વાસનાઓ- instincts. આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ આ
ચાર મુખ્ય સંજ્ઞાઓ છે. આ ચાર ઉપરાંત ક્રોધ, માન, માયા, લોભ, ઓઘ અને લોકસંજ્ઞા અર્થાત્ લોકેષણા મળી દશ સંજ્ઞાઓ શાસ્ત્રકારોએ ગણાવી છે. સંવેગ-મુક્તિની ઝંખના. સંમૂચ્છિમ–૧. કશા પણ વિચાર-વિમર્શ વિના, યાંત્રિપણે કે દેખાદેખીથી કરાતી ક્રિયા, ચિત્તના સહયોગ વિનાનું ધાર્મિક અનુષ્ઠાન; ૨. મન વિનાના જીવો.
સાધર્મી સમશીલ કે સમાનધર્મી વ્યકિતઓ.
સાનુબંધ–જેની પરંપરા-chain-reaction-ચાલે એવું.
સામાયિક ઓછામાં ઓછી બે ઘડી અર્થાત્ અડતાલીશ મિનિટ સુધી, સાંસારિક સર્વ
