________________
૧૫૦
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું?
આપણી આજુબાજુનું સમગ્ર વાતાવરણ દૃશ્ય ઉપરાંત અતિ સૂક્ષ્મ અદૃશ્ય ભૌતિક પરમાણુઓથી વ્યાપ્ત છે. એ પરમાણુઓના તેમની સ્થૂળતા કે સૂક્ષ્મતાની તરતમતા અનુસાર અનેક પ્રકાર છે, તેમાંનો એક પ્રકાર ‘કાશ્મણ વર્ગણા' તરીકે ઓળખાય છે. એમ જ પડેલી એ કાર્મણ વર્ગણામાં જીવને સુખ-દુ:ખ આપવાની કોઈ શકિત નથી. પરંતુ જેમ લોખંડના ટુકડામાંથી વિદ્યુત પસાર થતાં તેમાં લોહચુંબકત્વ ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ રાગ-દ્વેષ-મોહવશ જીવાત્મા જયારે કંઈ પણ વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિમાં ભળે છે ત્યારે તેની નિકટ રહેલ કાર્મણ વર્ગણા જીવાત્માના એ શુભાશુભ અધ્યવસાય (ભાવ-વૃત્તિ-વિચાર)થી સ્વયં પ્રભાવિત થઇ જાય છે, અને સુખદુઃખ આપનાર સંયોગો પેદા કરવાની એક શકિત તેનામાં આવિર્ભાવ પામે છે અને તે, તે આત્માને ‘ચોંટી જાય છે. આત્માને ચોંટી રહેલ એ કાર્મણ વર્ગણાને જૈન પરિભાષા કર્મ' તરીકે ઓળખે છે. આ કર્મ, ટાઇમબોમ્બની જેમ, એનો સમય પાયે પોતાનો પ્રભાવ બતાવે છે, અને જીવાત્માને તેની તે તે વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિનું ફળ ચખાડે છે.
કર્મકૃત-જુઓ ‘ઔદયિક ભાવ
કર્મનિર્જરા–આત્માને વળગેલાં કર્મ સુખ-દુ:ખાદિ દ્વારા ભોગવાઈને કે તપ-જપાદિ
દ્વારા ખરી જાય, ઓછા થાય કે નાશ પામે છે .
કેવળજ્ઞાન-જીવન્મુકિત, પૂર્ણજ્ઞાન.
ગણધર—તીર્થંકરના પટ્ટશિષ્ય.
ચરમાવર્ત-ભવભ્રમણનો છેલ્લો ફેરો.
જિનશાસન–૧. શ્રી જિનેશ્વર દેવની આજ્ઞા-ઉપદેશ, ૨. એ આજ્ઞાને અનુસરનાર
લોકસમૂહ-જૈન સંઘ.
જિનેશ્વર–જિનોમાં સર્વશ્રેષ્ઠ, અર્થાત્ તીર્થંકર. તીર્થંકર-નામકર્મના યોગે અતિ વિશિષ્ટ પુણ્ય અને અસાધારણ શક્તિઓ સાથે અવતરેલા મહાપુરુષો; જે પોતાને પૂર્ણ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થયે જગતને મુકિતપંથે દોરે છે–તીર્થની સ્થાપના કરી મોક્ષમાર્ગના સારથિ બને છે.
ત્રણ-સ્થાવર–જે જીવો સુખ-દુ:ખથી પ્રેરિત થઈને સ્વયં એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને ગતિ કરી શકે તે ત્રસ; જે જીવો એ રીતે સ્વેચ્છાએ સ્થાનફેર નથી કરી શકતા તે સ્થાવર.
