________________
શબ્દકોશ .
૧૪૯ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ-કર્મબંધ થયા પછી તે કર્મ આ જીવનમાં જ, પછીના જન્મમાં કે
અનેક જન્મો બાદ ઉદયમાં આવે છે. કર્મનો બંધ થાય ત્યારે, તે કર્મ આત્મા સાથે કેટલો વખત રહી શકે એ પણ નક્કી થતું હોય છે એ સમયમર્યાદાને તે કર્મની ‘સ્થિતિ’ કહેવાય છે. કર્મના મુખ્ય આઠ પ્રકાર છે. કર્મની એ આઠ પ્રકૃતિઓની ઓછામાં ઓછી ‘સ્થિતિ અને વધુમાં વધુ ‘સ્થિતિ ભિન્ન ભિન્ન છે. જુદી જુદી પ્રકૃતિનાં કર્મ આત્મા સાથે વધુમાં વધુ જેટલો સમય રહી શકે તે સમયગાળાને તે તે કર્મપ્રકૃતિની ‘ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ’ કહેવાય.
ઉત્સર્ગ-અપવાદ–કોઇ પણ વિધિ-નિષેધવિષયક સર્વ સામાન્ય વિધાન તે ઉત્સર્ગ
અને વ્યક્તિ, પ્રસંગ કે પરિસ્થિતિ વિશેષમાં તે નિયમમાં જે છૂટછાટ મૂકવામાં આવે તે અપવાદ.
ઉપશમ–જ્યાં વિકારો સસુલ નાશ ન પામ્યા હોવા છતાં, તે કાર્યકર ન બનતાં, દબાયેલા પડ્યા હોય એવી વિંકારરહિત અવસ્થા.
એજન–એ -પૂર્વોક્ત ગ્રંથ (અંગ્રેજી સમાનાર્થે bid).
ઓઘ –૧. જૈન ત્યાગીઓનું ઊનના રેશાવાળું એક ઉપકરણ, જે સંયમના પ્રતીક તરીકે દીક્ષા વખતે તેઓ ગ્રહણ કરે છે અને જીવનભર પોતાની પાસે રાખે છે; રે. સંયમ, દીક્ષિત જીવન.
ઔદયિક ભાવ-૧. કર્મના ઉદયના કારણે પ્રાપ્ત અવસ્થા, સંયોગો, પરિસ્થિતિ, ગુણો, લાભ-હાનિ, સુખ-દુઃખ વગેરે—જેમ કે શરીર અને તેનાં રૂપરંગ, ઇન્દ્રિયોની ક્ષમતા કે ખાંડ-ખાંપણ, રોગ કે આરોગ્ય, બુદ્ધિની વિશેષતા કે ન્યૂનતા, વ્યકિતત્વ, સંપત્તિ 'ઇત્યાદિ; ૨. એને મહત્વ આપનાર ચિત્તવૃત્તિ.
કષાય-કામ, ક્રોધ, લોભ, મદ-માન-અહંકાર, મામા-ફૂડ-કપટ, ઈર્ષા, ધૃણા, ભય આદિ મલિન ચિત્તવૃત્તિઓ.
કર્મ–વિશ્વવ્યવસ્થાનો એક સનાતન નિયમ છે કે “વાવો તેવું લણો', “કરો તેવું પામો,’ જૈન, બૌદ્ધ અને હિંદુ વિચારધારામાં તે કર્મના નિયમ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
પ્રશ્ન થાય કે અગણ્ય જીવાત્માઓ દ્વારા વિશ્વના ગમે તે ખૂણેખાંચરે થતી સારી-નરસી વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિનું તેવું ફળ તે તે જીવાત્માને અચૂક મળે એ માટેનું તંત્ર શું છે? એની સમજ જૈનદર્શનનો કર્મસિદ્ધાંત આપે છે. જૈનદર્શન માને છે કે
