________________
૧૫૩
શબ્દકોશ , પૂર્વ- જુઓ “દૃષ્ટિવાદ'. પૂર્વધર- જેને એક કે વધુ પૂર્વનું જ્ઞાન હોય તે પૂર્વસેવા ધર્મપ્રાપ્તિ માટેની પૂર્વતૈયારી રૂપ સત્યવૃત્તિ.
પૌષધ-આત્મજાગૃતિની પુષ્ટિ અર્થે, ઓછામાં ઓછા ચાર પ્રહર સુધી, સાંસારિક સર્વ પ્રવૃત્તિનો પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક ત્યાગ કરી, સાધુની જેમ આત્મસાધનામાં રહેવાનું વ્રત. શ્રાવકના બાર વ્રતોમાંનું અગિયારમું વ્રત.
પ્રણિધાન–-પોતાનાથી નીચલી કક્ષાના જીવો પ્રત્યે કરૂણાશીલ, પરોપકારથી વાસિત અને નિષ્પાપ ચિત્તવાળી વ્યકિતનો કરાતી ક્રિયામાં દત્તચિત્ત રહેવાનો સંકલ્પ. કોઇપણ ધર્મપ્રવૃત્તિ ઓછામાં ઓછી આ શરત પૂરી કરતી હોય તો જ જ્ઞાનીઓ પારમાર્થિક ધર્મપ્રવૃત્તિ તરીકે તેને માન્ય કરે છે; ઉપર્યુક્ત ચાર ગુણરહિત ધર્મક્રિયા ‘દ્રક્રિયા ગણાય છે (જુઓ ટિપ્પણ ૨૬, પ્રકરણ ૬).
પ્રણિધાન, પ્રવૃત્તિ, વિનય, સિદ્ધિ અને વિનિયોગ–આ પાંચ આશય ઉત્તરોત્તર વધુ આત્મવિકાસ સૂચવે છે (તવિષયક વિશેષ જિજ્ઞાસુએ ‘યોગવિશિકા' ઉપરની ઉપા. યશોવિજયજીકૃત વૃત્તિ જોવી).
પ્રતિક્રમણ જૈન ગૃહસ્થ સાધકોએ તેમજ, મુનિઓએ કરવાનું એક દૈનિક અનુષ્ઠાન, કે જેમાં દિવસ-રાત્રિની પ્રવૃત્તિ દરમ્યાન સંભવિત સ્કૂલનાઓને સંભારી જઇ, પોતાથી થયેલ સ્કૂલનાઓનું ગુરુને નિવેદન કરી, તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત અને શોધન કરાય છે ?
વિશાળ અર્થમાં કહીએ તો અજ્ઞાનવશ થયેલ પાપનો પશ્ચાત્તાપ કરીને શુદ્ધ થવું કે વાસનાઓ અને વિકારોમાં તણાઈ જઈ આત્મભાવથી દૂર જવાયું હોય તેનું ભાન થતાં પુનઃ આત્મભાવમાં આવવું તે પ્રતિક્રમણ છે.
પ્રપેક્ષણા–પ્રમાર્જના—પૂજવું-માર્જવું ચીજવસ્તુ લેતાં-મૂકતાં નજરે ન ચડતા સૂક્ષ્મ
જીવો પણ દબાઇ કે કચડાઇ ન જાય તે માટે જૈન મુનિઓ ઊનના રેશાવાળા એક ઉપકરણ વડે જમીનને અને લેવા-મૂકવાની ચીજવસ્તુને સાફ કરે છે તે ક્રિયા.
પ્રવચનપ્રભાવના–૧. જૈન ધર્મનો પ્રભાવ અને પ્રસાર વધારનારી પ્રવૃત્તિ ૨. જૈન ઘર્મના પ્રભાવ અને પ્રસારનો વધારો.
