________________
શબ્દકોશ ·
બધા એકેન્દ્રિય જીવો—પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિ—સ્થાવર કોઢિના છે. એકેન્દ્રિય સિવાયના બધા ત્રસ કોટિમાં આવે—રોગાદિ કોઈ અવસ્થામાં સ્વતંત્ર હલનચલન કરવા અસમર્થ હોય તો પણ.
૧૫૧
દેશવિરતિ—૧ આંશિક સંયમ, અણુવ્રત; ૨. આંશિક સંયમવાળું ગુણસ્થાનક; ૩. જેણે પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક આંશિક વ્રત-નિયમનો સ્વીકાર કર્યો હોય એવો ગૃહસ્થ સાધક—તેને આત્માનુભવ થઈ ચૂકયો હોય તો તેનું ગુણસ્થાનક પાંચમું, અન્યથા તેનું ગુણસ્થાનક પારમાર્થિક દૃષ્ટિએ તો પહેલું જ સમજવું.
દ્રવ્યક્રિયા—આંતરિક ભાવશૂન્ય બાહ્ય ધર્મપ્રવૃત્તિ. દ્રવ્યલિંગ-ગુણ વિના સાધુનો માત્ર વેશ.
દ્રવ્ય-આચાર્ય—ગુરુ તરીકેની ગુણસંપત્તિ વિનાના, સ્વાર્થી, ધન-શિષ્ય-કીતિની ભૂખવાળા કહેવાતા ગુરુ કે આચાર્ય, જે પોતે અજ્ઞાનમાં અથડાતા હોય અને બહિરાત્મભાવમાં —ભૌતિક આસક્તિમાં—ડૂબેલા હોઈ ‘ધન હરે પણ ધોખો નવ હરે’ એ ઉક્તિને સાર્થક કરતા હોય છે.
દૃષ્ટિવાદ...જૈન શાસ્ત્રગ્રંથોમાંના મુખ્ય બાર આગમોમાંનું બારમું આગમ. સર્વ આગમો કરતાં તે મોટું છે. ચૌદ પૂર્વનો સમાવેશ તેમાં થયેલ છે. એના વિસ્તાર અને વ્યાપનો ખ્યાલ એ રીતે આપવામાં આવે છે કે, પહેલું પૂર્વ લખવા માટે એક હાથી-પ્રમાણ શાહીની જરૂર પડે, અને તે પછીના ઉત્તરોત્તર પૂર્વને લખવા માટે પૂર્વ પૂર્વથી બમણી શાહી જોઈએ. આ આગમ હાલ ઉપલબ્ધ નથી:
દૃષ્ટિરાગ—કોઈ વ્યક્તિ, સંસ્થા, વિચારધારા કે મત - પંથ પ્રત્યે મમત્વપ્રેરિત આંધળી શ્રદ્ધા- ભક્તિ.
દ્વાદશાંગી—૧. જૈનાગમોમાંનાં પ્રમુખ બાર આગમોનો સમુચ્ચય; ૨. સમસ્ત શ્રુત.
નદી-ઘોળ-પાષાણ ન્યાય—નદીના પ્રવાહમાં દૂરથી તણાઈને આવતા પથ્થરો અથડાતાં-કૂટાતાં આપમેળે લીસા અને ઘાટીલા બની જાય છે, તેમ ભવભ્રમણ દરમ્યાન દુ:ખો સહન કરતાં કરતાં જીવોનો વિકાસ અનાયાસ થતો રહે છે; એ અનાયાસ વિકાસનો નિર્દેશ કરવા આ શબ્દપ્રયોગ થાય છે.
નય—દૃષ્ટિકોણ. કોઇ પણ વસ્તુને અનેક પાસાં હોય છે; સામાન્યત: તેના કોઈ એક
