________________
આપણી ધર્મપ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય
૧૩૭
બોધ નહિ પણ, પોતાના શુદ્ધ શાશ્વત સ્વરૂપનું ભાન અને જગતના સર્વ ભાવોની ક્ષણભંગુરતાની પ્રતીતિ અપેક્ષિત છે. આ ત્રણેને મુમુક્ષુ જો
વળગી રહે તો તેની ધર્મસાધના કયાંય અટવાયા વિના કે કોઈ આડમાર્ગે ફંટાયા વિના ધ્યેયની દિશામાં જ વહેતી રહે. આ ત્રણનો સંયુકત પ્રયોગ થાય અર્થાત્ ચિત્ત ભોગોથી વિરકત, જીવસૃષ્ટિ પ્રત્યે આત્મીયતાભરી સહાનુભૂતિવાળું અને જ્ઞાનથી વાસિત રહે તો નિશ્ચય અને વ્યવહારનો— જ્ઞાન અને ક્રિયાનો—સમન્વય આપમેળે સધાય અને સમત્વનો વિકાસ સુલભ બને.*
યમ, નિયમ, સંયમ, ન્યાય-નીતિ અને જીવજગત પ્રત્યે આત્મીયતાપૂર્વકના જીવનવ્યવહાર વિના આત્મસાધનાનો પંથ કપાતો નથી. પરંતુ વ્યવહારમાર્ગનું આ અનુસરણ મુકિતની દિશામાં પહેલું પગલું છે. એના અવલંબને ચિત્તની અશુદ્ધિ દૂર કરી તેની ચંચળતા ઘટાડી આત્મપરિણામોમાં સ્થિરતા લાવવાની છે એ તથ્ય વિસરાવું ન જોઈએ. નિર્વિકલ્પ ઉપયોગમાં ઠરવું એ નિશ્ચયમાર્ગનું લક્ષ્ય છે. વ્યવહારની ગતિને નિશ્ચય નિશ્ચિત દિશા આપે છે. એની આંગળી સદા આત્માના શુદ્ધ, શાશ્વત સ્વરૂપ ભણી રહે છે. મહાસાગરની સફર ખેડતા નાવિકને તેની ગતિની દિશા નક્કી કરવામાં હોકાયંત્રની સોય મદદ કરે છે તેમ, ભવસમુદ્રને પાર કરવા વ્યવહારની નાવમાં બેઠેલાને સ્વરૂપની દિશા ચીંધીને નિશ્ચય આડ માર્ગે ફંટાઈ જતાં બચાવે છે. વ્રત-તપ-સંયમ વડે જીવનમાંથી સ્થૂળ, અશુદ્ધિઓ દૂર કર્યા પછી એના અહંકાર—સાત્ત્વિક અહંકાર કે કહેવાતા પ્રશસ્ત કષાયોમાં ફસાઈ ન જવાય તે માટે નિશ્ચયનું અવલંબન જરૂરી છે. આ મુદ્દા પ્રત્યે શ્રેયાર્થીનું ધ્યાન ખેંચતાં ઉપાધ્યાય યશોવિજયજી મહારાજે કહ્યું છે કે,
Y અહંકાર મમકારનું બંધન, શુદ્ધ નય તે દહે દહન જિમ ઈધન; શુદ્ધ નય દીપિકા મુકિત મારગ ભણી, શુદ્ધ નય આથી છે સાધુને આપણી.
–૩૫૦ ગાથાનું સ્તવન, ઢાળ ૧૬, ગાથા ૧૦.
*આ મુદ્દાની વિસ્તૃત છણાવટ ઇચ્છતા જિજ્ઞાસુઓએ લેખકકૃત ‘આત્મજ્ઞાન અને સાધનાપથ' પુસ્તકમાંનું ‘સમત્વ : સાધનાનો રાજપથ' શીર્ષક પ્રકરણ જોવું.
