________________
આપણી ધર્મપ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય
૧૪૧ ધર્મારાધના દ્વારા જો આપણી જ્ઞાનદૃષ્ટિ ન ખૂલે તો આપણી એ ધર્મારાધના મોહ સામેના યુદ્ધનો પડકાર ન રહેતાં, મોહના નિદર્શન મુજબનો એક વેષ ભજવવા સ્વરૂપ જે બની રહે ને? મુમુક્ષુના જીવનમાં આના જેવી કરુણતા બીજી કઈ હોઈ શકે? સાધનાના પ્રાણ : અંતર્મુખતા અને આત્મજાગૃતિ
બાહ્ય નિવૃત્તિ એ ચારિત્રધર્મનું બહારનું ખોખું છે, આંતર જાગૃતિ એના પ્રાણ છે.૧૧ એટલે વિષયોના અને આરંભ-સમારંભના બાહ્ય ત્યાગ અને મુનિજીવન પ્રાયોગ્ય બાહ્ય આચરણ. માત્રથી મુમુક્ષુએ નિરાંતનો શ્વાસ લેવો ન ઘટે. જ્ઞાનીઓએ ફોડ પાડીને કહ્યું છે કે પૂજા, પ્રતિક્રમણ આદિ આવશ્યક ક્રિયા પ્રત્યેના અનુરાગ અને જિનવાણીની પ્રીતિ વડે સ્વર્ગ સુખો મળે, પરમપદ નહિ પરમપદની પ્રાપ્તિ અર્થે જ્ઞાનયોગ આવશ્યક છે.૧૨ માટે, ધર્મપ્રવૃત્તિની સાથે આત્મજાગૃતિ ટકી રહે એ માટેનો પણ આપણો પ્રયાસ રહેવો જોઈએ.
સ્વરૂપ સાથે ચિત્તનું અનુસંધાન કર્યા વિના, ચિત્તમાં પડેલાં તૃષ્ણા, રાગ, દ્વેષ અને મોહ–અવિદ્યાની જડ ઉખેડી શકાતી નથી. ચિત્તમાં મૂળભૂત પરિવર્તન લાવવા અને તેમાં અવચેતન સ્તરે રહેલ તૃષ્ણા, મત્સર, વેષ, ભય આદિ કનિષ્ઠ વૃત્તિઓનો ઉચ્છેદ કરવા શ્રેયાર્થીએ સ્વરૂપજાગૃતિની કળા સાધવી જોઈએ.*
સ્વરૂપજાગૃતિની કળા હસ્તગત ન થઈ તો એ સંભવિત છે કે, અણગાર થઈને ધાર્મિક પ્રવૃત્તિના વાતાવરણમાં આખોયે વખત આત્માની, મુકિતની અને સાધનાની વાતો કરતાં રહેવા છતાં, અંતર તો ઔદયિક ભાવોમાં જ બદ્ધ રહી જાય અને એ અણગાર અહ-મમના આવેગોમાં જ તણાતો રહે. જ્યારે સ્વરૂપની જાગૃતિવાળો ગૃહસ્થ સાધક પણ, કુટુંબની સાથે વસવાટ તથા પારિવારિક અનેક જવાબદારીઓનું પરિવહન કરવા છતાં, અંતરથી ન્યારો રહી શકે છે–અલિપ્ત રહી શકે છે.
સમ્યગદર્શન વિના કઠોર તપ, બહોળું શ્રુતજ્ઞાન અને ઉગ્ર ચારિત્ર * અંતર્મુખતા અને સ્વરૂપાનુસંધાન માટેની વિવિધ સાધનપ્રક્રિયાઓના જિજ્ઞાસુએ લેખકકૃત ‘આત્મજ્ઞાન અને સાધનાપથી પુસ્તકનું ‘અંતર્મુખતા અને સાક્ષીભાવની સાધના' શીર્ષક પ્રકરણ જોવું.
