________________
૧૩૯
આપણી ધર્મપ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય જ્ઞાનીઓ મુમુક્ષુનું ધ્યાન ખેંચતા રહે છે. એ કામ તેઓ કેવી ટૂંકી-ટચ અને સચોટ ઉકિતઓ દ્વારા કરે છે તેની થોડી વાનગી આપણે જોઈએ:
કષ્ટ કરો સંજમ ધરો, ગાળો નિજ દેહ જ્ઞાન દશા વિણ જીવને, નહિ દુ:ખનો છે. લોકવિણ જિમ નગર મેદની, જેમ જીવ વિણ કાયા; ફોક તેમ જ્ઞાન વિણ પરદયા, જિસી નટતણી માયા. ત્યાગ વિરાગ ન ચિત્તમાં, થાય ના તેહને જ્ઞાન;
અટકે ત્યાગ વિરાગમાં, તો ભૂલે નિજ ભાન. આપણે નિજ ભાન ભૂલી રહ્યા છીએ?
આજે આપણે ત્યાગ-વિરાગમાં “અટકી ગયા છીએ” એમ કહેવા કરતાં “અટવાઈ ગયા છીએ. એમ કહેવું વધુ સાર્થક નથી? ત્યાગ-તપસંયમ, પૂજા, પ્રતિક્રમણ, સામાયિક—આ બધું નિજ ભાન જગાડીને સ્વમાં પાછા ફરવા માટેની કેડીઓ છે. કિંતુ આપણે એ બધું ઔપચારિક બનાવી દીધું છે. એના દ્વારા કયાંક પહોંચવું છે એ ભૂલીને એમાં જ અટવાતા ફરીએ છીએ. લત: એના દ્વારા સ્વમાં પાછા વળવાના બદલે આજે આપણે પરમાં જ ભ્રમણ વધારતા રહીએ છીએ એમ નથી લાગતું?
અહ-મમની વૃત્તિનો ઉચ્છેદ એ શ્રી જિનેશ્વરદેવ-નિર્દિષ્ટ સઘળી ચર્યાનું લક્ષ્ય છે. પરંતુ એ જ ક્રિયાકાંડ અને તપ-ત્યાગને નામે અહમમપ્રેરિત ક્ષુલ્લક વિવાદોમાં તણાઈ જઈ, વિચાર-આચારમાં આપણાથી સહેજ જુદા પડતા જૈન સંઘના જ અન્ય સભ્યો પ્રત્યે દ્વેષ, ઈર્ષા, ધૃણા, તિરસ્કારે વર્ષાવવામાં જ આપણે ગૌરવ લેતા થઈ જઈએ તો? “સાધર્મી પ્રત્યે વાત્સલ્ય, પ્રીતિ, ભક્તિ અને પ્રમોદને બદલે ઉપર્યુક્ત કનિષ્ઠ ભાવો જગાડતી ધર્મપ્રવૃત્તિ મોહપોષક છે એ કટુ સત્ય સંભળાવનારાની આપણે ઉપેક્ષા કરીશું? આ સંદર્ભમાં, “મોત ઉપર મનન’ નામના પ્રો. દાવરના એક પુસ્તકમાં વર્ષો પૂર્વે વાંચેલું એક અવતરણ અહીં ટાંકવાનું મન થાય છે:
જ્યારે હું મહાન પુરુષોની કબરો ઉપર નજર નાખું છું ત્યારે મારામાં ઈર્ષ્યાની દરેક લાગણી નષ્ટ થાય છે. જ્યારે હું બાદશાહોને તેઓને પદભ્રષ્ટ કરનારાઓની સાથે જ દફન થયેલા નિહાળું છું, જ્યારે બુદ્ધિ
