________________
૧૪૦
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું ?
કુશળ હરીફોને એકબીજાની સાથે ખાડામાં દટાયેલા દેખું છું, અથવા જે ધર્મધર્મધુરંધરોએ પોતાની તકરારો અને ઝઘડાઓથી જગતમાં ધૂમ મચાવી હતી, તેઓને મિટ્ટીમાં મળેલા અવલોકું છું, ત્યારે જીવનની નજીવી હરીફાઈઓ, પક્ષાપક્ષીઓ અને વાદવિવાદોની નિરર્થકતાનું મને સખેદાશ્ચર્ય ભાન થાય છે.”
શ્રેયાર્થીએ વિચારવું જોઈએ કે મૃત્યુ પછી ‘મારો પક્ષ' કયો? અને, જન્મ પહેલાં હું કયા ફિરકા-ગચ્છ-સંપ્રદાયનો હતો? જે પહેલાં ‘મારું’ નહોતું, મૃત્યુ પછી ‘મારું” નથી રહેવાનું એને વળગીને ‘મારું મારું” કરીને મોહને દૃઢ કરવાના ઉધામા શા કાજે?
દેહાત્મભ્રમનો નિરાસ એ આપણું લક્ષ્ય છે, એ ભૂલી જવાય છે તેથી ધર્મપ્રવૃત્તિમાં પણ અહં-મમને આગળ રાખવાની ભૂલ કરી. બેસીએ છીએ, પરિણામે, આપણે ‘ધર્મ કરી રહ્યા છીએ’ એ ભ્રમમાં રહી વાસ્તવમાં તો એના દ્વારા મોહની જડને જ વધુ દૃઢ કરતા રહીએ છીએ.
કર્મકૃત અવસ્થાઓમાં ‘હું” અને મારાપણાનો ભ્રમ દેહાત્મભ્રમ એ સર્વ અનર્થનું મૂળ છે. એ ભ્રમના આધારે જ મોહની આર્મી બાજી નભે છે. દેહ અર્થાત્ નામ અને રૂપ એ હું નથી અને એને સંબંધિત અવસ્થાઓ એ ‘મારી’ નથી એ જાગૃતભાન એ જ. સમ્યગ્દર્શન છે. અધ્રુવ, અનિત્યપર્યાયો સાથે નહિ પણ ધ્રુવ, નિત્ય, શાશ્વત નિજ નિર્મળ સ્વભાવ સાથે પોતાની એકતાની પ્રતીતિ સમકિતનું કારણ પણ છે અને પરિણામ પણ.
ભવચક્રપુરના સ્ટેજ ઉપર રાષ્ટ્રનેતા કે યાચક, તત્ત્વજ્ઞાની કે મૂર્ખ, ધનકુબેર કે ભિખારી, સંત કે પાપીના વાઘામાં થોડો કાળ ઝબકી જઈ અદૃશ્ય થવાનું છે આ જાગૃતિ આવે અને ટકી રહે. એ દિશામાં આપણી સર્વ ધર્મારાધનાની ગતિ રહેવી જોઈએ. તેના બદલે ધર્મપ્રવૃત્તિ દ્વારા પણ, દૃષ્ટિરાગવશ પોતાના માનેલા ગચ્છ-મત-પક્ષની કે પોતાની સરસાઈ સ્થાપિત કરવાની મથામણમાં કે અહં-મમપ્રેરિત ક્ષુલ્લક વાદવિવાદોમાં આપણે જીવન વેડફી રહ્યા હોઈએ અને દાનેશ્વરી, તપસ્વી, ઉગ્ર સંયમી, પ્રખર ધર્મોપદેશક, અદ્રિતીય વિદ્રાન કે તત્ત્વજ્ઞાની ઇત્યાદિ તરીકે વિશ્વમાં વિખ્યાત બનવાના વિકલ્પો જો આપણા ચિત્તમાં મોહમદિરા ઠાલવ્યા જ કરતા હોય તો જ્ઞાનનાં આપણાં દિવ્યચક્ષુ શી રીતે ખૂલે ૧૦ અને,
