________________
આપણી ધર્મપ્રવૃત્તિનું લક્ષ્ય
મહોરું સમકિતનું, પણ વ્યક્તિત્વ દૃષ્ટિરાગનું
સમ્યગ્દર્શનનું - આ મહત્ત્વ આપણે ત્યાં સૌ સ્વીકારે છે. દિગંબર, શ્વેતાંબર—દેરાવાસી, સ્થાનકવાસી, તેરાપંથી—સૌ આ વાતમાં સંમત છે. પણ પછી જ્યાં સમ્યગ્દર્શનના સ્વરૂપની વાત આવે કે દરેક જણ પોતાના સમુદાય, ફિરકા, સંપ્રદાય, વિચાર સાથે જ સમ્યગ્દર્શનને જોડે છે; અને ‘મારો સંપ્રદાય જ સાચો’, ‘મારા જ ગુરુ સુગુરુ' એ આગ્રહો શરૂ થાય છે. એ ગજગ્રાહ આટલે જ અટકતો નથી; અન્ય ફિરકા, સંપ્રદાય, સમુદાય કે જૂથ પ્રત્યે અસહિષ્ણુતા, અસહકાર, દ્વેષ, ઈર્ષ્યા, ધૃણા દાખવવામાં સમક્તિની દૃઢતા માનવા-મનાવવામાં આવે છે!
પોતાને કે સામી વ્યક્તિને સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થયું છે કે નહિ તે કેમ સમજાય? શું તે અમુક મત, પંથ, સંપ્રદાય કે ધાર્મિક જૂથમાં જોડાવાથી પ્રાપ્ત થઈ જતી કોઈ ચીજ છે? અથવા શું વ્યક્તિ જે સંપ્રદાય કે જૂથમાં જન્મી હોય કે જે સંપ્રદાય કે જૂથની તે સભ્ય હોય, તે સંપ્રદાય કે જૂથના સાધુ-સંતો સિવાયના અન્ય સાધુ-સંતોના સન્માન, સત્કાર, સમાગમ ન કરવાના શપથ લેનારને પ્રસાદ કે પ્રભાવના તરીકે આપી શકાતું એ કોઈ પડીકું છે?
૧૨૯
પડીકું વાળીને કોઈને આપી શકાય એવી ચીજ તો એ નથી. છતાં, સમકિત વિશેની આવી ભ્રાંત ધારણાઓ ઘણાં ધાર્મિક ગણાતાં વર્તુળોમાં પણ પ્રચલિત રહી છે, એટલું જ નહિ, બહોળો જનસમૂહ તો સમ્યગ્દર્શન વિશેની ભ્રાંત કલ્પનાઓમાં જ અટવાતો-અથડાતો રહે છે. વિવિધ નયો અને દૃષ્ટિબિંદુઓથી શાસ્ત્ર સમ્યગ્દર્શનની આપેલી જુદી જુદી વ્યાખ્યાઓ અને ગણાવેલ તેના ભેદ-પ્રભેદોમાં તે ગૂંચવાઈ જાય છે; તે નિર્ણય કરી શકતો નથી કે પારમાર્થિક સમ્યગ્દર્શન—જેનાથી ભવભ્રમણ સીમિત થઈ જાય છે તે સમ્યગ્દર્શન શું છે? આથી સમકિતવિષયક, પૂર્વે જણાવી તેવી, અંધશ્રદ્ધા-આધારિત, ભ્રાંત ધારણાઓને માન્યતા મળી જાય છે; ને ધર્માંધતા ત્યાં પાંગરે છે.
ધર્માંધતાનો આધાર હોય છે સારાસારના વિવેક વિનાની અમુક મત, પંથ, સંપ્રદાય કે વ્યક્તિ પ્રત્યેની અંધ ભકિત. આનું જ નામ
