Book Title: Saptatikaprakaran
Author(s): 
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010639/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyuta hIrAcaMdrabhAI kA paricayA prastuta chaThA'karmagrantha jinako samarpita kiyA gayA hai unakA saMkSipta paricaya vAcakoMko karAnA jarUrI hai vaisA hI rasaprada bhI hai| yoM to hIrAmAI ko gujarAta ke jainasamAja khAsakara zvetAmbara samAja ke dhArmika abhyAsa meM rasa lenevAloM meM se koI bhI aisA na hogA jo unheM eka yA dUsarI taraha se jAnatA na ho| rAjapUtAnA, pajAba Adi pradezoM ke dhArmika jijJAsu zvetAmbara bhAiyoM meM se bhI aneka vyakti unheM unakI kRti ke dvArA bhI jAnate hI haiM, phira bhI unakA jIvanaparicaya zAyada hI kisI ko ho / eka to ve svabhAva se bahuta lajAlu prakRti ke haiM aura kisI bhI prakAra kI prasiddhi se dUra rahanevAle haiN| dUsare ve apane priya viSaya kA adhyayana-adhyApana aura ciMtana-manana ko chor3akara kisI bhI sAmAjika zrAdi anya pravRtti meM nahIM pdd'te| isalie unakA jIvana unake paricaya meM AnevAloM ke lie bhI eka taraha se aparicita-sA hai / maiM svaya lagabhaga 35 varSoM se unake paricaya meM AyA hU~ to bhI pUre taura se unakA jIvana nahIM jAna paayaa| agara unake sadA sahavAsI, nikaTa mitra aura dharmabandhu sabrahmacArI paDita bhagavAnadAsa harSacandra mujhako sakSita paricaya likhakara na bhejate to maiM vizvasta rUpase nimna paktiyoM meM unakA paricaya dene meM asamartha hI rhtaa| - bhAI hIrAcada vaDhavANa zahara jo ki jhAlAvAr3a meM vaDhavANa kempa rjakazana ke nikaTa hai aura purAnI aitihAsika bhUmi hai, vahA~ ke nivAsI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| unakA janma vikrama saM0 1947 ke caitra zukla trayodazI ke dinajo bhagavAna mahAvIra kA janma dina hai-huyaa| unake pitA kA nAma devacandra aura mAtA kA nAma ambA thaa| ve tIna bhAI haiN| hIrAcaMda mAI kI prAthamika gujarAtI sampUrNa zikSA vadavAraNa meM hI samAna huii| ve teraha varSa kI umra meM dhArmika zikSA ke lie metAyA gaye jahA~ ki yazoviSaya jaina pAThazAla sthApita hai| usa pAThazAlA meM do varSa taka prAthamika saMskRta bhASA kA tathA prAthamika jaina prakaraNa granthoM kA adhyayana karane ke vizeSa abhyAsa ke lie anya cAra mitroM ke sAtha mar3auca gaye / usa samaya maDauca meM baina karmazAstra aura AgamazAna ke nipyAta zrIyuta anUpacaMda majUnacaMda jaina samAja meM suprasiddha the| jinakA eka mAtra mukhya kArya jaina zAstra viSayaka ciMtana-manana, lekhana hI thaa| vaise digambara samAja meM murenA paM0 gopAladAsa bairayA ke kAraNa usa jamAne meM prasiddha yA, vaise hI mauca bhI zvetAmbara samAja meM zrIyut anUpacaMdabhAI ke kAraNa aApaka thaa| zrIyuta anpacaDhamAI ke nikaTa rahakara hIrAcaMdabhAI ne chaha mahIne meM chaha karmagranya tathA kucha anya mahattva ke prakaraNoM kA adhyayana-aAkalana kara liyaa| isake bAda ve mesANA gaye aura anUpabaMdamAI kI sUcanA ke anusAra vizeSa saMskRta adhyayana karane meM laga gye| AcArya hemacandrakRta vyAkaraNa tathA kAvya Adi anyoM kA ThIka ThIka adhyayana karane ke bAda ve mesANA meM hI dhArmika adhyApaka rUpa seniyukta hue| aura karIba pA~ca varSa usI kAma ko karate rhe| vahA~ se . aura bhI vizeSa adhyayana ke lie ve banArasa yazovijaya-dena pAThazAlA meM gaye; para tayita ke kAraNa ve vahAM vizeSa raha na ske| vahA~ se vApisa - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lauTaphara mesANA meM hI karIba DeDha varSa taka ve dhArmika adhyApana karAte rhe| phira ve ahamadAbAda phuNce| jahA~ jAkara unhoMne karmaprakRti, paMcasaMgraha zrAdi karmaviSayaka zrAphara anyoM kA gaharA Akalana kiyaa| hIrAbhAI ne zrAcArya malayagirikRta TIkA sahita paMcasaMgraha kA gujarAtI anuvAda karake vikrama saMvat 1992 meM prathamakhaNDa meM prakAzita kiyA aura usakA dUsarA khaNDa vikrama saMvat 1997 meM prakAzita kiyaa| isa anuvAda ke dvArA ve karmazAstra ke sabhI jijJAsutroM taka pahu~ca gye| aAja unakI umna 57 varSa kI hai| unhoMne prathama se hI brahmacaryavrata dhAraNa karake use abhI taka sucAru rUpa se nibhAyA hai| ve prakRti se itane bhadra aura saralacetA hai; jise dekhakara maiM to aneka vAra acaraja meM par3a gayA huuN| mana, vacana aura karma meM ekarUpatA kaisI hotI hai yA honI cAhiye, isake ve eka sajIva aAdarza haiN| ve karmazAstra ke pAragAmI hokara mI anya vaise vidvAnoM kI taraha akarma yA sevAgrAhI nahIM hai| jaba dekho taba ve kAryarata hI dikhAI dete haiM aura dUsaroM kI bhalAI karane yA yathA-sambhava dUsare ke batalAye kAma kara dene meM vilakula nahIM hicakicAte / unako jAnanevAlA koI bhI cAhe vaha strI ho yA puruSa-hIrAbhAIhIrAmAI jaise madhura sambodhana se niHsakoca apanA kAma karane ko kahatA hai aura hIrAbhAI-mAnoM laghutA aura namratAkI mUrti ho-eka sI prasannatA se dUsaroM ke kAma kara dete haiN| ve mAtra zvetAmbarIya karmazAstroM ke adhyayana meM hI saMtuSTa nahIM rhe| jyo jyoM digambarIya karmazAstra viSayaka anya prasiddha hote gaye tyo tyoM unhoMne una sabhI granyoM kA Akalana karane kA bhI yathA sambhava prayatna kriyA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| hIrAmAI kI zAstra-jijJAsA aura parizramazIlatA kA maiM sAkSI huuN| maiMne dekhA hai ki zrAgama, dIkAeM yA anya koI bhI jaina granya sAmane AyA to use pUrA karake hI chor3ate haiN| unakA mukhya prAkalana to karmazAstrakA, khAsakara zvetAmbarIya samagra karmazAstra kA hai, para isa Akalana ke AsapAsa unakA zAstrIya pAcana-vistAra aura ciMtana-manana ivanA adhika hai ki jaina sampradAya ke tattvajJAna kI choTI bar3I bAto ke lie ve jIvita jJAnakoSa jaise bana gaye haiN| / . anya sAmpradAyika vidvAnoM kI taraha 'unakA mana mAtra sampradAyagAmI va saMkucita nahIM hai| unakI dRSTi satya jijJAsA kI ora mukhyatayA maiMne dekhI hai| isase ve sAmAjika, rASTrIya yA mAnavIya kAryoM kA mUlyAGkana karane meM durAgraha se galatI nahIM karate / gujarAta meM pichale lagabhaga 35 varSoM meM jo jaina dhArmika adhyayana karanevAle paidA hue haiM, cAhe ve gRhastha ho yA sAdhu-sAdhvI, unameM se zAyada hI koI aisA ho jisane thor3A yA bahuta hIrAbhAI se par3hA yA sunA na ho| karmazAstra ke aneka jijJAsu sAdhusAdhvI aura zrAvaka-zrAvikAe hIrAbhAI se par3hane ke lie lAlAyita rahate haiM aura ve bhI Arogya kI binA paravAha kiye sabako satuSTa karane kA yathAsabhava prayatna karate rahate haiN| aisI hai inake zAstrIya tapakI saMkSipta kthaa| * maine isvI san 1916-1917 me karmagranyoM ke hiMdI anuvAda kA kArya AyA tathA kAzI meM prArambha kiyA aura jaise jaise anuvAda kArya karatA gayA vaise vaise, usa karmagranya ke, hiMdI anuvAda kI presakopI presa meM chapane ke lie bhejane ke pahale hIrAcadabhAI ke pAsa dekhane va sudhAra ke lie bhejatA gyaa| 1991,taka meM cAra hiMdI karmagranya taiyAra Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Da ) kiye jo hIrAcadabhAI ne chapane ke pahale hI dekha liye the| isake bAda bahuna varSoM taka aAge ke anuvAda kA kAma merI anyAnya pravRtti ke kAraNa sthagita thaa| para aAkhira ko bAkI ke do karmagrantho kA hiMdI anuvAda bhI tayAra ho hI gayA / paJcama karmagrantha kA anuvAda to pa0 kailAsacadrajIne kiyA aura prastuta chaThe karmagranthakA anuvAda pa0 phUlacadrajI ne kiyA hai| pacama aura paSTha ina dono hiMdI anuvAdA ko bhI chapane ke pahale zrIyuta hIrAmAI ne pUrI sAvadhAnI se dekha liyA aura apanI vyApaka granthopasthiti 'tathA sakSma mUjha se aneka sthalo meM sudhAra sacita kiye / unake sujhAye hue mudhAra itane mahattva ke aura itane sacce the ki jinako dekhakara paDita kailAzacaDhajI tathA paDina phUlacaMdajI jaise karmazAstrI ko bhI hogacadabhAI kemAnAta paricara ke binA hI unakI zAstra-niSThA kI ora AkarSita hote maiMne paayaa| maine jaina samAja ke jude jude phirako meM prasiddha aise aneka karmazAstriyoM ko dekhA hai, para zrIyuna hIrAcadamAI jaise sarala, udAra aura mevApagayaNa cetA karmazAstrI virala hI pAye haiN| Aja ve ahamadAbAda meM rahate hai aura jaina prAcyavidyA ke adhyayana, adhyApana zrora sazodhana ke uddezya se sthApita eka sasthA me apane dharmabandhu pa0 bhagavAnadAsa ke mAtha adhyApana kArya karate haiN| unakI dharmabhIrutA aura Arthika satuSTi eka sacce dharmazAstrake abhyAsI ko zobhA denevAlI hai jo isa yuga meM virala hone ke kAraNa anukaraNAya hai| -sukhalAla saghavI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAra pradarzana: - isa grantha ke prakAzana me hame nimna mahAnubhAvoM se Athika sahAyatA milI hai ata. maNDala inakA abhArI hai| 500) dIvAna vahAdura seTha kesarIsiMha jI vAphanA kottaa| 300) vA0 gopIcandrajI dhAr3IvAla unake pitA svargIya seTha zivacandrajI dhAr3IvAla ajamera nivAsI ke smrnnaarth| 125) zrI phUlacandrajI bhAvaka phalodhI (raajsthaan)| mantrIzrI AtmAnanda jaina pustaka pracAraka maMDala rozana muhallA aagraa| mudraka-pI. moe saralA gresa, vAsa phATaka, vanArasa / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya vaktavya san 42 kI bAta hai| jIvana meM vastuoM kI maeNhagAI kA anubhava hone lagA thaa| Athika santulana rakhane ke liye adhika zrama karane kA nizcaya kiyaa| phalataH zrImAn pa0 sukhalAla jI saghavI se bAtacIta kii| unhoMne saptatikA kA anuvAda karane ke liye mujhase Agraha kiyaa| yadyapi merA jhukAva karmaprakRti kI ora vizeSa thA / phira bhI tatkAla isakA anuvAda kara dene kA hI maiMne nizcaya kiyaa| anuvAda kArya to usI varSa pUrA kara liyA thA para chapAI Adi kI vizeSa suvidhA na ho sakane ke kAraNa yaha san 46 ke madhya taka yoM hI par3A rhaa| anuvAda meM prAcArya malayagiri kRta TIkA kA upayoga huA hai| vizeSArtha usI ke AdhAra se likhe gaye haiN| kahIM kahIM pa0 jayasoma racita gujarAtI Tave kA bhI upayoga kiyA hai| viSaya ko spaSTa karane ke liye yathAsthAna koSThaka diye gaye haiN| inake vanAne meM muni jIvavijaya jI kRta sArtha karmagrantha dvi0 mAga se sahAyatA milI hai| TippaNiyA~ do prakAra kI dI gaI haiN| prathama prakAra kI TippaNiyA~ ve hai jinameM saptikA ke viSaya kA gAthAoM se sAmya sUcita hotA hai| aura dUsare prakAra kI TippaNiyoM ve haiM jinameM kucha mAnyatAoM ke viSaya meM matabheda kI carcA kI gaI hai| ye TippaNiyA~ hindI meM dI gaI haiM / AvazyakatAnusAra unakI puSTi me pramANa bhI diye gaye haiN| kucha mAnyatAe~ eva sajJAeM aisI haiM jo digambara aura zvetAmbara kArmika sAhitya meM kucha antara se vyavahRta hone lagI haiN| isa viSaya meM hamane zvetAmbara paramparA kA pUrA dhyAna rakhA hai| ahamadAvAda nivAsI paM0 hIrAcandrajI karmazAstra ke acche vidvAn haiN| prastuta anuvAda inake pAsa bhejA gayA thaa| inhoMne use par3hakara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya jo sujhAva bheje the tadanusAra sazodhana kara diyA gayA hai| phira bhI anuvAda meM galatI honA sabhava hai jisakA uttaradAyitva mere Upara hai| ___ anta meM maiM una sabhI mahAnubhAvoM kA AbhAra mAnatA hU~ jinakI yathA yogya, lahAyatA se maiM isa kArya ko sampanna kara sakA hai| sarva prathama maiM jaina darzana ke prakANDa vidvAn zrImAn pa0 sukhalAla jI kA cira AmArI hai jinake premavaza maiMne isa kAma ko hAtha meM liyA thaa| pa hIrAcada jI ne pUre anuvAda ko par3hakara aneka sujhAva bhejane kA kATa kiyA thaa| isase anuvAda ko nidopa banAne meM vaDhI sahAyatA milI hai, isaliye mai unakA bhI AbhArI hU~ / 'mai saptatikA kA anuvAda kara dU' yaha prastAva mere mitra paM0 mahendra kumAra jI nyAyAcArya ne kiyA thaa| unhoMne pa0 sukhalAla jI se prArambhika bAtacIta bhI kI thii| isa hisAba se isa kArya ko cAlanA dene meM paM0 mahendrakumAra jI kA vizeSa hAya hai ata maiM inakA vizepa AbhArI huuN| hindU vizvavidyAlaya meM jaina darzana va jaina Agama ke adhyApaka pa0 dalasukha jI mAlavaNiyA kA to meM aura bhI vizepa AbhArI hU~, inhIM ke prayatna se yaha grantha itane jaldI prakAza meM A rahA hai| inhoMne chapAI Adi meM jahA~ jila vAta kI kamI dekhI use pUrA karake merI sahAyatA kI hai / maNDala ke mantrI bAbU dayAlacandajI eka sahRdaya vyakti haiN| mUla grantha ke chapa jAne para bhI prastAvanA ke kAraNa bahuta dina taka grantha ko presa meM rukanA paDA he phira bhI Apa apane saujanya-pUrNa vyavahAra ko yathAvat nibhAte gye| isaliye inakA meM sarvAdhika AbhArI huuN| vnaars| mArgazIrSa kRSNa 7 vIra ni* saM0 2474 phUlacandra siddhAntazAstrI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prestAvanA 1--karma sAhityakI krama paramparA kA nirdeza paribhASA-jainadarzanameM pudgala dravyakI aneka prakArakI vargaNAe~ catalAI haiN| inameMse audArika zarIra vargaNA, vaikriya zarIra vargaNA, AhAraka zarIra vargaNA, tainala vargaNA, bhASA vargaNA, zvAsocchvAma vargaNA, manovargaNA aura kArmaga vargaNA ina vargaNAoMko sapArI jIvadvArA grAhya mAnA gayAhai / sasArI jIva ina vargaNAoMko grahaNa karake vibhinna zarIra, vacana aura mana AdikI racanA karatA hai| inameMse prArambha ko tIna vargaNAzrose bhoTArika, vaikripa aura mAhAraka ina tona zarIroMkI racanA hAtI hai| taijama vargaNAoMse taijara zarIra banatA hai| bhASA vargaNAe~ vividha prakArake zabdoMkA AkAra dhAraNA karanI haiM / zvAsocchavAsa vargaNA zvAsochvAmake kAma bhAtI haiN| hitAhitake vicArameM mAhAyya karanevAle dravyamanakI racanA manovargaNAoMse hotI hai| aura jJAnAvaraNAdi ATha prakArake karma kArmaNa vargaNAoMse banate haiN| ina sabameM karma sasArakA mUla kAraNa mAnA gayA hai| vaidika sAhityameM jisakA liga zarIrarUpase ullekha kiyA gayA hai vaha hI jainadarzanameM pharma zabda dvArA pukArA jAtA hai| vaise to saMsArI jIvako pratikSaNa jo rAga dvepa Adi rUpa pariNati ho rahI hai| usakI karma sajJA hai| karmakA atha kriyA hai, yaha artha (7) gommaTasAra jIvakANDameM 23 prakArako vargaNAe~ vatalAI hai| unamese AhAra vargaNA, manovargaNA aura kArmaNa vargaNA ye sasArI jIvadvArA prAya mAnI gaI hai| - - Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa jIvakI rAga dveSarUpa pariNatimeM acchI taraha ghaTina hotA hai isaliye ise hI karma kahA hai, kyoMki apanI isa pariNavike kAraNa hI jIvako hIna dazA ho rahI hai| para zrAtmAko ima pariNatike kAraNa kArmaNa nAmavAle pudagalaraja AtmAse Akara sambaddha ho jAte hai aura kAlAntarameM ve vaisI pariNati ke hone meM nimitta hote hai, isaliye inheM bhI dharma kahA jAtA hai| ina jJAnAraNAdi koMke sAtha sArI jIvakA eka kSetrAvagAhI sambandha hai jisameM jIva aura karmakA viveka karanA kaThina ho gayA hai / lakSabhedase hI ye jAne jA sakate hai / jIvA lkSNa cetanA arthAt jhAna darzana hai aura karma kA rakSNa jadda avetana hai / isa prakArake karmakA jisa sAhityameM sAMgopAMga vicAra kiyA gayA hai se narmasAhitya a.ya AntikazanoM ne bhI karma astitvako gvIkAra kiyA hai| vintu unakI apekSA jaina darzaname isa viSayakA vistRta aura svatantra varSa pAyA jAtA hai| isa hipara ke hanane haina sAhityade bahuta bar3he bhAgako roka rakhA hai| mUla karma sAhitya--+gavAna mahAvIra spadezakA skalna karate samaya rbha sAhityakI svatatra saMkalanA kI gaI thii| gaNadharone (paTTazipyAne) samasta padezAMko bAraha hoM vibhAjita kiyA thaa| inameMse dRSTibATa nAmaka bArahavA~ aGga bahuta vizAla thaa| isake parikarma, sUtra prathamAnuyoga, pUrvagata aura ilikA ye pAMca bheda the| inameM se pUrvagatake caudaha bheda the jinamese AThaveM bhedakA nAma rmapravAda thaa| karmaviSayaka sAhityakA isI meM sakalana kiyA gayA thaa| isake sivA agrAyaNIya aura jJAnapravAda ina do pUrvomeM bhI prasaMgase karmakA varNana kiyA gayA thaa| pUrvagata karma sAhityake hrAsakA itihAsa-kintu dhIre-dhIre kAladopase pUrva sAhitya naSTa hane lgaa| bhagavAna mahAvIrake mokSa jAneke Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA bAda jo anubaddha kevalI aura zrunakevalI hue una taka to yaha aga pUrvasambandhI jJAna vyavasthita calA zrAyA, kintu isake bAda isakI yathAvat paramparA na cala skii| vIre-dhIre loga ise bhUlane lage aura isa prakAra mUla sAhityakA bahuta bar3A bhAga naSTa ho gyaa| para hama mUlabhUta jisa karma sAhityakA ullekha kara Aye haiN| umameMse karmapravAdakA to lopa ho hI gyaa| kevala aprAyaNIya pUrva aura jJAnapravAda pUrvakA kucha aMza baca rahA / tava zrunadhAraka RpiyoMko yaha cintA huI ki pUrva sAhityakA jo bhI hispA zeSa hai usakA saMkalana ho jAnA cAhiye / isa cintAkA patA usa kathAse lagatA hai jo dhavalA prathama pustakameM nibaddha hai| zvetAmbA paramparAmeM pracalita aMga sAhityake saMkalanake liye jina tIna vAcanAoMkA ullekha milatA hai ve mI isI bAtakI ghotaka haiN| vartamAna mUla karmasAhitya aura usakI sakalanAkA AdhAraabataka jo bhI pramANa mile haiM unake mAdhArase yaha kahA jA sakatA hai ki karma sAhitya va jIva sAhityake sakalanameM zrutadhara RpiyoMko eka cintA hI vizeSa sahAyaka huI thii| vartamAna meM dAnoM paramparAoM meM jo bhI karmaviSayaka mUla sAhitya upalabdha hotA hai vaha imIkA phala hai| agrAyaNIya pUrvakI pAMcavIM vastuke cauthe prAmRnake zrAdhArame paTakhaNDAgama, karmaprakRti, zataka aura saptatikA ina granthoMkA sakalana huA thA aura jJAnapravAda pUrvakI dasavIM vastu ke tIsare prAmRtake AdhArase kapAyaprAbhRtakA sakalana hubhA thaa| inameMse karma prakRti, yaha grantha zvetAmbara paramparAmeM mAnA jAtA hai kapAyaprAbhUta aura paTakhaNDAgama ye do digambara paramparA mAne jAte haiN| tathA kucha pATha bhedake sAtha zataka aura saptatikA ye do anya donoM paramparAoM meM mAne jAte haiN| __ jaise isa sAhityako pUrva sAhityakA uttarAdhikAra prApta hai |vaise hI yaha zepa karma sAhityakA Adi zrota bhI hai| bhAge TAkA, TimpanI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikA prakaraNa va sakalana rUpa jitanA bhI kamasAhitya likhA gayA hai usakA janaka uparyukta sAhitya hI hai / mUla sAhitya meM saptatikAkA sthAna - jaisA ki hama pahale vatalA Aye haiM ki vartamAna meM aise pAMca grantha mAne gaye haiM jinheM karmaviSayaka mUla sAhitya kahA jA sakatA hai| unameM eka grantha saptatikA bhI hai / saptatikAmeM aneka sthaloM para matabhedoMkA nirdeza kiyA hai| eka Hare aafarner aura padavRndoMkI saMkhyA batalAte samaya AyA hai aura dUsarA matabheda ayogikevalI guNasthAnameM nAmakarmakI kitanI prakRtiyoMkA mantra hotA hai isa silasile meM AyA hai| isase jJAta hotA hai ki jaba karmaviSayaka aneka matAntara pracalita ho gaye the taba isakI racanA huI hogI / 1 tathApi isakI prathama gAthAmeM ise dRSTivAda aMgakI eka bU~dake samAna batalAyA hai / aura isakI TIkA karate hue sabhI TIkAkAra zramAyaNIya pUrvakI pA~cavIM vastu ke cauthe prAbhRtase isakI utpatti mAnate haiM, isaliye isako mUla sAhitya meM parigaNanA kI gaI hai| saptatikA kI thor3I sI gAthAoM meM karma sAhityakA samagra nicor3a bhara diyA hai / isa hisAba se jaba hama vicAra karate haiM to ise mUla sAhitya kahane ke liye ho jI cAhatA hai / 2 - saptatikA va usakI TIkAe~ nAma - prastuta pranthakA nAma saptatikA hai / gAthAoM yA zlokoMkI saMkhyA ke AdhArase granthakA nAma rakhanekI paripATI prAcIna kAlame calI (1) dekho gAthA 19, 20 va unakI TIkA / (2) dekho gAthA 66, 67 268 / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA A rahI hai| matikA yaha nAma ipI aAdhArase rakhA gayA jAna paDatA hai| ise paSTha karmapranya bhI kahate hai| isakA kAraNa yaha hai ki vartamAnameM karma granyoMkI jima kramase gaNanA kI jAtI hai usake anugara isakA chaThA nambara lagatA hai| gAthAsakhyA-prastuna granyakA maptatikA yaha nAma yadyapi gAthAbhAkI marayA AdhArase ragyA gayA hai tathApi isakI gAthAoMkI saMkhyA viSayameM matabheda hai| zravanaka hamAre dekhane meM jitane saMskaraNa bhAye haiM una sabameM isakI gAthAoMkI alaga alaga sakhyA dI gaI hai| zrI jaina zreyaskara maNDalakI orase inakA eka samkaraNa mhesANAse prakAzita huA hai upameM isakI gAthAoMkI sakhyA 91 dI gaI hai| prakaraNa ratnAkara cauyA bhAga bambaIse prakAzita huA hai usameM isako gAthAoMkI marayA 94 dI gaI hai| prAcArya malapagirikI TIkAke sAtha isakA eka samkaraNa zrI AtmAnanda jaina granthamAlAse prakAzita huA hai usameM isakI gAthAoMkI saMkhyA 72 dI gaI hai| aura cUrNike sAtha isakA eka saMskaraNa zrI jJAnamandira DhamoIse prakAzita huA hai usameM isakI gAthAoMkI sakhyA' 71 TI gaI hai / isake atirikta jJAnamandira DhabhoIse prakAzita honevAle saskaraNameM jina tIna mUla gAthA pratiyoMkA paricaya diyA gayA hai unake AdhArase isakI gAthAoMkI sarayA 61,92 aura 93 prApta hotI hai| ____ aba dekhanA yaha hai ki isakI gAthAoMkI saMkhyAka viSayameM itanA matabheda kyoM hai| chAnabIna karane ke bAda mujhe isake nimnalikhita tIna kAraNa jJAta hue hai| (7) yaha cUrNi 71 gAthAoM para na hokara 86 gAthAoM para hai| isase cUrNikArake matame saptatikAkI gAthAoMkI saMkhyA 86 siddha hotI hai| isameM antarbhASya gAthAe~ bhI sammilita haiN| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa 1-lekhakoM yA gujarAtI TokAkAroM dvArA antarbhApya gAthAoMkA mUla gAthA rUpase svIkAra kiyA jAnA / 2-digambara paramparAmeM pracalita saptatikAkI katipaya gAthAoMkA mUla gAdhArUpase svIkAra kiyA jaanaa| 3-prakaraNopayogI anya gAthAoMkA mUla gAthArUpase svIkAra kiyA jaanaa| jina pratiyoM meM gAthAoMkI saMkhyA 61,62,93 yA 94 dI hai unameM dasa antarbhApya gAthAe~, digambara paramparAmeM pracalita saptatikAko pA~ca gAthAe~ aura zepa prakaraNasambandhI anya gAthAe~ sammilita ho gaI haiN| isase gAthAoMkI sakhyA adhika bar3ha gaI hai| yadi ina gAthAoMko alaga kara diyA jAtA hai to isakI kula 72 mUla gAthAe~ raha jAtI haiN| ina para cUNi aura malayagiri bhAcAryako saMskRta TIkA ye donoM pAI jAtI haiM ana isa AdhArase mUla gAthAoM kI saMkhyA 72 nirvivAda rUpase nizcita hotI hai| muni kalyANavijayajIne prAtmAnanda jaina granthamAlAse prakAzita honevAle 86 ratna zataka aura saptatikAkI' prastAvanAmeM isI AdhArako pramANa mAnA hai| kintu mukAvAI jJAnamandira DabhoIse cUrNisahita jo saptatikA prakAzita huI hai usameM usake sampAdaka pa. amRtalAlajIne 'cata paNavIsA solasa' ityAdi 25 nambaravAlI gAthAko mUla gAthA na mAnakara saptatikAkI kula 71.gAthAe~ mAnI haiM unakA isa sambandhameM yaha vaktavya hai 'parantu amoe mA prakAzanamA sittarInI 71 gAthAoja mUla tarIke mAnI cha / tenu kAraNa e che ke uparyukta karmagrantha dvitIya vibhAgamA 'caTa paNuvIsA - solasa' (gA-25) e gAthAne tenA sampAdaka zrI e 1-dekho prastAvanA pRSTha 12 va 13 / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA mUla gAthA tarIke mAnI lIdhI che parantu e gAthAne pUrNikAre 'pAThaMtara' lakhIne pAThAntara gAthA tarIke nirdezI che; eTale 'caTha paNuvIsA solasa' gAthA mUlanI nathI e mATe cUrNikArano sacoTa purAvo hovAthI sittarI prakaraNanI 41 gAthAo ghaTita thAya ch| bhASa gAthAne magala gAthA tarIke mamajavAthI mittarInI mittera gAthAo thaI jAya cha / ' kintu isa gAthAke antameM kevala 'pADhatara' aimA likhA honese ise mUla gAthA na mAnanA yuka pratIta nahIM hotaa| java isa para cUrNi aura AcArya malayagiriko TIkA donoM haiM taba ise mUla gAyA mAnanA ho ucita pratIta hotA hai| hamane isI kAraNa prastuta saskaraNameM 72 gAthAeM svIkAra kI haiN| inameM se antakI do gAthAe~ viSayakI samAptike cAda bhAI haiM prata. unakI gaNanA nahIM karane para granthakA khittarI yaha nAma sArthaka ThaharatA hai| granthakartA-saptatikAke racayitA kauna the, apane pAvana jIvanase kisa bhUmiko unhoMne pavitra kiyA thA, unake mAtA-pitA kauna the, dIkSA guru aura vidyAguru kauna the, ina saba praznoMke uttara pAneke vartamAnameM koI sAdhana upalabdha nahIM haiN| isa samaya samatikA aura usakI do TIkAe~ hamAre sAmane haiN| kartAka nAma DAmake nirNaya karanemeM inase kisI prakArakI sahAyatA nahIM miltii| / yadyapi sthiti aisI hai tathApi jaba hama zatakakI antima 104 va 105 nambaravAlI gAthAoMse saptatikAkI magala gAthA aura antima gAthAkA kramaza. milAna karate haiM to yaha svIkAra karaneko jo cAhatA hai ki bahuta mammava hai ki ina donoM anyoMke sakalayitA eka hI zrAcArya hoN| jaise saptatikAko magala gAthA, isa prakaraNako dRSTivAda aMgakI eka dake samAna batalAyA hai vaise hI zatakakI 104 nambaravAlI gAthAmeM bhI ume karmapravAda zrutarUpI sAgarakI eka bUdake samAna batalAyA gayA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saptatikAprakaraNa hai| jaise saptatikAkI antima gAthA meM granyakartA apane lAghavako prakaTa karate hue likhate haiM ki 'alpajJa maiMne truTita rUpa se jo kucha bhI nivaddha kiyA hai use bahuzruta ke jAnakAra pUrA karake kathana kr| vaise hI zatakakI 105 vIM gAthAmeM bhI isake kartA nirdeza karate haiM ki 'alpazrutavAle alpajJa maiMne jo bandhavidhAnakA sAra kahA hai use bandha-mokSa kI vidhimeM nipuNa jana pUrA karake kathana kreN|' imarI gAthAke anurUpa eka gAthA karma prakRti meM bhI pAI jAtI hai| gAthAe~ ye haiM voccha suNa saMkhevaM nIsaMda dihivAyassa // 1 // saptanikA / kammamavAyasuyasAgarasa NissadamettAo // 10 // zataka / jo jatya apaDiputlo atyo appAgameNa baddho tti / taM khamikaNa bahusuyA pUrejaNaM parikahatu // 72 // saptatikA / baMdhavihANasamAmo rahamao appasuyamadamahaNA u / ta vadhamokkhaNiraNA pUrejaNaM parikahati // 105 // zataka / inameM NimsaMda, appAgama, appasuyamadamaha, pUreUNaM parikahaMtu ye pada dhyAna dene yogya hai| ina donoM granthoMkA yaha sAmya anAyAsa nahIM hai| aisA mAmya sanhIM granthoM meM dekhane ko milatA hai jo yA to eka kartRka hoM yA eka dUsareke AdhArase likhe gaye hoN| bahuta sambhava hai ki zataka aura saptatikA inake kartA eka prAcArya hoN| gatakakI carNimeM zivazarma prAcAryako umakA ko banalAyA hai| ye ve hI zivazarma pratIta hote haiM jo karmaprakRtike karnA mAne gaye haiN| (6) keNa kaya ti, zabdatarkanyAyaprakaraNamaprakRtisiddhAntavijANaeNa aNegavAyasamAladdhavijaeNa sivasammAyariyaNAmadhejjeNa kaya / pR0 1 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA isa himApase vicAra karane para karmaprakRti, zataka aura saptatikA ye tInoM anya eka vartuka middha hote haiN| dintu kmaMprakRti aura saptatikAkA milAna karane para ye donoM eka AcAryakI kRti haiM yaha pramANita nahIM hotA, kyoMki ina donoM pranyoM meM viruddha do matoM kA pratipAdana kiyA gayA hai / udAharaNArtha-saptatikAmeM anantAnubandhI catuSkako upazama prakRti batalAyA gayA hai| kintu karmAkRtika upazamanA prakaraNameM 'natarakaraNaM uvamamo vA' yaha kahakara anantAnubandhI catuSkakI upazamavidhi aura antarakaraNa vidhikA niSedha kiyA gayA hai| isa parase nimna tIna prazna utpanna hote haiM 1-kyA zivarAma nAmake do zrAcArya hue hai eka ve jinhoMne zataka aura matikAkI racanA kI hai aura dUsare ve jinhoMne karmaprakRtikI racanA kI hai ? 2-zivarAma AcAryane karmaprakRtiko racanA kI, kyA yaha kiMvadanImAtra hai? 3-zataka aura mamatikAkI kucha gAthAoMmeM samAnatA dekhakara ekakartRka mAnanA kahA~ taka ucita hai ? yaha bhI sambhava hai ki inake sakalayitA eka hI AcArya ho| kintu inakA saMkalana vibhinna do zrAdhAroM se kiyA gayA ho / jo kucha bhI ho / tatkAla ukta AdhArase saptatikAphe kartA zivazarma hI haiM aisA nizcita kahanA vicAraNIya hai| eka mAnyatA yaha bhI pracalita hai ki saptatikAke kartA candrapi mahasara hai| kintu isa matakI puSTimeM koI savala pramANa nahIM pAyA jaataa| sahatikAkI mRla tADapatrIya pratiyoM meM nimnalikhita gAthA pAI jAtI hai 'gAhaga sayarIe caMdamahattaramayANumArIe / TIgAi nimibhANa egaNA hoi naI o / ' Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 saptatikAprakaraNa isakA Azaya hai ki candrarSi mahattarake matakA anusaraNa karane vAlI TIkA AdhArase sahatikAkI gAthAe~ 89 haiM / kintu TavekArane isakA artha karate samaya saptatikA ke kartAko hI candra mahattara batalAyA hai| mAlUma paDatA hai ki isI bhramapUrNa arthake kAraNa saptatikAke kartA candramihattara haiM hama bhrAntiko janma milA hai 1 prastuta saptatikAke Upara jisa cUrNikA ullekha hama aneka bAra kara Aye haiM usameM 10 antarbhAvya gAthAoMko va 7 anya gAthAoMko mUla gAthAoM meM milAkara kula 86 gAthAoM para TIkA likhI gaI hai / inameM se 10 antarbhAya gAthAe~ hamane pariziSTa meM de dI haiM / 7 anya gAthAe~ yahA~ dI jAtI haiM bAyare jANa // 2 // Igi vigala sagalapacasigA u cattAribhAibha udayA / ugucIsasdvArasa trisaya anauI ya na ya sesA // 1 // saMta nava ya panarasa solala aTTAraseva vaguvIsA | egAhi du cavIsA paNuvIsA sattAvIsa suhume aTThAvIsa pi mohapayaDhIo / uyasatacIyarAge uvasatA hota nAyanvA // 3 // bhaiNiyaTTibAre thoNagidvitiga NirayatiriyaNAmATha | sakhejjaime sese tappAbhoggAo khIyaMti // 4 // aitto haNai kasAyaTThagaM pi pacchA NapuMsaMga itthiM / to NokasAyachakkaM chumbhai sajalaNakohammi // 5 // (1) dekho prakaraNa ratnAkara 4 thA bhAga pR0 866 / (2) dekho cUrNi pa0 26 / (3) dekho cUrNi0 pa0 62 / ( 4 ) dekho cUrNi pa0 63 / (1) dekho cUrNi pa0 64 / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 'khINakamAyaducarime NihaM payala ca haNai chtmtyo| bhAvaraNamatarAe chaumatyo carimasamayammi // 6 // sabhinnaM pAsaMto logamaloga ca savvabho sancha / taM nasthi ja na pAsAi bhUya sancaM bhavirasa ca // 7 // inameMme 4, 5 aura 6 nambarakI tIna gAthAe~ digambara paramparAke saptatikAkI mUla gAthAe~ hai / ye gAthAe~ AcArya malayagiriko TIkAmeM bhI nibaddha hai| inamase chaha nambarakI gAthA kA to bhAcArya malayagirine 'tathA cAha sUtrakRta' kaha kara ullekha bhI kiyA hai| mAlUma hotA hai ki 'gAhaga sayarIe' yaha gAthA isI cUrNike AdhArase likhI gaI hai| isase do bAtoMkA patA lagatA hai eka to yaha ki candrapimahattara ukta pUNi TIkAke hI kartA hai saptatikAke nahIM aura imarI yaha ki candrarpimahattara ina 89 gAthAoMko kisI na kisI rUpamai saptatikAkI gAthAe~ mAnate the| ___ isa prakAra yadyapi candrarpi mahattara samatikAke kartA haiM isa matakA nirasana ho jAtA hai tathApi kisa mahAnubhAvane isa apUrva kRtiko janma diyA thA isa bAtakA nizcayapUrvaka kathana karanA kaThina hai| bahuta sambhava hai ki zivapArma sUrine hI isakI racanA kI ho| yaha bhI sambhava hai ki anya AcArya dvArA isakI racanA kI gaI ho| racanAkAla-granthakartA aura racanAkAla inakA sambandha hai / ekakA - (1) dekho cUNi pa0 66 / (2) dekho cUNi 10 67 / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa nirNaya ho jAne para dUsarekA nirNaya karane meM bar3I sahAyatA milatI hai| apara hama anyakartAke vipayameM nirdeza karate samaya yaha sabhAvanA prakaTa kara pAye haiM ki yA to zivazarmasUrine isakI racanA kI hai yA isake pahale hI yaha likhA gayA thaa| sAdhAraNata zivazama sUrikA vAstavyakAla vikramakI pAMcavIM zatAbdi mAnA gayA hai / isa hisAvase vicAra karanepara isakA racanAkAla, vikramakI pAMcavI zatAbdI yA isase pUrvavartIkAla ThaharatA hai| zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNane apanI vizeSaNavatI aneka vAra mittarIkA ullekha kiyA hai| zrI jinabhadgagaNi kSamAzramaNakA kAla vikramakI sAtavIM zatAbdi nizcita hai, ataH pUrvoka kAlako yadi AnumAnika ho mAna liyA jAya taba bhI itanA to nizcita hI hai ki vikramakI sAtavIM zatAbdike pahale isakI racanA ho gaI thii| isakI puSTi digambara paramparAmeM pracalita prAkRta paMcasaMprahase bhI hotI hai| prAkRta pacamAha kA sakalana vikramajhI sAtavIM zatAbdike Asa-pAsa ho cukA thaa| isameM saptatikA sakalita hai ata: isakI racanA prAkRna paMcasaMgrahake racanAkAlase pahale ho gaI thI yaha nizcita hotA hai| ____TIkAe~-yahA~ bhava saptatikAkI TIkAoMkA sakSepameM paricaya karA denA Avazyaka pratIta hotA hai| prathama karmagrantha ke pRSTha 175 para zvetAmbarIya karma viSayaka anyoMkI eka sUcI chapI hai / usameM saptatikAkI aneka TIkA TippaniyoMkA ullekha hai| pAThakoM kI jAnakArIke liye Avazyaka saMzodhanake sAtha hama use yahA~ de rahe haiN| (1) sayarIe mohavaTThANA paMcAdo kayA pNc| aniaTiyo chalattA NavAdodIraNA pagae / / 60 // Adi / vizeSaNapatI / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - TIkA nAma parimANa phartA racanAkAla antarbhAvya gA0 gA0 10 / ajJAta / ajJAta bhASya | gAthA 191 / samayadeva sUri vi.11-12vIM za| cUMNi patra 132 / ajJAta ajJAta caNi / ilo0 2300 / candrarpi mahattara bhanu0 7vIM za0 . 3780 / malayagiri sUri vi 12-13vIM za bhASyavRtti , 4150 menuga sUri vi.sa 1449 Tina , 574 rAmadeva vi.12 vI za avacUri dekho navya karma guNaratna sUri vi 15vIM za.. / pranyakI aba. - - inameMme 1 antarbhASya gAthA, 2 candrapiM mahattarakI cUrNi aura 3 malayagiri sUrikI vRtti ina tInakA paricaya karAyA jAtA hai / antarbhApya gAthAe~ -saptatikA antarbhApya gAdhAe~ kula dasa haiN| ye vividha vipayoMkA khulAsA karane ke liye racI gaI haiN| inakI racanA kisane kI imakA nizcaya karanA kaThina hai / sambhava hai prastuta saptatikAke saMkalayitAne hI inakI racanA kI ho| khAsa khAsa prakaraNa para kapAyaprAbhRnameM bhI bhASyagAthAe~ pAI jAtI haiM aura unake racayitA svaya kapAyaprAbhRtakAra haiN| vahuta saMbhava hai isI paddhatikA yahA~ bhI anusaraNa kiyA gayA (1) isakA ullekha jaina pranthAvalimeM mudrita bRhaTippanikAke AdhArase diyA hai| (2) isakA parimANa 2300 zloka adhika jJAta hotA hai| yaha mukkAvAI jJAnamandira DabhoIse prakAzita ho cukI hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 saptatikAprakaraNa ho / ye candrarSi mahattarakI bUrNi aura malayagirikI TIkA ina donoM meM saMgRhIta hai| malayagirikI TIphAmeM inheM spaSTata. antarbhApya gAthA kaha kara saMkalita kiyA gayA hai| cUrNimeM prArambha kI sAta gAthAoMko to antarbhAvya gAthA batalAyA hai kintu antakI tIna gAthAoMkA nirdeza antarbhASya gAthArUpase nahIM kyiA hai| cUrNimeM ina para TIkA bhI likhI gaI hai| cUNi-yaha muktAbAI jJAnamandira DabhoIse prakAzita huI hai| jaisA ki hama pahale nirdeza kara Aye haiM isake kartA candrarpi mahattara pratIta hote haiN| prAcArya malayagirine isakA khUba upayoga kiyA hai| ve cUrNikArakI stuti karate hue saptatikAke Upara likhI gaI apanI vRttikI zastimeM likhate haiM 'yaireSA viSamArthA saptatikA susphuTIkRtA samyak / anupakRtaparopakRtazcUNikRtastAn namaskurve / / jinhoMne isa viSama arthavAlI sptatikAko bhale prakAra sphuTa kara diyA hai| ni:svArtha bhAvase dUsarokA pAra karanevAle bana cUNikArako maiM (malayagiri ) namaskAra karatA huuN| . ___ sacamucameM yaha cUrNI aisI hI likhI gaI hai| isameM saptatikAke pratyeka padakA vaDhI hI sundaratAse khulAsA kiyA gayA hai| khulAsA karate samaya aneka granthoM ke uddharaNa bhI diye gaye haiN| uddharaNa dete samaya zataka satkarma kapAyaprAbhUta aura karmaprakRtisaMgrahaNIkA isameM bharapUra (1) 'eesi vivaraNaM jahA syge|' 50 4 / 'eesi bhezro sarUvanirUpaNA jahA syge|' 10 5 / ityAdi / (2) 'saMtakamme bhagiya / ' pa0 7 / 'zraNe bhaNati--sussaraM vigaliMdiyANa patthi, taNNa, saMtakamme uktatvAt / ' 50 22 / ityAdi / (3) 'jahA kasAyapAhuDe kammapagaDi sagahaNIe vA tahA kttavyaM / ' pa0 62 / (4) uvaNAvihI jahA kammapagaDIsagahaNIe ravvalagasakame tahA bhANiyacvaM / 1061 / 'visesapavaMco nahA kammapagaDisagahaNIe / pa0 63 / ityaadi| . Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA | 17 upayoga kiyA gayA hai| jaisA ki pahale vatalA bhAye hai| isameM 89 gAthAoM para TIkA likhI gaI hai / 72 gAthAe~ ve hI haiM jina para malayagiri AcAryane TIkA likhI hai / 10 antarbhAvya gAthAe~ haiM aura sAta anya gAthAe~ haiM / ye sAta gAthAe~ hama pahale granthakartAkA nirNaya karate samaya uddhRta kara Aye haiM / yadyapi pratyake bAharakI prakaraNopayogI gAthAoM kI TIkA karanekI paripATI purAnI hai / dhavalA Adi TIkAoM meM aisI kaI upayogI gAthAoMkI TIkA dI gaI hai / para vahA~ prakaraNa yA anya prakArase isakA jJAna karA diyA jAtA hai ki yaha mUla gAyA nahIM hai / kintu ima cUrNimeM aisA samajhanekA koI AdhAra nahIM hai / cUrNikAra mUla gAthAkA vyAkhyAna karate samaya gAthAke prArambhakA kucha aza praduSTata karate haiN| yathA I Satra ca paNa navaMsa0 ti gAhA / malayagiri AcAryane jina gAthAoM ko mUlakA nahIM mAnA hai unakI TIkA karate samaya bhI cUrNikArane usI paddhatikA anusaraNa kiyA hai 1 yathA sataha nava0 gAhA / sattAvImaM suhume0 gAhA | aNiyaTTivAyare thINa0 gAhA / etto haNar3a0 gAhA / ityAdi / isase yaha nirNaya karanemeM vahI kaThinAI ho jAtI hai ki saptatikAkI mUla gAthAe~ kauna kauna haiN| mAlUma hotA hai ki 'gAhaggA sayarIe' yaha gAthA isI kAraNa racI gaI hai| isameM saptatikAkA itihAsa sannihita hai / vartamAna meM AcArya malayagirikI TIkA hI aisI hai jisase saptatikAkI gAthAoMkA parimANa nizcita karane meM sahAyatA milatI hai / isIse hamane gAthA saMkhyAkA nirNaya karate samaya AcArya malayagiri kI TIkA kA pramukhatA se dhyAna rakhA hai / vRtti - saptatikA ke Upara eka vRtti zrAcArya malayagirine bhI likhI hai| vaidika paramparAmeM TIkAkAroMmeM jo sthAna vAcaspatimizrakA hai| jaina kha Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa paramparAmeM vahI sthAna malayagiri sarikA hai| inhoMne jina pranyopara TIkAe~ likhIM haiM unakI tAlikA bahuta bar3hI hai| aisI eka tAlikA AtmAnanda jaina anyamAlAse prakAzita honevAle 86veM ratna kI prastAvanA meM chapI hai| pAThakoMkI jAnakArIke liye use hama yahA~ de rahe haiN| zlokapramANa 3750 3700 mudrita 16000 0 16000 ___ 9500 7732 9500 . 0 0 nAma 1 bhagavatI sUtra dvitIya zatakavRtti / 2 rAjapraznIyopAGgaTIkA 3 jIvAbhigamopAiTIkA 4 prajJApanopAiTIkA 5 candraprajJaptyupAGgaTIkA 6 nandIsUtraTIkA 7 sUryapranamnyupAMgaTIkA 8 vyavahArasUtravRtti 9 bRhatkalApIThikAvRtti apUrNa 10 AvazyakavRtti 11 piNDaniyukta TIkA 12 jyotiSpharaNDa TIkA 13 dharmasaMgrahaNI vRtti 14 karmaprakRti vRtti 15 pacasaMgrahavRtti 16 paDhazItivRtti 17 saptatikAvRtti 18 vRhatsagrahaNIvRtti 19 vRhatkSetrasamAsavRtti / 20 malayagirizabdAnuzAsana 00 0 0 , 18000 6700 5000 10000 . . 0 18850 2000 0 0 rat . 0 0 9500 5000 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prastAvanA alabhya grantha 1 jambUdvIpa prajJapti TIkA 4 tatvArthAdhigama sUtra TIkA 2 zrodhaniyuki TIkA 5 dharmasAraprakaraNa TIkA 3 vizeSAvazyaka TIkA 6 devendranarakendrakaprakaraNa TIkA ___ malayagiri sUrikI TIkAbhoMko dekhanese mana para yaha chApa lagatI hai ki ve pratyeka viSaya kA vahI hI saralatAke sAtha pratipAdana karate haiN| jahA~ bhI ce naye viSayakA sakena karate haiM vahA~ usakI puSTimeM pramANa avazya dete haiN| udAharaNArtha mUka sakSatikAse yaha siddha nahIM hotA ki stroveTI jIva marakara sampadRSTiyoM meM utpanna hotA hai| digambara paramparA kI yaha nirapavAda mAnyatA hai| zvetAmbara mUla anyoM meM bhI yaha mAnyatA isI prakAra pAI jAtI hai| kintu zvetAmbara TokAkAroMne isa matako nirapavAda nahIM mAnA hai| unakA kahanA hai ki isa kapanakA saptatikAmeM bahula TIko apekSA nirdeza kiyA gayA hai| bhAcArya mahAgirine bhI apanI vRtti ipI paddhatimA bhanuparaNa kiyA hai| kintu isakI puSTimeM tatkAla unhoMne pUrNikA sahArA le liyA hai| isameM saptatikA cUrNikA upayoga to kiyA ho gayA hai, kintu isake alAvA siddhahama, tavArthAdhigamako siddhamanIya TIkA, zatamabRhaccUrNi, satkarmaanya, pacasamahamU-TokA, karmaprakRti, AvazyakacUrNi, vizeSAvazyaka bhASya, pacalagraha aura karmaprakRticUrNi ina granthoMkA bhI bharapUra upayoga kiyA gayA hai| isake alAvA bahunase anyoMke ullekha 'ukaMca' kahakara diye gaye haiN| tAtparya yaha hai ki mUla viSayako spaSTa karane ke liye yaha vRtti khUba sajAI gaI hai| prAcArya malayagiri bhAcArya hemacandra aura mahArAja kumArapAladevaka samakAlIna mAne jAte haiN| inakI TIkAoM ke kAraNa zvetAmbara jaina vADmayake prasAra karane meM bar3I sahAyatA milI hai| hameM yaha prakAzita karate hue prasannatA hotI hai ki saptatikAkA prastuta anuvAda bhAcAryamalayagirikA isI vRtti ke mAdhArame likhA gayA hai| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa 3-anya saptatikAe~ pacasaMgrahakI saptatikA-prastuta mptatikAke sivA eka matatikA prAcArya candrapi mahattara kRta paMcatagraha meM pradhita hai| pacasaMgraha eka lagraha prandha hai| yaha pA~ca prakaraNoM meM vibhakta hai| isake antima prakaraNakA nAma saptatikA hai| __eka to pacasagrahake matatikAjhI adhiktara mUla gAthAe~ prastuta saptatikAme milatI-julatI haiM, dUsare paMcasagraha kI racanA prastuta statikAke bahuta kAla bAda huI hai aura tIsare isakA nAma maptatikA hote hue bhI isameM 156 gAdhAe~ haiM isase jJAta hotA hai ki pacasaprahakI saptatikAkA aAdhAra prakRta mpsatikA hI rahA hai| digambara paramparAmeM pracalita saptatikA-eka anya saptatikA digamvara paramparAmeM pracalita hai| yadyapi avataka isako svatantra prati dekhane meM nahIM pAI hai tathApi prAkRta pasaMgrahameM usake aMgarUpase yaha pAI jAtI hai| prAkRta pacemanaTa eka sagraha anya hai| isameM jIvasamAsa, prakRtisamutkIrtana, vadhAvyasattvadukta pada, zataka aura saptatikA ina pAMca pranyoMkA saMgraha kiyA gayA hai| inameMse santake do prakaraNoM para bhApya bhI hai| AcArya zramitigatikA paMsagraha isIke AdhArase likhA gayA hai| (1) paMcasaMgrahakI eka prati hameM hamAre mitra paM0 hIrAlAlajI zAstrIne bhejI thI jisake AdhArase yaha paricaya likhA gayA hai| paDitajIke isa kAryake liye hama unakA sampAdakIya kanyameM prAmAra mAnanA bhUla gaye haiM, isaliye yahA~ unakA vizeSa rUpase smaraNa kara lenA hama apanA kartavya samajhate haiN| zataka aura saptatikAkI cUrNi bhI unhIse prApta huI thiiN| unakA prastAvanAmeM bar3A upayoga huA hai| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 21 amitigatikA paMcasagraha saMskRnameM honeke kAraNa ime prAkRta paMcasagraha kahate haiM / yaha gadya-padya ubhayarUpa hai| isameM gAthAe~ 1300 se adhika hai / isake antake do prakaraNa zataka aura maptatikA kucha pAThabhedake sAtha zvetAmbara paramparAmeM pracalina zataka aura saptatikAse milate julate hai / tArthasUtra ke bAda ye hI do grantha aise mile hai jinheM donoM paramparAoMne svIkAra kiyA haiM / digambara paramparAmeM pralalita ina donoM prayokA svayaM paMcasaMgrahakArane saMgraha kiyA haiM yA pacasamahakArane ina para kevala bhASya liyA hai isakA nirNaya karanA kaThina hai| isake liye adhika anusandhAnakI zrAvazyakatA hai 1 donoM saptikA meM pAThabheda aura usakA kAraNa - prastuta naptatikAmeM 72 aura digambara paramparAkI saptatikAmai 71 gAvAeM hai / jinameMme 40 se adhika gAthAe~ ekasI haiM / 14-15 gAyaoMmeM kucha pAThabheda hai| zeSa gAthAe~ judI jur3I hai| isake kAraNa do haiM, mAnyatA bheha aura varNana karane kI zailI meM bheda / 1 mAnyatA bhedake hameM cAra udAharaNa mile haiN| yathA- 1 - prastuta saptatikA meM nidrAdvikakA hRdaya kSapakazreNimeM nahIM hotA isa matako pradhAnatA dekara maga batalAye gaye haiM kintu digambara paramparAkI saptatikA kSapakazreNimeM nidvAdvikakA udaya pradhAnatA dekara bhaMga batalAye gaye haiM / hotA hai isa Hast 2- prastuta saptatikAmeM mohanIyake udayavikaer aura padavRnda do prakArase batalAye gaye haiM kintu digambara paramparAkI saptatikAmeM ve eka prakArake hI batalAye gaye hai / 3- prastuta saptatikA meM nAmakarma ke 12 hdayasthAna batalAne gaye haiM / karmakANDa meM bhI ye hI 12 udayasthAna nivaLU kina gaye haiM / kintu digambara paramparAko saptatikA 20 prakRtika hRdayasthAna chor3a diyA gayA hai / 1 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 saptatikAprakaraNa *r-prastuta saptatikA AhAraka zarIra va mAhAraka mAMgopAMga aura vaikriya zarIra va vaikriya zrAMgopAMga ina do yugaloMkI uddalanA hote samaya inake bandhana aura saghAtakI pahalanA niyamase hotI hai isa siddhAntako svIkAra karake nAmakarma ke satvasthAna yatalAye gaye haiM / gommaTapAra karmakANDake masvasthAna prakaraNa meM isI siddhAntako svIkAra kiyA gayA hai kintu digambara paramparAkI saptatikA udalanA prakRtiyoMmeM AhAraka va vaikriya zarIrake bandhana aura patrAta sammilita nahIM karake nAmakarmake matvamthAna batalAye gaye haiN| gommaTamAra karmakANDake tribhaMgI prakaraNameM isI siddhAntako svIkAra kiyA gayA hai| mAnyatA bheTake ye cAra aise udAharaNa haiM jinake kAraNa donoM sakSatikAoMkI aneka gAthAe~ judI judI ho gaI haiM aura aneka gayAoMmeM pAThabheda bhI ho gayA hai| phira bhI ye mAnyatAbheda sampradAyabheda para AdhArita nahIM haiN| isI prakAra kahIM kahIM varNana karanekI zailImeM bheda honese gAyAoMmeM pharaka par3a gayA hai| yaha antara upazamanA prakaraNa aura kSapaNAprakaraNameM dekhaneko milatA hai| prastuta saptatikA upazamanA aura kSapaNAkI khAsakhAsa prakRtiyoMkA hI nideza kiyA gayA hai| kintu digambara paramparAkI saptatikAmeM kramAnusAra upazamanA aura kSapaNA sambandhI saba prakRtiyoMkI saMrayAkA nirdeza karane kI vyavasthA kI gaI hai| isa prakAra yadyapi ina donoM saptatikAoMmeM bheda par3ha jAtA hai to bhI ye donoM eka udgamasthAnase nikalakara aura bIca bIca meM do dhArAoM meM vibhakta hotI huI anta meM ekarUpa ho jAtI haiN| / digambara paramparAkI saptatikAkI prAcInatA-pahale hama bhaneka bAra prAkRta paMcasaMgrahakA ullekha kara Aye haiM / isakA sAmAnya paricaya bhI de Aye hai / kucha hI samaya huA jaba yaha anya prakAzameM AyA hai| amitigatikA paMcasaMgraha isIke AdhArase Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA linA gayA hai| amitigatine ise vikrama samvat 1073 meM pUrA kiyA thaa| isameM vahI krama svIkAra kiyA gayA hai jo prAkRta paMcasaMgrahameM pAyA jAtA hai| kevala nAmakarmake udayasyAnoMkA vivecana karate samaya prAkRta parasagrahake kramako chor3a diyA gayA hai| prAkRta paMcasaMgrahameM nAma karmakA 20 prakRtika udayasthAna nahIM banalAyA hai| pratijJA karate samaya isameM bhI 20 prakRtika udayasyAnakA nirdeza nahIM kiyA hai| kintu udayasthAnoMkA vyAkhyAna karate samaya ise svIkAra kara liyA hai| gommaTamAra jIvakANDa aura karmakANDameM bhI padasaMgrahakA paryApta upayoga kiyA gayA hai| karmakANDameM aise do matoMkA ullekha milatA hai jo spaSTataH prAkRta paMcasaMgrahakI saptatikAse liye gaye jAna par3hate haiN| eka mata anantAnubandhI catuSkakI upazamanAvAlA hai aura dumare matakA sambandha karmakANDameM batalAye gaye nAmakarmake sasvasthAnoMse hai| digambara paramparAmeM ye donoM mata prAkRta pacasamahakI saptatikAke sivA anyatra dekhane meM nahIM aaye| yadyapi pharmakANDameM anantAnubandhI catuSkakA upazama hotA hai isa vAtakA vidhAna nahIM kiyA hai tathApi vahA~ upazama zreNimeM mohanIyakI 28 prakRtiyoMkI bhI seMtA batalAI hai| isase siddha hotA hai ki nemicandra siddhAnta cakravartI anantAnubandhIke upazamavAle matase bhalImAti paricita the| dUsare matakA vidhAna karate hue gommaTasArake tribhaMgI prakaraNameM nimnalikhita gAthA AI hai - (1) trisaptatyadhike'bdAnA sahane zavavidviSaH / masUtikApUre jAtamidaM zAlaM manoramam // ' a0 paMcasa pr0| (2) dekho a* paMcasaM0 pR0 168 / (3) dekho a0 paMcasaM0 pR0 1761 (6) dekho go0 karma0 gA0 511 / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 saptatikAprakaraNa tiduigiNaudI NaudI aDacaudoahiyasIdi sIdI ya / UNAsaM vadvattari sattattari dasa ya Nava sattA / / 606 / / yaha gAthA prakRta paMpasaMgrahakI sAtiphAse lI gaI hai| vahA~ isakA rUpa isa prakAra hai tiduigiNaudi Naudi aDacaudugahiyamasIdimasodi ca / uNasIdi attari sattattari dasa ya Nava saMtA / / 23 / / ina gAthAoM meM nAmakarmake satrasthAna batalAye gaye haiN| ina sattvasthAnoMkA nirdeza karate samaya cAlU kArmika paramparAke viruddha eka vizeSa siddhAMta svIkAra kiyA gayA hai| cAlU kArmika paramparA yaha hai ki bandha aura sakrama prakRtiyoM meM pAMca bandhana aura pAMca saghAta pAMca zarIroMse jude na ginAye jAkara bhI sattvameM jude ginAye jAte haiN| kintu yahA~ isa kramako chor3akara ye sattvasthAna batalAye gaye haiN| prAcIna pranyoM meM yaha mana prAkRta paMcasaMgrahakI saptatikAke sivA anyatra dekhanemeM nahIM aayaa| mAlUma hotA hai ki nemicandra siddhAMtacakravartIne prAkRta pacasaMgrahake AdhArase hI karmakANDameM isa mata kA saMgraha kiyA hai| ye pramANa aise haiM jinase hama yaha jAna lete haiM ki prAkRta paMcasamahakI racanA gommaTalAra aura amitigatike paMcasaMgrahake pahale ho cukI thii| kintu inake atirika kucha aise bhI pramANa milate haiM jinase yaha bhI jJAta hotA hai ki isakI racanA dhavalA TIkA aura zvetAmbara paramparAmeM pracalita zatakakI cUrNikI racanA honeke bhI pahale ho cukI thii| dhavalA cauthI pustakake pRSTha 315 meM vIrasena svAmIne 'jIvasamAsae vi utta' kaha kara 'chappaMcaNavihANaM' gAthA padarata kI gaI hai / yaha gAthA prAkRta pacasaprahake jIvasamAsa prakaraNameM 156 nambara para darja hai| isase jJAta hotA hai ki prAkRta pacasaMgrahakA vartamAnarUpa dhavalAke nirmANakAla ke pahale nizcita ho gayA thaa| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA aisA hI eka pramANa zataka kI cUrNimeM bhI milatA hai jisase jAna par3hatA hai ki zataka kI cUrNi likhe jAneke pahale prAkRta pacasagraha likhA nA cukA thA / zataka kI 63 vai gAthA kI cUrNimeM do vAra pAThAntara kA ullekha kiyA hai / ye pAThAntara prAkRta paMcamaMgrahameM nibaddha digambara paramparAke zatakame lekara duta kiye gaye jAna paDhate haiM 1 zatakakI 93 vIM gAyA isa prakAra hai 'Aukkasa palassa paca mohamsa satta ThANANi / saMsANi taNukasAtha vadha ukkosage joge ||13||' prAkRta pacasagraha ke zatakameM yaha gAthA isa prakAra pAI jAtI hai --- 'Ausassa padesamsa chacatra mohassa Nava du ThANANi / saMsANi taNukasAo vadhai upakassajogeNa // ' I ina gAthAoM ko dekhanese donoMkA manabheda spaSTa jJAta ho jAtA hai zatakakI pUrNimeM isI matabheda kI carcA kI gaI hai| vahIM isa matabhedakA isa prakAra nirdeza kiyA hai "anne paDhani mohassa "anne paDhati bhaukkosarala cha pti eva uThAnANi / " zataka kI cUrNi katra likhI gaI isake nirNayakA aba taka koI nizcita AdhAra nahIM milA hai / mukkAbAI jJAnamandira DabhoI me prakAzita hone vAlI caNisahita sittarI kI prastAvanA meM pa0 amRtalAlajIne eka pramANa avazya upasthita kiyA hai / yaha pramANa khaMbhAta meM sthita zrI zAntinAthajI kI tADhapatrIpya bhaMDArako eka pratise liyA gayA hai / isameM zatakakI cUrNikA kartA zrIcandra mahattara zvetAmbarAcAryako matalAyA ...w (1) kRtirAcArya zrIcadra mahattara zitAMbarasya zatakasya / prazasta di 6 zano likhiteti // 6 // * 600 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 saptatikAprakaraNa hai| ye candra mahatara kauna hai, isakA nirNaya karanA to kaThina hai / kadAcit ye paMcasaha kartA candrarpi mahattara ho sakate hai / yadi pacasaMgraha aura zatakakI cUrNike kartA eka hI vyakti haiM to yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki digambara paramparA ke paMcasaMgrahakA sakalana candrarSimahattarake paMcagrahake pahale ho gayA thA / isa prakAra prAkRta paMcasagraha kI prAcInatA ke avagata ho jAne para usameM nibaddha saptatikAkI prAcInatA to sutarAM siddha ho jAtI hai / premI abhinandana granthameM pa0 hIrAlAla jo siddhAnta zAstrI kA 'prAkRta aura saMskRta paMcasaMgraha tathA unakA zrAdhAra' zIrSaka eka lekha chapA hai / usameM unhoMne prAkRta pacasagraha kI saptatikAkA bhAdhAra prastuta Rafaerat batalAyA hai / kintu jabataka isakI puSTi meM koI nizcita pramANa nahIM milatA taba taka aisA niSkarSa nikAlanA kaThina hai / abhI to kevala itanA hI kahA jA sakatA hai ki kisI eka ko dekhakara dUsarI saptatikA likhI gaI hai / 4 - viSaya paricaya afone viSaya sakSepa meM usakI prathama gAthAmeM diyA hai| isameM bhAThoM mUla karmoM va bhavAntara bhedoM ke bandhasthAna, udayasthAna aura saradasthAnoMkA svatantra rUpase va jIvasamAsa aura guNasthAnoMke zrAzrayase vivecana karake anta meM upazama vidhi aura kSapaNA vidhi batalAI gaI hai / karmoMkI yathAsambhava dasa avasthAe~ hotI haiM / unameMse tIna mukhya haiM - bandha, udaya aura satva / zeSa avasthAoMkA ina tInameM antarbhAva ho jAtA hai / isaliye yadi yaha kahA jAya ki karmokI vividha avasthAoM aura unake bhedakA isameM sAMgopAMga vivecana kiyA gayA hai bhatyukti na hogI / sacamuca meM pranthakA jitanA parimANa hai karanekI zailIkI prazaMsA karanI hI par3atI hai| to koI use dekhate hue varNana sAgara kA jalaM gAgara meM. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA bhara diyA gayA hai| itane laghukAya pranyameM itane vizAla aura gahana viSayakA vivecana kara denA hara kisIkA kAma nahIM hai| isase anyakartA aura anya donoMkI hI mahAnatA siddha hotI hai| isakI prathama aura dumarI gAthAmeM vipayakI sUcanA kI gaI hai| tIsarI gAthAmeM ATha mUla karmoM ke saMvedha bhaMga patalAkara cauthI aura pAMcavIM gAthAmeM kramase unakA jIvasamAsa aura guNasthAnoM meM vivecana kiyA gayA hai| chaThI gAthAmeM jJAnAvaraNa aura antarAya karmake avAntara bhedoMke savedha bhaga batalAye hai| sAtavIMse lekara nauMvIke pUrvArdhataka DhAI gAthAmeM darzanAvaraNake uttara bhedoMke saMvedha bhaga batalAye haiN| nauvI gAthAke uttarArdhame vedanIya, prAyu aura gotra karmake savedha bhaMgoMke kahanekI sUcanA mAtra karake mohanIyake kahanekI pratijJA kI gaI hai| dasarvIse lekara teIsavIM gAthAtaka 14 gAthAoM dvArA mohanIyake aura 24vIM gAthAse lekara 32vIM gAthAtaka 9 gAthAoM dvArA nAmakarmake bandhAdi sthAnoM va savedha bhagoMkA vicAra kiyA gayA hai / Age 33vI gAthAse lekara 52vIM gAthAtapha 20 gAthAoM dvArA bhavAntara prakRtiyoMke ukta saMvedha maMgoMko jIvasamAsoM aura guNasthAnoM meM ghaTita karake batalAyA gayA hai| 53vIM gAthAmeM gati Adi mArgaNAoM ke sAtha sat Adi bhAu anuyoga dvAroM meM unheM ghaTita karanekI sUcanA kI hai| isake bhAge prakaraNa badala jAtA hai| 54vI gAthAmeM udayase udariNAke svAmImeM kitanI vizeSatA hai isakA nirdeza karake 55vIM gAthAmeM ve 41 prakRtiyAM batalAI hai jinameM vizeSatA hai| 56vIM se lekara 59vIM taka 4 gAthAoM dvArA kisa guNasthAnameM kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai yaha batalAyA gayA hai| 60vI pratijJA gAthA hai| isameM gati zrAdi mArgaNAoM meM bandhasvAmitvake jAna lenekI pratikSA kI gaI hai| 61vIM gAthAmeM yaha batalAyA hai ki tIrthaMkara prakRti, devAyu aura narakAyu inakA satva tIna tIna gatiyoM meM hI hotA hai| kintu inake sivA zeSa prakRtiyoMkA sarava sava gatiyoMmeM pAyA jAtA hai| 62vIM aura 63vIM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa gAthA dvArA cAra anantAnubandhI aura tIna darzana mohanIya inake upazamanA aura kSapaNAke svAmIkA nirdeza karake 64vIM gAthA dvArA krodhAdi cAra kI kSapaNAke vizeSa niyamakI sUcanA kI gaI hai| ayogIke dvicarama samayameM kina prakRtiyoMkA kSaya hotA hai yaha 65vIM gAthAmeM batalAyA gayA hai| ayogI jina kitanI prakRtiyoMkA vedana karate haiM yaha 66vIM gAthAmeM batalAyA gayA hai| 67vIM gAdhAmeM nAmakarmakI ve 9 prakRtiyA~ ginAI haiM jinakA udaya ayogIka hotA hai| bhayogIke antima samayameM kitanI prakRtiyoMkA udaya hotA hai yaha 68vIM gAyA batalAtI hai| 69vIM gAthAmeM ayogIke antima samayameM jina prakRtiyoMkA kSaya hotA hai unakA nirdeza kiyA hai| bhAge 70vIM gAthAmeM siddhoM ke siddha sukhakA nirdeza karake upasahAra svarUpa 71vIM gAyA bhAI hai / aura 72vIM gAyA laghutA prakaTa karake anya samApta kiyA gayA hai| yaha pranyakA sakSipta paricaya hai| aba Age prakRnopayogI samajha kara karma tatvakA saMkSegmeM vicAra 5 karma-mImAMsA karmake viSayameM tulanAtmaka Dhagase yA svataMtra bhAvase aneka lekhakoMne bahuna kucha likhA hai| tathApi jaina darzanane karmako jisa rUpameM svIkAra kiyA hai vaha dRSTikoNa sarvathA lupta hotA jA rahA hai| jaina karmavATameM IzvaravAdakI chAyA mAtI jA rahI hai| yaha bhUla vartamAna lekhaka hI kara rahe haiM aisI bAta nahIM hai pichale lekhakoMse bhI aisI bhUla huI hai| isI dopakA parimArjana karaneke liye svataMtra bhAvase isa viSaya para likhanA jarUrI samajhakara yahA~ saMkSepameM isa viSayakI mImAMsA kI jA rahI hai|" chaha dravyoMkA svarUpa nirdeza-bhAratIya saba Astika darzanoMne lIvake astitvako svIkAra kiyA hai jainadarzanameM isakI carcA vizeSa rUpase kI gaI hai| samapa prAmRnameM jIvake svarUpakA nirdeza karate hue Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA ise rasa rahita, gandharahita, rUparahita, sparzarahita, avyakta aura cetanA guNavAlA batalAyA hai / yadyapi tattvArtha sUtrameM jIvako upayoga lakSaNavAlA likhA hai para isase ukta kathanakA hI samarthana hotA hai| jJAna aura darzana ye cetanAke bheda haiN| upayoga zabdase inhIMkA bodha hotA hai| jJAna aura darzana yaha jIvakA nija svarUpa hai jo sadA kAla bhavasthita rahatA hai / jIvamAtrameM yaha sadA pAyA jAtA hai| isakA kabhI bhI abhAva nahIM hotaa| jo tiryaca yonimeM bhI nikRSTatama yonimeM vidyamAna hai usake bhI yaha pAyA jAtA hai aura jo parama upAsya devatvako prApta hai usake bhI yaha pAyA jAtA hai| yaha sabake pAyA jAtA hai| aisA koI bhI jIva nahIM hai jisake yaha nahIM pAyA jAtA hai| jIvake sivA aise bahutase padArtha haiM jinameM jJAna darzana nahIM pAyA jaataa| vaijJAnikoMne aise jaDa padArthokI saMkhyA kitanI hI kyoM na batalAI ho para jainadarzanameM vargIkaraNa karake aise padArtha pAMca batalAye gaye haiM jo jJAnadarzanase rahita hai| vaijJAnikoM ke dvArA batalAye gaye saba jaDha tattvoMkA samAveza ina pA~ca tattvoM meM ho jAtA hai| ve pA~ca tatva ye haiM-pudagala, dharma, adharma, bhAkAza aura kAla / inameM jIva tasvake milA dene para kula chaha tatva hote haiN| jaina darzana inheM dravya zabdase pukAratA hai| ___jIva dravyakA svarUpa pahale batalAyA hI hai| zeSa dravyoMkA svarUpa nimna prakAra hai jimameM sparza, rama, gandha aura rUpa pAyA jAtA hai ise pudgale kahate haiN| jaina darzanameM sparzAdikakI mUrta saMjJA hai isaliye vaha mUrta (1) 'arasamarUvamagaMdhaM avvatta cedaNAguNamasaI / jANa aliMgaggahaNa jIvamaNihiTThasaThANaM |'-mypraamRt gAthA 46 / (2) upayogo lakSaNam / (3) 'sparzarasagandhavarNavantaH pudglaa.|-t0 sU0 5-23 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa mAnA gayA hai| kintu zeSa dravyoM meM ye sparzAdika nahIM pAye jAte isaliye ve amUrta haiN| jo gamana karate hue jIva aura pudagaloMke gamana karanemeM sahAyatA pradAna karatA hai use dharma Trevya kahate haiN| adharma dravya kA svarUpa isase ulaTA hai| yaha Thahare hue jIva aura pudagaloMke Thaharane meM sahAyatA pradAna karatA hai| ina donoM dravyoMke svarUpakA spaSTIkaraNa karaneke liye jala aura chAyAkA dRSTAnta diyA jAtA hai| jaise machalIke gamana karane meM bala aura pathikake ThaharanemeM chAyA sahAyatA pradAna karate haiM ThIka yahI svabhAva kramase dharma aura adharma dravyakA hai| jo vastukI purAnI avasthAke vyaya aura nyUtana avasthAke utpAdameM sahAyatA pradAna karatA hai use kAla davyaM kahate haiM / aura pratyeka padArthake Thaharaneke liye jo avakAza pradAna karatA hai use AkAza dravya kahate haiN| ____ inameMse dharma, adharma, aAkAza aura kAla ye cAra dravya sadA avikArI mAne gaye haiN| nimittavaza inake svabhAvameM kabhI bhI vipariNAma nahIM hotaa| kintu jIva aura pudagala ye aise dravya haiM jo avikArI aura vikArI donoM prakArake hote haiN| jaba ye anya dravyase saMzliSTa rahate haiM tava vikArI hote haiM aura isake prabhAvameM avikArI hote haiN| isa hisAbase jIva aura pudagalake do-do bheda ho jAte haiN| saMsArI aura mukta ye jIvake do bheda haiN| tathA bhaNu aura skandha ye pudagalake do bheda haiN| jIva mukta bhavasthAmeM avikArI haiM aura saMpArI avasthAmeM vikaarii| pudagala aNu avasthAmeM avikArI haiM aura skandha avasthAmeM vikArI / tAtparya yaha hai ki jIva aura pudagala jaba taka anya vyase sazliSTa rahate haiM taba taka usa saMzlezake kAraNa unake svabhAvameM vipariNati humA karatI hai isaliye ve usa samaya vikArI rahate haiM aura saMzlezake haTate hI ve avikArI ho jAte hai| (1) dranya0 gA0 18 / (2) dravya0 gA0 161 (3) dravya gA. 20 (4) ya. gA0.22 / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 31 bandhakI yogyatA-ina donoMkA anya dravyase saMzliSTa honA inakI yogyatA para nirbhara hai| yaha yogyatA jIva aura pudagalameM hI pAI jAtI hai anya meM nhiiN| aisI yogyatAkA nirdeza karate hue jIvameM use mithyAtva, avirati, pramAda, kapAya aura yogarUpa tathA pudagalameM use snigdha aura rUkSa guNarUpa batalAyA hai| jIva mithyAtva Adike nimittase anya dravyase bandhako prApta hotA hai aura pudgala snigdha aura rUkSa guNake nimittase anya divyase bandhako prApta hotA hai yaha ukta kathanakA tAtparya hai| jIvameM midhyAtvAdi rUpa yogyatA sazlepapUrvaka hI hotI hai isaliye use anAdi mAnA hai| kintu pudgalameM snigdha yA rUkSaguNarUpa yogyatA sazlepake vinA bhI pAI jAtI hai isaliye vaha anAdi aura sAdi donoM prakArakI mAnI gaI hai| isase jIva aura pudagala kevala ina donoMkA bandha siddha hotA hai| kyoMki sazlepa bandhakA paryAyavAcI hai| kintu prakRtameM jIvakA bandha vivakSita hai isaliye Age usIkI carcA karate haiM___ jIvabandhavicAra-yoM to jIvakI baddha aura muka avasthA sabhI Astika darzanoMne svIkAra kI hai| bahutase darzanoMkA prayojana hI niyama prApti hai| kintu jaina darzanane bandha mokSakI jitanI adhika carcA kI hai utanI anyatra dekhaneko nahIM miltii| jaina AgamakA vahubhAga isakI carcAse bharA par3A hai| vahA~ jIva kyoM aura kabase ba~dhA hai, baddha jIvakI kaipI avasthA hotI hai| ba~dhanevAlA dUsarA padArtha kyA hai jisake sAtha jIvakA bandha hotA hai, bandhase isa jIvakA chuTakArA kaise hotA hai, bandhake kitane bheda haiM, ba~dhane ke bAda usa dUpare padArthakA jIvake sAtha kaba taka sambandha banA rahatA hai, ba~dhanevAle dUsare padArthake samparkase jIvakI vividha avasthAe~ kaise hotI haiM, baMdhanevAlA isarA (1) ta0 sU0 8-1 / ' (2) snigdhruuksstvaabndhH|-t0 sU0 5-33 / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 saptatikAprakaraNa padArtha kyA jisa rUpameM ba~dhatA hai usI rUpameM banA rahatA hai yA paristhitivaza usameM nyUnAdhika parivartana bhI hotA hai Adi sabhI praznoMkA vistRta mamAdhAna kiyA gayA hai| Age hama uka praznoM ke AdhArase isa viSayakI carcA kara lenA iSTa samajhate haiN| __saMsArakI anAditA-jaisA ki hama pahale vavalA pAye haiM ki jIvake samArI aura nuka ye do bheda haiM / jo caturgati yoniyoM meM paribhramaNa karatA hai sase saMsArI kahate haiM isakA dUsarA nAma vada bhI hai| aura jo samArase mukta ho gayA hai use mupha kahate haiN| ye donoM bheda avasyAkRta hote haiN| pahale jIva saMsArI hotA hai aura jaba vaha prayatnapUrvaka sasArakA anta kara detA hai taba vahI mupha ho jAtA hai| mukta hone ke bAda jIva punaH sasArameM nahIM AtA / usa samaya usameM aisI yogyatA hI nahIM rahatI jisase vaha punaH karmabandhako prApta kara ske| karmavandhakA mukhya kAraNa midhyAtva, avirati, pramAda, kapAya aura yoga hai| jaba taka inakA sadumAva pAyA jAtA hai tabhI taka karmabandha hotA hai| inakA jamAva hone para jIva mukta ho jAtA hai| isase karmabandhaka mukhya kAraNa mithyAtva Adi haiM yaha jJAta hotA hai| ye mithyAtva Adi jodake ve pariNAma hai jo vaddhadazAmeM hote haiM / abaddha jIvake inakA sadabhAva nahIM pAyA jaataa| isase karmabandha aura mithyAtva AdikA kAryadhAraNa bhAva siddha hotA hai| baddha jIvake karmAkA nimitta pAjhara mithyAtva Adi hote haiM aura mithyAtva sAdike nimittase karmabandha hotA hai yaha kAryakAraNa bhAvako paramparA hai| isI bhAvako spaSTa karate hue samayaprAmRta meM likhA hai 'jIvapariNAmahehU~ kammattaM puggalA pariNamaMti / puragalakammaNimittaM taheva jIvo vi pariNamai / / 8 / / (1) saMsAriNo munazca |-t0 suu02-10|| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 'jIvake mithyAtva Adi pariNAmoMkA nimitta pAkara pudgalokA karmarUpa pariNamana hotA hai aura pudagala karmake nimittase jIva bhI mithyAtva zrAdi rUpa pariNamatA hai|' ___ karmavandha aura mithyAtva Adi kI yaha paramparA anAdi kAla se calI A rahI hai| Agama meM isake liye bIja aura vRkSakA dRSTAnta diyA gayA hai| isa paramparAkA anta kiyA jA sakatA hai para prArambha nhiiN| isIse vyakkikI apekSA mukiko sAdi aura saMsArako bhanAdi mAnA hai| sasArakA mukhya kAraNa karma hai-saMsAra aura mukta ye jIvakI do dazAeM haiM yaha hama pahale hI batalA Aye haiN| yoM to ina donoM bhavasthAnoMkA kartA svaya jIva hai| jIva hI svayaM saMsArI hotA hai aura jIva hI muka / rAga dveSa dhAdirUpa azuddha aura kevalajJAna bhAdirUpa zuddha jitanI bhI avasthAe~ hotI haiM ve saba jIvakI hI hotI haiM, kyoMki jIvake sivA ye anya dravyameM nahIM pAI jaatiiN| tathApi inameM jo zuddhatA aura azuddhatAkA bheda kiyA jAtA hai vaha nimitta kI apekSAse hI kiyA jAtA hai| nimitta do prakArake mAne gaye haiN| eka ve jo sAdhAraNa kAraNarUpase svIkAra kiye gaye haiN| 'dharma, adharma, AkAza aura kAla ina cAra dravyoMkA sadbhAva isI rUpase svIkAra kiyA gayA hai| aura dUsare ve jo pratyeka kAryake alaga-alaga hote haiN| jaise ghaTa paryAyakI utpattimeM kumhAra nimitta hai aura jIvako azuddhatAkA nimitta karma hai aadi| jaba taka jIvake sAtha karmakA sambandha hai tabhI taka ye rAga, dveSa aura moha Adi bhAva hote haiM karmake abhAvameM nhiiN| isIse saMsArakA mukhya kAraNa karma kahA gayA hai| ghara, putra, strI, dhana AdikA nAma saMsAra nahIM hai| vaha to jIvakI azuddhatA hai jo karma ke sadbhAva meM hI pAI jAtI hai isaliye sasAra aura karmakA anvaya vyatireka sambandha hai aisA yahA~ jAnanA cAhiye / jabataka yaha sambandha banA rahatA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa hai tabataka yaha cakra yoM hI dhUmA karatA hai| isI yAtako vistArase spaSTa karate hue paMcAstikAyameM likhA hai- / / 'jo khalu saMsAratyo jIvo tatto du hodi prinnaamo| pariNAmAdo kammaM kammAdA hodi gadIsu gadI / / 128|| gadimadhigadassa deho dehAdo iMdiyANi jAyaMte / tehiM du visayagahaNaM tatto rAgo va doso vA // 12 // jAyadi jIvasseva bhAvo saMsAracakavAlammi / 'jo jIva sasArameM sthita hai usa ke rAga dveparUna pariNAma hote hai| pariNArmose karma baMdhate haiN| karmoMse gatiyoM meM janma lenA par3atA hai| isase zarIra hotA hai| zarIrake prApta honese indriyA~ hotI haiN| indriyoMse vipayoMkA grahaNa hotA hai| viSaya grahaNase rAga aura dUparUpa pariNAma hote haiN| jo jIva saMsAra-cakrameM par3A hai usakI aisI avasthA hotI hai|' isa prakAra saMsArakA mukhya kAraNa karma hai yaha jJAta hotA hai| karma kA svarUpa-karmakA mukhya artha kriyA hai| kriyA bhaneka prakArakI hotI hai| hamainA, khelanA, kUdanA, uThanA, baiThanA, ronA, gAnA, jAnA, bhAnA Adi ye saba kriyAe~ haiN| kriyA jar3a aura cetana donoM meM pAI jAtI hai| karmakA sambandha AtmAse hai ataH kevala jar3akI kriyA yahA~ vivakSita nahIM hai / aura zuddha jIva niSkriya hai| vaha sadA hI zrAjJAzake samAna nirlepa aura bhittImeM ukIre gaye citrake samAna niSkampa rahatA hai / yadyapi jaina darzana meM jar3a cetana samo padArthoMko utpAda, vyaya aura dhrauvya svabhAvavAlA mAnA gayA hai| yaha svabhAva kyA zuddha aura kyA azuddha saba padArthoMkA pAyA jAtA hai| kintu yahA~ kriyAkA artha parispada liyA hai| parispandAtmaka kriyA saba padArthoM kI nahIM hotii| vaha pudagala aura saMsArI jIvake hI pAI jAtI hai| isaliye prakRta meM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA karmakA artha semArI jIvako kriyA liyA gayA hai| Azaya yaha hai ki saMpArI jIva ke prati samaya parispandAtmaka jo bhI kriyA hotI hai vaha pharma kahalAtA hai| yadyapi karmakA mukhya artha yahI hai tayApi isake nimittame no pudgala paramANu jJAnAvaraNAdimiAvako prApta hote hai ve bhI karma kahalAte hai| amRtacandra pUrine pravacanamArako TokAmeM isI bhAvakA disajhAte hue likhA hai "kriyA khalvAtmanA prApya nAkarma tanninitaprApta pariNAma pudgalo'pi karma / ' pR0 165 / / jainadarzanameM krama ke mukhyatayA do bheda kira gaye he dravyama aura bhAvakama / ye bheda jAtiko apekSAse nahIM kio jAkara kAryakAraNamAko apekSAme kiye gaye haiN| mahAkAlare jova vaddha aura azuddha inhoMne kAraNa ho rahA hai| jo pudgala paramANu zrAtmAse sambaddha hokara jJAnATi mAtroM kA ghAta karate haiM aura bhAtmAmeM aipo yArayatA lAnemeM nimitta hote haiM jisase vaha vividha zarIra bhAdiko dhAraNa kara sake unheM dravyakarma kahate haiN| tayA yAtmAke jina bhAvoMse ina dravya karmoM kA upasa sambandha honA hai ve bhAvakarma kahalAte haiN| dravya karma kI carcA karate hue akalaka devane rAjavatikameM likhA hai_ 'yathA bhAjanavizepe pratitAnAM vivivarasavIjapuSpaphalAnAM madirAbhAvena pariNAma. tathA pudgalanAmapi Atmani sthitAnAM yogakapAyavazAt karmabhAvena pariNAmo veditavya / ___jaise pAtra vizeSameM DAle gaye aneka rasavAle yAja, puSpa aura phaloMkA madirArUpase pariNamana hotA hai usI prakAra mAtmAmeM sthita pudagaloM kA bhI yoga kyA kapAyake kAraNa karmarUpase pariNamana hotA hai|' yoga aura pAyake vinA pudagala paramANu kramamAvako nahIM prAha Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa hote isaliye yoga aura kapAya tathA karmabhAvako prApta hue pudagala paraNANu ye donoM karma kahalAte haiM yaha ukta kathanakA tAtparya hai|| karmavandhake hetu-yaha hama pahale hI batalA bhAye haiM ki bhAtmA mithyAtva (atatvazraddhA yA tattvacikA prabhAva) avirati (tyAgarUpa pariNatikA abhAva ) pramAda ( anavadhAnatA ) kaSAya (krodhAdibhAva ) aura yoga (mana, vacana aura kAyakA vyApAra ) ke kAraNa anya dravyase bandhako prApta hotA hai| para inameM bandhamAnake prati yoga aura kapAyakI pradhAnatA hai| Age vandhake cAra bheda batalAnevAle haiM unameMse prakRti. bandha aura pradezabandha yogase hotA hai tathA sthiti bandha aura anubhAga vandha kAyase hotA hai| AgamameM yogako garama lohekI aura kapAyako goMdakI rupamA dI gaI hai| jisa prakAra garama loheko pAnI meM DAlane para vaha cAroM orase pAnIko khIMcatA hai ThIka yahI svabhAva yogakA hai aura jisa prakAra goMdake kAraNa eka kAgaja dUhare kAgajase cipaka jAtA hai ThIka yahI svabhAva kapAyakA hai| yogake kAraNa ma paramANuoMkA mAnava hotA hai aura pAyake kAraNa ve baMdha jAte haiN| isalie karmavandhake mukhya kAraNa pA~ca hote hue bhI unameM yoga aura kapAyakI pradhAnatA hai| prakRti mAdi cAroM prakArake bandhake liye ina do kA sadbhAva anivArya hai| jaba karmake bhavAntara bhedoM meM kitane karma kisa hetuse vaMdhate haiM ityAdi rUpase hamavandhake sAmAnya hetuoMkA vargIkaraNa kiyA jAtA hai taba ce pA~ca prApta hote haiM aura jaba prakRti zrAdi cAra prakArake bandhoMmeM (1) 'mitvAtvAviratipramAdakapAyayogA' bandhahetava / ' --ta. suu08-1|| (2) 'jogA payaDipadesA TThidinaNubhAgo kasAyado hodi|' -dravya gA0 31 / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kauna yandha kisa hetuse honA hai isakA vicAra kiyA jAtA hai taba ye do prApta hote haiN| ye nayandhake mAmAnya kAraNa haiM vizeSa kAraNa jude-jude hai| vArthamatrameM vizeSa kAraNoM kA nirdeza mAtra sthAnameM kiyA gayA hai| karmake bheda-jainadarzana pratyeka ganyameM ananta zaktiyAM mAnatA hai| jIva mI eka havya hai ata umameM bhI ananta zaktiyAM haiN| jaba yaha saMsAra dazAmeM rahatA hai tara usakI ve zaktiyAM karmame prAvRta rahatI hai| paTana karma bhanna bheda ho jAte hai| kintu jovakI mukhya zaktiyoMkI apekSA kamake pATha bheda kiye gaye haiN| yayA, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / jJAnAvaraNa-jIvanI jJAna-zaktiko AvaraNa karanevAle karmakI jJAnAvaraNa makSA hai| isake pAMca meda hai| ___darzanAvaraNa-jIvako darzana zaktiko bhAvaraNa karanevAle karmako darzanAvaraNa sajJA hai| isake nau bheda hai| vedanIya-mukha aura du.svakA vedana karAnevAle pharmakI vedanIya saMjJA hai| isake do bheda haiN| mohanIya-rAga, dveSa aura mohako paidA karanevAle karmakI mohanIya saMjJA hai| isake darzana mohanIya aura cArina mohanIya ye do bheda haiN| darzanamohanIyake tIna aura pAritramohanIyake patrIsa bheda hai| zrAyu-narakAdi gatiyoM meM bhavasyAnake kAraNabhUta karmako AyusajJA hai| isake cAra bheda hai| nAma-nAnA prakAra ke zarIra, vacana aura mana tathA jIvakI vividha avasthAoMke kAraNabhUta karmako nAma saMjJA hai| isake terAnave bheda hai| gotra-nIca, ucca santAna (paramparA) ke kAraNabhUta karmakI gotra sajJA hai| isake do bheda hai| jainadharma jAti yA bhAjIvakA kRta nIca ucca meTana Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 samatitrAprakaraNa mAnakara ise gurakUna mAnatA hai| acche zrAdhArakhAlakI paramparA jo janma dete haiM yA jo aise logoMkI matsaMgati karate haiM yA jo mAnavocita cAcArako jIvana meM hai mAne gaye hai aura jinakI spiti inake bindu hai ve gotra mAne gaye hai| nIcagotrI bure AvArakA tyAga karake potrI ho sakatA hai / caina basake anusAra aise jIvako zrAvaka aura suni hone pUrA adhikAra hai / antarAya - jIvake dAnAdi mAtra prakaTa na hone ke nimita karmakI antarAna saMjJA hai| isake pA~ca me haiN| ye saba karma yana cAra bhAgoM meM baTe hue haiM jIvavipAkI, dulavipAkI, kSetravipAkI aura vipAkI / jinakA vipAka jIvameM hotA hai ye jIvavipI haiM / jinkA dipA jIvane eka kSetravAha prApta hue DugaloM meM hotA hai ve vipAkI haiN| jikA vipAkI hai aura farst fame kSetra vipAka meM hotA hai ve vizeSa hotA hai ve kSetra vipAkI haiN| 3 ye aura pApake bheda do prakAra hai| ye bheda anubhAga bandhakI rupelAse kiye gaye haiM / dAna, pUjA, mandakaSAya, sAdhusevA Adi zubha pariNAmoMmeM jina kamAunTa anubhAga prApta hotA hai ve puNyakarma haiN| aura madirArAna, mAMsavana, parastrI gamana, zikAra karanna huna khelanA, rAtri bhojana karanA, sure bhAva rakhanA, vI dagAbAjI karanA Adi zubha pariNAmoMse dina kamoMkA skaTa anubhAva prApta hotA hai ve pApakarma haiN| anubhAga-ci ghAti aura svAtike meme do prakArako hai / ghAtirUpa anubhAgazaSTi ke tAratamyA apekSAme cAra bheda ho jAve haiN| nA, dAta (lakar3I ) tanyi aura zaila | yaha pAparUpa hI hotI hai / kintu virUpa dhanubhAgazakti puNya aura pApa donoM prakArakI hotI hai| isase pratyekake cAra cAra me hai| gur3a, sAMDa, zakza aura amRta ke Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prantAvanA puNyandara anumAga pati ke cAra bheTa hai aura nimtra, kIra viSa aura hamAhanna ye pAparUpa anumAgazakti ke pAra bheda hai| jisakA nepA nAma hai vaimA damakA phala hai| jIvake guNa (gati ) do bhAgoMmeM paTe hue hai anujIvIguNa aura pranijIbI guga | jina guNoMkA maTumAva kevala jIva meM pAyA jAtA hai ve anunotrI guma hai aura jinakA samAva jIvameM pAyA jAkara bhI jIvake mitrA anya dravyoM bhI yathAyogya pAyA jAtA hai ve pranijIvI guNa hai| ina guNoM ke kAraNa ho ko ghAti aura avAni ye bheda kiye gaye haiN| jAna, darzana, samyaktva, paritra, vIrya, lAma, dAna, bhoga, upabhoga aura sumba ye anujIvI guNa hai| jJAnAvaraNa, varNanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ye karma guNoMkA ghAta karanevAle honeme dhAtikarma hai aura zeSa bhavAmi kama hai| karmI vividha avasthAe~ -jIvakI prati samaya jo avasthA hotI hai makA citra karma hai / yadyapi jIvakI vaha avasthA TapI samaya naSTa ho jAtI hai anya samayameM anya hotI hai para mamjhArarUpame vaha karmameM bhakita rahatI hai| prani samayake kama juDhe-juTe hai| aura jaba taka ye phala nahIM de lete naSTa nahIM hone / pinA mAMge kamakA kSaya nhiiN| 'nAmuktaM kSIyate karma / ' dharmakA bhoga vividha prakArase hotA hai| kabhI jaimA pharmakA maMcaya kiyA hai usI rUpameM use bhoganA par3atA hai| kamI nyUna, adhika yA viparInarUpame use bhoganA par3atA hai| kamI do karma milakara eka kAma karate haiN| mAtA aura apAtA inake kAma jude juTe hai para kabhI ye donoM milakara munna yA dumna kisI eka ko janma dete haiN| kamI eka karma vimaka hokara vibhAgAnumAra kAma karatA hai| udAharaNArtha mithyAtvakA mithyAtva, mamyagmiyAdava aura mamyak prakRtirUpase vimAga ho jAnepara Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptalikAprakaraNa inake kArya bhI jude jude ho jAte haiN| kabhI niyata kAlake pahale pharma apanA kArya karatA hai to kabhI niyata kAlase bahuta samayavAda isakA phala dekhA jAtA hai| jisa karmakA jaisA nAma, sthiti aura phaladAna zakti hai usIke anusAra usakA phala milatA hai yaha sAdhAraNa niyama hai| bhatavAda isake aneka haiN| kucha karma aise avazya hai jinakI prakRti nahIM badalatI / udAharaNArtha cAra bhAyukarma / Ayu karmoM meM jisa bhAyukA bandha hotA hai usIrUpameM use bhoganA par3atA hai| usake sthiti anubhAgameM ulaTa phera bhale hI ho jAya para bhoga unakA apanI apanI prakRti ke anusAra hI hotA hai| yaha kabhI sambhava nahIM ki narakAyuko tiya. cAyurUpase bhogA jA sake yA tiryaMcAyuko narakAyurUpase bhogA jA sake / zeSa pharmoMke viSayameM aisA koI niyama nahIM hai| moTA niyama itanA avazya hai ki mUla karma meM badala nahIM hotaa| isa niyamaphe anusAra darzanamohanIya aura caritramohanIya ye mUla karma mAna liye gaye haiN| karmakI ye vividha avasthAeM haiM jo bandha samayase lekara unakI nirjarA hone taka yathAsambhava hotI haiM / inake nAma ye hai bandha, satva, utkarpaNa, apakarSaNa, sakramaNa, udaya, udIraNA, upazAnta, nidhatti aura nikaacnaa| ___ bandha-karmavargaNAoMkA AtmapradezoMse sambaddha honA bandha hai| isake prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza ye cAra bheda haiN| jisa karmakA jo svabhAva hai vaha usakI prakRti hai| yathA jJAnAvaraNakA svabhAva jJAnako bhAvRta karanA hai| sthiti kAlamaryAdAko kahate haiN| kisa karmakI jaghanya aura utkRSTa kitanI sthiti par3atI hai isa sambandhameM alaga alaga niyama haiN| anubhAga phaladAna zakiko kahate haiM / pratyeka karmameM nyUnAdhika phala denekI yogyatA hotI hai| prati samaya baMdhanevAle karmake paramANuoM kI parigaNanA pradezabandhameM kI jAtI hai| , sattva-baMdhane ke bAda karma bhAtmAse sanbaddha rahatA hai| tatkAla Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / prastAvanA 41 to vaha apanA kAma karatA hI nhiiN| kintu jaba taka vaha apanA kAma nahIM karatA hai taba taka usakI vaha avasthA sattA nAmase abhihita hotI hai| utkarSaNa zrAdike nimittase honevAle apavAdako chor3akara sAdhAraNata pratyeka kArmakA niyama hai ki vaha baMdhane ke bAda kAse kAma karane lAtA hai| vIcameM jitane kAla taka kAma nahIM karatA hai usakI bhAvAdhAkAla sajJA hai / bhAvAdhAkAlake bAda prati samaya eka eka nipeka kAma karatA hai / yaha krama vivakSita karmake pUre hone taka cAlU rahatA hai| AgamameM prathama nipekakI zrAbAdhA dI gaI hai| zeSa niSekoMkI AvAdhA kramase eka eka samaya bar3hatI jAtI hai| isa hisAbase antima niSekI AvAdhA eka samaya kama karmasthiti pramANa hotI hai| Ayukarmake prathama niSekakI zrAbAdhAkA krama judA hai| zeSa krama samAna hai| utkarpaNa-sthiti aura anubhAgake bar3hAnekI utkarSaNa sajJA hai| yaha kriyA bandhake samaya hI sambhava hai| arthAt jisa karmakA sthiti aura anubhAga bar3hAyA jAtA hai usakA puna. bandha hone para pichale badhe hue karmakA navIna bandhake samaya sthiti anubhAga bar3ha sakatA hai| yaha sAdhAraNa niyama hai| apavAda bhI isake aneka haiN| ___ apakarSaNa-sthiti aura anumAgake ghaTAnekI apakarSaNa saMjJA hai| kucha apavAdoMko chor3akara kisI bhI karmakI sthiti aura anubhAga kama kiyA jA sakatA hai| itanI vizeSatA hai ki zubha pariNAmoMse azubha karmoM kA sthiti aura anubhAga kama hotA hai| tathA azubha pariNAmoMse zubha karmoMkA sthiti aura anubhAga kama hotA hai| __sakramaNa-eka karma prakRtike paramANuoMkA sajAtIya dUsarI prakRtirUpa ho jAnA sakramaNa hai yayA asAtAke paramANunoMkA sAtArUpa ho jaanaa| mUla kA~kA paraspara saMkramaNa nahIM hotaa| yathA jJAnAvaraNa darzanAvaraNa nahIM ho sakatA / prAyukarmake bhavAntara bhedoMkA paraspara Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa sakramaNa nahIM hotA aura na darzanamohanIyakA cAritramohanIyarUpase yA cAritramohanIyakA darzanamohanIyarUpase hI maMkramaNa hotA hai| udaya-pratyeka karmakA phala kAla nizcita rahatA hai| isake prApta hone para karmake phala denerUpa avasthAko udaya saMjJA hai| phala deneke bAda uma karmakI nirjarA ho jAtI hai| AtmAse jitane jAtike karma sambaddha rahate haiM ve saba eka sAtha apanA kAma nahIM krte| udAharaNArtha sAtAke samaya amAtA apanA kAma nahIM krtaa| aisI hAlata meM asAtA prati mamaya sAtArUpa pariNamana karatA rahatA hai aura phala bhI isakA mAtArUpa hI hotA hai| prati samaya yaha kriyA udaya kAla ke eka samaya pahale ho letI hai| itanA sunizcita hai ki binA phala diye koI bhI karma jIrNa nahIM hotaa| udIraNA-phala jhAla ke pahale karmake phala denerUpa bhavasyAkI udIraNA sajJA hai| kucha apavAdoMko chor3akara sAdhAraNata. karmoM kA udaya bhAra udIraNA sarvadA hotI rahatI hai| tyAgavaza vizeSa hotI hai| udIraNA unhIM karmoM kI hotI hai jinakA udaya hotA hai| anudaya prApta karmoMkI udIraNA nahIM hotii| udAharaNArtha jisa munike sAtAkA udaya hai isake apakarSaNa mAtA aura bhasAtA donoMkA hotA hai kintu udIraNA sAtAkI hI hotI hai| yadi udaya badala jAtA hai to udIraNA mI badala jAtI hai itanA vizeSa hai| upazAnta-karmakI vaha avasthA jo udIraNAke ayogya hotI hai upazAnta kahalAtI hai| upazAnta bhavasthAko prApta karmakA utkarSaNa apakarSaNa aura saMkramaNa ho sakatA hai kintu isakI udIraNA nahIM hotii| nipatti-karmakI vaha avasthA jo udIraNA aura saMkrama ina do ke ayogya hotI hai nidhatti kahalAtI hai| nitti avasthA ko prAkSa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA karmakA utkarSaNa aura apakarSaNa ho sakatA hai kintu isakA udIraNA aura saMkrama nahIM hotaa| nikAcanA-karmakI vaha avasthA jo utkarpaNa, apakarSaNa, udIraNA aura sakrama ina cAraphe ayogya hotI hai nikAcanA kahalAtI / isakA svamukhena yA paramukhena udaya hotA hai| yadi anudaya prApta hotA hai to paramusena udaya hotA hai nahIM to svamukhena hI udaya hotA hai| upazAnta aura nidhatti avasthA ko prAta karma kA udayake viSaya meM yahI niyama jAnanA caahiye| yahA itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki mAtizaya pariNAmoM se karma kI upazAnta, nirdhAta aura nikAcanArUpa avasthAeM badalI bhI jA sakatI haiN| ye karma kI vividha avasthAe haiM jo yathAyogya pAI jAtI haiN| karma kI kArya maryAdA-karmakA moTA kAma jIvako samArameM roka rakhanA hai| parAvartana sasArakA dUsarA nAma hai| dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAvake bhedase vaha pAMca prakArakA hai| karmake kAraNa hI jIva ina pAMca prakArake parAvartanoM meM ghUmatA phiratA hai| caurAsI lAkha yoniyAM aura unameM rahate hue jIvakI jo vividha avasthAe~ hotI hai unakA mukhya kAraNa pharma hai| svAmI mamantabhadra AptamImAMsAmeM karmake kAryakA nirdeza karate hue likhate haiM kAmAdiprabhavacitraH karmavandhAnurUpataH / 'jIvakI kAma krodha Adhi rUpa vividha avasthAe~ apane apane karma ke anurUpa hotI haiN|' yAta yaha hai ki muka dazAmeM jIvakI prati samaya jo svAbhAvika pariNati hotI hai usakA alaga alaga nimitta kAraNa nahIM hai, nahIM to usameM ekarUpatA nahIM bana sktii| kintu sasAradazAmeM vaha pariNati prati samaya judI judI hotI rahatI hai isaliye usake jude jude Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 saptatikAprakaraNa nimitta kAraNa mAne gaye haiN| ye nimica saskAra rUpameM zrAtmAse sambaddha hote rahate haiM aura tadanukUla pariNati ke paidA karane meM sahAyatA pradAna karate haiN| jIvakI azuddhatA aura zuddhatA ina nimittoM ke sahamAva aura bhasadbhAva para AdhArita hai| jaba taka ina nimittoMkA eka kSetrAvagAha sazlezarUpa sambandha rahatA hai taba taka azuddhatA banI rahatI hai aura inakA sambandha chUTate hI nIva zuddha dazAko prApta ho jAtA hai| jaina darzanameM inhIM nimittoMko karma zabdase pukArA gayA hai| aisA bhI hotA hai ki jisa samaya jaisI bAhya sAmagrI milatI hai usa samaya usake anukUla azuddha AtmAkI pariNati hotI hai| sundara susvarUpa strIke milane para rAga hotA hai| juguppAkI sAmagrI milane para glAni hotI hai| dhana samitiko dekhakara loma hotA hai aura lobhavaza usake arjana karane, chIna lene yA curA leneko bhAvanA hotI hai| Thokara lagane para dukha hotA hai aura aura mAlA kA sayoga hone para sukha / isaliye yaha kahA jA sakatA hai ki kevala karma hI AtmAko vividha pari. etike honemeM nimitta nahIM haiM kintu anya sAmagrI bhI usakA nimitta hai ata. karmakA sthAna bAhya sAmagrIko milanA cAhiye / ___ parantu vicAra karane para yaha yuka pratIta nahIM hotA, kyoMki antaraMga meM vaisI yogyatAke abhAvameM bAhya sAmagro kucha bhI nahIM kara sakatI haiN| jisa yogIke rAgabhAva naSTa ho gayA hai usake sAmane prabala rAgakI sAmagrI upasthita hone para bhI rAga paidA nahIM hotaa| isase mAlUma par3atA haiM ki antaraMgameM yogyatAke binA bAhya sAmagrIkA koI mUlya nahIM hai| yadyapi karmake viSayameM bhI aisA hI kahA jA sakatA hai para karma aura bAhya sAmagrI inameM maulika nantara hai| karma cainI yogyatAkA sUcaka hai para bAhya sAmagrIkA vaisI yorapatAse koI sambandha nhiiN| kamI vaisI yogyatAke sahabhAvameM bhI vAhya sAmagrI nahIM milatI aura kabhI usake abhAvameM bhI bAhya sAmagrIkA saMyoga Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 45 dekhA jAtA hai / kintu karmake viSaya meM aisI bAta nahIM hai / usakA sabaMdha tabhI taka bhAtmAse rahatA hai jaba taka usameM tadanukUla yogyatA pAI jAtI hai / bhata. karmakA sthAna bAhya sAmagrI nahIM le sakatI / phira bhI antaragameM yogyatA ke rahate hue bAhya sAmagrIke milane para nyUnAdhika pramANa meM kArya to hotA hI hai isaliye nimitoMkI parigaNanAmeM bAhya sAmagrI kI bhI ginatI ho jAtI hai / para yaha paramparA nimitta hai isaliye isakI parigaNanA nokarma sthAnameM kI gaI hai / itane vivecanale karmakI kArya maryAdAkA patA laga jAtA hai / karmake nimittase jIva kI vividha prakArakI avasthA hotI hai aura jIvameM aisI yogyatA zrAtI hai jisase vaha yoga dvArA yathAyogya zarIra, vacana aura manake yogya pugdaloM ko grahaNa kara unheM apanI yogyatAnusAra pariNamAtA hai / } karmakI kAryamaryAdA yadyapi ukta prakArakI hai tathApi adhikatara vidvAnoM kA vicAra hai ki bAhya sAmagrIko prApti bhI karmase hotI hai ina vicAroM kI puSTimeM ve mokSamArga prakAzake nimna ullekhoM ko upasthita karate haiM--'hA~ vedanIya kari tau zarIra dipai vA zarIra tai vAhya nAnA prakAra sukha dukhaniko kAraNa para dravya kA sayoga jurai hai / ' pR0 35 usIse dUsarA pramANa ve yoM dete haiM 'bahuri karmani viSai vedanIyake udayakari zarIra viSai vAhya sukha dukha kA kAraNa nipajai hai / zarIra divai zrArogyapanau rogIpanau zaktivAnapanau durbalapana bhara kSudhA tRpA roga kheTa pIDA ityAdi sukha dukhanike kAraNa ho haiM / bahuri bAhya viSai suhAvanA Rtu pavanAdika vA iSTa strI putrAdika vA mitra dhanAdika sukha duHkhake kAraka ho haiM / pR0 56 / ina vicAroMkI paramparA yahIM taka nahIM jAtI hai kintu isase pUrva - vartI bahutase lekhakoMne bhI aise hI vicAra prakaTa kiye haiN| purANoM meM puNya aura pApakI mahimA isI AdhArase gAI gaI hai| amitigati ke subhASita ratna sandeha meM daivanirUpaNa nAmakA eka adhikAra hai / usameM bhI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46' saptatikAprakaraNa aisA hI catalAyA hai / vahA~ likhA hai ki pApI jIva samudrameM praveza karanepara bhI ratna nahIM pAtA kintu puNyAtmA jIva taTa para baiThe hI unheM prApta kara letA hai / yathA jaladhigato'pi na kacitkazcittaTago'pi ratnamupayAti / kintu vicAra karane para ukta kathana yukta pratIta nahIM hotA | khulAsA isa prakAra hai karma ke do bheda haiM jIvavipAkI aura pudugalavipAkI / jo jIvako vividhi avadhA aura parimANoMke honemeM nimitta hote haiM ve jIvavipAkI karma kahalAte haiM / aura jinase vividha prakArake zarIra, vacana, mana aura zvAsocchavAsa kI prApti hotI hai ve pudgalavipAkI karma kahalAte hai / ina donoM prakArake kamoM meM aisA eka bhI karma nahIM batalAyA hai jisakA kAma vAhya sAmagrIkA prApta karAnA ho / sAnAvedanIya aura asAtAvedanIya ye svaya jIvavipAkI haiN| rAjavAtikrameM inake kAryakA nirdeza karate hue likhA hai -- 'yasyodayAddevAdigatipu zArIramAna sukhaprAptistatsadvedyam / yatphala duHkhamanekavidha tadasadvedyam / ' pRSTha 304 / ina vArtikoM kI vyAkhyA karate hue vahAM likhA hai 'aneka prakArakI devAdi gatiyoMmeM jisa karma ke udayase jIvoM ke prApta hue dravya ke sambandhako apekSA zArIrika aura mAnasika nAnA prakAra kA sukha rUpa pariNAma hotA hai vaha sAtA vedanIya hai| tathA nAnA prakAra kI narakAdi gatiyoM meM jisa karmake phalasvarUpa janma, jahA, maraNa, iSTaviyoga, aniSTasayoga, vyAdhi, vadha aura bandhanAdise utpanna huA vividha prakAra kA mAnasika aura kAyika du:maha dukha hotA hai vaha asAtA vedanIya hai / ' sarvArthasiddhimeM jo sAtA vedanIya aura asAtAvedanIyake svarUpakA nirdeza kiyA hai| unase bhI ukta kayanakI puSTi hotI hai| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA zvetAmbara jhArmika anyoM meM bhI ina kokA yahI dharya kiyA hai| aisI hAlata meM ina kamauko sanukUna va pratikUla bAhya sAmagrIke sayoga viyogameM nimitta mAnanA ucita nahIM hai| vAstavameM vara sAmagrIkI prApti apane sapane phAragoMse hotI hai| isakI prAptikA kAraNa koI karma nahIM hai| para mokSamArga prakAzako jisa matako carcA kI isake sivA do mata aura milate haiN| jinameM bAhya sAmagrIko prAdhike kAraNoM kA nirdeza kiyA gayA hai| inameM se pahalA mata to pUrvokamatame hI milatA julatA hai| imarA mana cha bhija hai| Age ina donoMke sAdhArase carcA kara lenA iTa hai (7) paTkhaNDAgama jUlikA anuyogadvArameM prakRtiyoM kA nAma nirdeza karate hue sUtra 18 kI TIjJAmeM vIrasena svAmIne ina kamojhI vistRta carcA kI hai| vahAM sarvaprathama unhoMne sAtA aura sasAtA vedanIyakA vahI svarUpa diyA hai jo sarvAsiddhi sAdimeM patalAyA gayA hai| kintu zaMkA samAdhAna prasaMgale unhoMne sAtAvedanIyako jIvavipAkI bhaura pudagalavipAkI ramayarUpa siddha karane kA prayatna kyiA hai| isa prakaraNakai bAranese jJAta hotA hai ki vIrasena svAmIkA yaha mata yA ki sAtAvedanIya aura bhasAtA vedanIyakA kAma sukha dukhako straba karanA tayA inakI sAmagrIko juTAnA donoM hai| (2) tatvArthamUtra adhyAya 2 sUtra 4 kI sarvArthasidi zAmeM vAha sAmagrIko prAsike kAraNoM kA nirdeza karate hue lAbhAdiko usakA kAraNa batalAyA hai| kintu siddhome matimasaMga dene para lAbhAdike sAtha zarIra nAmama nAdikI apekSA saura lagA dI hai| ye do aise mata haiM jinameM bAhya sAmagrIko prAptikA kyA kAraNa hai isakA spaSTa nirdeza kiyA hai| sAdhunika vidvAna bhI inake bhAdhArale donoM prakArake uttara dete hue pAye jAte haiN| koI vo vedanIyako bAhya Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa sAmagrIkI prAptikA nimitta batalAte haiM aura koI lAbhAntarAya Adike kSaya va kssyopshmko| ina vidvAnoMke ye mata uka pramANoMke balase bhale hI bane hoM kintu itane mAtrase inakI puSTi nahIM kI jA sakatI kyoMki ukta kathana mUla karmavyavasthAke pratikUla pahatA hai| yadi thoDA bahuta ina matoMko prazraya diyA jA sakatA hai to upacArase hI diyA jA sakatA hai| vIrasena svAmIne to svarga, mogabhUmi aura narakameM sukha dukhakI nimittabhUta sAmagroke sAtha vahA~ utpanna honevAle jIvoMke sAtA aura asAtAke udayakA sambandha dekhakara upacArase isa niyamakA nirdeza kiyA hai ki vAdya sAmagrI sAtA aura asAtAkA phala hai| tathA pUjyapAdasvAmIne sasArI jIvameM bAhya sAmagrImeM lAbhAdirUpa pariNAma lAbhAntarAya bhAdike kSayopazamakA phala jAnakara upacArase isa niyamakA nirdeza kiyA hai ki lAbhAntarAya zrAdike kSaya va kSayopazamase bAdya sAmagrIkI prApti hotI hai| tatvataH bAhya sAmagrIkI prApti na to sAtA asAtAkA hI phala hai aura na lAbhAntarAya Adi karmake kSaya va kSayopazamakA hI phala hai| bAhya sAmagrI ina kAraNoMse na prApta hokara apane apane kAraNoMse hI prApta hotI hai| udyoga karanA, vyayasAya karanA, majadUrI karanA, vyApArake sAdhana juTAnA, rAjA mahArAjA yA seTha sAhukArakI cATukArI karanA, unase dostI jor3anA, bharjita dhanakI rakSA karanA, use vyAja para lagAnA, prApta dhanako vividha vyavasAyoMmeM lagAnA, khetI vAhI karanA, jhAMsA dekara ThagI karanA, jeba kATanA, corI karanA, juzrA khelanA, bhIkha mAganA, dharmAdayako saMcita kara pacA jAnA Adi bAdya sAmagrIkI prAptike sAdhana hai| ina va anya kAraNoMse bAhya sAmagrI kI prApti hotI hai ukta kAraNoMse nhiiN| zaMkA-ina saba bAtoMke yA inameM se kisI ekake karane para bhI hAni dekhI jAtI hai so isakA kyA kAraNa hai ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA samAdhAna-prayatnakI kamI yA vAhya paristhiti yA donoM / zakA kadAcit vyavasAya Adike nahIM karane para bhI dhanaprApti desI jAtI hai so isakA kyA kAraNa hai ? 46 samAdhAna- yahA~ yaha dekhanA hai ki vaha prApti kaise huI hai kyA kimI ke dene se huI yA kahIM paDhA huA dhana milane se huI hai ? yadi kisIke denesa huI hai to isameM jise milA hai usake vidyA zrAdi guNa kAraNa hai yA denevAleko svArthasiddhi prema Adi kAraNa hai / yadi kahIM paTA huA dhana milane se huI hai to aisI dhanaprApti puNyodayakA phala kaise kahA jA sakatA hai / yaha to corI hai / bhata, corI ke bhAva ima dhana vAptimeM kAraNa hue na ki sAtAkA udaya | zakA - do AdamI eka sAtha ekamA vyavasAya karate haiM phira kyA kAraNa hai ki eka ko lAbha hotA hai aura dUsareko hAni ? samAdhAna - vyApAra karane meM apanI apanI yogyatA aura sa samayakI paristhiti zrAdi isakA kAraNa hai pApa puNya nahIM / sayukta vyApAra meM eka ko hAni aura dUsare ko lAbha ho to kadAcit hAni lAbha pApa puNyakA phala mAnA bhI jAya / para aisA hotA nahIM, ataH hAni lAbhako pApa puNyakA phala mAnanA kisI bhI hAlata meM ucita nahIM hai / zakA-padi vAhya sAmagrIkA lAbhAlAbha puNya pApakA phala nahIM hai to phira eka garIba aura dUsarA zrImAn kyoM hotA hai ? samAdhAna--- ekakA garIba aura dUsarekA zrImAn honA yaha vyavasthA kA phala hai puNya pApakA nahIM / jina dezoM meM pU~jIvAdI vyavasthA hai aura vyaktigata saMpatike jor3ane kI koI maryAdA nahIM vahA~ apanI apanI yogyatA va sAdhanoM ke anusAra loga usakA saMcaya karate haiM aura isI vyavasthAke anusAra garIba amIra ina vargoM kI sRSTi huA karatI hai| garIba aura amIra inako pApa puNyakA phala mAnanA kisI bhI hAlata meM ucita nahIM hai / rUpane bahuta kucha azoMmeM isa vyavasthAko tor3a gha Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 saptatikAprakaraNa diyA hai isaliye yahA~ isa prakArakA bheda nahIM dikhAI detA hai phira bhI vahA~ puNya aura pApa to hai hii| sacamuca meM puNya aura pApa to vaha hai no ina vAhya vyavasthAoM ke pare haiM aura vaha hai AdhyAtmika / jaina pharmazAstra aise hI puNya pApakA nirdeza karatA hai| zaMkA-yadi vAhya sAmagrIkA lAmAlAbha puNya pApakA phala nahIM hai to siddha jIvoM ko isakI prApti kyoM nahIM hotI ? samAdhAna-bAhya sAmagrIkA sadbhAva nahIM hai vahIM usakI prApti sambhava hai| yoM to ipakI prApti jar3a cetana donoMko hotI hai| kyoMki tijor3ImeM bhI dhana rakhA rahatA hai isaliye use bhI dhanakI prApti kahI jA sakatI hai| kintu jar3ake rAgAdi bhAva nahIM hotA aura cetanake hotA hai isaliye vahI usameM mamakAra aura mahakAra bhAva karatA hai| zaMkA-yadi vAhya sAmagrIkA lAbhAlAma puNya pApakA phala nahIM hai to na sahI para sarogatA aura nIrogatA yaha to pApa puNyakA phala mAnanA hI par3atA hai ? samAdhAna-sarogatA aura nIrogatA yaha pApa puNyake udayakA nimitta bhale hI ho jAya para svayaM yaha pApa puNyakA phala nahIM hai / jisa prakAra vAhya sAmagrI apane apane kAraNoMse prApta hotI hai usI prakAra sarogatA aura nIrogatA bhI apane apane kAraNoMse prApta hotI hai| ise pApa puNyakA phala mAnanA kisI bhI hAlatameM ucita nahIM hai| zaMkA-sarogatA aura nIrogatAke kyA kAraNa haiM ? samAdhAna-asvAsthyakara mAhAra, vihAra va saMgati karanA Adi sarogatAke kAraNa haiM aura svAsthyavardhaka AhAra, vihAra va saMgati karanA Adi nIrogatA ke kAraNa haiN| isa prakAra karmako kAryamaryAdAkA vicAra karanepara yaha spaSTa ho vAtA hai ki karma vArA sampattiphe saMyoga viyogakA kAraNa nahIM hai| usakI vo maryAdA utanI hI hai jisakA nirdeza hama pahale kara Aye Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanI 51 haiN| hA~ jIvake vividha bhAva karmake nimittase hote haiM aura ve kahIM kahIM cAhya sampattike arjana AdimeM kAraNa paDhate haiM itanI bAta avazya hai| naiyAyika darzana-padyapi sthiti aisI hai to bhI naiyAyika kAryamAtrake prati karmako kAraNa mAnate haiN| ve karmako jIvaniSTha mAnate haiN| TanakA mata hai ki cetanagata jitanI viSamatAe~ haiM unakA kAraNa karma to hai hii| sAtha hI vaha acetanagata saba prakArakI vipamanAoMkA aura Tanake nyUnAdhika sayogoMkA bhI janaka hai| unake matame jagatameM dvayaNuka Adi jitane bhI kArya hote haiM ve kisI na kimI ke upabhogake yogya honese unakA kartA karma hI hai| naiyAyikoMne tIna prakArake kAraNa mAne haiM-samavAyIkAraNa, apamavAyIkAraNa aura nimittkaarnn| jisa dravyameM kArya paidA hotA hai vaha davya usa kArya ke prati samavAyIkAraNa hai| sayoga asamavAyIkAraNa hai| tathA anya sahakArI sAmagrI nimittakAraNa hai| isameM bhI kAla, dizA, Izvara aura karma ye kAryamAtrake prati nimittakAraNa haiN| inakI sahAyatA ke binA kisI bhI kAryakI utpatti nahIM hotii| Izvara bhora karma kAryamAtrake prati sAdhAraNa kAraNa kyA hai isakA khulAsA unhoMne isa prakAra kiyA hai ki jitane kArya hote haiM ve saba cetanAdhiSThita hI hote haiM isaliye Izvara sabakA sAdhAraNa kAraNa hai| isa para yaha prazna hotA hai ki jaba sayakA kartA Izvara hai taba phira usane sabako eka-sA kyoM nahIM banAyA / vaha sabako ekape sukha, ekase bhoga aura eka-sI buddhi de sakatA thaa| svarga mokSakA adhikArI bhI sabako ekasA banA sakatA thA / dukhI, daridra aura nikRSTa yonivAle prANiyoMkI use racanA hI nahIM karanI thii| usane aisA kyoM nahIM kiyA ? jagavameM to viSamatA hI viSamatA dikhalAI detI hai| isakA anubhava sabhIko hotA hai| kyA jIvadhArI aura kyA nar3a jitane bhI padArtha haiM una sabakI AkRti, svabhAva bhora jAti judI-judI haiN| ekakA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 saptatikAprakaraNa | mela dUsarese nahIM khAtA | manuSyako hI liijie| eka manuSyase dUsare manuSya meM bar3A antara hai / eka sukhI hai to dUsarA dukhI ekake pAsa sampattikA vipula bhaNDAra hai to dUsarA dAne-dAne ko. bhaTakatA phiratA hai / eka sAtizaya buddhivAlA hai| to dUsarA nirA mUrkha / mAtsyanyAyakA to sarvatra hI bolabAlA hai| bar3I machalI choTI machalIko nigala jAnA cAhatI hai / yaha bheda yahIM taka sImita nahIM hai, dharma aura dharmAyatanoM meM bhI isa bhedane zraDDA jamA liyA hai| yadi Izvara ne manuSyako banAyA hai aura vaha mandiroM meM baiThA hai to usa taka sabako kyoM nahIM jAne " diyA jAtA hai / kyA una dalAloMkA, jo dUsareko mandira meM jAnese rokate haiM, usIne nirmANa kiyA hai ? aisA kyoM hai ? jaba Izvarane hI isa jagatako banAyA hai aura vaha karuNAmaya tathA sarva- zaktimAna hai tava phira usane jagatakI aisI cipama racanA kyoM kI ? yaha eka aisA prazna hai jisakA uttara naiyAyikoMne karmako svIkAra karake diyA hai| ve jagata kI isa viSamatAkA kAraNa karma mAnate haiN| unakA kahanA hai ki Izvara J , jagatakA kartA hai to sahI, para usane isakI racanA prANiyoM ke karmAnusAra kI hai| isameM usakA rattI bhara bhI doSa nahIM hai| jIva jaisA karma karatA hai usIke anusAra use yoni aura bhoga milate haiM / yadi acche karma karatA hai to acchI yoni aura acche bhoga milate haiM aura bure karma karatA hai to burI yoni aura bure bhoga milate haiM / isIse kavivara tulasIdAsajIne apane rAmacaritamAnasa meM kahA hai, karama pradhAna vizva kari rAkhA / 'jo jasa karahi so tasa phala cAkhA // 1 7,7 1 IzvaravAdako mAnakara jo prazna uTha khar3A hotA hai, tulasIdAsajIne usa praznakA -isa chandake uttarArdha dvArA samarthana karanekA prayatna kiyA hai / naiyAyika janyamAtra ke prati karmako sAdhAraNa kAraNa mAnate haiN| 2 z * Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 53 unake matameM jIvAtmA vyApaka hai isaliye jahA~ bhI usake upabhoga yogya kAryakI sRSTi hotI hai vahA~ usake kama kA saMyoga hokara hI vaisA hotA hai| amerikAmeM bananevAlI jina moTaroM tathA anya padArthoMkA bhAratIyoM dvArA upabhoga hotA hai ve unake upabhokAoMke karmAnusAra hI nirmita hote haiN| isIse ve apane upabhokAoMke pAsa khiMce cale bhAte haiN| upabhoga yogya vastuoMkA isI hisAvase vibhAgIkaraNa hotA hai| jisake pAsa vipula sampatti hai vaha usake karmAnusAra hai aura jo nirdhana hai vaha bhI apane karmAnumAra hai| karma baTavAremeM kabhI bhI pakSapAta nahI hone detaa| garIba aura amIrakA bheda tathA svAmI aura sevakakA bheda mAnavakRta nahIM hai| apane-apane karmAnusAra hI ye bheda hote haiN| ____jo janmase brAhmaNa hai vaha brAhmaNa hI banA rahatA hai aura jo zuddha hai vaha zUda hI banA rahatA hai| unake karma hI aise haiM jisase jo jAti prApta hotI hai jIvana bhara vahI banI rahatI hai| karmavAdake svIkAra karane meM yaha naiyAyikokI yukti hai| vaizeSikoMkI yukti bhI isame milatI julatI hai| ve bhI naiyAyikoMke samAna cetana aura acetana gata saba prakArako viSamatAkA sAdhAraNa kAraNa kama mAnate haiM / yadyapi inhoMne prArambhameM IzvaravAda para jora nahIM diyA / para paravartI kAlameM inhoMne bhI usakA astitva svIkAra kara liyA hai| jaina danarzanakA mantavya-kintu jainadarzanameM banalAye gaye kamavAdase isa matakA samarthana nahIM hotaa| vahA~ kama vAdakI prANapratiSThA mukhyatayA AdhyAtmika AdhAroM para kI gaI hai| Izvarako to jainadarzana mAnatA hI nhiiN| vaha nimittako svIkAra karake bhI kAryake AdhyAtmika vizleSaNa para adhika jora detA hai| maiyAyika vaizeSikoMne kArya kAraNa bhAvakI jo rekhA khIMcI hai vaha use mAnya nhiiN| usakA mata hai ki paryAyakramase utpanna honA, naSTa honA, aura dhruva Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa rahanA yaha pratyeka vastukA svabhAva hai| jitane prakArake padArtha haiM una sabameM vaha krama cAlU hai| kisI vastumeM bhI isakA vyatikrama nahIM dekhA jaataa| anAdi kAlase yaha krama cAlU hai aura ananta kAlataka cAlU rhegaa| isake matase jisa kAlameM vastukI jaisI yogyatA hotI hai usIke anusAra kArya hotA hai| jo davya, kSetra, kAla aura bhAva jima kArya ke anukUla hotA hai vaha usakA nimitta kahA jAtA hai| kArya apane upAdAnase hotA hai kintu kAryaniSpattike samaya anya vastuko anukUlatA hI nimitatAkI prayojaka hai| nimitta upakArI kahA jA sakatA hai kartA nhiiN| isaliye Izvarako svIkAra karake kAryamAtrake prati usako nimita mAnanA racita nahIM hai| hAlIse jaina darzanane jagatako akRtrima aura anAdi batalAyA hai| ukta kAraNase vaha yAvat kAryoM meM buddhimAnakI AvazyakatA mvIkAra nahIM krtaa| ghaTAdi kAryoM meM yadi buddhimAn dekhA bhI jAtA hai to isase sarvatra buddhimAnako nimitta mAnanA ucita nahIM hai aisA isakA mana hai| yadyapi jaina darzana karmako mAnatA hai to bhI vaha yAvat kAryoMke prati use nimitta nahIM mAnatA | vaha jIvakrI vividha avasthAe~ zarIra, indriya, zvAsocchavAsa vacana aura mana inhIke prati karmako nimitta kAraNa mAnatA hai| usake matase anya kArya apane apane kAraNoM se hote haiN| karma unakA kAraNa nahIM hai| udAharaNArtha putrakA prApta honA, usakA mara jAnA, rojagArameM naphA nukasAnakA honA, dUsareke dvArA apamAna yA sanmAnakA kiyA jAnA, akasmAt makAnakA gira par3anA, phasalakA naSTa ho jAnA, manukA anukUla pratikUla honA, akAla yA sukAlakA par3hanA, rAstA calate calate apaghAtakA ho jAnA, kisIke apara bijalIkA giranA, anukUla va pratikUla vividha prakArake saMyogoM va viyogoMkA milanA Adi aise kArya hai jinakA kAraNa karma nahIM hai| bhramase inheM karmAkA kArya (1) utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / tattvArthastra adhyAya 5 satra 30 / - Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 88 prastAvanA samajhA jAtA hai / putrakI prApti hone para manuSya bhramavaza use apane zubha karmakA kArya samatA hai aura usake mara jAnepara bhramavaza use apane azubha karmakA kArya manA hai / para kyA pitAke azubhodayase putrakI mRtyu yA pitAke zubhodayase putrakI utpatti sambhava hai ? kabhI nahIM / maca to yaha hai ki ye iSTasayoga yA iSTaviyoga Adi jitane bhI kArya haiM ve acche bure karmoM ke kArya nahIM / nimitta aura bAta hai aura kArya aura bAta | nimittako kArya kahanA ucita nahIM hai / 5 gommaTamAra karmakANDa meM eka nokarma prakaraNa AyA hai| usase bhI ukta kaghanakI hI puSTi hotI hai / vahA~ mUla aura uttara karmo ke nokarma batalAte hue ISTa bhanna pAna Adiko bhalAtA vedanIyakA, vidUSeka yA bahurUpiyAko hAsyakarmakA, suputrako ratikarmakA, iSTadiyoga aura aniSTa saMyogako zrarati karmakA, putramaraNako zoka karmakA, siMha Adiko bhaya karmakA aura glAnikara padArthoMko jugupsA karmakA nokarma dravyakarma batalAyA hai / gommaTasAra karmakANDakA yaha kathana tabhI banatA hai jaba dhana sampatti aura after Adiko zubha aura azubha karmo ke udaya meM nimitta mAnA jAtA hai 1 karmo ke avAntara bheda karake unake jo nAma ginAye gaye haiM unako dekhane se bhI jJAta hotA hai ki bAhya sAmagriyoMkI anukUlatA aura pratikUlatAyeM karma kAraNa nahIM haiN| vAhya sAmagriyoM kI anukUlatA aura pratikUlatA yA to prayatnapUrvaka hotI hai yA sahaja hI ho jAtI hai| pahale sAtA vedanIyakA udaya hotA hai aura taba jAkara iSTa sAmagrIko prApti hotI hai aisA nahIM hai / kintu hRSTa sAmagrIkA nimitta pAkara sAtA vedanIyakA hRdaya hotA hai aisA hai / (1) gAthA 73 / (2) gAthA 76 / (3) gAthA 77 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa . . relagAr3Ise saphara karane para hameM kitane hI prakAra ke manupyoMkA samA. gama hotA hai| koI ha~satA huA milatA hai to koI rotA huA / inase hameM sukha bhI hotA hai aura dukha bhii| to kyA ye hamAre zubhAzubha karmoM ke kAraNa relagAr3I meM saphara karane Aye haiM ? kamI nhiiN| jaise hama apane kAmame saphara kara rahe haiM vaise ve bhI apane-apane kAmase saphara kara rahe hai| hamAre aura unake saMyoga viyogameM na hamAga karma kAraNa hai aura na unakA hI karma kAraNa hai / vaha saMyoga yA viyoga yA to prayatnapUrvaka hotA hai yA kAkattAlora nyAyamai bahana hotA hai| isameM kisIcA karma kAraNa nahIM hai| phira bhI yaha acche bure karmake svayameM mahAyaka hotA rahatA hai| naiyAyika darzanakI pAlocanA-ima vyavasthAko dhyAnameM rakhakara nayAyikoMke karmavAdI mAlocanA karane para usameM aneka doSa dikhAI dete haiN| vAstavameM dekhA jAya to bhAjakI sAmAjika vyavasyA, Arthika vyavasthA aura ekatantraka prati naiyAyikoMkA IzvaravAda aura karmavAda hI uttaradAyI hai| imIne bhAratavarSako cAlU vyavasthAkA gulAma banAnA sivAyA / jAtIyatAkA pahAr3a rAda diyaa| parimahacAdiyoMko parigrahake mavikAdhika saMgraha karanemeM madada dii| garIbIko karmakA durvipAka vatAkara sira na uThAne diyA | svAmI sevaka bhAva paidA kiyA / Izvara aura karmake nAma para yaha saba hamase karAyA gyaa| dharmane bhI isameM madada kii| vicArA karma to badanAma humA hI, dharmako bhI badanAma honA pdd'aa| yaha roga bhAratavarSa meM hI na rhaa| bhAratavarSa ke bAhara bhI phaila gyaa| isa burAIko dUra karanA hai yadyapi jaina karmavAdako zikSAoM dvArA janatAko yaha batAyA gayA ki janma na koI chUna hotA hai aura na bkRt| yaha bheda manuSyakRta hai| ekake pAsa adhika pUjIkA honA aura isI pAma eka damadIkA na honA, ekakA moTaraoNma vUmanA aura dUsarekA bhImna mAMgate hue DholanA yaha bhI karmakA phala nahIM hai, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA uharaMge nahIM huaa| tI naiyAyikoMke yA-sAhitya jaina karmavAdake kyoMki yadi adhika pU~jIko puNyakA phala aura jIke na honeko pApakA phala mAnA jAtA hai to alpasaMtoSI aura sAdhu donoM hI pApI tthhreNge| kintu ina zikSAoMkA janatA aura sAhitya para sthAyI asara nahIM humA / ___ ajaina lekhakoMne to naiyAyikoMke karmavAdakA samarthana kiyA hI, kintu tarakAlavI jaina lekhakoMne jo kathA-sAhitya likhA hai usase bhI prAyaH naiyAyika karmavAdakA hI samarthana hotA hai| ce jaina karmavAdake zrAdhyAtmika rahasyako eka prakArase bhUlate hI gaye aura unake Upara naiyAyika karmavAdakA gaharA raMga car3hatA gyaa| ajaina lekhakoM dvArA likhe gaye kathA sAhityako par3ha jAiye aura jaina lekhakoM dvArA likhe gaye kathA sAhityako par3ha jAiye puNya pApake varNana karane meM donoMne kamAla kiyA hai| donoM hI eka dRSTikoNase vicAra karate haiN| majaina lekhakoMke samAna jaina lekhaka bhI bAhya AdhAroMko lekara calate haiN| ce jaina mAnyatAke anusAra karmoM ke vargIkaraNa aura unake bhavAntara bhedoMko sarvathA bhUlate gaye / jaina darzanameM yadyapi karmoMke puNya karma aura pApakarma aise bheda milate haiM para isase garIvI pApakarmakA phala hai aura sampatti puNya karmakA phala hai yaha nahIM siddha hotaa| garIba hokara ke bhI manuSya sukhI dekhA jAtA hai aura sampattivAlA hokarake bhI vaha dukhI dekhA jAtA hai| puNya aura pApakI vyApti sukha aura dukhase kI jA sakatI hai garIbI amIrIse nahIM / isIse jainadarzanameM sAtAvedanIya aura bhasAtAvedanIyakA phala sukha-dukha batalAyA hai amIrI garIbI nhiiN| jaina sAhityameM yaha doSa barAvara cAlU hai| isI doSake kAraNa jaina janatAko karmako aprAkRtika aura avAstavika ulajhanameM phaMsanA par3A hai| jaba ve kathA granthoM meM aura subhASitoM meM yaha par3hate haiM ki 'purupakA bhAgya jAgane para ghara baiThe hI raMla mila jAte haiM aura mAgyake (1) subhASitaratnasandoha pR0 47 zloka 257 / : Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chUTa saptatikAprakaraNa abhAvameM samudra meM paiThane para bhI unakI prApti hotI nahIM / ' hI phalatA hai vidyA aura paurupa kucha kAma nahIM AtA / sAmane apanA mastaka Teka dete haiN| ve jaina karmavAdake rahasyako sadA ke liye bhUla jAte haiM / 'sarvatra bhogva tatra ce karmake AdhyAtmika vartamAnakAlIna vidvAna bhI isa dopase achUte nahIM bace haiN| ve bhI dhana-sampattike sadbhAva zramabhAvako puNya pApakA phala mAnate haiM / unake sAmane Arthika vyavasthAkA rasiyAkA sundara udAharaNa hai rasiyAmeM Aja bhI ghor3I bahuta mArthika viSamatA nahIM hai aisA nahIM hai| vaha prArambhika prayoga hai| yadi afe feat kAma hotA gayA aura anya parigrahavAdI rASTroMkA anucita dabAva na par3A to yaha Arthika viSamatA thor3e hI dinakI cIja hai / jaina karmavAda ke anusAra sAtA anAtA karmakI vyApti sukha-dukhake mAya hai, bAhya pU~jI ke sadbhAva laTTabhAvake sAtha nhiiN| kintu jaina lekhaka aura vidvAna Aja isa satyako sarvathA bhUle hue haiM / 1 sAmAjika vyavasthA samvandhameM prArambhameM yadyapi jaina lekhakoMkA utanA doSa nahIM hai / isa sambandhameM unhoMne udAratAko nIti baratI hai unhoMne spaSTa ghoSaNA kI thI ki matra manuSya eka haiM / unameM koI jAtibheda nahIM hai / vAhya to sI bheda hai vaha AjIvikAkRta ho hai / yadyapi unhoMne apane isa matakA bar3e joroM se samarthana kiyA thA kintu vyavahArameM ce ise nibhA na ske| dhIre-dhIre par3ausI dharma ke anusAra unameM bhI jAtIya bheda jora pakar3atA gayA / yadyapi vartamAnameM hamAre sAhitya aura vidvAnoMkI yaha dazA hai (1) bhAgyaM phalati sarvatra na ca vidyA na ca paupam / (2) 'manuSyatrAtirekaiva mahApurANa (3) dekho prameyakamala mArtaNDa | Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 56 taba bhI nirAza hone kI koI bAta nahIM hai hameM punaH apanI mUlazikSAoMkI ora dhyAna denA hai| hameM jaina karmavAdake rahasya aura usakI maryAdAoM ko samajhanA hai aura unake anusAra kArya karanA hai 3 mAnA ki jisa burAI kA hamane Upara ullekha kiyA hai vaha jIvana aura sAhitya meM ghula-mila gaI hai para yadi isa dizA meM hamArA dRr3havara prayatna cAlU rahA to vaha dina dUra nahIM jaba hama jIvana aura sAhitya donoM meM AI huI isa burAI ko dUra karanemeM saphala hoMge / samatAdharmakI jaya, garIbI aura pU~jIko pApa-puNyakA phala na batalAnevAle karmavAdakI jaya, kRta achUtako jAtigata na mAnanevAle karmavAdakI jaya, parama zrahiMsA dharmakI jaya / jainaM jayatu zAsanam / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikA prakaraNa kI viSayAnukramaNikA 2-3 gAthA viSaya 1 pratinA gAthA ... 'siddha pada' ke do artha aura prasaMgase saptatikA prakaraNakI racanA kA AdhAra gAthAme Aye hue 'mahArtha' padakI sArthakatA bandha, udaya, sattA aura prakRtisthAnakA svarUpanirdeza 3 'zruNu kriyA padakI sArthakatA vandha, udaya aura sattva prakRtisthAnoMke saMvedha bhagoMke kahanekI pratijJA prasaMgase bhUla karmoMke bandhasthAnoMkA tathA unake svAmI aura kAlakA nirdeza ukta bandhasthAnoMkI vizeSatAoM kA jJApaka koSThaka 9 mUla koMke udayasthAnoMkA tathA unake svAmI , aura kAlakA nirdeza 9-12 ukta udayasthAnoMkI vizeSatAoMkA jJApaka koSThaka 12 mUla karmoMke sattvasthAnoMkA tathA unake svAmI aura kAlakA nirdeza / 12-14 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 62 saptatikAprakaraNa gAthA ukta sattvasthAnoMkI vizeSatAoMkA jJApaka koSThaka 14 sUla karmoMke bandha, udaya aura sattvasthAnoMke saMvedhakA nirdega ukta vizeSatAoMkA jJApaka koSThaka 1 mUla karmoM ke jIvasthAnoM meM saMvedha bhaMga 18-21 ukta vizeSatAoMkA jApaka koSThaka 5 mUla karmoMke guNasthAnoM meM saMvedha bhaMga , 22-24 ukta vizeSatAkA jJApaka koSThaka 25 6 jJAnAvaraNa aura antarAya karmake savedha bhaMga 25-27 -koSThaka 27 jJAnAvaraNa aura antarAya karmoMke savedha maMgoMkA kAla 27-28 7 darzanAvaraNa karmake bandha, udaya aura sattvasthAna 28-32 8-9 darzanAvaraNa karmake saMvaidha bhaga 32-35 -koSThaka 36 darzanAvaraNa karmake saMvedha bhaMgoke viSayameM mata medakI carcA 9 vedanIya, Ayu aura gotra karmake saMvedha bhaMgoMkI pratijJA cedanIya karmake saMvegha bhaMga 40-41 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA gAthA viSaya -koSTaka 42 narakagatima Ayukarmake savedha bhaMga 42-45 -koSThaka 54 devagatimeM Ayukarma savedha bhaMga 45 -koSThaka 46 tivaca gatime zrAyu karmake saveSabhaMga 46-47 -koSThaka 48 manupyagatimeM Ayukarmake saveca bhaga 48-51 -koSThaka 52 pratyekagatimeM Ayukarmake maga lAnekA niyama 52-53 gotra karmake savedha bhaga 53-56 -koSTaka 56 10 mohanIyake vandhasthAna, aura unakA kAla 57-61 -koSThaka 61 11 mohanIyake udayasthAna aura unakA kAla 62-64 prasagase AnupUrviyoMkA svarUpanirdeza 62 -koSThaka 64 12-13 mohanIyake satvasthAna, svAmI aura kAla 65-74 -koSThaka 75 14 mohanIyake vandhasthAnoMke bhaMga 76-78 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 gAthA viSaya 15-17 bandhasthAnoM meM udayasthAnoMkA nirdeza * saptatikA prakaraNa 2 1 mivRyAdRSTi guNasthAnameM anantAnubandhIke udayase rahita udayasthAna kaise sambhava hai isakA nirdeza 80-81 zreNigata aura azreNigata sAsvAdana samyagdRSTikA vizeSa khulAsA anantAnubandhIkA udaya hue vinA sAsvAdana guNasthAna nahIM hotA isakA nirdeza 19 padasaMkhyA. pRSTha 78-94 do prakRtika udayasthAna meM bhaMgoM ke matabhedakI carcA 18 mohanIya karmake udayasthAnoMke bhaMga 19 udayasthAnoMke kula bhaMgoM kI saMkhyA 'vandhasthAna va udayasthAnoMke savena maMgoMkA koSThaka - koSThaka 23 mohanIyake bandhAdi sthAnoM kA nirdeza : karanevAlI upasaMhAra gAthA 83-84 85-86 92 94-97 98 99 20 udayasthAna va padasaMkhyA udayasthAnoMkA kAla 103-106 21-22 saptAsthAnoMke sAtha baMdhasthAnoM kA saMvedhanirUpaNa 107-121 mohanIyake bandha, udaya aura sattAsthAnoM ke bhaMgoM kA jJApaka koSThaka 100-101 101 102 * 122 123. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s vipayAnukramaNikA gAthA viSaya 24 nAmakarmake bandhasthAna 124 nAmakarmake bandhasthAnoMke svAmI aura unake bhagoMkA nirdeza 124-135 25 nAmakarmake pratyeka bandhasthAnake bhaMga 135--137 koSThaka 138 26 nAmakarmake udayasthAna 139 nAmakarmake udayasthAnoMke svAmI aura unake bhaMgoMkA nirdeza 139--156 27-28 nAmakarmake pratyeka udayasthAnake kula bhaMga 156-159 -koSThaka 159 29 nAmakarmake sattvasthAna 1600-162 30 nAmakarmake bandhAdisthAnoMke savedha kathanakI pratijJA 162--163 31-32 oghase saMveghavicAra 163--178 nAmakarmake bandhAdisthAna va unake bhagoMkA koSThaka 33 jIvasthAnoM aura guNasthAnoMmeM uttara prakRtiyoM ke bandhAdi sthAnoMke bhaMgoMke vicArakI pratinA 181-182 34 jIvasthAnoM meM jJAnAvaraNa aura antarAyake nyAdi sthAnottara mahatiyo 79-181 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa viSaya bandhAdisthAnoMke saMvedha bhaMgoMkA vicAra 35 jIvasthAnoM meM darzanAvaraNa ke bandhAdisthAnoM ke savedha maMgoMkA vicAra 66 gAthA nIvasthAnoM meM vedanIya, Ayu aura gotrake vandhAdisthAnoM ke savedhabhaMgoM kA vicAra jIvasthAnoMmeM 6 karmoMke bhaMgoMkA kA jJApaka koSThaka 36 jIvasthAnoMmeM mohanIyake vandhAdi sthAnoMke savedhabhagakA vicAra jIvasthAnoM meM mohanIyake bandhAdisthAnoM ke saMvedhabhagakA koSThaka 37-38 jIvasthAnoMmeM nAmakarmake bandhAdisthAnoMke maMgoMkA nirdeza jIvasthAnoM meM bandhasthAna aura unake bhagoM kA koSThaka jIvasthAnoM meM udayasthAna aura unake bhaMgoM kA koSThaka novasthAnoM meM bandhAdisthAna aura unake bhaMgokA koSThaka pRSTha 182-184 184-185 185 189 190--193 1 194 125-213 214--215 216-217 218 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 viSayAnukramaNikA gAthA viSaya 39 pUrvA0 guNasthAnoM meM jJAnAvaraNa aura antarAyake bandhAdisthAnoM ke bhaMgoMkA vicAra 39-41 guNasthAnoM meM darzanAvaraNake bandhAdisthAnoMke bhaMgoMkA vicAra 220-223 11 utta0 guNasthAnoM meM vedanIya, Ayu aura gotrake vandhAdisthAnoMke bhaMgoMke vicArakI sUcanA 223-229 guNasthAnoM meM 6 kamoM ke bandhAdisthAnoMke maMgoMkA koSThaka 230 42 guNasthAnoMmeM mohanIyake vanyasthAnoMkA vicAra 231 43-45 guNasthAnoM meM mohanIyake udayasthAna va bhaMga vicAra 231-235 46 guNasthAnoMkI apekSA udayasthAnoMke bhaMga 235-236 udayavikalpoMkA koSThaka 237 padavRndoMna , 238 17 yoga, upayoga aura lezyAoMmeM saMveSabhaMgoMkI sUcanA 139 yogoMkI apekSA udayavikalpoMcA vicAra 240-243 yogoMkI apekSA udayavikalyAsa koSThaka 244 yogoMkI apekSA padavRndoMkA vicAra 245-248 yogoMkI apekSA padavRndoMkA koSThaka : 249 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 253 257 saptatikAprakaraNa gAthA viSaya / yogoMkI apekSA udayasthAnoMkA vicAra / 250--251 upayogAMkI apekSA udayasthAnoMkA koSThaka 252 upayogoMkI apekSA padavRndoMkA vicAra upayogoMkI apekSA padavRndoMkA koSThaka 254 lezyAoMkI apekSA udayasthAnoMkA vicAra 255 lezyAoMkI apekSA udayasthAnoMkA koSThaka' 256 padavRndoMkA vicAra , koSThaka 258 18 guNasthAnoM meM mohanIyake sattvasthAna 259-260 guNasthAnoMmeM mohanIyake bandhAdisthAnoMke saMvedhabhaMgoMkA vicAra 260-262 49-50 guNasthAnoMmeM nAmakarmake bandhAdisthAnoMkA vicAra 262 mithyAtvameM nAmakarmake bandhAdisthAna va saMvedhabhaMga 263-270 mithyAtvameM nAmakarmake saMvedhabhaMgoMkA koSThaka 271-272 sAsvAdanameM nAmakarmake bandhAdisthAna va saMvedha bhaMga 273--277 sAsvAdanameM nAmakarmake saMvedhabhaMgoMkA koSThaka 278 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA " viSayAnukramaNikA gAthA viSaya mizrameM nAmakramake vanvAdisthAna va saMvedhamaMga 279-280 , koSThaka 280 aviratameM nAmakramake vayAdisthAna va saMvedhamaMga 281-284 , koSThaka 285 dezaviratameM nAmakarmake bandhAdisthAna va savedhamaMga 286-287 , koSThaka 287 pramattameM nAmakarmake vayAdisthAna va saMvedhamaMga 288-289 , koSThaka 289 apramattameM va savedhamaMga 290-291 koSThaka 291 apUrvakaraNameM , , va savedhamaMga 292-293 koSTaka 293 manivRtti AdimeM .. va saMvedhabhaga 294-295 sayogakevalIke udaya va sattAsthAnoM ke saMvedhakA koSThaka 296 ayogIke udaya va sattAsthAnoMke savedhakA vicAra 296-297 " Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa saptatikAprakaraNa gAthA pRSTha gAthA viSaya koSThaka 297 51 gati mArgaNAmeM nAmakarmake bandhAdisthAnoMkA vicAra 297-299 narakagatimeM saMvegha vicAra 299.-301 -kA koSThaka 301 tithaMcagatimeM saMvedha vicAra - 301-302 " " -kA koSThaka 303-304 manuSyagatime saMvedhavicAra 305-306 kA koSThaka 307308 devagatimeM saMvedha vicAra 309 , --kA koSThaka 309--310 indriya mArgaNAmeM nAmakarmake kandhAdisthAna 310-311 ekendriyamArgaNAmeM saMveSa vicAra 311 312 vikalatrayoMmeM savedha vicAra 313 , -kA koSThaka / -313-314 paMcendriyoM meM savedha vicAra 315-316 . , , -kA koSThaka ..3.17--318 53 bandhAdisthAnoMke ATha,anuyogadvAroM meM kathana . / '..karanekI sUcanA 319-322 " Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipayAnukramaNikA 71 gAthA viSaya pR0 54 udayase udIraNAmeM vizeSatAkA nirdeza 322-324 55 jina 41 prakRtiyoMmeM vizeSatA hai unakA nirdeza 324-326 56-59 guNasthAnoMmeM bandhaprakRtiyoMkA nirdeza 326--333 , koSThaka 333-334 mArgaNAmoMmeM bandhasvAmitvake jAnanekI sUcanA 335 kisa gatimeM kitanI prakRttiyoMkI sattA hotI hai isakA vicAra 336 upazamazreNi vicAra 337--359 anantAnubandhI catuSkakI upazamavidhi 337-345 visayojanAvidhi 345-346 darzamohanIyakI upazamanAvidhi 346.-349 cAritramohanIyakI , 349-358 upazamazreNise cyuta hokara jIva kisa' kisa guNasthAnako prApta hotA hai isakA vicAra ___358-359 eka bhavameM kitanI bAra upazramazreNi para , caDhatA hai isakA nirdeza .. . 259 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 pRSTha saptatikAprakaraNa gAthA viSaya 63-64 kSapaka zreNI vicAra / 359-375 kSAyikasamyaktva kI prApti kA nirdeza 359-364 kSapaka zreNimeM kSayako prApta honevAlI / prakRtiyoM kA va anya kAryoM kA nirdeza 364-372 kevalisamudghAta kA kAraNa 372 sAta samudghAtoM kA svarUpa 373 yoga nirodha kriyA kA krama 373-374 sUkSma kriyA pratipAti dhyAna kA kArya vizeSa 374 sayogI ke antima samaya meM jina prakRtiyoM kA sattvaviccheda hotA hai unakA nirdeza 374 ayogI guNasthAna ke kArya vizeSa 374-375 ayogI ke upAntya samaya meM kSaya ko prApta honevAlI prakRtiyoM kA nirdeza' ' 375-376 ayogI ke udaya ko prApta prakRtiyoM kA nirA " 376-377 ayogI ke udayaprApta nAmakarma kI nau * - prakRtiyA~ 377 68 manuSyAnupUrvI kI sattA kahA~ taka hai isa / viSaya meM matabheda kA nirdeza , 377-378 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSayAnukramaNikA viSaya anya AcArya ayogI ke antima samaya meM manuSyAnupUrvIko satva kyoM mAnate hai isakA nirdeza 369-370 karmanAza hone ke bAda jIva siddhisukhakA anubhava karatA hai isa bAta kA nirdeza 380-383 upasahAra gAthA 383-3840 laghutA 384 72 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindIvyAkhyAsahita saptatikAprakaraNa (paSTha karmagrantha) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zrIvItarAgAya nama * 'saptatikA prakaraNa (paSTha karmagrantha ) AgamameM batalAyA hai ki sabase pahale sarvanadevane arthakA upadeza diyaa| tadanantara usako avadhAraNa karake gaNadhara devana tadanumAra bAraha agoko rcaa| anya AcArya ina bAraha aMgoko sAkSAn par3hakara yA paraparAse jAnakara graya racanA karate haiN| jo zAstra yA prakaraNa isa prakAra saMkalita kiyA jAtA hai, budvimAn loga usIkA aAdara karate haiM, anyakA nhiiN| itane para bhI ve loga kisI zAbake adhyayana aura adhyApana Adi kAryoM meM tabhI pravRtta hote haiM jaba unheM usa zAkhameM kahe gaye vipaya AdikA Thoka tarahase patA laga jAtA hai, kyoMki vipaya Adiko vinA jAne pravRtti karanevAle loga na to budvimAn hI kahe jA sakate haiM aura na unake kimI prakArake prayojanakI hI sidvi ho sakatI hai. ata isa saptatikA prakaraNake AdimeM ina do vAtokA batalAnA Avazyaka jAnakara prAcArya sabase pahale jisameM inakA ullekha hai, aisI pratitrAgAthA ko kahate hai siddhapaehi mahatthaM baMdhodayasaMtapayaDiThANANaM / vocchaM suNa saMkhevaM nIsaMdaM diThivAyassa // 1 // artha-siddhapada arthAt karmaprakRtiprAbhRta Adike anusAra yA jIvasthAna aura guNasthAnoMkA Azraya lekara vandhaprakRtisthAna, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa udayaprakRtisthAna aura sattva prakRtisthAnokA saMkSepase kathana kareMge, suno / jo sakSepa kathana mahAn arthavAlA aura TivAda aMgarUpI mahArNavakI eka bUMdake samAna hai| vizepArtha malayagiri AcAryana isa gAthAmeM Aye hue 'siddhapada' ke do artha kiye hai| jina graMthoka saba pada sarvajJokta arthakA anusaraNa karanevAle honase supratiSThita haiM, ve gratha siddhapada kahe jAte haiM yaha pahalA artha hai| isa arthake anumAra prakRtame siddhapada zanda karmaprakRti Adi prAbhRtokA vAcaka hai,kyoMki isa saptatikA nAmaka prakaraNako graMthakArane unhI karmaprakRti Adike AdhArase saMkSepa rUpameM nivaddha kriyA hai| gAthAke cauthe caraNameM graMthakArane svayaM ise baSTivAdarUpI mahArNavakI eka bUMdake mamAna batalAyA hai| mAlUma hotA hai isI vAtako dhyAnameM rakhakara malayagiri AcAyane bhI siddhapaTakA ukta artha kiyA hai| tAtparya yaha hai ki dRSTiyAda nAmaka bArahaveM agake parikarma, sUtra, prathamAnuyoga, pUrvagata aura cUlikA ce pA~ca bheda haiN| inameM se pUrvagatake utpAdapUrva Adi caudaha bheda haiM, jiname dUsare bhedakA nAma agrAyaNIya hai| isake mukhya caudaha adhikAra haiM jinhe vastu kahate haiM / inamese pA~cavIM vastuke bIsa upa adhikAra haiM jinhe prAbhUta kahate hai| inameM se cauthe prAbhRtakA nAma karmaprakRti hai| mukhyatayA isIke AdhArase isa samatikA nAmaka prakaraNakI racanA huI hai| isase hama yaha bhI jAna lete haiM ki yaha prakaraNa sarvanadevake dvArA kahe gaye arthakA anusaraNa karanevAlA honese pramANabhUta hai, kyoki jisa arthako sarvajJadevane kahA aura jisako gaNadhara devane vAraha aMgome nivaddha kiyA usIke anusAra isakI racanA huI hai| tathA jinAgamameM jIvasthAna aura guNasthAna sarvatra prasiddha haiM yA Age granthakAra svayaM jIvasthAna aura guNasthAnoMkA Azraya lekara Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayanirdeza vandhasthAna AdikA aura unake savedha bhaMgokA kathana karanevAle haiM isaliye malayagiri AcAryane 'sidvapada' kA dUsarA artha jIvasthAna aura guNasthAna kiyA hai / tAtparya yaha hai ki isa granthameM yA anyatra vandha aura uDhayAdikA kathana karaneke liye jIvasthAna aura guNasthAnokA Azraya liyA gayA hai, ata isI vivakSAse TIkAkArane 'siddhapaTa'kA yaha dUsarA artha kiyA hai| __uparyukta vivecanase yadyapi hama yaha jAna lete haiM ki isa saptatikA nAmaka prakaraNameM karmaprakRti prAbhRta Adike viSayakA saMkSepa kiyA gayA hai to bhI isakA yaha artha nahIM ki isameM arthagaurava nahIM hai| yadyapi aise bahutase AkhyAna, AlApaka aura sagrahaNI Adi praya hai jo sakSipta hokara bhI arthagauravase rahita hote haiM para yaha atha unamese nahIM hai| prathakArane isI bAtakA jJAna karAneke liye gAthAmeM vizepaNarUpase 'mahArtha' pada diyA hai| viSayakA nirdeza karate hue grathakArane isa gAthAmeM bandha, udaya aura sattvaprakRtisthAnoke kahanekI pratijJA kI hai| jisa prakAra lohapiDake pratyeka kaName agni praviSTa ho jAtI hai, usI prakAra karmaparamANuokA AtmapradezoMke sAtha paraspara jo eka kSetrAvagAhI sambandha hotA hai use bandha kahate haiN| vipAka avasthAko prApta hue karmaparamANuoke bhogako udaya kahate haiM / tathA vandhasamayase lekara yA sakramaNa samayase lekara jaba taka una karmaparamANuokA anya prakRti rUpase saMkramaNa nahIM hotA yA jaba taka unakI nirjarA nahIM hotI taba taka unake AtmAse lage rahaneko sattA kahate hai / prakRtame sthAna zabda samudAyavAcI hai, ata. gAthAme Aye hue 'prakRtisthAna' padase do tIna Adi prakRtiyoke samudAyakA grahaNa honA hai| ye prakRtisthAna vandha, udaya aura sattvake bhedase tIna prakArake haiM / isa anthame inhoMkA vistArase vivecana kiyA gayA hai| ',' . . . Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa gAthAme 'suraNa' yaha kriyApada AyA hai / isase graMthakArane yaha dhvanita kiya | hai ki AcArya ziSyoko sAvadhAna karake zAstrakA vyAkhyAna kare / yadA kadAcita ziSyoke pramAdita ho jAne para bhI AcArya udvigna na hove kintu zikSAyogya madhura vacanoke dvArA ziSyoke manako prasanna karake AgamakA rahasya samajhAve | AcArya kI yaha eka kalA hai jo ziSyameM utkRSTa yogyatA lA detI hai / sasArame ratna zodhanaguraNake dvArA hI guNotkarSako prApta hotA hai / AcArya meM isa zodhaka guNakA honA atyanta Avazyaka hai / vinIta ghoDeko kAvUme rakhanA isame sArathikI mahattA nahI hai, kintu jo sArathi duSTa ghor3ekA zikSA Adi ke dvArA kAbUme kara letA hai, vahI saccA sArathi samajhA jAtA hai / yahI bAta AcArya meM bhI lAgU hotI hai / prAcAryakI saccI saphalatA isame hai ki vaha pramAdase rakhalita hue ziSyoko bhI supathagAmI banAve aura unheM Agama ke adhyayaname lagAve / para yaha vAta kaThoratAse nahI prApta kI jA sakatI hai, kintu sarala vyavahAra dvArA ziSyoke manako haraNa karake prApta kI jA sakatI hai / AcArya ke isa karttavyako dyotita karane ke liye hI gAthAme 'sukha' yaha kriyApada diyA hai / 1 aba vandha, udaya aura sattva prakRtisthAnoke saMvedharUpa saMkSepa ke kahane kI icchAse AcArya ziSya dvArA prazna karAke bhaMgoke kahane kI sUcanA karate hai - kai vaMdhato veyai kar3a kai vA payaDisaMtaThANANi / mUluttarapagaIsuM bhaMgaviyappA u bodhavvA ||2|| artha - kitanI prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake kitanI prakRtiyokA vedana hotA hai, tathA kitanI prakRtiyokA bandha aura vedana karanevAle jIvake kitanI prakRtiyokA sattva hotA hai ? isa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayavibhAga prakAra mUla aura uttara prakRtiyoMke viSayameM aneka bhaga jAnanA caahiye| vizepArtha-prathakArane gAthAke pUrvArdhameM ziSyadvArA yaha zakA upasthita karAI hai ki kitanI prakRtiyokA vandha hote samaya kitanI prakRtiyokA udaya hotA hai, Adi / tathA gAthAke uttarArdhameM ziSya kI uparyukta zaMkAkA uttara dete hue kahA hai ki mUla prakRti aura uttara prakRtiyoke vipayame aneka bhaga jAnanA cAhiye / isa prakAra isa gAthAke vAcyArthakA vicAra karane para usase hameM spaSTata vipaya vibhAgakI sUcanA milatI hai| mukhyatayA isa prakaraNameM mUla prakRtiyo aura uttara prakRtiyoke vandha prakRtisthAna, udaya prakRtisthAna aura sattva prakRtisthAnokA tathA unake paraspara savedha aura usase utpanna hue bhagokA vicAra kiyA gayA hai| anantara unhe yathAsthAna jIvasthAna aura guNasthAnoMme ghaTita karake batalAyA gayA hai| isI viSayavibhAgako dhyAnameM rakhakara malayagiri AcArya sabase pahale ATha mUla prakRtiyoke vandhaprakRtisthAna, udaya prakRtisthAna aura sattvaprakRti sthAnokA kathana karate haiM, kyoki inakA kathana kiye vinA Age tIsarI gAthAmeM batalAye gaye ina sthAnoke savedhakA saralatAse jJAna nahIM ho sakatA hai| isake sAtha hI sAtha unhone prasagAnusAra ina sthAnoke kAla aura svAmI kA bhI nirdeza kiyA hai| vandhasthAna-ATha prakRtika, sAta prakRtika, chaha prakRtika aura eka prakRtika isa prakAra mUla prakRtiyoke kula bandhasthAna cAra (1) 'savedha' parasparamekakAlamAgamAvirodhena mIlanam / ' - pharmapra0 bandhoda0 pa0 65 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa hote haiM / iname se ATha prakRtika bandhasthAname sava mUla prakRtiyokA, sAta prakRtika bandhasthAnameM Ayukarmake vinA sAtakA, chaha prakRtika bandhasthAname Ayu aura mohanIya karmake vinA chahakA tathA eka prakRtika bandhasthAname eka vedanIya karmakA grahaNa hotA hai| isase yaha bhI tAtparya nikalatA hai ki Ayu karmako bA~dhanevAle jIvake ATho karmoMkA, mohanIya karmako bA~dhanevAle jIvake AThokA yA Ayu vinA sAtakA, jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, nAma, gotra aura antarAya karmako bA~dhanevAle jIvake AThokA, sAtakA yA chahakA tathA eka vedanIya karmako bA~dhanevAle jIvake AThokA, sAtakA, chahakA yA eka vedanIya karmakA bandha hotA hai| . svAmI- zrIyu karmakA bandha apramattasaMyata guNasthAna taka hotA hai, kintu mizra guNanasthAname nahI hotaa| ataH mizra guNasthAna ke binA zepa chaha guNasthAna vAle jIva Ayuvandhake samaya pATha prakRtika bandhasthAnake svAmI hote haiN| mohanIya karma kA bandha nauve guNasthAna taka hotA hai, ata. prArambhake nau guNasthAnavAle jIva sAta prakRtika vandhasthAnake svAmI hote haiN| kintu jinake Ayu karmakA bandha hotA ho ve sAta prakRtika bandhasthAnake svAmI nahIM hote| Ayu aura mohanIya karmake vinA zepa chaha karmoMkA vandha kevala dasave guNasthAname hotA hai, ataH sUkSmasAMparAyika (1) 'zrAummi aTTha mohe satta ekka ca chAi vA taie / bajjhatayami bajmati sesaesuM cha sattacha |'-pnycsN0 saptati0 gA0 2 / (2) 'chasu magavihamavavihaM kamma vardhati tisu ya sattavihaM / chabihamekaTThANe tisu ekkamavadhago eko ||'-go0 karma0 gA0 452 / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnokA kAla saMyata jIva chaha prakRtika bandhasthAnake svAmI hote haiN| tathA kevala vedanIyakA bandha gyArahave, vArahave aura terahaveM guNatthAnameM hotA hai, ata' ukta tIna guNasthAnavAle jIva eka prakRtika vandhasthAna ke svAmI hote hai| bandhasthAnoMkA kAla - AyukarmakA jaghanya aura utkRSTa vandhakAla antamUhUrta hai| tathA ATha prakRtika bandhasthAna Ayukarma ke vandhake samaya hI hotA hai, ata ATha prakRtika bandhasthAnakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrtapramANa jAnanA caahiye| sAta prakRtika vandhasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai, kyoki jo, apramattasaMyata jIva ATha mUla prakRtiyokA vadha karake sAta prakRtiyoke bandhakA prArambha karatA hai, vaha yadi upazrama zreNI para ArohaNa karake antarmuhUrta kAlake bhItara sUkSma samparAya guNasthAnako prApta ho jAtA hai to usake sAta prakRtika bandhasthAnakA jaghanyakAla antarmuhUrta prApta hotA hai, kAraNa ki sUkSma samparAya guNasthAname chaha prakRtika sthAnakA vandha hone lagatA hai, isI prakAra labdhyaparyAptaka jIvakI apekSA bhI sAta prakRtika vandhasthAnakA jaghanyakAla antarmuhUrta prApta kiyA jA sakatA hai| tathA sAta prakRtika vandhasthAnakA utkRSTakAla chaha mAha aura antarmuhUrta kama eka pUrvakoTi varpakA tribhAga adhika tetIsa sAgara hai| kyoki jaba eka pUrvakoTi varSa pramANa AyuvAle kisI manuSya yA tiryaMcake Ayuke eka tribhAga zeSa rahane para antarmuhUrta kAlataka para bhavasambandhI AyukA bandha hotA hai / anantara bhujyamAna Ayuke samApta ho jAnepara vaha jIva tetIsa sAgarapramANa uSkRSTa AyuvAle devome yA nArakiyoMme utpanna hokara aura vahA~ Ayuke Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 saptatikaprakaraNa chaha mAha zeSa rahane para punaH parabhavasamvandhI AyukA bandha karatA hai taba usake sAta prakRtika bandhasthAnakA utkRSTa kAla ukta pramANa prApta hotA hai / chaha prakRtika vandhasthAnakA jaghanyakAla eka samaya aura utkRSTakAla antarmuhUrta hai / yaha hama pahale hI batalA ye haiM ki chaha prakRtika bandhasthAnakA svAmI sUkSmasamparAya saMyata jIva hotA hai, ta. ukta guNasthAnavAlA jo upazAmaka jIva upazamazreNI para car3hate samaya yA utarate samaya eka samayataka sUkSmasagparAya guNasthAnameM rahatA hai aura marakara dUsare samaya meM avirata samyagdRSTi deva ho jAtA hai usake chaha prakRtika vandhasthAnakA jaghanyakAla eka samaya prApta hotA hai / tathA chaha prakRtika bandhasthAnakA antarmuhUrtapramANa utkRSTakAla sUkSmasamparAya guNasthAna ke utkRSTa kAlakI apekSA kahA hai, kyoMki sUkSma samparAya guNasthAnakA utkRSTakAla antarmuhUrta hotA hai / eka prakRtika vandhasthAna kA jaghanyakAla eka samaya aura utkRSTakAla kucha kama pUrvakoTi varSa pramANa hai / jo upazamaM zreNIvAlA jIva upazAntamoha guNasthAnameM eka samaya taka rahatA hai aura marakara dUsare samayameM deva ho jAtA hai, usa upazAnta mohI jIvake eka prakRtika bandha sthAna kA jaghanyakAla eka samaya prApta hotA hai / tathA eka koTi. varSakI AyuvAlA jo manuSya sAta mAha garbha meM nantara janma lekara ATha varSa pramANa kAlake sayamako prApta karake eka antarmuhUrta kAlake bhItara kSINamoha ho jAtA hai, usake eka prakRtika vandhasthAnakA utkRSTa kAla ATha varSa sAta mAsa aura antarmuhUrta kama eka pUrvakoTi varSa pramANa prApta hotA hai / : I rahakara aura tadvyatIta hone para - * + Bitc= Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayasthAna bandhasthanokI ukta vizeSAoM kA jJApaka koSThaka - [1] .. bandhasthA0 mUla pra0 svAmI svAmI kAla jaghanya utkRSTa mizra binA apramatta, amaharta 8 prakR0 saba antarmuhUrta taka - - 1. prakR0 zrAyu vinA prAramma ke guNa antarmuhUrta eka antarmu0 aura chaha mAha kama tathA pUrvakoTi kA nibhAga adhika tetIsa sAgara moha va 6 prakR0 sUkSma samparAya | eka samaya antarmuhUrta Ayu binA 1 prakR0 | vedanIya 4 11vA~, 12vA~,va 13 vA~ guNa / | eka samaya dezona pUrvakoTi udayasthAna-ATha prakRtika, sAta prakRtika aura cAra prakRtika isa prakAra mUla prakRtiyokI apekSA udayasthAna tIna hote haiN| ATha prakRtika udayasthAnameM sava mUla prakRtiyokA, sAta prakRtika udayasthAname mohanIya karmake binA sAtakA aura cAra prakRtika udayasthAnameM cAra aghAti karmoMkA grahaNa hotA hai| isase yaha bhI niSkarSa Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saptatikAprakaraNa nikalatA hai ki mohanIyako udaya rahate hue AThokA udaya hotA hai / mohanIya binA zepa tIna ghAtikarmoMkA udaya rahate hue AThakA yA sAtakA udaya hotA hai / iname se AThakA udaya sUkSma samparAya guNasthAna taka hotA hai aura sAtakA udaya upazAntamoha yA kSINamoha guNasthAnameM hotA hai / tathA cAra ghAti karmoMkA udaya rahate hue ATha, sAta yA cArakA udaya hotA hai / inameM se AThakA udaya sUkSma samparAya guNasthAna taka sAtakA udaya upazAnta moha yA kSINamoha guNasthAna me aura cArakA udaya sayogikevalI tathA ayogikevalI guNasthAname hotA hai / svAmI - mohanIkA udaya dasave guNasthAna taka hotA hai, ataH yATha prakRtika udayasthAnake svAmI prArambhake dasa guNasthAnake jIva haiN| zepa tIna ghAti karmoMkA udaya bArahave guNasthAna taka hotA hai, ta. sAta prakRtika udayasthAnake svAmI gyArahaveM aura bArahave guNasthAnake jIva hai, tathA cAra aghAti karmoMkA udaya yogikevalI guNasthAna taka hotA hai, ata cAra prakRtika udayasthAnake svAmI sayogikevalI aura ayogikevalI jIva hai / kAla- ATha prakRtika udayasthAnakA kAla anAdi-ananta, anAdi- sAnta aura sAdi-sAnta isa taraha tIna prakArakA hai / bhavya anAdi-ananta bhavyoMke anAdi - sAnta aura upazAnta moha guNasthAnase gire hue jIvoke sAThi -sAnta kAla hotA hai / prakRta sAdi sAta vikalpakI apekSA ATha prakRtika udayasthAnakA (1) 'mohassudara aTTha vi satta ya labbhanti sesayANudae / santoiNANi zradhAiyANaM zraDa satta cauro ya // - paJcasa0 saptati0 gA0 3 | - (2) 'aTaThudao suhumo ttiya mohegA viNA hu saMtakhINesu / ghAdidarANa cakkasudana kevaliduge giyamA // - go0 karma0 gA0 454 ' / + Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udrayasthAnokA kAla jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla kucha kama apArdhapudgala parAvarta pramANa hai| jo jIva upazama zreNIse girakara puna antamuhUrta kAlake bhItara upazamazreNI para caDhakara upazAntamohI ho jAtA hai usa jIvake ATha prakRtika udayasthAnakA jaghanyakAla antarmuhUrta prApta hotA hai| jo jIva apArdha pudgala parAvarta kAlake prArambhameM upazAntamohI aura antame kSINamohI huA hai, usake ATha prakRtika udayasthAnakA utkRSTa kAla kucha kama apArdhapugala parAvarta pramANa pAyA jAtA hai| sAta prakRtika udayasthAnakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| yadyapi sAta mUla prakRtiyokA udaya upazAntamoha aura kSINamoha guNasthAna meM hotA hai| para sIemoha guNasthAname na to maraNa hI hotA hai aura na usase jIvakA pratipAta hI hotA hai| aisA jIva tIna ghAti karmoM kA nAza karake niyamase sayogikevalI ho jAtA hai| haoN upazAntamoha guNasthAname maraNa bhI hotA hai aura usase jIva kA pratipAta bhI hotA hai, ataH jo jIva eka samaya taka upazAnta moha guNasthAnameM rahakara aura marakara dUsare samayameM aviratasamyagdRSTi deva ho jAtA hai usake sAta prakRtika udayasthAnakA jaghanya kAla eka samaya pAyA jAtA hai| tathA upazAntamoha yA kSINamoha guNasthAnakA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, ata sAta prakRtika udayasthAnakA utkRSTa kAla antarmuhUrta prApta hotA hai / cAra prakRtika udayasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla kucha kama eka pUrvakoTi pramANa hai| jo jIva sayogikevalI hokara eka antarmuhUrta kAlake bhItara nirvANako prApta ho jAtA hai usake cAra prakRtika udayasthAnakA jaghanyakAla antarmuhUrta pAyA jAtA hai| tathA pahale hama jo eka prakRtika vandhasthAnakA kAla ghaTita karake vatalA Aye haiM, vahI yahA~ cAra prakRtika udayasthAnakA kAla Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa mamajhanA cAhiye, kintu itanI vizeSatA hai ki eka prakRtika bandhasthAnake utkRSTa kAlameMse kSINamoha guNasthAnakA kAla ghaTA dene para cAra prakRtika udayasthAnakA utkRSTa kAla prApta hotA hai jisakA ullekha pahale kiyA hI hai| udayamthAnoM kI ukta vizeSatAoM kA nApaka koSTaka [2] kAla udayasthA0, mUla pra0 svAmI utkRSTa --- -- ------ - 8 prakRti0 saba / prArambhake 10 guNa. ' antarnu0 kucha kama apArgha0 | prakR0 moha binaa| 11vA~ va 12vA~ guNa eka samaya antarmuhUrta 4 prakR0 'cArapraghAti 13vA~ va 14 vA~ antarmu0 dezona pUrvakoTi sattAsthAna-pATha prakRtika, sAta prakRtika aura cAra prakR. tika isa prakAra mUla prakRtiyoMke satvasthAna tIna haiN| ATha prakRtika mattvasthAnameM saba mUla prakRtiyoM kI sAta prakRtika sattvamyAname mohanIyake vinA sAtakI aura cAra prakRtika satvasthAnameM cAra aghAti karmoMkI mattA pAI jAtI hai / isase yaha bhI tAtparya nikalatA hai ki mohanIyake rahate hue AThokI, bAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAyake rahate hue AThoMkI yA mohanIya vinA sAta Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAsthAna ke svAmI va kAla 13 kI tathA cAra aghAti karmoMke rahate hue AThokI, mohanIya binA sAtakI yA cAra aghAti karmoMkI sattA pAI jAtI hai / svAmI - kevala cAra aghAti karmoMkI sattA sayogI aura yogI jinake hotI hai, ata cAra prakRtika sattvasthAnake svAmI sayogI aura ayogI jina hote hai| mohanIyake binA zeSa sAta karmokI sattA kSINakaSAya guNasthAnameM pAI jAtI hai, ata. sAta prakRtika sattvasthAnake svAmI kSINamoha jIva hote haiM, tathA ATho karmokI sattA upazAntamoha guNasthAna taka pAI jAtI hai, ta. ATha prakRtika sattvasthAnake svAmI prArambhake gyAraha guNasthAnavAle jIva hote haiN| kAla - abhavyokI apekSA ATha prakRtika sattvasthAnakA kAla ananta hai, kyoki unake eka mithyAdRSTi guNasthAna hI hotA hai aura mithyAdRSTi guNasthAna meM kisI bhI mUla prakRtikI kSaparaNA nahIM hotI, tathA bhavyokI apekSA ATha prakRtika sattvasthAna kA kAla anAdi - sAnta hai, kyoki kSapaka sUkSma samparAya guNasthAname hI mohanIya karmakA samUla nAza hotA hai aura taba jAkara kSINamoha guNasthAna meM sAta prakRtika sattvasthAnakI prApti hotI hai, aise jIvakA pratipAta nahI hotA, ata siddha huA ki bhavyokI apekSA ATha prakRtika sattvasthAnakA kAla anAdi - sAnta hai / sAta prakRtika sattvasthAna kSINamoha guNasthAnameM hotA hai aura kSINamoha guNasthAnakA jaghanya tathA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, ata sAta prakRtika sattvasthAnakA jaghanya aura utkRSTa kAla bhI antarmuhUrta hI (1) 'saMto tti aTThasattA khINe satteva hoMti sattANi / jogimmi ajogimmi ya cattAri havaMti saptANi // - go0 karma0 gA0 657 / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa prApta hotA hai| tathA sayogivalI aura ayogikevalI guNamyAnoMkA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla kucha kama eka pUrvakoTi varSa pramANa hai. ata' cAra prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrna aura utkRSTa kAla kucha kama eka pUrvakoTi varSapramANa prApta hotA hai| yahA~ kucha kamase ATha varSa sAtamAsa aura antarmuhUrta pramANa kAlakA grahaNa karanA caahiye| sattvasthAnI kI ukta vizeSatAoM kA jJApaka koSTaka kAla uttvasthA0 mUla pra0 svAmI , naghanya utkRSTa - prakRtika saba prAranma le 13 gu0 / / agadi / / sAnta anAdi-ananta 7 pratika mAhanIya / kSINamoha gu0 antarmu0 / antarnu prakRtika 4 adhAti sayogI va ayogI antarmu. dezona pUrvako 1.ATha mUla kamAka saMvaidha bhaMga aba mUla prakRtiyoMke bandha, ya aura sattvasthAnAke paraspara saMvedhakA kayana karane ke liye dhAgekI gAthA kahate haiM--- Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha mUla karmoke savedha bhaga aTTavihasattachabaMdhagesu ava udysNtaaii| egavihe tivigappo egavigappo avaMdhammi // 3 // artha-ATha, sAta aura chaha prakArake karmoMkA vandha hote samaya udaya aura sattA ATho karmoMkI hotI hai| kevala vedanIyakA vandha hote samaya udaya aura sattokI apekSA tIna vikalpa hote haiM, tathA vandhake na hone para udaya aura sattAkI apekSA eka hI vikalpa hotA hai| vizepArtha-mizra guNasthAnake vinA apramattasayata guNasthAna takake jIva Ayuvandhake samaya ATho karmoMkA bandha kara sakate haiN| anivRttivAdarasamparAya guNasthAna takake jIva Ayu vinA sAta karmoMkA vadha karate hai aura sUkSma samparAya sayata jIva Ayu aura mohanIya karmake vinA chaha karmoMkA bandha karate haiN| ye saba uparyukta jotra sarAga hote hai aura sarAgatA mohanIya karmake udayase prApta hotI hai| tathA mohanIya kA udaya rahate hue usako sattA avazya pAI jAtI hai, ata. ATha, sAta aura chaha prakArake karmoMkA bandha hote samaya udaya va sattA ATho karmoM kI hotI hai, yaha siddha huaa| isa prakAra isa kathanase nona bhaga prApta hote haiM / jo nimna prakAra hai-(1) ATha prakRtika bandha,ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva / (2) sAta prakRtika bandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva tathA (3) chaha prakRtika vandha ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva / (1) sattahachabavesu udA aTTaha hoi pyddiinn| sattA cauNhaM nA udazro sAyassa bandhammi ||-pccs0 saptati0 gA0 5 / 'aTTavihasattachabvatragesu aTTeva udayakammasA / eyavihe tiviyappo eyaviyappo avadhammi ||'-go0-krm0 gA0 620 / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa inamese pahalA bhaMga Ayu karmake vandhake samaya mithyAdRSTi guNasthAnase lekara apramattasaMyata guNasthAna taka hotA hai zepake nahIM, kyoki zepa guNasthAnome AyukarmakA bandha nahIM hotA, kintu mizra guNasthAna isakA apavAda hai| tAtparya yaha hai ki mizra guNasthAnameM Ayu karmakA vandha nahIM hotA, ataH vahA~ pahalA bhaga mambhava nhiiN| dUsarA bhaMga mithyAdRSTi guNasthAnase lekara anivRtti vAdarasamparAya guNasthAna taka hotA hai / yadyapi mizra, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa guNasthAname AyukarmakA vandha nahIM hotA, ataH vahA~ to yaha dUsarA bhaMga hI hotA hai, kintu mithyAvaSTi Adi jIvoke bhI sarvadA Ayu karmakA vandha nahI hotA, ata vahA~ bhI java zrAyukarmakA vandha nahIM hotA taba yaha dUsarA bhaMga bana jAtA hai| tathA tIsarA bhaMga sUkSmasamparAya saMyata jIvoke hotA hai, kyoki inake Ayu aura mohanIya karmake vinA chaha koMkA hI vandha hotA hai| aba ina tIna bhaMgo ke kAlakA vicAra karane para ATha, sAta aura chaha prakRtika bandhasthAnake jaghanya aura utkRSTa kAlake samAna kramazaH ina tIna bhaMgokA jaghanya aura utkRSTa kAla jAnanA cAhiye, kyoki ukta vandhasthAnI kI pradhAnatAse hI ye tIna bhaMga prApta hote hai / ina kAlo kA khulAsA hama ukta bamdhasthAnoM kA kathana karate samaya kara Aye hai isalie yahAM alaga se nahIM kiyA hai| ____eka vedanIyakA vandha upazAntamoha, kSINamoha aura sayogi kevalI guNasthAnameM hotA hai kintu upazAnta moha guNasthAnameM sAtakA udaya aura AThakA sattva, kSINamoha guNasthAname sAtakA udaya aura sAtakA sattva sayogikevalI' guNasthAnameM cArakA udaya aura cArakA sattva pAyA jAtA hai, ataH yahA~ udaya aura sattAkI apekSA tIna bhaMga prApta hote haiM jo nimna prakAra haiM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha mUla karmoke savedha bhaMga (1) eka prakRtika vandha, sAta prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva (2) eka prakRtika vandha, sAta prakRtika udaya aura sAta prakRtika sattva tathA (3) eka prakRtika vandha, cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva / iname se pahalA bhaMga upazAnta moha guNasthAname hotA hai, kyoki vahAM mohanIya karmake vinA sAta karmoMkA udaya hotA hai kintu sattA ATho kA~kI hotI hai| dUsaro bhaga kSINamoha guNamthAname hotA hai, kyoki mohanIya karmakA samUla nAza kSapaka sUkSmasamparAya mayata jIvake ho jAtA hai, ata kSINamoha guNasthAnamai udaya aura sattA sAta karmoMkI hI pAI jAtI hai| tathA tIsarA bhaga sayogikevalI guNasthAname pAyA jAtA hai, kyoki vahA udaya aura sattva cAra aghAti karmokA hI hotA hai| isa prakAra ye tIna bhaMga kramaza gyArahave, vArahave aura terahave guNasthAnakI pradhAnatAse hote haiM ata ina tIna guNasthAnokA jo jaghanya aura utkRSTa kAla hai vahI kramaza ina tIna bhagokA jaghanya aura utkRSTa kAla jAnanA caahiye| ayogikevalI guNasthAna meM kisI bhI karmakA vandha nahIM hotA kintu yahAM udaya aura sattva cAra aghAti karmoMkA pAyA jAtA hai ata yahA cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva yaha eka hI bhaga hotA hai| tathA ayogikevalI guNasthAna ke jaghanya aura utkRSTa kAlake samAna isa bhaga kA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuharta jAnanA cAhiye / isa prakAra mUla prakRtiyo ke candha, udaya aura sattva prakRtisthAno kI apekSA kula mavedha bhaga sAta hote haiN| ava Age inakI ukta vizepatAo kA jJApaka koSTaka diyA jAtA hai jaba kAla antara sattva prAinako ukta viza Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 8 prakR0 8 prakR 0 vandhasthA0 | udayasthA0, sattvasthA0 7 prakR0 ! 8 prakR0 6 prakR0 1 prakR0 1 prakR 0 1 prakR0 8 prakR0 " 7 prakR0 saptatikAprakaraNa [ 4 4 ] svAmI 8 prakR0 8 prakR0 8 prakR mizra, binA apra0 taka chaha guNa 0 prArambha ke 9 guNa 0 jaghanya antarmu0 antarmu 0 sUkSma sampa0, eka samaya 8 prakR0 upazAntamoha eka samaya 7 prakR0 7 prakR0 kSINamoha antarmu* kAla utkRSTa antarmuhUrta che mAha aura anta 0 kama pUrvakoTikA tribhAga adhika tetIsa sAgara antarmuhUrta zrantarmuhUrta antarmuhUrta 4 prakR0 - 4 prakR0 | sayogI jina antarmu0 dezona pUrvako 0 yogI jina | antarmu* zrantarmuhUrta 4 prakR0 | 4 prakR0 2. mUlakarmo ke jIvasthAnoM meM saMvedha bhaMga ava mUla prakRtiyoM kI apekSA vandha, udaya aura satprakRtisthAnoke paraspara saMvedha se prApta hue ina vikalpoko jIvasthAnome catalAte haiM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArambha ke tATha prakRtika samAtika sattva mUla karmoMke jIvasthAnIme savedha bhaga sattahavaMdhazradayasaMta terasasu jIvaThANesu / __ egammi paMca maMgA do bhaMgA hu~ti kevaliNo // 4 // artha prArambha ke teraha jIvasthAno me sAta prakRtika vandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva tathA ATha prakRtika vandha, ATha prakRtika udaya ora ATha prakRtika sattva ye do bhaga hote hai| sabI pacendriya paryApta jIvasthAname prArambhake paoNca bhaga hote hai, tathA kevalI jinake atake do bhaga hote hai| vizepArtha yadyapi jIva ananta haiM aura unakI jAtiyA~ mo bahuta haiN| phira bhI jina samAna paryAyarUna dharmoke dvArA unakA sagraha kiyA jAnA hai, unheM jIvasthAna yA jIvasamAsa kahate hai| aise dharma prakRtame caudaha vivakSita haiM, ata inakI apekSA jIvasthAnoke bhI caudaha bheTa ho jAte hai| yathA--aparyApta sUkSma ekendriya, paryApta sUkSma ekendriya, aparyApta vAdara ekendriya, paryApta bAdara ekendriya, aparyApta dvIndriya, paryApta dvIndriya, aparyApta tIna indriya, paryApta tIna indriya, aparyApta cAra indriya, paryApta cAra indriya, aparyApta asajJo pacendriya, paryApta asano pacendriya, aparyApta sajI pacendriya aura paryApta sajI pacendriya / inamese prArambhake teraha jIvasthAnome do bhaga hote haiM, kyoMki ina jIvoke darzanamohanIya aura cAritra mohanIyakI upazamanA. yA kSapaNA karanekI yogyatA nahIM pAI jAtI, ataH inake adhikatara mithyAtva guNasthAna hI hotA hai / yadyapi inamese kuchake sAsvAdana guNasthAna bhI sambhava hai phira bhI usase bhagomeM koI antara nahIM pdd'taa| ina jIvasamAsoM meM jo do bhaMga hote hai, unakA ullekha gAthAme hI kiyA hai| ina do bhagomeM se sAta prakRtika bandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika satva yaha Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 saptatikAprakaraNa pahalA bhaMga jaba AyukarmakA bandha nahIM hotA taba hotA hai| tathA ATha prakRtika bandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva yaha dUsarA bhaMga Ayukarmaphe bandhake samaya hotA hai| inameMse pahale bhagakA kAla pratyeka jIvasthAnake Ayuke kAlakA vicAra karake yathAyogya ghaTita kara lenA caahiye| kintu dUsare bhaMgakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoki Ayukarmake vandhakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| paryApta saMjJI pacendriyake ukta do bhaMga to hote hI haiM, kintu inake atirikta (1) cha prakRtika vandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva (2) eka prakRtika bandha, sAta prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva tathA (3) eka prakRtika bandha, sAta prakRtika udaya aura sAta prakRtika sattva ye tIna bhaga aura hote haiN| isa prakAra paryApta saMjI paMcendriyake kula paoNca bhaga hote hai| inameMse pahalA bhaMga anivRttakaraNa guNasthAna taka hotA hai| dUsarA bhaMga apramattasaMyata guNasthAna taka hotA hai| tIsarA bhaMga upazamazreNI yA kSapakazreNI meM vidyamAna sUkSma samparAya saMyata jIvoke hotA hai| cauthA bhaMga upazAntamoha guNasthAnameM hotA hai aura pA~cavA~ bhaMga kSINamoha guNasthAnameM hotA hai| kevalIke do bhaga hote haiM, yaha jo gAthAme vatalAyA hai so isakA yaha tAtparya hai ki kevalI jinake eka prakRtika vandha, cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva tathA cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva ye do bhaga hote haiN| inameMse pahalA bhaMga sayogikevalIke hotA hai, kyoki eka prakRtika bandhasthAna unhIMke pAyA jAtA hai| tathA dUsarA bhaga ayogikevalIke hotA hai, kyoki inake kisI bhI karmakA bandha na hokara kevala cAra adhAti karmoMkA udaya aura sattva pAyA jAtA hai| yadyapi caudaha jIvasthAnome kevalI nAmakA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla karmoke jIvasthAnoMme saMvedha bhaga 21 pRthak jIvasthAna nahIM ginAyA hai, ata isakA upacArase saMjI pacendriya paryApta nAmaka jIvasthAnama antarbhAva kiyA jA sakatA hai| kintu kevalI jIva sajI nahI hote haiM, kyoki unake kSAyopazamika jJAna nahIM rahate ata kevalIke sabitvakA niSedha karaneke liye gAthAme unake bhagokApRthak nirdeza kiyA hai / koSThaka nimna prakAra hai - kAla vandha pra0 udaya pra0 jiivsyaan| jaghanya / utkRSTa armuhUrta / antarmuhUrta antarmuhUrta / yathAyogya 6 8 8 / sajJIpa0 eka samaya | antarmuhUrta sanI pa0 / eka samaya antarmu0 1 / 7 7 sajJI pa0 antarmuhUrta / antarmuhUrta 1. 4 4 sayogi ke antarmuhUrta | dezona pUrvakoTi pA~ca hrasva svaroM, pA~ca hasva svaroM ke ayogi0 ke u0kA0pra0 uccAraNa kAla pra0 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 saptatikAprakaraNa sUcanA-caudaha jIvasthAnoMkI apekSA sAta prakRtika bandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattvakA utkRSTa kAla eka , mAtha nahIM batalAyA jA sakatA hai isaliye hamane isa bhaMgake utkRSTa kAlake khAneme 'yathAyogya' aisA likha diyA hai| isakA yaha tAtparya hai ki ekendriyake cAra, dvIndriyake do, trIndriyake do, caturindriyake do aura paMcendriyake cAra ina caudaha jIvasthAnome se pratyeka jIvasthAnakI AyukA alaga alaga vicAra karake ukta bhaMgake kAlakA krthana karanA caahiye| phira bhI isa bhaMgakA kAla vivakSita kisI bhI jIvasthAnakI eka paryAyakI atekSA nahI prApta hotA kintu do paryAyokI apekSA prApta hotA hai kyoki pahalI paryAyame Ayubandhake uparata honeke kAlase lekara dUsarI paryAyameM Ayuvandhake prArambha hone takakA kAla yahA~ vivakSita hai anyathA isa bhaMgakA utkRSTa kAla nahI prApta kiyA jA sakatA hai| 3. mUla karmoMke guNasthAnoMme saMvedha bhaMga aTThasu egavigappo chassu vi guNasaMniesu duvigappo / patteyaM patteyaM baMdhodayasaMtakammANaM // 5 // artha-ATha guNasthAnomeM bandha, udaya aura sattArUpa karmoM kA alaga alaga eka eka bhaMga hotA hai aura cha guNasthAnome do do bhaga hote hai| (1) 'misse apuvvajugale bidiya apamatto ' ti paDhamadurga / suhumAsu tadiyAdI baMdhodayasattamaMgesu ||--go0 karma0 gA0 626 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla karmoMke guNasthAnomeM saMvaidha bhaMga 23 vizepArtha-moha aura yogake nimittase jo darzana, jJAna aura cAritrarUpa AtmAke guNokI tAratamyarUpa avasthAvizepa hotI hai use guNasthAna kahate haiN| yahA~ guNase darzana, jJAna aura cAritrarUpa jIvake svabhAva liye gaye hai aura sthAnase unakI tAratamyarUpa avasthAokA grahaNa kiyA hai| tAtparya yaha hai ki mohanIya karmake udaya, upazama, kSaya aura kSayopazamake tathA yogake rahate hue jina mithyAtva Adi pariNAmoke dvArA jIvokA vibhAga kiyA jAtA hai, una pariNAmoko guNasthAna kahate haiN| ve guNasthAna caudaha haiM-mithyAdRSTi, sAsvAdanasamyagdRSTi, samyagmithyAdRSTi, aviratasamyagdaSTi, dezavirata, pramattavirata, apramattasaMyata, apUrvakaraNa, anivRttivAdara, sUkSmasamparAya, upazAntamoha, kSINamoha, sayogi kevalI aura ayogikevlii| inameM se prArambhake vAraha guNasthAna mukhyatayA mohanIya karmake nimittase hote haiM, kyoki ina guNasthAnI kA vibhAga isI apekSAse kiyA gayA hai| tathA sayogikevalI aura ayogikevalI ye do guNasthAna yogake nimittase hote haiM, kyoki sayogikevalI guNasthAnameM yogakA sadbhAva aura ayogikevalI guNasthAname yogakA abhAva liyA gayA hai| inameMsesamyagmithyASTiguNasthAnako choDakara prArambhake apramattasayata taka ke cha. guNasthAnomeM ATha prakRtikavandha,ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva tathA sAta prakRtikavandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva ye do bhaMga hote haiN| yahA~ pahalA bhaga Ayukarmake vandhake samaya hotA hai aura dUsarA bhaMga Ayukarmake vandhakAlake sivA sarvadA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 saptatikAprakaraNa pAyA jAtA hai / samyagmithyAdRSTi, apUrvakaraNa aura zranivRtti cAdarasamparAya ina tIna guNasthAnoMmeM sAta prakRtivandha, ATha prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva yaha eka bhaMga hotA hai, kyoMki ina guNasthAnoMmeM AyukarmakA bandha nahIM hotA aisA niyama hai, ataH inameM eka sAta prakRtika vandhasthAna hI pAyA jAtA hai / sUkSmasamparAya guNasthAname chaH prakRtika vandha, ATha prakRtika udya aura ATha prakRtika sattva yaha eka bhaMga hotA hai, kyoMki isa guNandhAnameM cAdara kapAyakA udaya na honese vAyu aura mohanIya karmakA bandha nahIM hotA kintu zeSa chaH karmoMkA hI bandha hotA hai| upazAntamoha guNamthAname eka prakRtika vandha, sAta prakRtika udaya aura ATha prakRtika sattva yaha eka bhaga hotA hai, kyoMki isa guNasthAnameM mohanIya karma upazAnta honese sAta karmakA hI udaya hotA hai / kSINamoha guNasthAname eka prakRtikavandha, sAta prakRtika udya aura sAta prakRtika sattva yaha eka bhaMga hotA hai, kyoMki sUkSma samparAya guNamyAnamaM mohanIya karmakA samUla nAza ho jAnese yahA~ usakA udaya aura sattva nahIM haiM / sayogikevalI guNasthAnameM eka prakRtikabandha, cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva yaha eka bhaMga hai, kyoMki yaha guNasthAna cAra ghAti karmake kSayase prApta hotA hai, taH isameM cAra ghAti karmoMkA udaya aura sattva nahIM hotaa| ayogikevalI guNasthAnameM cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva vaha eka bhaMga hai, kyoMki isameM yogakA abhAva ho jAne se eka bhI karmakA bandha nahIM hotA hai / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla karmoMke guNasthAnomeM savedha bhaMga 25 caudaha guNasthAnome mUla prakRtiyoke bhaMgokA jJApaka koSThaka [6] bhaga krama vandha pra. udaya pra. sattva pra. guNasthAna 1 8 prakR0 8 pra. / 8 prakRtika 1,2,4,5,6 va 7 2 7 prakR0 8 pra0 / 8 prakRtika 8 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 86 3 6 prakR0 8 0 8 prakRtika 10 vA~ 4 1 prakR0 7 pra0 / 8 prakRtika 11 vA~ __5 1 prakR. pra. 7 prakRtika 12 vA~ 6 1 prakR0 pra. 4 prakRtika __ 13 vA~ - 4 pra0 4 prakRtika 14 vaoN 4. uttara prakRtiyoMke saMvedha bhaMga / (jJAnAvaraNa va darzanAvaraNakarma) isa prakAra mUla prakRtiyokI apekSA bandha, udaya aura sattva Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 saptatikAprakaraNa prakRtisthAnoMke paraspara saMvedha kA aura usake svAmitvakA kathana kiyaa| aba uttara prakRtiyokI apekSA vandha, udaya aura satva prakRtisthAnoke paraspara savedhakA kathana karate haiN| usameM bhI pahale jAnAvaraNa aura antarAya karmakI apecA kathana karate hai baMdhodayasaMtasA nANAvaraNaMtarAie paMca / baMdhovagme vi tahA udasaMtA huti paMceva // 6 // atha-bAnAvaraNa aura antarAya ina donome se pratyekakI apekSA pA~ca prakRtiyokA bandha, pA~ca prakRtiyokA udaya aura pA~ca prakRtigekA sattva honA hai| tathA bandhake abhAvame bhI unya aura sattva pA~ca paoNca prakRtiyokA hotA hai| vizeSArtha-jAnAvaraNa aura usakI pA~cI uttara prakRtiyoMkA vandha sUkSmasamparAya guNasthAna taka hotA hai / isI prakAra antarAya aura usakI pA~cI uttara prakRtiyokA bandhe sUkSmasamparAya guNasthAna taka hotA hai, kyoki Agamame jo setAlIsa dhruvavandhinI prakRniyA~ ginAI haiM, unameM jJAnAvaraNakI pA~ca aura antarAyakI pA~ca isa prakAra ye dasa prakRtiyA~ bhI sammilita hai| tathA inakI vandha vyucchitti dasave guNasthAnake antame aura udaya tathA sattvavyucchitti bArahave guNasthAnake antameM hotI hai| ataH ina dono kami se pratyekakI apekSA dasarva guNasthAna taka pA~ca prakRtika bandha, pA~ca prakRtika udaya aura paoNca prakRtika sattva yaha eka bhaMga hotA hai| tathA gyArahave aura vArahave guNasthAnameM pA~ca prakRtika (1) 'sega nANatarAetu // 6 // nANavarAyavandhA AsuhumaM udayasaMtayA khANa.. ||7||'-pnycsN0 saptatiH / vayodayakammaMsA NANAvaraNatarAyie paMca / vaghoparame vi tahA udayasA hoti paMceva ||'-go0 karma0 gA0 630 / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnAvaraNa vAantarAyakarmake savedha bhaMga 27 udaya aura pA~ca prakRtika sattva yaha eka bhaga hotA hai| isa prakAra pA~cI jJAnAvaraNa aura pA~co antarAyakI apekSA savedhabhaga kula do prApta hote hai| ukta savedha bhagokA jApaka koSTaka [7] - kAla bhaga / bandha pa. udaya pra0 sattva pra. gunn0| jaghanya utkRSTa 1 5 5 pra0 / 5 pra0 se10 antarmaH dezona apArdha pu0 pa0 / 2 . 5 pra0 50 111. eka samaya / antarmu0 kAlakA vicAra karate samaya pA~ca prakRtika bandha, paoNca prakRnika udaya aura paoNca prakRtika sattva isa bhagake anAdi-ananta, anAdi sAnta aura sAdi-sAnta ye tIna vikalpa prApta hote haiN| inameMse prabhavyoke anAdi-ananta vikalpa hotA hai| jo anAdi mithyAdRSTi jIva yA upazAntamoha guNasthAnako nahIM prApta huA sAdi mithyAvaSTi jIva samyagdarzana aura samyakacAritrako prApta karake tathA zreNI para ArohaNa karake upazAnta moha yA kSINamoha ho jAte hai, unake anAdi-sAnta vikalpa hotA hai| tathA upazAnta moha guNasthAnase patita hue jIvoke sAdi-sAnta vikalpa hotA hai| koSThakame jo isa bhaMgakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla dezona apArdha pudgala parAvarta pramANa batalAyA hai so vaha kAlake sAdi-sAnta vikalpakI apekSAse hI batalAyA hai, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sTa saptatikAprakaraNa kyoMki jo jIva upazAntamoha guNamyAnase cyuta hokara antamuharta kAlake bhItara punaH upazAntamohI yA kSINamohI ho jAtA hai usake ukta bhaMgakA jaghanya kAla antarmuhUrta prApta hotA hai / tathA jo jIva apArdha pudala parAvarta kAlake prArambhameM samyagdRSTi hokara aura azamazreNI para car3hakara upazAntamAha ho jAtA hai| anantara jaba sasArameM rahanekA kAla antarmuhUrta zeSa rahatA hai, tava kSapakazreNI para car3hakara kSINamoha ho jAtA hai, usake ukta bhagakA utkRSTa kAla dezona apArdha pudala parAvarta pramANa prApta hotA hai / tathA pA~ca prakRtika udaya aura pA~ca prakRtika mattva isa dUsara bhaMgakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoki yaha bhaMga uprazAnta mAha guNasthAname bhI hotA hai aura upazAntamoha guNamyAnakA jaghanya kAla eka samaya hai, ata isa bhaMgakA jaghanya kAla eka samaya bana jAtA hai| tathA upazAntamoha yA kSINamoha guNasthAnakA utkRSTa kAla annamuhUrta hai, ataH isa bhaMgakA utkRSTa kAla antamuharta bana jAtA hai| ___5. darzanAvaraNa karmake saMvaidha bhaMga ava darzanAvaraNa karma kI uttara prakRniyo kI apekSA bandhAdi nyAno kA kathana karane ke liye AgekI gAthA kahate haiM / vaMdhassa ya saMtassa ya pagaiTTANA itinni tullaahai| udayahANA: duve cau paNagaM daMsaNAvaraNe // 7 // (1)'nava chacauhA vajmai dugaisameNa dasaNAvaraNaM / nava vAyarammi santaM chakka vaTaro ya khINami // daMzAsanidaMmAudo samayaM tu hoDa nA khAyo / jAva pamatto navaNDa udayo cham causu nA khiinno|- paJcasa0 saptani0 gA0 10 12 / 'gava ka caduI ca ca vidiyAvaraNasma baMdhana: Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa karmake vandhasthAna Adi 29 artha-darzanAvaraNa karmake nau prakRtika, chahaprakRtika aura cAra prakRtika ye tIna vandhasthAna aura ye hI tIna sattvasthAna hote hai / kintu udayasthAna cAraprakRtika aura pAMca prakRtika ye do hote haiM / vizepArtha - darzanAvaraNa karmake vandhasthAna tIna haiM-nauprakRtika, chaprakRtika aura cAra prakRtika / nauprakRtika vandhasthAnameM darzanAvaraNa karmakI sava uttara prakRtiyokA bandha hotA hai| chaha prakRtika bandhasthAna meM styAnardhi tInako choDa kara chaha prakRtiyo kA bandha hotA hai aura cAra prakRtika vandhasthAname nidrA Adi pA~ca prakRtiyoko choDakara zeSa cAra prakRtiyo kA bandha hotA hai| nau prakRtika vanyasthAna mithyAdRSTi aura sAsvAdana guNasthAna meM hotA hai| chaha prakRtika bandhasthAna samyagmithyAdRSTi guNasthAnase lekara apUrvakaraNa guNasthAnake pahale bhAga taka honA hai aura cAra prakRtika vandhasthAna pUrvakaraNa guNasthAnake dUsare bhAgase lekara sUkSmasamparAya guNasthAna taka hotA hai| nau prakRtika vandhasthAna ke kAlakI apekSA tIna bhaga hai - zranAdi-ananta, zranAdi- sAnta aura sAdi-sAnta / iname se nAdi - ananta vikalpa bhavyoke hotA hai, kyoki bhavyoM ke nau prakRtika bandhasthAnakA kabhI bhI viccheda nahIM hotA / anAdi-mAnta vikalpa bhavyoke hotA hai, kyoki inake nau prakRtika vandhasthAnakA kAlAntarame viccheda pAyA jAtA hai / gANi / * // 456 // eva sAsaNo tti vadho chacceva zraputrapaDhamabhAgotti / cattAri hA~ti tatto humakamAyasma carimo tti // 460 // khINo tti cAri udayA pacasu hAsu dosu hiAsu / eke udaya patte sINaTucarimo tti pacudayA // 466 // micchAduvasato ttiya zreNiyaTIsavagapadamabhAgo ti / gavasattA strINassa durimo ttiya dUvarime // 462 // - go0 karma0 / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 saptatikAkaraNa tathA sAdi- prAnta vikalpa samyakse cyuta hokara mitvako prApta hue jIvoM ke pAnA jAtA hai| inameM se sAnti prAnta nau prakRtika baMdhasthAnakA jaghanya kAla atarmuhUrta aura utkRSTa kAla dezona apArthapulaparAvarta pramANa hai, samyaktvase cyuta hokara mithyAtvako prApta huA jo jIva antarmuhUrta kAlake pazcAt samyagdRSTi ho jAtA hai umake nau prakRtika bandhasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta dekhA jAtA hai / tathA jo jIva apArtha pulaparAvarta kAlake prArambhame samyagdRSTi hokara aura antarmuhUrtakAla taka samyaktvake sAtha raha kara mithyAtvako prApta ho jAtA hai / anantara pArtha pula parAvarta kAla antarmuhUrta zeSa rahane para jo punaH samyagdRSTi ho jAtA hai usake nau prakRtika bandhasthAnakA utkRSTa kAla dezona apArtha puhala parAvarta pramANa prApta hotA hai| chaha prakRtika vandhasthAnakAjavanya kAla antamuhUrta hai, kyoki jo jIva sakala saMyamake sAtha samyaktva ko prApta karake antarmuhUrta kAlake bhItara upazamazreNI yA nRpakazreNI para car3hakara apUrvakaraNake prathama bhAgako vyatIta karake cAra prakRtiyokA bandha karane lagatA hai usake chaha prakRtika vandhasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta dekhA jAtA hai| yA jo upazama samyagdRSTi ati svalpa kAla taka upazama samyaktvake sAtha rahakara pIche midhyAtvame calA jAtA hai usake bhI cha prakRtika vandhasthAnakA jaghanya kAla atarmuhUrta dekhA jAtA hai / tathA cha prakRtika vadhasthAnakA utkRSTa kAla ekasauM battIsa sAgara hai, kyoMki madhyameM samyagmithyAtva se antarita hokara samyaktvake sAtha rahanekA utkRSTa kAla itanA hI hai / anantara yaha jIva yA to mithyAtvako prAta ho jAtA hai yA kSapakazreNI para car3hakara aura sayogikevalI hokara krama se siddha ho jAtA hai / cAra prakRtika vandhasthAnakA jaghanya kAla eka samaya haiM, kyoM ki jisa jIvane zrapUrvakaraNake Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa karmake sattvasthAnIkA kAla 31 dvitIya bhAgameM praviSTa hokara eka samaya taka cAra prakRtiyoM kA bandha kiyA aura mara kara dUsare samaya meM deva ho gayA usake cAra prakRtika vandhasthAnakA jaghanya kAla eka samaya dekhA jAtA hai / tathA cAra prakRtika va sthAnakA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoki upazama zreNI yA kSapakazreNI ke pUre kAlakA yoga antarmuhUrtase adhika nahI hotA / tisa para isa sthAnakA bandha to apUrvakaraNake dvitIya bhAgase lekara sUkSmasamparAya ke antima samaya taka hI hotA hai / darzanAvaraNa karmake sattvasthAna bhI tIna hI haiM-nauprakRtika, cha prakRtika aura cAra prakRtika / nauM prakRtika sattvasthAname darzanAvaraNa karmakI saba uttara prakRtiyokA sattva hotA hai / cha prakRtika sattvasthAnameM styAnardvi tInako chor3akara zepa cha prakRtiyoM kA satva hotA hai aura cAra prakRtika sattvasthAnameM nidrAdi pA~cako chor3akara zeSa cAra kAsava hotA hai| nau prakRtika sattvasthAna upazAntamoha guNasthAna taka hotA hai / chaha prakRtika sattvasthAna kSapaka anivRtti bAdarasamparAyake dUsare bhAgase lekara kSINamoha guNasthAnake upAntya samayataka hotA hai aura cAra prakRti sattvasthAna kSINamoha guNasthAna antima samaya hotA hai| nau prakRtika sattvasthAnake kAlakI apekSA do bhaga haiM- anAdi anaMta aura anAdi- sAta / iname se pahalA vikalpa abhavyo ke hotA hai, kyoki inake nau prakRtika sattvasthAna kA kabhI viccheda nahI pAyA jaataa| dUsarA vikalpa bhavyoke hotA hai, kyoki inake kAlAntara me isa sthAnakA viccheda dekhA jAtA hai / yahA~ sAdi sAnta yaha vikalpa sambhava nahIM, kyoki nau prakRtika sattvasthAnakA viccheda kSapakazreNI meM hotA hai parantu kSapakazreNIse jIvakA pratipAta nahIM hotA / chaha prakRtika sattvasthAnakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoMki yaha sthAna kSapaka anivRttike dUsare bhAgase lekara kSINamohake - upAntya samaya taka Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 saptatikAprakaraNa hotA hai jisakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / tathA cAra prakRtika sattvasthAnakA jaghanya aura utkRSTa kAla eka samaya hai, kyoki yaha sthAna kSINamoha guNasthAnake antima samayameM hI pAyA jAtA hai / darzanAvaraNa karmake udayasthAna do haiM-cAra prakRtika aura pA~ca prakRtika / cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa aura kevaladarzanAvaraNa ina cArakA udaya kSINamoha guNasthAna taka niraMtara pAyA jAtA hai ata ina cArokA samudAyarUpa eka udayasthAna hai / ina cAra prakRtiyoM meM nidrAdi pA~camese kisI eka prakRtike milA dene para pA~ca prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ cha. prakRtika Adi udaya sthAna sambhava nahIM, kyoki nidrAdikame se do yA do se adhika prakRtiyokA eka sAtha udaya nahIM hotA kintu eka kAla me eka prakRtikA hI udaya hotA hai / dUsare nidrAdika dhruvodaya prakRtiyA~ nahIM haiM, kyoki udaya yogya kAlake prApta hone para hI inakA udaya hotA hai, ataH yaha pA~ca prakRtika udayasthAna kadAcit prApta hotA hai / darzanAvaraNa karmake vandha, udaya aura sattvasthAnI ke paraspara savedhase utpanna hue bhaMgo kA kathana karate hai - vIyAvaraNe navabaMdhagesu cau paMca udaya nava saMtA / chacvaMuvaMdhe cevaM ca baMdhudae chalaMsA ya // 8 // uvarayavaMdhe cau paNa navaMsa caurudaya chaca causaMtA / (1) 'capaNaudo vadhesu tisu vi zranvadhage vi uvasate / nava sataM va uiNNasatAi caukhI // khavage suhumaMmi caUbandhami zravaghami khINammi / chassataM caurudatro paMcaNha vi kei icchati // -- paJcasa0 saptAti0 gA0 13, 14 / 'vidiyAcaraNe gavavaghagesu cadupacaudaya gAva sattA / chavvadhagesu (chacauvadhe ) evaM taha caTuvadhe chaDaMsA ya // uvaradavaMve cadupaca udaka gaNava chacca satta cadu jugalaM / - go0 karma0 gA0 631, 632 / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa karmake saMvaidha bhaMga 33 artha-darzanAvaraNakI nau prakRtiyokA bandha hote samaya cAra yA pA~ca prakRtiyokA udaya aura sattA nau prakRtiyokI hotI hai| cha aura cAra prakRtiyo kA vandha hote samaya udaya aura sattA pahaleke samAna hotI hai| cAra prakRtiyokA bandha aura cAra prakRtiyokA udaya rahate hue sattA chaH prakRtiyokI hotI hai| tathA vandhakA viccheda ho jAne para cAra yA pA~ca prakRtiyokA udaya rahate hue sattA naukI hotI hai aura cAra prakRtiyo kA udaya rahate hue sattA chaha aura cAra kI hotI hai| vizeSArtha-pahale aura dUsare guNasthAname darzanAvaraNa karma kI nau prakRtiyokA bandha, cAra yA pA~ca prakRtiyokA udaya aura nau prakRtiyokI sattA hotI hai| yahA~ cAra prakRtika udayasthAna meM cakSudarzanAvaraNa Adi cAra dhravodaya prakRtiyA~ lI gaI haiN| tathA inameM nidrAdika paoNca prakRtiyoM meM se kisI eka prakRtike milA dene para paoNca prakRtika udayasthAna prApta hotA hai| isa prakAra nau prakRtika vandha aura nau prakRtika sattvake rahate hue udayakI upekSA do bhaMga hote haiM--(1) nauprakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva tathA (2) nau prakRtika bandha, pA~ca prakatika udaya aura nau prakRtika satva / iname se pahalA bhaga nidrATimeMse kisI ekake udayake vinA hotA hai aura dUsarA bhaga nidrAdikamese kisI ekake udayake sadbhAva me hotA hai| 'chaH prakRtika vandha aura cAra prakRtika bandhake hote hue udaya aura sattA pahaleke samAna hotI hai|' isakA yaha tAtparya hai ki samyagmithyAdRSTi guNasthAnase lekara upazAmaka apUrvakaraNa guNasthAna ke pahale bhAga taka jIvoke cha. prakRtiyokA bandha cAra yA pA~ca prakRtiyokA udaya aura nau prakRtiyokA sattva hotA hai| tathA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa upazAmaka apUrvakaraNa guNasthAnake dUsare bhAgase lekara sUkSma samparAya guNasthAna takake jIvoMke cAra prakRtiyokA bandha, cAra yA pA~ca prakRtiyokA udaya aura nau prakRtiyokA sattva hotA hai| yahA~ ina dono sthAnokI apekSA kula bhaMga cAra hote haiM-(1) chaH prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sttv| (2) cha. prakRtika vandha, paoNca prakRtika udaya aura nau prakRtika satva / (3) cAra prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva tathA (4) cAra prakRtika bandha, paoNca prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva / yahA~ itanI vizeSatA hai ki styAnarddhi tInakA udaya pramattasaMyata guNasthAnake antima samaya taka hI hotA hai, ata. isa guNasthAna taka nidrAdi paoNcameM se kisI ekakA udaya aura apramattasayata Adi guNasthAnome nidrA aura pracalA ina domeM se kisI ekakA udya kahanA caahiye| kintu kSapakazreNome kucha vizeSatA hai| bAta yaha hai ki kSapaka jIva atyanta vizuddha hotA hai, ataH usake nidrA aura pracalA prakRtikA udaya nahIM hotA aura yahI sababa hai ki kSapakaraNI meM pUrvokta cAra bhaMga na prApta hokara pahalA aura tIsarA ye do bhaGga hI prApta hote hai| inameMse chaha prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva yaha pahalA bhaga kSapaka jIvo ke bhI apUrvakaraNake prathama bhAga taka hotA hai| tathA cAra prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva yaha bhaMga kSapaka jIvo ke anivRtti bAdarasamparAyake saMkhyAta bhAgo taka hotA hai| yahA~ styAnacitrika kA kSaya ho jAnese kSapaka jIvoke Age nau prakRtiyoM kA sattva nahIM rahatA, ata. ina kSapaka jIvoke anivRttivAdarasamparAyake sakhyAta bhAgoMse lekara sUkSmasamparAya Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa karmake saMvedha bhaMga guNasthAnake antima samaya taka cAra prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva yaha eka bhaga aura hotA hai jo uparyukta cAra bhaMgose pRthak hai| isa prakAra darzanAvaraNakI uttara prakRtiyoMkA yathAsambhava bandha rahate hue kahaoN kitane bhaga sambhava haiM isakA vicAra kiyaa| ava udaya aura sattAkI apekSA darzanAvaraNa karmake jahA~ jitane bhaga sambhava haiM isakA vicAra karate haiN| bAta yaha hai ki upazAntamoha guNasthAnameM darzanAvaraNakI sabhI uttara prakRtithokI sattA rahatI hai aura udaya vikalpase cAra yA paoNca kA pAyA jAtA hai, ata yahA~ (1) cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva yA (2) pA~ca prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva ye do bhaga hote hai| kintu kSINamoha guNasthAname styAnadvitrikakA abhAva hai, kyoki inakA kSaya kSapaka anivRttikaraName ho jAtA hai| dUsare isake upAntya samayame nidrA aura pracalA kA bhI kSaya ho jAtA hai jisase antima samayame cAra prakRtiyoMkA hI satva rahatA hai| tathA kSapakazreNImeM nidrAdikakA udaya nahIM hotA isakA ullekha pahale hI kara Aye haiM, ataH yahA~ (1) cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva tathA (2) cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva ye do bhaga hote haiN| inameMse pahalA bhaga kSINamohake upAntya samaya taka aura dUsarA bhaga kSINamohake antima samayameM hotA hai| aba saralatA se jJAna honeke liye ina sava bhagoMkA kopTaka dete haiM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa [8] anubandha pra. udaya pra0 sattva pra0 guNasthAna 950 4 pra0 pra0 -- hai pra0 5 pra0 pra0 1,2 4pra. 6pra0 50 pra0 3, 4, 5, 6, 7, 8 | 4 pra0 4 pra0 | 10 8,9,10 donAM zreNiyoM meM pra0 5pra. 8, 9, 10 upa0 zre0 4 pra0 / 4 pra. 6 pra0 6, 10 kSapa. zre. - 4 pra0 pra0 upazAntamoha . - - - 5 pra0 9 pra0 / upazAntamoha 4 pra0 6 pra. - kSINamoha upAntya samayataka | kSINamoha antima samayameM 4pra. sUcanA-pA~cavaoN bhaMga jo dono zreNiyo me batalAyA hai so kSapakazreNIme ise 9 ve guNasthAnake saMkhyAta bhAgo taka hI jAnanA caahiye| isake Age kSapakazreNImeM sAtavA~ bhaMgaprArambha ho jAtA hai| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanAvaraNa karmake sambandhame matAntara 37 yahA~ darzanAvaraNa karmakI uttara prakRtiyoMke jo gyAraha saMvaidha bhaga batalAye gaye haiM uname (1) cAra prakRtika vandha, cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva (2) cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva tathA ( 3 ) cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva ye tIna bhaMga bhI sammilita haiN| inameM se pahalA bhaga kSapakazreNI ke nauveM aura dasave guNasthAnameM hotA hai aura dUsarA tathA tIsarA bhaga kSINamoha guNasthAnameM hotA hai| isase mAlUma par3atA hai ki isa granthake kartA kA yahI eka mata rahA hai ki kSapakazreNI meM nidrA aura pracalA prakRtikA udaya nahIM hotA / malayagiri AcAryane satkarma granthakA eka gothAza uddhRta kiyA hai / usakA bhI yahI bhAva hai ki 'kSapakazreNI me aura kSINamoha guNasthAna me nidrAdvikakA udaya nahIM hotA / ' karmaprakRtikAra tathA paJcasagrahake kartAkA bhI yahI mata hai kintu paJcasaMgraha ke kartA 'kSapakazreNIme aura kSINamoha guNasthAna me pA~ca prakRtikA bhI udaya hotA hai' ima dUsare tase paricita avazya the| jisakA ullekha unhone 'paMcaraha vi as icchati' isa rUpase kiyA hai / malayagiri AcAryane ise karmastakArakA mata batalAyA hai / isa prakAra hama dekhate haiM ki isa parasparAne karmamtavakArake sivA prAya bhava kArmikokA yahI eka mata rahA hai ki kSapaka zreNI meM aura kSINamoha guNasthAna meM nidrAdvikakA udaya nahIM hotA / kintu digambara paramparAmeM sarvatra vikalpa vAlA mata pAyA jAtA hai| kasAyapAhuDakI cUrNime yativRSabha (1) 'niddAdugassa udazro strIrAgakhavage parizvaja / ' - mala0 saptati 0 TI0 pR0 158 / ( 2 ) niddApayalAeM khINarAgakhavage parizvaja || - karmapra 0 u0 gA0 10 / (3) dekho 32 pRSTha kI TippaNI / ( 4 ) 'karmastavakAra * matena paJcAnAmapyudayo bhavati / paJca saM0 saptatiH TI0 gA0 14 / 1 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 saptatikAprakaraNa AcArya kevala itanA hI saMketa karate haiM ki 'kSapakazreNI para car3hane vAlA jIva Ayu aura vedanIya karmako chor3akara udaya prApta zepa saba karmoM kI udIraNA karatA hai| para isapara TIkA karate hue vIrasena svAmI likhate haiM ki kSakazreNivAlA jIva paoNca jJAnAvaraNa aura cAra darzanAvaraNakA niyamase vedaka hai kintu nidrA aura pracalAkA kadAcit vedaka hai, kyoMki inakA kadAcit avyakta udaya honeme koI virodha nahIM aataa| amitigati AcAryane bhI apane paJcasaMgrahameM yahI mata svIkAra kiyA hai ki kSapakaraNImeM aura kSINamohame darzanAvaraNakI cAra yA pAMca prakRtiyoMkA udaya hotA hai| aura isaliye unhoMne teraha bhaMgokA ullekha bhI kiyA hai| nemircandra siddhAntacakravartIkA bhI yahI mata hai| digambara paramparAkI mAnyatAnusAra cAra prakRtika vandha, pAMca prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva yaha eka bhaMga to nauveM aura dasave guNasthAname bar3ha jAtA hai| tathA pAMca prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva yaha eka bhaMga kSINamoha guNasthAname bar3ha jAtA hai| isa prakAra darzanAvaraNa karmake saMvedha bhaMgokA kathana karate samaya jo gyAraha bhaMga vatalAye haiM unameM ina do bhaMgoke milA dene para digambara mAnyatAnusAra kula teraha bhaMga hote haiN| - (1) AugavedaNIyavajjANa vedijjamANANaM kammANaM pvesgo|'--k0 pA0 cu0 (ksspnnaadhikaar)| (2) pacaNhaM NANAvaraNIyANaM caduNhaM dasaNAvaraNIyANa NiyamA vedago, giddApayalANaM siyA, tAsimavattodayassa kadAI saMbhave virohaabhaavaado| jayadha0 (kSapaNAdhikAra ) ( 3 ) dvayornava dvyo| SaDvaM caturpu ca catuSTayam / paJca paJcasu zunyAni bhanAH santi trayodaza / ' paJca0 ami0 zlo0 388 / (4) dekho 32 pRSTha kI TippaNI / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedanIya, Ayu va gotra karmakA vicAra 39 ailA niyama hai ki jo prakRtiyA~ svodayase kSayako prApta nahIM hotI haiM unakA pratyeka niSeka apane upAntya samayameM stivuka sakramaNake dvArA udayagata anya sajAtIya prakRtirUpase sakramita hotA jAtA hai| isa hisAvase nidrA aura pracalAkA kSINamoha guNasthAnake upAntya samayame sattvanAza mAnanA yuktisaMgata pratIta hotA hai para jina AcAryoMke matase kSapakazreNImeM aura kSINamoha guNasthAname nidrA aura pracalAkA udaya sambhava hai unake abhiprAyAnusAra ina donokA kSINamoha guNasthAnake anta samayameM satvanAza svIkAra na karake upAntya samayameM hI kyo svIkAra kiyA gayA hai yaha vAta vicAraNIya avazya hai| ava vedanIya, Ayu aura gotra karmameM savedha bhaga vatalAte hai veyeNiyAuyagoe vibhaja mohaM paraM vocchaM // 9 // artha-vedanIya, Ayu aura gotra karmameM bandhAdisthAna aura saMvedha bhagokA vibhAga karake pazcAt mohanIyake vandhAdisthAnokA kathana kareMge / / vizepArtha-granthakartAne mUlameM vedanIya, Ayu aura gotra karmameM vibhAga karanekI sUcanAmAtra kI hai| kintu kisa karmameM apanI apanI uttara prakRtiyokI apekSA kitane bandhAdisthAna aura unake kitane savedha bhaga hote haiM yaha nahIM batalAyA hai| kintu malayagiri AcAryane apanI TIkAmeM isakA vistRta vicAra kiyA hai ata usIke anusAra yahA ina sava vAtoko likhate haiM (1) 'do saMtavANAi bandhe udae ya ThAgAyaM ek| veyaNiyAuyagoe / ||-pnycsN0 saptati0 gA0 6 / 'tadiyaM godaM AuM vibhaja mohaM para ghocch|-go0 karma0 gA0 632 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa 6. vedanIya karmaka saMvedha bhaMga vaMdanIya karmake do bheda haiM-sAtA aura asaataa| inameM se eka kAlameM kisI ekakA vandha aura kisI ekakA hI udaya hotA hai, kyoMki ye dono parampara virodhinI prakRtiyA~ haiM, ata. inakA eka sAtha vanya aura udaya sambhava nhiiN| kintu kimI eka prakRtikI sattvavyucchitti hone nakamattA DhonA prakRtiyoMkI pAI jAtI hai| para kisI ekakI satvabyucchitti ho jAne para kisI ekakI hI sattA pAI jAtI hai| itanaM kathanase yaha spaSTa ho jAtA hai ki vedanIyakI unara prakRtiyoMkI apekSA bandhasthAna aura udayasthAna sarvatra eka prakRtika hI hotA hai kintu sattvasthAna do prakRtika aura ekaprakRtika isa prakAra do hote haiN| aba inake savedhabhaMga batalAte haiM-(1) asAtAkA bandha, asAtAkA udaya aura donoMkA sattva (2) asAtAkA vandha, sAtAkA udaya aura donokA sattva (3) sAtAkA bandha, sAtAkA udaya aura donokA sattva (4) mAtAkA bandha, asAtAkA udaya (1) 'terasamaesa sAyAsAyANa bNdhvaaccheshro| sataTaiNyAi puNo sAyAsAyAi sambesu ||'-pnycsN0 saptati0 gA0 17 / 'sAdAsAdevadaraM vaMdhudayA hoti sNbhvhaanne| do satta jogi ti ya carame udayAgadaM satta / / ' mo0 karma0 gA0 633 1 (.) 'vaghaDa uiNNyaM vi ya iyaraM vA do vi sata tthbhNgo| satamuiNNamabaMdhe do doNi dusata iDa atttth||pnycsN. saptati0 gA0 18 / 'chaTho ti cAra bhagA do bhagA hoti nAva jogikssinne| caTamaMgA'joginiNe ThANa paDi veynniiyss-||-go0 karma0 gA0 134 / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedanIya karmake saMvedha bhaMga aura donokA sattva isa prakAra vandhake rahate hue cAra bhaMga hote haiM / iname se prArambhake do bhaga mithyAvaSTi guNasthAnase lekara pramattasayata guNagthAna taka hote haiM, kyoki pramattasaMyatameM asAtAkI bandhavyucchitti ho jAnese Age isakA vandha nahIM hotaa| ata apramattasayata Adi guNasthAnomeM ye do bhaga nahIM prApta hote / kintu antake do bhaga mithyAdRSTi guNasthAnase lekara sayogikevalI guNamthAna taka hote hai, kyoki sAtAkA bandha sayogikevalI guNasthAna taka hI hotA hai / tathA vandhake abhAvameM (1) asAtAkA udaya aura donokA sattva, (2) sAtAkA udaya aura donoMkA sattva (3) asAtAkA udaya aura asAtAkA sattva tathA (4) sAtA kA udaya aura sAtAkA sattva ye cAra bhaGga hote haiN| inameM se prArambhake do bhaGga ayogikevalI guNasthAname dvicarama samaya taka hote haiM, kyoki ayogikevalIke dvicarama samaya taka sattA donokI pAI jAtI hai| tathA tIsarA aura cauthA bhaGga carama samayameM hotA hai| jisake dvicarama samayame sAtAkA kSaya ho gayA hai usake antima samayameM tIsarA bhaGga pAyA jAtA hai aura jisake dvicarama samayameM asAtAkA kSaya ho gayA hai usake antima samayameM cauthA bhaga pAyA jAtA hai| isa prakAra vedanIya karmake kula bhaGga oTha hote hai| ava uparyukta . vizeSatAoke sAtha ina bhaGgokA jJApaka koSThaka dete hai (1) 'veyaNiye aTTa bhgaa||'-go0 karma0 gA0 651 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 saptatikAprakaraNa [9] - - krama naM0 vandhapra0 vana udayapra0 sattvapra0 guNasthAna a0 / zra0 / 1, 2, 3, 4.5,6] sA. 2 1 , 2, 3, 4, 5.6 - sA0 / pa0 / 2 / 1 se 13 taka sA. sA0 2 1 se 13 taka * a0 14 dvicarama samayataka __ . / / sA0 sA0 2 14 dvicarama samayataka - 14 carama samayameM sA0 sA0 14 carama samayameM 7. Ayukarmake saMvedha bhaMga gAthAme kI gaI pratijJAke anusAra vedanIya karma aura usake saMvedha bhaMgokA vicAra kiyaa| ava Ayu karmake bandhAdi sthAna aura unake saMvedha bhanokA vicAra karate haiM-eka paryAyameM kisI eka AyukA udaya aura usake udayameM baMdhane yogya kisI eka AyukA hI vandha hotA hai, 'do yA dose adhikakA nahIM, ataH Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayukarmake saMvedha bhaMga vandha aura udayakI apekSA AyukA eka prakRtika vandhasthAna aura eka prakRtika udayasthAna hotA hai| kintu do prakRtika aura eka prakRtika isa prakAra sattva sthAna do hote haiN| jisane parabhavasambandhI AyukA vadha kara liyA hai usake do prakRtika sattvasthAna hotA hai aura jisane parabhavasambandhI AyukA vandha nahIM kiyA hai usake eka prakRtika sattvasthAna hotA hai| ___ Ayu karmakI apekSA tIna avasthAe hotI haiM-(1) parabhavasambandhI Ayu karmake vandhakAlase pahalekI avasthA (2) parabhavasambandhI Ayuke vandhakAlakI avasthA aura (3 ) parabhavasambandhI Ayuvandhase uttara kAlakI avsthaa| inhIM tInoM avasthAoMko kramase avandhakAla, vandhakAla aura uparatavandhakAla kahate haiN| iname se nArakiyoke avandhakAlame narakAyukA udaya aura narakAyukA sattva yaha eka bhaGga hotA hai jo prArambhake cAra guNasthAnomeM sambhava hai, kyoki narakame zeSa guNasthAna nahIM hote| vandhakAlameM (1) tiryaMcAyukA bandha, narakAyukA udaya aura tiyaMca-narakAyukA sattva tathA (2) manuSyAyukA vandha, narakAyukA udaya aura manuSya-narakAyukA sattva ye do bhaGga hote haiN| iname se pahalA bhaGga mithyAtva aura sAsvAdana guNasthAnameM hotA hai, kyoki tiryaMcAyukA vandha dUsare guNasthAna taka hI hotA hai / tathA dUsarA bhaGga mithyAtva, (1) 'evamavaMdhe baMdhe uvaradavadhe vi hoti bhaMgA hu / ekassekammi bhave ekAu paDi taye NiyamA ||-po0 karma0 gA0 644 / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 saptatikAprakaraNa sAsvAdana aura aviratasamyagdRSTi ina tIna guNasthAnoMmeM hotA hai, kyoki nArakiyoke ukta tIna guNasthAnoMmeM manuSyAyukA bandha pAyA jAtA hai / tathA uparata vandhakAlame ( 1 ) narakAyukA udaya aura naraka tiryacAyukA sattva tathA ( 2 ) narakAyukA udaya aura naraka - manuSyAyukA sattva ye do bhaga hote haiM / nArakiyoke ye donoM bhaMga prArambhake cAra guNasthAno meM sambhava haiM, kyoMki tiryacAyuke bandha kAlake pazcAt nArakI jIva aviratasamyagdRSTi yA samyagmi ' thyAdRSTi ho sakatA hai, isaliye to pahalA bhaMga prArambhake cAra guNasthAna meM sambhava hai / tathA aviratasamyagdRSTi nArakI jIvake bhI manuSyAyukA bandha hotA hai aura vandha kAlake pazcAt aisA jIva samyagmithyAdRSTi guNasthAnako bhI prApta ho sakatA hai isaliye dUsarA bhaMga bhI prArambhake cAra guNasthAno meM sambhava hai / isa prakAra narakagatime Ayuke avandha, bandha aura uparatabandha kI apekSA kula pAca bhaga hAte hai / yahA itanA vizeSa hai ki nArakI jIva svabhAvase hI narakAyu aura devAyukA bandha nahIM karate haiM, kyoki nArakI jIva marakara naraka aura deva paryAyame utpanna nahIM hote haiM / aisA niyama hai| kahA bhI hai 1 'devA nAragA vA devesu nAragesu vi na uvavanaMti // ' arthAt deva aura nArakI jIva devo aura nArakiyoM ina donomeM nahIM utpanna hote hai / Azaya yaha hai ki jisa prakAra tiryaMcagati aura manuSyagatike jIva marakara cAro gatiyoMmeM utpanna Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ayukarmake saMvaidha bhaMga hote haiM usa prakAra deva aura nArakI jIva marakara kevala tiryaca aura manuSyagatimeM hI utpanna hote hai zepa me nhiiN| narakagatime Ayukarmako ukta vizeSatAokA koSThaka [10] krama na0 kAla kamana kAla vandha udaya sattva guNasthAna avandhakAla . / na0 / na0 1, 2, 3, 4 bandhakAla ti. na0 na0 ti. bandhakAla ma0 / na0 na0 ma0 4 upa0 bandhakAla . na0 na0 ti0] 1, 2, 3, 4 5 upa0 vandhakAla . na0 na0ma0 1, 2, 3, 4 avandha, vandha aura uparatabandhakI apekSA narakagati meM jisa prakAra pAMca bhaga batalAye haiM usI prakAra devagatimeM bhI jAnanA / cAhiye / kintu narakAyuke sthAname sarvatra devAyu kahanA caahiye| yathA-devAyukA udaya devAyukA sattva ityAdi / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa devagatimeM Ayukarmako ukta vizeSatAokA koSThaka [11] mama kAla , bandha udayasthA0 sattvasthA0 guNasthAna zravannakAla . 1, 2, 3. 4 2 / vandhakAla | ti0 / de0 de0 ti0 1,2 / 3 vandhakAla / ma. de0 de0 ma0 1, 2, 4 4 upa0 vandhakA0 0 / de0 de0tiH de0 / 1, 2, 3, 4 5 upa vandhakA de0 ma0 1, 2, 3, 4 tiryaca gatimeM avandhakAlamai tiryaMcAyukA udaya aura tiryacAyukA sattva yaha eka bhaMga hotA hai jo prArambhake pAMca guNasthAnI me pAyA jAtA hai, kyoMki tiryaMcagatime zeSa guNasthAna nahIM hote| candhakAlama (1) narakAyukA vandha tiryaMcAyukA udaya aura naraka-tiyaMcAyukA sattva (2) niyaMcAyukA vandha tithaMcAyukA udaya aura tiyeca-tiyaMcAyukA sattva (3) manuSyAyukA vandha, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 Ayukarmake saMvaidha bhaMga tiryaMcAyukA udaya aura manuSya-tiryaMcAyukA sattva tathA (4) devAyukA vandha, tithaMcAyukA udaya aura deva-tiryaMcAyukA sattva ye cAra bhaga hote haiN| inameM se pahalA bhaMga mithyAdRSTi guNasthAname hotA hai, kyoki mithyAraSTi guNasthAnako chor3akara anyatra narakAyu kA bandha nahIM hotaa| dUsarA bhaMga mithyAdRSTi aura sAsvAdana guNasthAname hotA hai, kyoMki tithaMcAyukA bandha sAsvAdana guNasthAna taka hI hotA hai| tIsarA bhaMga bhI mithyAdRSTi aura sAvAdana guNasthAna taka hI hotA hai, kyoki tiyeca jIva manuSyAyukA vandha mithyAdRSTi aura sAsvAdana guNasthAname hI karate haiM, aviratasamyagdRSTi aura dezavirata guNasthAname nhiiN| tathA cauthA bhaMga samyagmithyAvaSTi guNasthAnako chor3akara dezavirataguNasthAna taka cAra guNasthAnomeM hotA hai, kyoki samyagmithyAdRSTi guNasthAnameM Ayu karmakA vandha hI nahIM hotaa| tathA uparatabandhakAlame (1) tiryacAyukA udaya aura naraka-tiryaMcAyukA sattva (2) tiryaMcAyukA udaya aura tiryaMca-tiryaMcAyukA sattva (3) tiryaMcAyukA udaya aura manuSya-tiryaMcAyukA sattva tathA (4) tiryaMcAyukA udaya aura deva-tiryaMcAyukA sattva ye cAra bhaMga hote haiN| ye cAro bhaga prArambhake pAMca guNasthAnoMmeM hote haiM, kyoki jisa tiryaMcane narakAyu, tiryaMcAyu yA manuSyAyukA vadha kara liyA hai usake dvitIyAdi guNasthAnokA pAyA jAnA sambhava hai / isa prakAra tiyaMcagatimeM avandha, candha aura uparatavandhakI apekSA Ayuke kula nau bhaMga hote haiN| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa tiryaMcagatimeM AyukarmakI ukta vizeSatAoMkA koSThaka [12] krama nN0| kAla / vandha udaya sattva guNasthAna a.kA. ti0 ti0 1,2,3,4,5, 2 / bandhakAla' na0 ti0 na0 ti. 3 / bandhakAla ti. ti0 (ti. ti. vandhakAla ma. ti0 ma0 ti. vandhakAla / de0 / ti0 de0 ti0 1,2,4, 5, | ti0 / si.na. 1,2,3, 4, 5 700 kA0 ti. ti.ti. 11,2,3, 4, 5 8 u0 ba0 kAla . ti. ti0ma0 1,2, 3, 4, 5 9 u00 kAla . ti. ti0 de0 1, 2, 3, 4, 5 tathA manuSyagatime abandhakAlameM manuSyAyukA udaya aura manuSyAyukA sattva yaha eka hI bhaMga hotA hai jo caudahoM guNasthAno meM sambhava hai, kyoMki manuSyoke yathAsambhava caudaho guNasthAna hote haiN| vandhakAlameM (1) narakAyukA bandha, manuSyAyukA udaya Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrayukarmake saMvaidha bhaMga 49 aura naraka- manuSyAyukA sattva (2) tiryacAyukA bandha, manuSyAyukA udaya aura tiryaca manuSyAyukA sattva (3) manuSyAyukA bandha, manuSyAyukA udaya aura manuSya - manuSyAyukA sattva tathA ( 4 ) devAyukA bamdha, manuSyAyukA udaya aura deva-manuSyAyukA sattva ye cAra bhaMga hote haiN| inameM se pahalA bhaMga mithyAdRSTi guNasthAna meM hotA hai, kyoki mithyAdRSTi guNasthAnako chor3akara anyatra narakAyukA bandha sambhava nahIM / dUsarA bhaga mithyAdRSTi aura sAsvAdana guNasthAname hotA hai, kyoki tiryacAyukA vandha dUsare guNasthAna taka hI hotA hai| tIsarA bhaMga bhI mithyAdRSTi aura sAsvAdana guNasthAnameM hI pAyA jAtA hai, kyoki manuSya jIva tiryaMcAyuke samAna manuSyAyukA bandha bhI dUsare guNasthAna taka hI karate haiM / tathA cauthA bhaMga samyagmithyAdRSTi guNasthAnako chor3akara apramattasaMyata taka chaha guNasthAnomeM hotA hai, kyoki manuSya gatimeM devAyukA vandha apramattasaMyata guNasthAna taka pAyA jAtA hai / tathA uparatabandhakAlamai ( 1 ) manuSyAyukA udaya aura naraka -manuSyAyu kA sattva ( 2 ) manuSyAyukA udaya aura tiryaca manuSyAyukA sava (3) manuSyAyukA udaya aura manuSya manuSyAyukA sattva tathA (4) manuSyAyukA udaya aura deva-manuSyAyukA sattva ye cAra bha hote haiM / iname se prArambhake tIna bhaga zrapramattasaMyata guNasthAna taka pAye jAte haiM, kyoki jisa manuSya ne narakAyu, tiryacAyuH yA. manuSyAyukA apane yogya sthAnameM bandha kara liyA hai vaha bandha karane ke pazcAt sayamako prApta karake apramattasaMyata bhI ho sakatA H 4 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 saptatikAprakaraNa hai| Azaya yaha hai ki yadyapi manuSya gatimeM narakAyukA bandha prathama guNasthAna meM, tithaMcAyukA bandha dUsare guNasthAna taka aura isI prakAra manuSyAyukA vandha bhI dUsare guNasthAna taka hI hotA hai| tathApi bandha karane ke bAda aise jIva saMyama ko to dhAraNa kara sakate haiM, kintu zreNopara nahI car3ha sakate, isa liye uparatavandhakI apekSA ina tIna AyuokA sattva apramatta guNasthAna taka batalAyA hai| tathA cauthe bhaMgakA prArambhake gyAraha guNasthAno taka pAyA 1-yadyapi yahA hamane tiryaMcagatike koSTaka meM uparataravandhakI apekSA narakAyu, tiryaMcAyu aura manuSyAyukA sattva pAcaveM guNasthAna taka batalAyA hai| isI prakAra manuSyagatike koSTha kameM uparatavandhakI apekSA narakAyu, tithaMcAyu aura manuSyAyukA satva sAtaveM guNasthAna taka batalAyA hai| para isa viSaya meM aneka mata pAye jAte haiN| devendrasUrine karmastava nAmaka dUsare karma pranthake mattAdhikArame likhA hai ki dUpare aura tIsare guNasthAnake sivA prathamAdi gyAraha guNasthAnoM meM 148 prakRtiyoMkI sattA sambhava hai| tathA Age calakara isI granthame yaha bhI likhA hai ki caudhe se sAtaveM guNasthAna paryanta cAra guNasthAnoMmeM anantAnuvandhI catuSkakI visaMyojanA aura tIna darzanamohanIyakA kSaya ho jAne para 141 kI sattA hotI hai| tathA apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnoM meM anantAnuvandhI catuSka, narakAyu aura tiryaMcAyu ina chaha prakitiyoM ke vinA 142 prakRtiyoM kI sattA hotI hai| isase do mata phalita hote haiN| prathamake anusAra to uparatavandhakI apekSA cAroM AyuoMkI sattA gyArahaveM guNasthAna taka sambhava hai / tathA dUsare ke anusAra uparata bandhakI apekSA narakAyu, tiryaMcAyu aura manuSyAyuko sattA sAtaveM guNasthAna taka pAI jAtI hai / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrayukarmake saMvedha bhaga 51 jAnA sambhava hai, kyoMki jisa manuSyane devAyukA bandha kara liyA hai usakA zramazreNI para ArohaNa karanA sambhava hai / isa prakAra manuSyagati avandha, bandha aura uparatavandhakI apekSA zrayukarma ke kula nau bhaga hote hai| tathA cAro gatiyome saba bhago kA yoga Thosa hotA hai / pacasaMgraha ke saptatikA sagraha nAmaka prakaraNakI gAthA 106 se isa dUsare matako hI puSTi hotI hai| vRttamAdhyame bhI isI manakI puSTi hAtI hai / kintu pasagrahake isI prakaraNako chaDI gAthAmeM ina dAnoMse bhinna eka anya mata bho diyA hai / vahA batalAyA hai ki narakAyukI sattA cIye guNasthAna taka, tirya cAyukI sattA pAcave guNasthAnataka denAyu kI sattA gyArahavaM guNasthAnataka zrIra manuSyAyukI sattA caudahave guNasthAnanaka pAI jAtI hai / yaha mata gomaTTadhAra karmakANDa ke abhiprAya se milatA junatA hai / vahA uparatavandhako apekSA narakAyu, tiryaMcAyu aura manuSyAkI sattA cIye guNasthAnataka tathA devayuko sattA gyArahave guNasthAnanaka batalAI hai / pacasagrahake ukta matase bhI yahI bAta phalita hotI hai / digambara paramparA ke anya granthoMmeM yahI eka mata pAyA jAtA hai | yahA para hamane dUsare matako hI pradhAnatA do hai kyoMki zvetAmbara paramparA meM adhikatara imI manakI mukhyatA dekhI jAtI hai / malayagiri zrAcArya ne bhI isI matake zrAzrayase sarvatra varNana kiyA hai / (1) 'nArayasurAudo caDa pacama tiri maNumsa coddasamaM / zrasammaTemajogI vasanA satayAUNa // zravyaMve igi saMtaM do dA badvAra vajmamAgaNANa | cauvi ekamuzra paNa nava nava paca ii bheyA // - paJca sa0 saptati0 gA08, 9 / 'paNa patra va paNa bhagA Auca ukkaMsu visarityA - || - go0 karma0 gA0 651 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa manuSyagatimeM saMvedhabhaMgokA jJApaka koSThaka [13] kamana kAla (bandha | udaya/ sattva guNasthAna prabandha kAla 0 ma0 caudaha guNasthAna vandha kAla na0 ma0 ma0 na0 vandha kAla ti0 | ma0ma0 ti. 1,2 vandha kAla , ma. ma. ma. ma. 1,2 bandhakAla de0 ma0ma0 de0 1, 2, 4, 5, 6, 7 6 uparatavaM. kA0 0 ma0ma0 na0 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 uparata. kAla 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 uparata0 kAla 1, 2, 3, 4, 5 6, 7 6 uparata0 kAla | 0 | ma0 ma0 de01 se 11 taka yahAM pratyeka gatimeM Ayuke bhaMga lAneke lie yaha niyama hai ki jisa gatimeM jitanI AyuoMkA bandha hotA ho usa saMkhyAko (1) 'ekAussa tibhaMgA saMbhavabhAjahiM tADide gaannaa| jIve igibhavabhagA sknngugRnnmsritye||-go0 karma0 gA0 645 / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gotrakarmake saMvaidha bhaMga 53 tInase guNA kara de aura jahAM jo labdha prApta ho usameM se eka kama baMdhanevAlI Ayu sakhyA ghaTA de to pratyeka gatimeM Ayuke andha, bandha aura uparatavandhakI apekSA kula bhaMga prApta ho jAte haiN| yathA-naraka gatimeM do AyuokA bandha hotA hai ata. do ko tInase guNita kara dene para chaha prApta hote haiN| aba isameM se eka kama vadhanevAlI yokI sakhyA ekako kama kara diyA to narakagatime pAca bhaMga A jAte hai / tiryaca gatime cAra AyuokA cangha hotA hai ata cArako tInase guNA kara dene para vAraha prApta hote hai| isameM se eka kama badhanevAlI Ayuko saMkhyA tInako ghaTA diyA to tiryacagatime nau bhaga A jAte haiM / isIprakAra manuSyagatime nau aura devagatimeM pAca bhaga le AnA cAhiye / 8. gotrakarmake saMvedha bhaMga ava gotra karmake bandhAdi sthAna aura unake savedha bhagoMkA vicAra karate haiM - gotra karmake do bheda haiM, uccagotra aura nIcagotra / iname se eka jIvake eka kAlame kisI ekakA vandha aura kisI ekakA udaya hotA hai / jo ucca gotrakA bandha karatA hai usake usa samaya nIca gotrakA bandha nahIM hotA aura jo nIca gotrakA vandha karatA hai usake usa samaya ucca gotrakA vandha nahIM hotA / isI prakAra udayake viSaya meM bhI samajhanA caahiye| kyoMki ye dono vandha aura udaya ina dono kI apekSA paraspara virodhinI prakRtiyA hai, ata. inakA eka sAtha bandha va udaya sambhava nahIM / kintu sattAke vipayameM yaha bAta nahIM hai, kyoMki dono prakRtiyoM kI eka sAtha sattA pAI jAne meM koI virodha nahIM zreAtA hai / phira bhI isa (1) 'NIcuccA gadaraM vadhudayA hoMti saMbhavadvANe / do sattA jogi ttiya cari ucca have satta ||-go0 karma0 gA0 635 / M Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 saptatikAprakaraNa niyamake kucha apavAda hai| bAta yaha hai ki agnikAyika aura vAyukAyika jIva ucca gotrakI uchalanA bhI karate haiN| ataH aise jIvoM meM se jinhone ucca gotrakI udvalanA kara dI hai unake yA jaba ye jIva anya ekandriyAdime utpanna ho jAte haiM taba unake bhI kucha kAlataka kevala eka nIca gotrakI hI sattA pAI jAtI hai| isI prakAra ayogikevalI jIva bhI apane upAntya samayame nIca gotrakI kSapaNA kara dete haiM ata unake antima samayamai kevala uca gotrakI hI sattA pAI jAtI hai| itane vivecanase yaha nizcita huA ki gotrakarma kI apekSA bandhasthAna bhI eka prakRtika hotA hai aura udayamthAna bhI eka prakRtika hI hotA hai kintu sattvasthAna kahIM do prakRtika hotA hai aura kahIM eka prakRtika hotA hai| aba ina sthAnoke saMvedhabhaga vatalAte haiM-gotrakarmakI apekSA (1) nIca gotrakA bandha, nIca gotrakA udaya aura nIca gotrakA sattva (2) nIca gotrakA vandha, nIcagotrakA udaya aura nIcaucagotrakA sattva (3) nIcagotrakA vandha, uccagotrakA udaya aura ucca-nIcagotrakA satva (4) uccagotrakA vandha, nIcagotrakA udaya aura ucca-nIcagotrakA sattva (5) uccagotrakA vandha, uccagotrakA udaya aura ucca-nIcagotrakA sattva (6) uccagotrakA udaya aura (1) 'ucuvvelidateja vAummi ya Nocameva satta tu| sesigiviyale sayale NIcaM ca dugaM ca satta tu // ucculidateka vAU sese ya viyalasaya. lesu / uppaNNapaDhamakAle raNIcaM evaM have satta ||-go0 karma. gA. 636, 637 / (2) vadhai jaiNNaya ci ya iyara vA do vi sata caU bhNgaa| noesu tisu vi paDhamo avadhage doNi uccudae // paJcasaM0 saptati0 gA0 16 / 'micchAdi godabhagA paNa cadu tisu doNi aThANesu / ekkakA jogijiNe do bhaMgA haoNti NiyameNa // go0 krama0 gA0 638 / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 gotrakarmake saMvedha bhaga ucca-nIcagotrakA sattva tathA (7) uccagotrakA udaya aura uccagotrakA sattva ye sAta saMvaidha bhaMga hote haiN| inameM se pahalA bhaMga jina agnikAyika va vAyukAyika jIvone uccagotrakI udvalanA kara dI hai unake hotA hai aura aise jIva jina ekendriya, vikalatraya aura paMcendriyatiyecome utpanna hote haiM unake bhI antarmuharta kAla taka hotA hai, kyoki antarmuhUrta kAlake pazcAt ina ekendriyAdi zepa jIvIke ucca gotrakA vandha niyamase ho jAtA hai| dUsarA aura tIsarA bhaMga mithyAdRSTi aura sAsvAdanasamyagdRSTi ina do guNasthAnomeM pAyA jAtA hai, kyoki nIcagotrakA bandhaviccheda dUsare guNasthAnameM ho jAtA hai| tAtparya yaha hai ki samyagmithyAraSTi Adi guNasthAnome nIcagotrakA vandha nahIM hotA, parantu ina dono bhagIkA sambandha nIcagotrake vandhase hai, ata inakA sadbhAva mithyAvaSTi aura sAsvAdanasamyagdRSTi ina do guNasthAnoMme batalAyA hai| cauthA bhaMga prArambhake pAMca guNasthAnomeM sambhava hai, kyoMki nIcagotrakA udaya pAcave guNasthAna taka hI hotA hai yata. isa bhaMgakA sambandha nIcagotrake udayase hai ata. pramattasayata Adi guNasthAnomeM isakA prabhAva vatalAyA hai| pAcavA bhaga prArambhake dasa guNasthAnome sambhava hai, kyoki uccagotrakA vandha sUkSmasamparAya guNasthAna taka hI hotA hai| yata. isa bhaMgameM uccagotrakA bandha vivakSita hai, ata Ageke guNasthAnome isakA niSedha kiyaa| chaThA bhaga upazAntamoha guNasthAnase lekara ayogikevalI guNamyAnake dvicarama samaya taka hotA hai, kyoki nIcagotrakA sattva yahIM taka pAyA jAtA hai| yata ima bhagameM nIcagItrakA sattva (1) 'vagho zrAdugadasama udazro paNa coisa tu jA ThANaM / nicutragosajhammANa saMtayA hoti samvesu ||'-pnycm0 saptati0 gA0 15 / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 saptatikAprakaraNa sakalita hai ataH ayogikevalI guNasthAnake antima samayame isakA niSedha kiyA / tathA sAtavAM bhaga ayogikevalI guNasthAna ke antima samayame hotA hai, kyoMki kevala uccagotrakA udaya aura uccagotrakA sattva ayogikevalI guNasthAnake antima samayameM hI pAyA jAtA hai, anyatra nahI / isa prakAra gotrakarmakI apekSA kula savedhabhaga sAta hote hai| gotrakarmake savedhabhaMgo kA jJApaka koSTaka [ 14 ] bhg| vandha udaya / satva guNasthAna 1. nI0 nI0 no0 nI0 nI0 u0 3 nI / ____Ta. nI0 u0 4 u. nI. nI. u0 1, 2, 3, 4,5 nI001 se 10 taka u0 | nI0 10 11,12,13 va 140 sa0 u0 u0 14 kA antima samaya (1) gode saceva haoNti bhaMgA hu| mo0 karma0 gA0 651 / / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake bandhasthAna 57 9. mohanIya karma aba pUrva sUcanAnusAra mohanIya karmake vandhasthAno kA kathana karate hai bAvIsa ekavIsA sattarasA teraseva nava pNc| cau tiga dugaM ca eka baMdhANANi mohassa // 10 // artha-bAIsa prakRtika, ikkIsa prakRtika, satraha prakRtika, teraha prakRtika, nau prakRtika, pAca prakRtika, cAra prakRtika, tIna prakRtika, do prakRtika aura eka prakRtika isa prakAra mohanIya karmake kula dasa bandhasthAna haiN| vizeSArtha-mohanIya karmakI uttara prakRtiyA aTThAIsa haiN| inamese samyaktva aura samyagmithyAtva ina donokA bandha nahIM hotA ata. bandhayogya kula chabbIsa prakRtiyA rahatI haiN| inameM bhI tIna vedokA eka sAtha badha nahIM hotA, kintu eka kAlame eka vedakA hI vandha hotA he| tathA hAsya-ratiyugala aura arati-zokayugala ye dono yugala bhI eka sAtha bandhako nahI prApta hote kintu eka kAla me kisI eka yugalakA hI vandha hotA hai| isa prakAra chabbIpta prakRtiyome se do veda aura kisI eka yugalake kama ho jAne para vAIsa prakRtiyA zepa rahatI hai jinakA vandha mithyAdRSTi guNasthAnameM (5) dugaigavIsA sattara terasa nava paca caura ti du ego / vavo igi duga cautyaya paNauNavamesu mohassa ||-pNc sa. saptati. gA0 16 / 'bAvIsamekavIsa sattArasa teraseva Nava paca / cadutiyaduga ca eka vahANANi mohassa ||-go0 karma0 gA0 463 / 'mohaNIyassa kammassa dasa ThANANi vAvIsAe ekavIsAe sattArasahaM terasaNha NavaNha pacaNha caduNha tiNha doNha ekisse hANaM cedi / -jI0 cU0 ThA0 sU0 20 / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 saptatikAprakaraNa hotA hai| isa vAIsa prakRtika vadhasthAnake kAlakI apekSA tIna bhaMga haiM, anAdi-ananta, anAdi-sAnta aura sAdi-sAnta / inameM se abhavyoMke anAdi-ananta vikalpa hotA hai, kyoki unake kabhI bhI vAIsa prakRtika bandhasthAnakA viccheda nahI pAyA jaataa| bhavyoke anAdi-sAnta vikalpa hotA hai, kyoki inake kAlAntarame bAIsa prakRtika vandhasthAnakA viccheda sambhava hai| tathA jo jIva samyaktva se cyuta hokara mithyAtvako prApta hue haiM aura kAlAntara meM punaH samyaktvako prApta ho jAte haiM unake sAdi-sAnta vikalpa hotA hai, kyoMki kAdAcitka honese inake vAIsa prakRtika vandha sthAnakA Adi bhI pAyA jAtA hai aura anta bhii| inameM se sAdi-sAnta bhaMgakI apekSA bAIsa prakRtika bandhasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla dezona apArdha pudgala parAvarta pramANa hotA hai| uparyukta vAIsa prakRtiyomeM se mithyAtvake kama kara dene para ikkIsa prakRtika bandhasthAna prApta hotA hai| jo sAsvAdanasamyagdRSTi guNasthAname hotA hai / yadyapi yahaoNnapuMsakavedakA bhI bandha nahIM hotA to bhI usakI pUrti strIveda yA purupa vedase ho jAtI hai| sAsvAdanasamyagdRSTi guNasthAnakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla chaH zrAvali hai, ataH isa sthAnakA bhI ukta pramANa kAla prApta hotA hai| anantAnubandhI catuSkakA dUsare guNasthAna taka hI bandha hotA hai Age nahIM, ata' ukta ikkIsa prakRtiyomeM se ina cAra prakRtiyoke kama kara dene para mizra aura aviratasamyagdRSTi guNasthAnameM satraha prakRtika vandhasthAna prApta hotA hai| yadyapi ina dono guNasthAnoMmeM strI vedakA bandha nahIM (1) 'desUNapuncakoDI nava tere sattare u tettiisaa| bAvIse bhaMgatigaM ThitisesesuM bhuhutaMto ||-pNcsN0 saptati0 gA0 22 / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIya karmake vandhasthAna 59 hotA to bhI usakI pUrti puruSa vedase ho jAtI hai / ata yahA~ satraha prakRtika bandhasthAna vana jAtA hai / isa sthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla sAdhika tetIsa sAMgara hai / yahA~ tetIsa sAgara to anuttara devake prApta hote haiN| phira vahA~ se cyuta hokara manuSya paryAya me jaba taka vaha viratiko nahI prApta hotA hai, utanA tetIsa sAgarase adhika kAla liyA gayA hai / apratyAsyAnAvaraNa catuSkakA vandha cauthe guNasthAna taka hI hotA hai, ta pUrvokta satraha prakRtiyoMmeM se cAra prakRtiyoM ke kama kara dene para dezavirata guNasthAname teraha prakRtika vandhasthAna prApta hotA hai / dezavirata guNasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla dezona pUrvakoTi varpapramANa honese teraha prakRtika bandhasthAna kA kAla bhI ukta pramANa prApta hotA hai / pratyAkhyAnAvaraNa catuSkakA bandha pA~cave guNasthAna taka hI hotA hai, zrata. pUrvokta teraha prakRtiyoMme se ukta cAra prakRtiyoMke kama kara dene para pramattasayata guNasthAname 1 - zvetAmbara aura digambara donoM ho paraparAoM meM avirata samyagdRSTikA TatkRSTa kAla sAdhika tetIsa sAgara batalAyA hai / kintu sAdhikame kitanA kAla liyA gayA hai isakA spaSTa nirdeza zvetAmbara TIkA pranthoMmeM dekhane me nahIM aayaa| vahAM itanA hI likhA hai ki anuttarame cyuta huA jIva jitane kAlataka viratiko nahIM prApta hotA utanA kAla yahA~ sAdhikame liyA gayA hai / kintu digambara parAmparA meM yahA~ sAdhika se hai isakA spaSTa nirdeza kiyA hai| dhavalA TIkAmeM anuttara se cyuta hokara manuSya paryAya meM antarmuhUrta kama eka pUrva koTivarSata ka viratike binA raha sakatA hai / zrata isa hisAvase zraviratasamyagdRSTikA utkRSTa kAla antarmuhUrta kama eka pUrva koTivarSa adhika tetIsa sAgara prApta hotA hai / kitanA kAla liyA gayA batalAyA hai ki aisA jIva Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa nau prakRtika bandhasthAna prApta hotA hai| yadyapi arati aura zoka, kA bandha chaThe guNasthAna taka hI hotA hai to bhI sAtave aura AThave guNasthAnameM inakI pUrti hAsya aura ratise ho jAtI hai, ata. sAtave aura AThave guNasthAnameM bhI nau prakRtika vandhasthAna vana jAtA hai| isa vandhasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla dezona pUrvakoTi varpapramANa hai| yadyapi chaThe, sAtaveM aura AThave guNasthAnakA utkRSTa kAla antarmuhUrtase adhika nahIM hai phira bhI parivartana kramase chaThe aura sAtave guNasthAnameM eka jIva dezona pUrvakoTi varpa pramANa kAla taka raha sakatA hai, ata. nau prakRtika bandhasthAna kA utkRSTa kAla ukta pramANa prApta ho jAtA hai| hAsya, rati, bhaya aura jugupsAkA vandha AThave guNasthAnake antima samaya taka hI hotA hai, ataH pUrvokta nau prakRtiyoMme se ina cAra prakRtiyoMke ghaTA dene para anivRtti vAdarasamparAya guNasthAnake prathama bhAgame pA~ca prakRtika vandhasthAna hotA hai| dUsare bhAgame purupa vedakA vadha nahIM hotA, ata vahA~ cAra prakRtika vadhasthAna hotA hai| tIsare bhAgameM krovasajvalanakA bandha nahIM hotA, ataH vahA~ nIna prakRtika vandhasthAna hotA hai| cAye bhAgameM mAnasaMjvalanakA vandha nahIM hotA, ataH vahA~ do prakRtika bandhasthAna hotA hai aura pAMcave bhAgameM mAyAsaMjvalanakA bandha nahIM hotA, ata. vahA~ eka prakRtika baMdhasthAna hotA hai| isa prakAra anivRtti vAdarasaMparAya guNasthAnake paoNca bhAgome pA~ca prakRnika, cAra prakRtika, tIna prakRtika, do prakRtika aura eka prakRnika ye pA~ca vandhasthAna hote haiN| ina sabhI bandhasthAnoMkA jaghanya kAla eka mamaya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoMki pratyeka bhAgakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| isake Age sUkSmasamparAya guNasthAnameM eka prakatika bandhasthAnakA bhI abhAva hai, kyoMki vahA~ mohanIya karmake Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake bandhasthAna vandhakA kAraNabhUta vAdara kapAya nahIM pAyA jAtA hai| isa prakAra mohanIya karmakI uttara prakRtiyoMke kula vandhasthAna dasa hai, yaha siddha huaa| mohanIya karmake vandharathAno kI ukta vizeSatAo kA jJApaka koSThaka[15] kAla vandhasthAna guNasthAna | bhaga jaghanya 22 pra0 1lA } 6 / antarmuH / dezona apA0 utkRSTa - - 2130 2rA / 4 / eka samaya chaha zrAvali 17pra0 3rA, 4thA | antarmuhU. sAdhika tetIsa sAgara 13 pra0 5vA " dezona pUrvakoTi pra. 6ThA, jvA, 8vA / 2 / 9vAM, prathama bhA0 / eka samaya antarmuH 4 pra0 , dUsarA , 1 3 pra0 , tIsarA , , cauthA , | pra0 , pAMcavAM , 17 2 pra0 , 1 pra. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '62 saptatikAprakaraNa aba mohanIya karmake udayasthAnoMkA kathana karate haiMeka va do va cauro etto ekkAhiyA dsukkosaa| aoheNa mohaNijje udayahANA nava havaMti // 11 // artha--sAmAnyase mohanIya karmake udayasthAna nau haiM-eka prakRtika, do prakRtika, cAra prakRtika, paoNca prakRtika, cha prakRtika,. sAta prakRtika, ATha prakRtika, nau prakRtika aura dasa prakRtika / vizeSArtha-pArnupUrvI tona haiM-pUrvAnupUrvI, pazcAdAnupUrvI aura ytrttraanupuurvii| jo padArtha jisa kramase utpanna huA ho yA jisa kramase sUtrakArake dvArA sthApita kiyA gayA ho usakI usI kramase gaNanA karanA pUrvAnupUrvI hai / viloma kramase arthAt antase lekara Adi taka gaNanA karanA pazcAtAnupUrvI hai, aura jahA~ kahIse apane icchita padArthako prathama mAnakara gaNanA karanA yatratatrAnupUrvI hai| vaise to AnupUrvIke dasa bheda batalAye haiM para ye tIna bheda gaNanAnupUrvIke jAnanA cAhiye / yahA~ saptatikAprakaraNa (1) 'igi duga caDa eguttarabhAdasagaM udayamAhu mohassa / sajalaNaveyahAsaraibhayadugulatikasAyadihI ya ||-pnyc50 saptati0 gA0 23 / 'ekkAi jA dasaNhaM tu| nigahoNAi mohe "||'-krm. udI0 gA0 22 // 'atthi ekisse payaDIe pvesgo| doNhaM payaDINa pvesgo| tiNha payaDhINaM pavesago Natyi / cauNha payahINa pvesgo| etto pAe girataramatthi jAva davaNhaM payaDINa pavemagA / / -kAya cu. (vedaka adhikAra ) 'dasa Nava aTTa ya satta ya chappaNa cattAri doNi eka ca / udayaTThANA mohe gAva cetra ya hoti NiyameNa ||-go0 karmaH gA0 475 // (2) 'gaNaNANupuSvI tivihA pagattA, tanahA-punvANuputrI pacchANumukhI annaannuputrii|-anuyo0 sU0 116 / vi0 bhA0 gA0 941 / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake udayasthAna kArane pazcAdAnupUrvIke kramase mohanIyake udayasthAna ginAye haiN| jahA~ kevala cAra sajvalanomeM se kisI eka prakRtikA udaya rahatA hai vahA~ eka prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha udayasthAna apagatavedake prathama samayase lekara sUkSmasamparAya guNasthAnake antima samaya taka hotA hai| isameM tIna veToMmeM se kisI eka prakRtike milA dene para do prakRtika udayasthAna hotA hai| jo anivRtti vAdara samparAyake prathama samayase lekara saveda bhAgake antima samaya taka hotA hai| isameM hAsya-rati yugala yA arati zoka yugala inameM se kisI eka yugalake milA dene para cAra prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ tIna prakRtika udayasthAna nahIM hotA, kyoki do prakRtika udayasthAname hAsya-rati yugala yA arati-zoka yugala inameM se kisI eka yugalake milAne para cAra prakRtika udayasthAna hI prApta hotA hai| isameM bhaya prakRtike milA dene para pA~ca prakRtika udayasthAna hotA hai| isame jugupsA prakRtike milA dene para cha prakRtika udayasthAna hotA hai / ye tIno udayasthAna chaThe sAtave aura AThave guNasthAnameM hote hai| isameM pratyAkhyAnAvaraNa kapAya kI kisI eka prakRtike milA dene para sAta prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha udayasthAna pA~cave guNasthAname hAtA hai| isameM apratyAkhyAnAvaraNa kapAyakI kisI eka prakRtike milA dene para ATha prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha udayasthAna cauthe va tIsare guNasthAnameM hotA hai / isame anaMtAnuvandhI kaSAyakI kisI eka prakRtike milA dene para nau prakRtika udayasthAna hotA hai jo dUsare guNasthAnameM hotA hai| isame mithyAtvake milA dene para dasa prakRtika udayasthAna hotA hai / yaha udayasthAna mithyAdRSTi guNasthAna me hotA hai| itanA vizeSa jAnanA cAhiye ki tIsare guNasthAname mizra prakRtikA udya avazya ho jAtA hai aura cauthe se sAtaveM vaka Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 saptatikAprakaraNa vedaka samyagdRSTi samyaktva prakRtikA bhI udaya ho jAtA hai| yahA~ yaha kathana sAmAnyase kiyA hai, isaliye sabhI vikalpoko na batAkara sUcanA mAtra kara dI hai, kyoki granthakarttA isa vipayakA Age svayaM vistAra se varNana kreNge| inameM se pratyeka udayasthAnakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / mohanIya karmake udayasthAno kI ukta vizeSatA zrIkA jJApaka koSThaka - [ 16 ] udayasthAna | guNasthAna + 1 2 4 5 6 7 8 9 10 vAM veda bhAga va 10vAM vA saveda bhAga 6ThA, 7vAM, dava 6ThA, vI, va 6ThA, 7vAM, vAM 5va 4thA, irA 2rA 1 sA bhaga 4 12 24 dr 39 34 33 > jaghanya eka samaya 59 "" 35 39 33 , 39 30 kAla } utkRSTa antarmu0 " 29 yd " d 99 35 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake sattAsthAna ava mohanIya ke sattAsthAno kA kathana karate haiM 13 // zradvegasattagachaccautigadugaegAhiyA bhave vIsA | terasa bArikArasa itto paMcAi ekkUNA // 12 // saMtassa pagar3aThANAr3a tANi mohassa huMti pannarasa | baMdhodayasaMte puNa bhaMgavigappA vaha jANa // artha -- aTThAIma, sattAIma, chabbIsa, caubIsa, teIsa, vAIsa, ikkIsa, teraha, vAraha, gyAraha, pA~ca, cAra, tIna, do aura eka prakRtika isa prakAra mohanIya karmake pandraha sattva prakRtisthAna hai / ina bandhasthAna, udayasthAna aura sattvasthAnokI apekSA bhagoke aneka vikalpa hote haiM jinheM jAno / 65 vizepArthaM - mohanIya karmake sattva prakRtisthAna pandraha hai / iname se aTThAIsa prakRtisthAname mohanIyako sava prakRtiyokA samudAya vivakSita hai| yaha sthAna mithyAdRSTi guNasthAnase lekara upazAntamoha guNasthAna taka pAyA jAtA hai| isa sthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai, kyoMki chabbIsa prakRtiyokI sattAvAlA koI eka mithyAdRSTi jIva jaba upazama samyaktvako prApta karake aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA prApta kara letA hai aura antarmuhUrta kAlake bhItara (1) 'aTTagasattagaccha gacautigaduga ekagAhiyA vIsA / terasa vAredhArasa sate pacAi jA eka // paJcasa0 saptati0 gA0 35 / 'zratthi zraTTAvIsAe sattAvIsAe chabbIsAe caDavIsAe tebIsAe bAvIsAe ekavIsAe terasaha bArasahaM ekkArasaha pacaNha caduNha tinha donhaM ekisme ca 15 / ede zragheNa // ' - kasAya0 cuNNi0 ( prakRti adhikAra ) / 'ayasattayachakkaya caduti dugegA dhigANi vIsANi / terasa bAreyAra paNAdi egUNaya satta // - go0 karma0 gA0 508 / 5 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa vedaka samyaktvapUrvaka anantAnuvandhI catupkakI visaMyojanA karake cauvIsa prakRtiyokI sattAvAlA ho jAtA hai. taba aTThAIsa prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta prApta hotA hai| tathAisakA utkRSTa kAla sAdhika eka sau battIsa sAgara hai| yahA~ sAdhikase palyake asaMkhyAtave bhAga pramANa kAlakA grahaNa kiyA hai| khulAsA isa prakAra hai-koI eka mithyAdRSTi jIva upazama samyaktvako prApta karake aTThAIsa prakRtiyokI sattAvAlA huaa| tadanantara vedaka samyaktvako prApta karake prathama chayAsaTha sAgara kAla taka samyaktvake sAtha paribhramaNa kiyaa| phira antarmuhUrta kAla taka samyagmithyAtvame rahakara vedaka samyaktvako prApta karake dUsarI vAra chayAsaTha sAgara kAla taka samyaktvake sAtha paribhramaNa kiyaa| phira antame mithyAtvako prApta hokara samyaktva prakRtike sabase utkRSTa palyake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kAlake dvArA samyak prakRtikI udvalanA (1) vedakasamyagdRSTi jIva anantAnuvandhI catuSkakI visayojanA karatA hai isa mAnyatAke viSayameM saba digambara va zvetAmbara AcArya ekamata haiN| kintu isake atirikta jayaghavalA TIkAmeM eka matakA ullekha aura kiyA hai| vahA vatalAyA hai ki upazamasamyagdRSTi jIva anantAnubandhI catuSkakI visaMyojanA karate haiM isa vipayameM do mata haiN| eka mata to yaha hai ki upazama samyaktvakA kAla thor3A hai aura anantAnuvandhI catuSkakI visayojanAkA kAla var3A hai isaliye upazama samyagdRSThi jIva anantAnuvandhI catuSkakI visaMyojanA nahIM karatA hai| tathA dUsarA mata yaha hai ki anantAnucandhI catuSkake visaMyojanA kAlase upazamasamyaktvakA kAla bar3A hai isaliye upazama samyagdRSTi jIva bhI anantAnuvandhI catuSkako visayojanA karatA hai| jina uccAraNAvRttiyoMke AdhArase jayadhavalA TIkA likhI gaI hai unameM isa dUsare matako pradhAnatA dI gaI hai, yaha jayaghavalA TIkAke avalokana se spaSTa jJAta ho jAtA hai| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake sattvasthAna 67 karake sattAIsa prakRtiyokI sattAvAlA huaa| isa prakAra aTThAIsa prakRtika sattvasthAnakA utkRSTa kAla palyeke asalyAtave bhAga adhika eka sau battIsa sAgara hotA hai| aisA jIva yadyapi mithyAtvame na jAkara kSapakazreNI para bhI car3hatA hai aura sattAsthAnoko prApta karatA hai para isase ukta utkRSTa kAla nahI prApta hotA, ata yahA~ usakA ullekha nahI kiyA / isameM se samyaktva prakRtikI ( 1 ) paJcasagraha ke saptatikAsa grahakI gAthA 45 va usakI TIkA 28 prakRtika sattAsthAnakA utkRSTa kAla palyakA asakhyAtavAM bhAga adhika 132 sAgara batalAyA hai| kintu digambara paramparA meM isakA utkRSTa kAla patyake tIna sakhyAtaveM bhAga adhika 132 sAgara batalAyA hai / isa mata bhedakA kAraNa yaha hai ki zvetAmbara paramparAmeM 26 prakRtiyoMkI sattAvAlA mithyAdRSTi hI mithyAtva kA upazama karake upazama samyagdRSTi hotA hai aisI mAnyatA hai tadanusAra kevala samyaktvako udvalanAke antima kAlameM nIva upazamasamyaktvako nahI prApta kara sakatA hai| ata yahAM 28 prakRtika sattAsthAnakA utkRSTa kAla patyakA asakhyAtarvA bhAga adhika 132 sAgara hI prApta hotA hai kyoMki jo 28 prakRtiyoMkI sattAvAlA 66 sAgara taka vedaka samyaktvake sAtha rahA / pazcAt samyagmithyAdRSTi huaa| tatpazcAt punaH 66 sAgara taka vedaka samyaktvake sAtha rhaa| aura anta meM jisane mithyAdRSTi hokara palyake zrasakhyAtaveM bhAga kAla taka samyaktvakI uddalanA kii| usake 28 prakRtika sattvasthAnakA isase adhika kAla nahIM pAyA jAtA, niyama 27 prakRtika sattAsthAnavAlA ho jAtA hai / kyoMki isake bAda vaha kintu digambara paramparAmeM yaha mAnyatA hai ki 26 ra 27 prakRtiyoM kI sattAvAlA midhyAdRSTi to niyamase upazama samyaktvako hI utpanna karatA hai kintu 28 prakRtiyoMkI sattAvAlA vaha jIva bhI upazama samyaktvako hI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa udvalanA ho jAne para satnAIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| yaha sthAna mithyAvaSTi aura samyagmithyAvaSTike hotA hai| isakA kAla palyake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai, kyoki samyaktva prakRtikI uddalanA ho jAne ke pazcAt samyagmithyAtva prakRtikI udvalanAmeM palyakA asaMkhyAtavaoN bhAga kAla lagatA hai aura jaba taka samyagmithyAtvakI udalanA hotI rahatI hai taba taka yaha jIva sattAIsa utpanna karatA hai jisake vedakasamyayatvake yogya kAla samApta ho gayA hai| tadanusAra yahA~ 28 prakRtika sattAsthAnakA utkRSTa kAla palyake tIna asakhyA taveM bhAga adhika 132 sAgara bana jAtA hai| yathA-koI eka mithyAdRSTi jIva upazama sammaktvako prApta karake 28 prakRtiyoMkI sattAvAlA huaa| tadanannara mithyAtvako prApta hokara samyaktvake sabase utkRSTa rahalanA kAla palyake asaMkhyAtaveM bhAgake vyatIta hone para vaha 27 prakRtiyoMkI satAvAlA hotA para aimA na hokara vaha uddalanAke antima samayamai puna. upazamasamyaktvako prApta huaa| tadanantara prathama chayAsaTha sAgara kAla taka samyaktva ke sAtha paribhramaNa karake aura mithyAtvako prApta hokara puna samyaktva ke sabase utkRSTa palyake zramakhyAtaveM bhAgapramANa udvalanA kAlake antima samayameM upazama samyaktvako prApta hushraa| tadanantara dUsarI bAra chayAsaTha sAgara kAla taka samyaktvake sAtha paribhramaNa karake aura anta meM mithyAtvako prApta hokara palyake asaMkhyAta bhAga kAlake dvArA samyaktvakI udvalanA karake 27 prakRtiyoMkI sattAvAlA huthaa| isa prakAra 28 prakRtika sattAsthAnakA utkRSTa kAla palyake tIna zramakhyAtaveM bhAga adhika 132 sAgara prApta hotA hai| kAlakA yaha Tallekha jayadhavalA TIkAma milatA hai| (1) digambara paramparAke anusAra kayAyaprAmRta kI cUrNimeM isa sthAnakA svAmI micyAhaTa jIva hI batalAyA hai| yathA-'sattAvIsAe vihattio ko hodi ? micchaaihii|' Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake sattAsthAna prakRtiyokI sattAvAlA hI rahatA hai, ata. sattAIsa prakRtika sattvasthAnakA kAle palyake asakhyAtave bhAga pramANa khaa| isamese udvalanA dvArA samyagmithyAtva prakRtike ghaTA dene para chabbIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| tAtparya yaha hai ki chabbIsa prakRtika sattvasthAnameM samyaktva aura samyagmithyAtvakA sattva nahIM hotaa| yaha sthAna bhI mithyAdRSTi jIvake hI hotA hai| kAlakI apekSA isa sthAnake tIna bhaga haiM-anAdi-ananta, anAdi-sAnta aura sAdi-sAnta / inameM se anAdi ananta vikalpa abhavyoMke hotA hai, kyoMki unake chabbIsa prakRtika sattvasthAnakA Adi aura anta nahIM pAyA jAtA / anAdi-sAnta vikalpa bhavyoke hotA hai, kyoki anAdi mithyAdRSTi bhavya jIvake chabbIsa prakRtika sattvasthAna Adi rahita hai para jaba vaha samyaktvako prApta kara letA hai, taba usake isa sthAnakA anta dekhA jAtA hai| tathA sAdi-sAnta vikalpa sAdi mithyAdRSTi jIvake hotA hai, kyoki aTThAIsa prakR (1) pacasagrahake saptatikA sagraha kI gAthA 45 kI TIkAmeM likhA hai ki 27 prakRtiyoMkI sattAvAlA jIva jaba samyagmithyAtvakI patyake amakhyA taveM bhAgapramANa kAlake dvArA udvalanA karake 26 prakRtiyoMkI sattAvAlA ho jAtA hai tabhI vaha mithyAtvakA upazama karake upazamasamyagdRSTi hotA hai / ataH isake anusAra 27 prakRtika sattAsthAnakA kAla palyake asakhyAtaveM bhAgapramANa hI prApta hotA hai| kintu jayaghavalA meM 27 prakRtiyoMkI sattA vAlA bhI upazama samyagdRSTi ho sakatA hai aisA likhA hai| kaSAyaprAmRtakI cUrNise bhI isakI puSTi hotI hai| tadanusAra 27 prakRtika sattAsthAnakA jaghanya kAla eka samaya bhI bana jAtA hai ? kyoMki 25 prakRtika sattAsthAna ke prApta honeke dUsare samayameM hI jisane upazama samyaktvako prApta kara liyA hai usake 27 prakRtika sattAsthAna eka samaya taka hI dekhA jAtA hai| , Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa tiyokI sattAvAle jisa sAdi mithyAdRSTi jIvane samyaktva aura samyagmithyAtvakI udbalanA karake chabbIsa prakRtika sattvasthAnako prApta kiyA hai, usake chaccIsa prakRtika sattvasthAnakA punaH vinAza dekhA jAtA hai | inamese sAdi-sAnta vikalpakI apekSA chabbIsa prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai, kyoki chabbIsa prakRtika sattvasthAnako prApta karaneke bAda jo trikaraNadvArA antarmuhUrta meM samyaktvako prApta karake punaH aTThAIsa prakRtiyokI sattAvAlA ho gayA hai usake ukta sthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta prApta hotA hai| tathA utkRSTa kAla dezona apArdhapula parAvarta pramANa hai, kyoMki koI eka anAdi mithyAdRSTi jIva upasama samyaktvako prApta huA aura mithyAtvame jAkara usane palyake asaMkhyAtaveM bhAgapramANa kAlake dvArA samyaktva aura samyagmithyAtvakI ugalanA karake chabbIsa prakRtiyoke sattvako prApta kiyA / puna vaha zeSa pA pudgala parAvarta kAla taka mithyAdRSTi hI rahA kintu jaba saMsAra meM rahanekA kAla antarmuhUrta zepa rahA taba vaha punaH samyagdRSTi ho gayA to isa prakAra chancIsa prakRtika sattvasthAnakA utkRSTa kAla palyakA asaMkhyAtavA~ bhAga kama apArdha pugala parAvarta pramANa prApta hotA hai / mohanIyakI aTThAIsa prakRtiyokI sattAvAle jIvake 70 (1) kaSAyaprAmRtakI cUrNimeM sAdi sAnta 26 prakRtika sasvasthAnakA jaghanya kAla eka samaya vatalAyA hai / yathA 'chabbIsa vihattI kevaciraM kAlAdo ? jahaNoga eyasamo / ' samyaktvakI udvalanAmeM antarmuhUrta kAla zeSa rahane para jo trikaraNa kriyAkA prArambha kara detA hai aura uchalanA honeke bAda eka samayakA antarAta dekara jo upazama samyaktvako prApta ho jAtA hai' usake 26 prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla eka samaya prApta hotA hai, yaha ukta kathanakA abhiprAya hai / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake sattvasthAna anantAnubandhI catuSkakI visaMyojanA ho jAne para caubIsa prakR. tika sattvasthAna prApta hotA hai| yaha sthAna tIsare guNasthAnase lekara gyArahave guNasthAna taka pAyA jAtA hai| isakA jaghanya kAla antamuharta hai, kyoMki jima jIvane anantAnuvandhIkI visayojanA karake cauvIsa prakRtika sattvasthAnako prApta kiyA hai vaha yadi sabase jaghanya antarmuhUrta kAlake bhItara mithyAnvakA kSaya kara detA hai to usake caubIsa prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta dekhA jAtA hai| tathA isakA utkRSTa kAla ekasau vattIsa sAgara hai, kyoMki anantAnuvandhIkI visaMyojanA karane ke bAda jo vedaka samyagdRSTi chayAsaTha sAgara taka vedaka samyaktvake sAtha rahA, phira antamuhartake liye samyagmithyAvRSTi huaa| isake vATa punaH chayAsaTha sAgara kAla taka vedaka samyagdRSTi rhaa| anantara mithyAtvakI kSapaNA kI / isa prakAra anantAnuvandhIkI visaMyojanA honeke samayase lekara mithyAtvakI kSapaNA hone takake kAlakA yoga (1) kapAyaprAmRtakI cUrNimeM 24 prakRtika sattvasthAnakA utkRSTa kAla sAdhika eka sau vattIsa sAgara batalAyA hai| yathA 'cautrImavihattI kevacira kAlAdo ? jahaNNeNa zratomuhatta, ukasseNa ve chAvahisAgarovamANi sAdireyANi / isakA khulAsA karate hue jayadhavalA TIkAmeM likhA hai ki upazama samyaktvako prApta karake jisane anantAnuvandhIkI visaMyojanA kii| anantara chayAsaTha mAgara kAla taka vedaka samyaktvake sAtha rhaa| phira antarmuhUrta taka samyagmicyAdRSTi rhaa| puna chyAsaTha sAgara kAla taka vedaka samyagdRSTi rhaa| anantara mithyAtvakI kSapaNA kii| isa prakAra anantAnubandhIkI visaMyojanA ho cukaneke samayase lekara mithyAtvakI kSapaNA hone takake kAlakA yoga sAdhika eka sI battIsa sAgara hotA hai| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattvasthAna hotA hai / yaha isakA jaghanyAkA jitanA saptatikAprakaraNa pUrA eka sI battIsa sAgara hotA hai, ata: cauvIsa prakRtika sattve sthAnakA utkRSTa kAla ukta pramANa khaa| isa cauvIsa prakRtika sattvasthAnavAle jIvake mithyAtvakA kSaya ho jAne para teIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai / yaha sthAna cauthe guNasthAnase lekara sAtaveMguNa sthAna taka pAyA jAtA hai| isakA jaghanya aura utkRpTa kAla antamuhUrta hai, kyoki samyagmithyAtvakI kSapaNAkA jitanA kAla hai vahI teIsa prakRtika sattvasthAnakA kAla hai| isake samyagmithyAtvakA kSaya ho jAne para vAIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| yaha sthAna bhI cauthe guNasthAnase lekara sAtaveguNasthAna taka hI pAyA jAtA hai| isakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoMki samyaktva kI kSapaNAmeM jitanA kAla lagatA hai vahI vAIsa prakRtika sattvasthAnakA kAla hai| isake samyaktva prakRtikA kSaya ho jAne para ikkIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| yaha cauthe guNasthAnase lekara gyArahaveM guNasthAna taka pAyA jAtA hai / isakA jaghanya kAla antarmuhUrta hai, kyoki kSAyika samyagdarzanako prApta karake antarmuhUrta kolake bhItara kSapakazreNI para car3hakara madhyako ATha kaSAyokA kSaya honA sambhava hai| tathA isakA utkRSTa kAla sAdhika tetIsa sAgara hai, kyoki sAdhike tetIsa sAgara pramANa kAla taka jIva (1) kapAyaprAmRtakI cUrNimeM 21 prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla antarmuhUrta aura utkRSTa kAla sAdhika tetIsa sAgara batalAyA hai| yathA - -'ekavIsAe trihattI kevacira kAlAdo? jahaNNaNa atomuhattaM / ukasseNa tettIsa sAgarovamANi saadireyaanniH|' jayaghavalA TIkAmeM isa utkRSTa kAlakA khulAsA karate hue likhA hai ki koI eka samyagdRSTi deva yA nArakI marakara eka pUrvakoTikI AyuvAle manuSyoM meM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake sattAsthAna ikkIsa prakRtika sattvasthAnake mAtha raha sakatA hai| isake apratyAkhyAnAvaraNa catuSka aura pratyAkhyAnAvaraNa catuSka ina ATha prakRtiyo kA kSaya ho jAne para teraha prakRtika sattvasthAna hotA hai| yaha sthAna kSapakazreNIke nauve guNasthAnameM prApta hotA hai| isakA jaghanya aura utkRSTa kAla antamuhUrta hai, kyoki teraha prakRtika santvasthAnase bAraha prakRtika sattvasthAnake prApta honeme antarmuhUrta kAla lagatA hai| isake napusaka veDhakA kSaya ho jAne para vAraha prakRtika sattvasthAna hotA hai| isakA jaghanya aura utkRSTa kAla antamuhUrta hai, kyoki vAraha prakRtika sattvasthAnase gyAraha prakRtika utpanna huaa| anantara pATha varSake vAda antarmuhUrtameM usane kSAyika samyagdarzanako utpanna kiyaa| phira Ayu ke antameM marakara vaha tetIya sAgarako zrAyuvAle devoM meM utpanna huaa| isake bAda tetIsa sAgara Ayuko pUrA karake eka pUrva koTiko zrAyuvAle manuSyoMmeM utpanna huA aura vahA~ jIvana bhara 21 prakRtiyoMkI sattAke sAtha rahakara java jIvanameM antarmuhUrta kAla zeSa rahA tava kSapazreNI para caDhakara 13 Adi sattvasthAnoM ko prApta huaa| usake ATha varSa aura antarmuhUrta kama do pUrvakoTi varSa adhika tetIsa sAgara kAla taka ikosa prakRtika sattvasthAna pAyA jAtA hai| (1) kaSAyaprAmRtakI cUrNimeM 12 prakRtika sattvasthAnakA jaghanya kAla eka samaya batalAyA hai| yathA 'Navari vArasaNha vihattI kevacira kAlAdo ? jahaNNega egsmo|' imako vyAkhyA karate hue jayaghavalA TIkAmeM vIrasena svAmIne likhA hai ki napuMsaka vedake udayase kSapakazreNI para caDhA huA jIva upAntya samayameM strIveda aura napusakavedake saba satkarmakA puruSa vedarUpase sakramaNa kara detA hai aura tadanantara eka samayake liye 12 prakRtika sattvasthAnavAlA ho jAtA hai, kyoMki isa samaya napuMsakavedakI udayasthitikA vinAza nahIM hotA hai| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa sattvasthAnake prApta honemeM antarmuhUrta kAla lagatA hai, kintu jo jIva napuMsaka vedake udayake sAtha kSapakazreNI para car3hatA hai, usake napuMsaka vedakI kSapaNAke sAtha hI strI vedakA kSaya hotA hai, ataH aise jIvake bAraha prakRtika sattvasthAna nahIM pAyA jAtA hai| jisane napuMsaka vedake kSayase vAraha prakRtika sattvasthAna prApta kiyA hai, usake strI vedakA kSaya ho jAne para gyAraha prakRtika sattvasthAna hotA hai / isakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai, kyoMki chaha nokaSAyoke kSaya honeme antarmuhUrta kAla lagatA hai / isake chaha nokapAyokA kSaya ho jAne para pA~ca prakRtika sattvasthAna hotA hai / isakA jaghanya aura utkRSTa kAla do samaya kama do zrAvali pramANa hai, kyoMki cha nokapAyoke kSaya hone para puruSa vedakA do samaya kama do Avali kAla taka sattva dekhA jAtA hai| isake purupa vedakA kSaya ho jAne para cAra prakRtika sattvasthAna hotA hai / isakA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / isake krodhasaMjvalanakA kSaya ho jAne para tIna prakRtika sattvasthAna hotA hai / isakA bhI jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai / isI prakAra Ageke sattvasthAnokA jaghanya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hotA hai / isake mAna saMjvalanakA kSaya ho jAne para do prakRtika sattvasthAna hotA hai / isake mAyA saMjvalanakA kSaya ho jAne para eka prakRtika sattvasthAna hotA hai / isa prakAra mohanIya karmake kula sattvasthAna pandraha hote haiM yaha siddha huA / isa prakAra yadyapi kramase bandhasthAna, udayasthAna aura sattvasthAnIkA nirdeza kara Aye haiM para unameM jo bhaga aura unake avAntara vikalpa prApta hote haiM unaka | nirdeza nahIM kiyA jo ki Age kiyA jAne vAlA hai / yahA~ granthakarttAne isa gAthAmeM 'jAga' kriyAkA prayoga kiyA hai, jisase vidita hotA hai ki AcArya isase yaha dhvanita karate haiM ki yaha saba kathana gahana hai, ata pramAdarahita hokara usako samajho / 74 " Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake sattAsthAna ukta vizepatAokA bApaka koSTaka [17] kAla guNasthAna jaghanya sattAsthAna utkRSTa - -- - -- -- 281 me 11 / antarmu0mAdhika 132 sAgara 27 1 lA va 3rApalyakA asa0 bhAga palyakA ama0 bhAga antarmu0 dezona apArdha. 261 lA 24 3 se 11 132 sAgara antarmu0 -- - 4se 11 9vA sAdhika 33 sAgara antarmu0 do samaya kma dozrA0: dosamaya kamadIzrA0 __antarmu0 antarmu0 11 vA~ va 10 vA~ / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa aba sabase pahale vandhasthAnomeM bhaMgokA nirUpaNa karate haiMchabbAvIse cau igavIse sattarasa terase do do| navavaMdhage vi donni u ekkekkamao paraM bhaMgA // 14 // artha-vAIsa prakRtika vandhasthAnake chaH bhaMga haiN| ikIsa prakRtika vandhasthAnake cAra bhaMga haiN| satraha aura teraha prakRtika vandhasthAnake do do bhaga haiN| nau prakRtika vandhasthAnake bhI do bhaMga hai, tathA isake Age paoNca prakRtika Adi bandhasthAnomeM se pratyeka kA eka eka bhaMga hai| vizepArtha-vAIsa prakRtika vandhasthAnameM mithyAtva, solaha kapAya, tInoM vedome se koI eka veda, hAsya-rati yugala aura aratizokayugala ina do yugalomeM se koI eka yugala, bhaya aura jugupsA ina vAIsa prakRtiyokA grahaNa hotA hai| yahA~ chaH bhaMga hote haiN| unakA khulAsA isa prakAra hai-hAsya-ratiyugala aura arati-zoka yugala ina do yugalome se kisI eka yugalake milAne para vAIsa prakRtika baMdhasthAna hotA hai, ataH do bhaMga to ye hue aura ye dono bhaMga tIno vedoMmeM vikalpase prApta hote haiM, ataH doko tInase guNita kara dene para cha. bhaMga ho jAte haiN| isame se mithyAtvake ghaTA dene para ikkIsa prakRtika vandhasthAna hotA hai, kintu itanI vizeSatA hai ki yahA~ purupaveda aura strIveda ina do vedomeM se koI eka veda hI (1) chabbAvIse cadu igivIse do ho havaM ti chaTho ti| ekkakamado bhago vaMdhaTThANesu mohassa ||'-go0 karma0 gA0 467 // (2) 'hAsaraibharahasogANa baMdhayA prANava duhA savve / veyavibhajjatA puNa dugaigavIsA chahA cauhA ||'-pnycs0 sapnati gA0 20 / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyakarmake vandhasthAnoke bhaMga 77 kahanA caahie| kyoki ikkIsa prakRtiyoke vandhaka sAsvAdana samyagdraSTi jIva hI hote haiM aura ve strI veda yA purupa vedakA hI vandha karate haiM napuMsaka vedakA nahIM, kyoki napuMsaka vedakA vandha mithyAtvake udayakAlameM hI hotA hai anyatra nhiiN| kintu sAsvAdana samyagdRSTi jIvoke mithyAtvakA udaya hotA nahIM, ata. yahA~ do yugaloko do vedose guNita kara dene para cAra bhaga hote hai| isameM se anantAnubandhI catuSkake ghaTA dene para satraha prakRtika vandhasthAna hotA hai| kintu isa vandhasthAnamai eka purupa veda hI kahanA cAhiye strIveTa nahIM, kyoki satraha prakRtiyoke bandhaka samyagmithyAdRSTi yA aviratasamyagdRSTi jIva hote haiM, parantu inake strI vedakA vandha nahIM hotA, kyoki strIvedakA bandha anantAnuvandhIke udayake rahate hue hI hotA hai anyatra nhiiN| parantu samyagmithyAvaSTi aura avirata samyagdRSTi jIvoke anantAnubandhIkA udaya hotA nahIM, isaliye yahA~ hAsya-ratiyugala aura arati-zokayugala ina do yugaloke vikalpase do bhaga prApta hote haiN| isa vandhasthAnameMse apratyAkhyAnAvaraNa kapAya catuSkake kama kara dene para teraha prakRtika vandhasthAna hotA hai| yahAM para bhI do yugalAMke nimittase do hI bhaga prApta hote hai, kyoki yahA~ para bhI eka purupa vedakA hI vandha hotA hai, ata. vedoke vikalpase jo bhagomeM vRdvi sambhava thI, vaha yahA~ bhI nahIM hai| isa vandhasthAname se pratyAkhyAnAvaraNa kapAya catuSkake kama ho jAne para no prakRtika vandhasthAna hotA hai| yaha nau prakRtika vandhasthAna pramattasayata, apramattasayata aura apUrvakaraNa ina tIna guNasthAnome pAyA jAtA hai kintu itanI vizeSatA hai ki arati aura zoka inakA vandha pramattasayata guNasthAna taka hI hotA hai Age nahIM, ata pramattasayata guNasthAnameM isa sthAnake do bhaMga hote haiM jo pUrvokta hI haiN| tathA apramattasaMyata aura apUrvakaraNa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 saptatikAprakaraNa inameM hAsya-ratirUpa eka eka bhaMga hI pAyA jAtA hai| isa sthAname se hAsya, rati, bhaya aura jugupsAke kama kara dene para pA~ca prakRtika vandhasthAna hotA hai / yahA~ eka hI bhaga hai, kyoki isame baMdhanevAlI prakRtiyomeM vikalpa nahIM hai| isI prakAra cAra, tIna, do aura eka prakRtika bandhasthAnome bhI eka eka hI bhaMga hotA hai| isa prakAra mohanIya karmake dasa vandhasthAnoke kula bhaga 6+4+2+2+2+ 1+1+1+1+1=21 hote haiM, yaha ukta gAthAkA tAtparya hai| ___aba ina bandhasthAnoMme se kisame kitane udayasthAna hote haiM, yaha batalAte haiM dasa bAvIse nava ikavIsa sattAi udayaThANAI / chAI nava sattarase tere paMcAi aheva // 15 // artha-vAIsa prakRtika vandhasthAname sAtase lekara dasa taka, ikkIsa prakRtika vandhasthAnameM sAtase lekara nau taka, satraha prakRtika vandhasthAname cha. se lekara nau taka aura teraha prakRtika bandhasthAnameM paoNcase lekara ATha taka prakRtiyokA udaya jAnanA cAhiye / vizepArtha-vAIsa prakRtika vandhasthAnake rahate hue sAta prakatika, ATha prakRtika, nau prakRtika aura dasa prakRtika ye cAra udaya sthAna hote haiN| iname se pahale sAta prakRtika udayasthAna ko dikhalAte haiM-eka mithyAtva, dUsarI hAsya, tIsarI rati, athavA hAsya aura ratike sthAname arati aura zoka, cauthI tIna vedomese koI eka veda, pA~cavIM apratyAkhyAnAvaraNa krodha AdimeM se koI eka, chaThI pratyAkhyAnAvaraNa krodha Adime se koI eka aura sAtavIM saMjvalana krodha Adime se koI eka ina sAta prakRtiyokA udaya vAIsa prakRtiyokA bandha karanevAle mithyAdRSTi jIvake niyama Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnoMmeM udayasthAna 79 se hotA hai / yahA~ bhaMga cauvIsa hote haiM / yathA -- krodha, mAna, mAyA aura lobha ina cArokA udaya eka sAtha nahIM hotA, kyoki udayakI apekSA ye cAro paraspara virodhinI prakRtiyA~ haiM, ataH krodhAdikake udayake rahate hue mAnAdikakA udaya nahIM hotA / paraMtu krodhakA udaya rahate hue usase nIce ke saba krodho kA udaya avazya hotA hai / jaise, anantAnuvandhI krodhakA udaya rahate hue cAro krodhokA udaya ekasAtha hotA hai / apratyAkhyAnAvaraNa krodhakA udaya rahate hue tIna krodhoMkA udaya ekasAtha hotA hai / pratyAkhyAnAvaraNa krodhakA udaya rahate hue do krodhokA udaya ekasAtha hotA hai tathA saJcalana krodhakA udaya rahate hue eka hI krodhakA udaya hotA hai / isa hisAba se prakRta sAta prakRtika udayasthAna me pratyAkhyAnA - varaNa krodha Adi tIna krodhoM kA udaya hotA hai / isI prakAra apratyAkhyAnAvaraNa mAnake udaya ke rahate hue tIna mAnakA udaya hotA hai / apratyAkhyAnAvaraNa mAyA kA udaya rahate hue tIna mAyA kA udaya hotA hai aura apratyAkhyAnAvaraNa lobhakA udaya rahate hue tIna lobhakA udaya hotA hai / jaisA ki hama Upara batalA Aye haiM tadanusAra ye krodha, mAna, mAyA aura lobhake cAra bhaMga strI veda ke udaya ke sAtha hote haiN| aura yadi stro vedake udaya ke sthAnameM puruSa vedakA udaya huA to purupavedake udayake sAtha hote haiM / isI prakAra napusaka ver3hake udayake sAtha bhI ye cAra bhaga prApta hote haiN| isa prakAra milakara bAhara bhaga hue / jo hAsya aura ratike udayake sAtha bhI hote haiM / aura yadi hAsya tathA ratike sthAname zoka aura arati kA udaya huA to inake sAtha bhI prApta hote haiM / isa prakAra vAraha ko dose guNita karane para cauvIsa bhaga hue / inhIM bhago ko dUsare prakArase yoM bhI gina sakate haiM ki hAsya rati yugala ke sAtha strI vedakA eka bhaMga tathA zoka arati yugala ke sAtha sro vedakA ye saba Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa eka bhaMga isa prakAra strI vedake sAtha do bhaMga hue| tathA purupaveda aura napuMsanavedake sAtha bhI isI prakAra do do bhaMga hoge| ye kula bhaMga chaha hue| jo vho bhaga krodhake sAtha bhI hoNge| krodhake sthAna mAnakA udaya hone para mAnake sAtha bhI hoNge| tathA isI prakAra mAyA aura lobhake sAtha bhI hoge. ataH pUrvokta chaha bhagAMko cArase guNita kara dene para kula bhaga cauvIsa hue| yaha eka cauvIsI huii| ina mAta prakRtiyoMke udaya meM bhaya, jugupsA aura anantAnuvandhI catuSkose koI eka kapAya isa prakAra ina tIna prakRtiyoMmeM se kramaza. eka eka prakRttike udayake milAne para yATha pratiyokA udaya tIna prakArase prApta hotA hai aura isIliye yahA~ bhaMgokI tIna / caubIsI prApta hotI haiM, kyoMki sAta prakRtiyoMke udayameM bhayakA udaya milAnapara AThake udayake sAtha bhaMgAMkI pahalI cauvIsI prApta huii| tathA pUrvokta sAta prakRtiyoMke udayameM jugupsAkA uDya milAne para pAThake udayake sAtha bhaMgoMkI dUsarI caubIsI prApta huii| isI prakAra pUrvokta sAta prakRnigeMke udayameM anantAnuvandhI krodhAdikameM se kisI eka prakRtike udayake milAne para AThake udayake sAtha bhaMgI kI tIsarI cauvIsI prApta huii| isa prakAra ATha prakRtika udayasthAna ke rahate hue maMgoM kI tIna caurIsI prApta huii| zaMkA-jaba ki mithyAtraSTi jIvake anAntAnubandhI catuchakakA udaya niyamase hotA hai taba yahA~ sAta prakRtika udayasthAna meM aura bhaya cA jugupsAmeM se kisI ekake udayase prApta honevAle pUrvokta do prakArake ATha prakRtika udayasthAnoM se anantAnuvandhI ke udayase rahita kyoM vanalAyA ? 'samAdhAna-jo samyantraSTi jIva anantAnuvandhI catuSkakI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnome udayasthAna 81 visaMyojanA karake raha gayA / kSaparaNAke yogya sAmagrIke na milane se usane mithyAtva AdikA kSaya nahIM kiyA / anantara kAlAntara me vaha mithyAtvako prApta huA ta vahA~ usane mithyAtvake nimitta se puna anantAnuvandhI catuSkakA bandha kiyaa| aise jIvake eka AvalikA pramANa kAlataka anatAnuvadhI kA udaya nahIM hotA kintu AvalikAke vyatIta ho jAne para niyamase hotA hai / ata mithyAdRSTi jIvake anantAnubandhIke udayase rahita sthAna bana jAte haiN| yahI mavava hai ki sAta prakRtika udayasthAnameM aura bhaya yA jugusAke udayase prApta honevAle ATha prakRtika udayasthAnameM anantAnubandhIkA udaya nahIM batalAyA / zakA - kisI bhI karmakA udaya avAdhAkAlake kSaya hone para hotA hai aura anantAnundhI catuSkakA jaghanya avAdhAkAla antarmuhUrta tathA utkRSTa avAdhAkAla cAra hajAra varSa hai, ta. vandhAvalike bAda hI anantAnuvandhIkA udaya kaise ho sakatA hai ? samAdhAna- bAta yaha hai ki vandhasamaya se hI anantAnuvandhIkI sattA ho jAtI hai, aura sattAke ho jAne para pravartamAna bandhame patadgrahatA A jAtI hai, aura patadgrahapaneke prApta ho jAne para zeSa samAna jAtIya prakRtidalikakA sakramaNa hotA hai jo patagrahaprakRtirUpase pariNama jAtA hai, jisakA sakramAvalike vAda udaya hotA hai, ata zrAvalikAke vAda anantAnuvandhI kA udaya hone lagatA hai yaha kahanA virodhako nahIM prApta hotA hai / isa zakA-samAdhAnakA yaha tAtparya hai ki anantAnubandhI catuSka visaMyojanAprakRti hai / visayojanA vaise to hai kSaya hI, kintu visayojanA aura kSaya meM yaha antara hai ki visaMyojanA ke ho jAne para kAlAntarame yogya sAmagrI ke milane para visayojita 6 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhaLU sujavikAkaraNa prakRtiko punaH mattA ho sakatI hai para jayako prApta huI prakRti kI punaH nacA nahIM hotI / sacA do prakArase hotI hai vanyase aura / para vanya aura saMkramakA anyonya sanvantra hai / jisa sanya jilA bandha hotA haiM usa samaya unameM anya sajAtIya prakRtivatikrayA saMkramaNa hotA hai| aisI kRtiko patadgraha prakRti kahate haiM / jisakA artha cAra par3anevAle karmadattako grahaNa karane vAhI prakRti hotA hai / aisA niyama hai ki saMkramase prApta hue karmaitanA saMkramAvatike bAda udaya hotA hai. ataH anantAnanvokA eka Ayanike bAda udaya mAnane meM koI Apatti nahIM hai / yadyapi navIna bAlike bAda svAvAkAla ke bhItara bhI paNa ho sakatA hai aura yadi aisI prakRti ucca prApta huI to usa akartita karmavaddha kA udaya sunavase nizeSa bhI ho sakatA hai, ataH navIna ve hue ko vizeSale RSAkAlake bhItara bhI udIraNIiya ho sakatA hai, inameM koI bAdhA nahIM aatii| phira bhI pIche jo saMtrA sagavAna kiyA gayA hai usameM itanI vivanA nahIM kI kaI hai / pIche jo nAva prakRtika udayasthAnaka Aye haiM usameM naya aura juguptA ke yA bhaya aura anantAnyoM ke yA juguptA aura tanvI ke nilAne para tIna nakArase nau prakRtiyA~ udaya grAma hotA hai / yahA~ bhI eka eka vikalameM pUrvoka kramale maMga kI eka eka cItI yAma hotI hai| isa kAra ko prakRtika udayasthAnameM bhI maMgAMkI dIna cautrIsI jAnanA cAhiye | dayA canI sAta prakRtika udayatthAnameM bhaya, juguptA aura ananvavIke miTA dene para dasa prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ bhI pUrvocca prakArase saMgotrI eka cAvalI hotI hai| isa prakAra sAta prakRtika udacasyAnako eka cauvIsI, ATha prakRtika Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasyAnomeM udayasthAna udayasthAnakI tIna cauvIsa, nau prakRtika udayasthAnakI tIna cauvIsI ye kula bhagokI ATha vaucIsI prApta huI jo vAIsa prakRtika bandhasthAnake samaya hotI haiN| ikkIsa prakRtika vandhasthAnake rahate hue sAta prakRtika udayasthAna, ATha prakRtika udayasthAna aura nau prakRtika udayasthAna ye tIna udayasthAna hote haiN| inameMse sAta prakRtika udayasthAnameM eka jAtikI cAra kapAya, tIno vedome se koI eka veda aura do yugalo mase koI eka yugala ina mAta prakRtiyokA udaya niyamase hotA hai| yahA~ bhI pUrvokta kramase bhagoMko eka cauvIsI prApta hotI hai| isame bhayake yA jugupsAke milA dene para ATha prakRtika udayasthAna do prakArase prApta hotA hai| yahA~ bhI eka eka vikalpame bhagoMko eka gagaka cauvIsI prAna honese ATha prakRtika udayasthAname bhagokI do cauvIsI prApta hotI haiN| tathA pUrvokta sAta prakRtiyoke udayameM bhaya aura jugupsA ke milA dene para nau prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha eka hI prakArakA hai ata yahA~ bhagokI eka cauvIsI prApta hotI hai| isa prakAra sAta prakRtika udayasthAnakI eka caubIsI, ATha prakRtika udayasthAnakI do cA~bIsI aura nI prakRtika udayasthAnakI eka cauvIsI ye kula bhaMgokI cAra caubIsI prApta huI jo ikkIsa prakRtika vandhasthAnameM sambhava haiN| . ___yaha ikIsa prakRtika vandhasthAna sAsvAdanasamyagdRSTi jIvake hI hotA hai, aura sAsvAdanasamyagdRSTike zreNigata aura azreNigata aise do bheda haiM / jo jIva upazamazreNise girakara sAsvAdana guNasthAnako prApta hotA hai vaha zreNigata sAsvAdana samyagdRSTi kahalAtA hai / tathA jo upazama samyagdRSTi jIva upazamazreNi para to car3hA nahIM kintu anantAnuvandhIke udayase sAsvAdanabhAva ko prApta ho gayA vaha azreNigata sAsvAdanasamyagdRSTi jIva kahalAtA hai| iname se azce Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa Nigata sAsvAdanasamyagdaSTi jIvakI apekSA ye sAta prakRtika Adi tIna udayasthAna kahe haiN| kintu jo zreNigata sAsvAdana samyagdRSTi jIva hai usake viSaya meM do upadeza pAye jAte haiN| kucha prAcAryoMkA kahanA hai ki jisake anantAnuvandhIkI sattA hai aisA jIva bhI upazamazreNiko prApta hotA hai / ina AcAryoM ke matase anantAnubandhIkI bhI upazamanA hotI hai| isa matakI puSTi nimna gAthAse hotI hai| 'aNadaMsaNapuMsitthIveyachakkaM ca purisaveyaM ca / __ arthAt-'pahale anantAnandhI kaSAyakA upazama karatA hai| usake bAda darzanamohanIyakA upazama karatA hai| phira kramaza . napuMsakaveda, strIveda, chaha nokaSAya aura purupavedakA upazama karatA hai|' __ aura aisA jIva zreNise girakara sAsvAdana bhAvako bhI prApta hotA hai| ata isake bhI pUrvokta tIna udayasthAna hote haiN| kintu anya AcAryokA mata hai ki jisane anantAnandhI kI visaMyojanA kara dI hai aisA jIva hI upazamazreNiko prApta hotA hai, anantAnuvandhIkI sattAvAlA jIva nhiiN| inake matase aisA (1) digambara paramparAme anantAnuvandhIkI upazamanAvAle matakA SaTakhaNDAgama, kaSAyaprAmRta va unakI TIkAoMmeM ullekha nahIM miltaa| kintu nemicandra siddhAnta cakravartIne apane gommaTasAra karmakANDameM isa matakA avazya ullekha kiyA hai| vahA~ upazamazreNimeM 28, 24 aura 21 prakRtika tIna sattvasthAna batalAye haiN| yathA 'aDacaurekAvIsaM uvsmseddhimmi|-go00 gA0 511 / (2) A: ni0 gA0 116 / 50 ka. graM0 gaa068| , Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnoMmeM udayasthAna 85 jIva upazama zreNise gira kara sAsvAdanabhAvako nahIM prApta hotA hai kyoki usake anantAnubandhIkA udaya sambhava nahIM / aura sAsvAdana samyaktvakI prApti to anantAnuvandhIke udayase hotI hai, anyathA nahIM / kahA bhI hai ( 1 ) yadyapi yahA~ hamane zrAcArya malayagiriko TIkAke anusAra yaha batalAyA hai ki anantAnubandho kI visayojanA karake jo jIva upazamazreNi para car3hatA hai vaha girakara sAsvAdana guNasthAna ko nahIM prApta hotA hai / tathApi karmaprakRtika zrAdike nimna pramANoMse aisA jJAta hotA hai ki aisA jIva bhI sAsvAdana guNasthAnako prApta hotA hai / yathA karmaprakRti kI cUriMga meM likhA hai - caritavasamayA kAukAmo jati veyagasammaddiTThI to punya praNatANuvadhiyo niyamA visaMjoeti / eeNa kAraNeNa virayANa aNatANuvaMdhivisaMjoyaNA bhannati / - ' karmapra0 cu0 upaza0 gA0 30 / zrarthAt jo vedakasamyagdRSTi jova cAritramohanIyako upazamanA karatA hai| vaha niyamase zranantAnuvandhI catuSkakI visayojanA karatA hai / aura isI kAraName virata jIvoMke zranantAnubandhIkI visayonanA kahI gaI hai / phira Age calakara usIke mUlameM likhA hai 'zrAsA vA vi gacchejjA / '- karmapra0 upaza0 gA0 62 / zrarthAt aisA jIva upazamazreNime utarakara sAsvAdana guNasthAnako bhI prApta hotA hai / ina ullekhoMse jJAta hotA hai ki karmaprakRtike karnAkA yahI eka mata rahA hai ki anantAnuvandhIkI visaMyojanA kiye vinA upazamazreNi para zrArohaNa karanA sambhava nahIM, aura vahA~ se utaranevAlA yaha jIva sAsvAdana guNasthAnako bhI prApta hotA hai / yadyapi pacasagrahake upazamanA prakaraNase karma prakRti ke matakI hI puSTi hotI hai kintu usake sakramaprakaraName isakA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 saptatikAprakaraNa / 'aNaMtAguvaMdhudayarahiyassa sAsaNabhAvo na saMbhavai / ' arthAt anantAnuvandhIke udayake vinA sAsvAdana samyaktvakA prApta honA sambhava nahIM hai| zaMkA-jisa samaya koI eka jIva mithyAtvake abhimukha to hotA hai kintu mithyAtvako prApta nahIM hotA usa samaya una AcAryoM ke matAnusAra usake anantAnuvandhIke udayake vinA bhI sAsvAdana guNasthAnakI prApti ho jAyagI, yadi aisA mAna liyA. jAya to isameM kyA Apatti hai ? samAdhAna-yaha mAnanA ThIka nahIM, kyo ki aisA mAnane para usake chaha prakRtika, sAta prakRtika, ATha prakRtika aura nau prakRtika ye cAra udayasthAna prApta hote haiN| para Agamame aisA vatalAyA nahIM, aura ve AcArya bhI aisA mAnate nhiiN| isase samarthana nahIM hotA, kyoMki vahA~ sAsvAdana guNasthAnameM 21 meM 25 kA hI saMkramaNa batalAyA gayA hai| digamvara paramparAmeM eka ghaTakhaNDAgamakI aura dUsarI kaSAyaprAmRtako ye do paramparAe~ mukhya haiN| inameMse paTkhaNDAgamakI paramparAke anusAra upazamazreNise cyuta huA jIva sAsvAdana guNasthAnako nahIM prApta hotA hai| vIrasena svAmIne apanI dhavalA TIkAmeM bhagavAna puSpadanta bhUtavalike upadeza kA isI rUpase ullekha kiyA hai| yathA___ 'bhUdalibhayavatassuvaeseNa upasamaseDhIdo zrodiNNo Na sAsatta paDivajJadi / -jIva0 cU0 pR. 331 / kintu kaSAyaprAmRtakI paramparAke anusAra to jo jIva upazamazreNi para car3hA hai, vaha usase cyuta hokara sAsvAdana guNasthAnako bhI prApta ho sakatA hai| tathApi kaSAyaprAmRtakI cUrNimeM anantAnubandhI upazamanA prakRti hai isakA spaSTarUpase niSedha kiyA hai aura sAtha hI yaha bhI likhA hai ki Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnome udayasthAna siddha hai ki anantAnubandhIke udayake vinA sAsvAdana samyaktva kI prApti nahIM hotI / satraha prakRtika bandhasthAnake rahate hue chaha prakRtika, sAta prakRti, AThaprakRtika aura nau prakRtika ye cAra udayasthAna hote haiM / satraha prakRtika vandhasthAna tIsare aura cauthe guNasthAnameM hotA hai / unamese mizra guNasthAname satraha prakRtiyokA bandha hote hue sAta prakRtika, ATha prakRtika aura nau prakRtika ye tIna udayasthAna hote haiM / pahale sAsvAdana guNasthAnameM jo sAta prakRtika udayasthAna vatalA Aye haiM usameM se anantAnuvandhIke eka bhedako ghaTAkara mizramohanIyake milA denepara mizra guNasthAna meM sAta prakRtika udayasthAna prApta hotA hai kyo ki mizra guNasthAnameM anaMtAnubandhIkA udaya na hokara mizra mohanIyakA udaya hotA hai, ata yahA~ anantAnuvandhIkA eka bheTa ghaTAyA gayA hai aura mizramohanIya prakRti milAI gaI hai / yahA~ bhI pahale ke samAna bhagokI eka cauvIsI prApta hotI hai / isa sAta prakRtika udayasthAnameM bhaya yA jugupsAke 'vedakasamyagdRSTi jIva zranantAnubandhI catuSkakI visaMyojanA kiye binA kaSAyoMko nahIM upazamAtA hai / ' yaha kevala kaSAyaprAbhRtake cUrNikArakA hI mata nahIM hai, kintu mUla kapAyaprAmRta se bhI isa matakI puSTi hotI hai / kaSAyaprAbhRtake prakRtisthAna saMkrama anuyogadvAra meM jo 32 gAthAe~ AI haiM unameM se sAtacI gAthAmeM batalAyA hai ki '13, 9, 7, 17, 5 aura 21 ina chaha patadgrahasthAnoMmeM 21 prakRtiyoM kA sakramaNa hotA hai|' yahA~ jo ikkIsa prakRtika patadgrahasthAna meM ikkIsa prakRtiyoMkA sakramaNa vatalAyA hai / isase spaSTa ho jAtA hai ki kaSAyaprAbhRtakI cUgimeM jo yaha mata batalAyA hai ki jisane zranantAnuvandhI catuSkakI visaMyojanA kI hai aisA jIva bhI sAsvAdana guNasthAnako prApta ho sakatA hai so yaha mata kaSAyaprAmRta mUlase samarthita hai / wb Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa milAne para ATha prakRtika udayasthAna do prakArase prApta hotA hai| yahA~ bhI bhagokI do caubIsI prApta hotI hai| phira isa sAtaprakRtika udayasthAname bhaya aura jugupsAke milAne para nau prakRtika udayasthAna hotA hai| pUrvokta prakArase yahA~ bhI bhagoMko eka cauvIsI prApta hotI hai / isa prakAra mizra guNasthAna me satraha prakRtika bandhasthAnake rahate hue bhaMgokI kula cAra caubIsI prApta huii| ___ cauthe guNasthAname satraha prakRtiyokA vandha hote hue chahaprakRtika, sAta prakRtika ATha prakRtika aura nau prakRtika ye cAra udayasthAna hote hai| pahale mizra guNasthAnameM jo sAta prakRtika udayasthAna vatalA Aye hai usameM se mizramohanIya ke ghaTA denepara cauthe guNasthAnameM chaha prakRtika udayasthAna hotA hai jisame bhagokI eka cauvIsI hotI hai| isameM bhaya, jugupsA yA samyaktvamohanIya ina tIna prakRtiyomeM se kisI eka prakRtike milAne para tIna prakAra se sAta prakRtika udagrasthAna prApta hotA hai| yahA~ eka eka bhedame bhaMgokI eka eka caubIsI hotI hai ataH sAta prakRtika udayasthAname bhaMgokI tIna cauvIsI prApta huii| phira chaha prakRtika udayasthAnameM bhaya aura jugupsA, athavA bhaya aura samyaktva mohanIya yA jugupsA aura samyaktva mohanIya ina do prakRtiyoke milAne para ATha prakRtika udayasthAna bhI tIna prakAra se prApta hotA hai| yahA~ eka eka bhedameM bhagokI eka eka caubIsI hotI hai, ataH ATha prakRtika udayasthAna meM bhaGgokI tIna caubIsI prApta huii| anantara chaha prakRtika udayasthAname bhaya, jugupsA aura samyaktvamohanIya ina tInoM prakRtiyoke eka sAtha milA dene para nau prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ bhaMgokI eka cauvIsI prApta hotii| isa prakAra cauthe guNasthAname satraha prakRtiyokA bandha Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnomeM udayasthAna rahate hue bhagoko kula ATha caubIsI prApta huii| jinameM se cAra caubIsI samyaktvamohanIyake udayake binA hotI haiM aura cAra cauvIsI samyaktvamohanIyake udaya sahita hotI hai, jo samyaktvamohanIyake udayake vinA hotI haiM ve upazamasamyagdRSTi aura kSAyika samyagdRSTi jIvoMke jAnanA cAhiye / aura jo samyaktvamohanIyake udayasahita hotI haiM ve vedaka samyagdRSTi jIvoke jAnanA caahiye| teraha prakRtika bandhasthAnake rahate hue pA~ca prakRtika, chaha prakRtika, sAtaprakRtika aura ATha prakRtika ye cAra udayasthAna hote hai| cauthe guNasthAnameM jo chaha prakRtika udayasthAna batalA Aye hai usameMse apratyAkhyAnAvaraNake eka bhedake ghaTA dene para pA~cave guNasthAname pA~ca prakRtika udayasthAna hotA hai jisameM bhagokI eka cauvIsI hotI hai| isameM bhaya, jugupsA yA samyaktvamohanIya ina tIna prakRtiyoMmeMse eka eka prakRtike milAne para chahaprakRtika udayasthAna tIna prakArase hotA hai| yahA~ eka eka bhedameM bhagokI eka eka caubIsI hotI hai, ata: chaha prakRtika udayasthAname bhago kI kula tIna cauvIsI prApta huii| anantara pA~ca prakRtika udyasthAnameM bhaya aura jugupsA, bhaya aura samyaktvamohanIya yA jugupsA aura samyaktvamohanIya ina do do prakRtiyoke milAnepara sAta prakRtika udayasthAna bhI tIna prakArase prApta hotA hai| yahA~ bhI eka eka bhedameM bhagokI eka eka cauvIsI hotI hai ata sAta prakRtika udayasthAname bhagokI kula tIna caubIsI prApta huii| phira paoNca prakRtika udayasthAnameM bhaya, jugupsA aura samyaktvamohanIya ina tInoM prakRtiyoMke milA denepara ATha prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha ATha prakRtika udayasthAna eka hI prakArakA hai, ata. yahA~ bhaMgokI eka cauvIsI prApta huii| isa prakAra paoNcaveM guNasthAnameM teraha prakRtika bandhasthAnake rahate hue udayasthAnoMko apekSA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa bhagokI ATha caubIsI prApta hotI haiN| yahA~ bhI cAra caubIsI upazamasamyagdRSTi aura kSAyikasamyagdRSTi jIvoke tathA cAra caubIsI vedakasamyagdRSTi jIvoke hotI haiN| cattArimAi navabaMdhagesu ukkosa satta udayaMsA / paMcavihavaMdhage puNa udo doehaM munneyvyo||16|| artha-nau prakRtiyo kA vandha karanevAle jIvoMke cAra prakatika udayasthAnase lekara adhikase adhika sAta prakRtika udayasthAna taka cAra udayasthAna hote hai| tathA paoNca prakRtiyokA bandha karane vAle jIvoke udaya do prakRtiyo kA hI hotA hai| aisA jAnanA caahiye| vizepArtha-isa gAthAmeM yaha batalAyA hai ki nau prakRtika aura pA~ca prakRtika bandhasthAnake rahate hue udayasthAna kitane hote haiN| Age isIkA khulAsA karate haiM-nau prakRtika vandhasthAnake rahate hue cAra prakRtika, pA~ca prakRtika, cha prakRtika aura sAta prakRtika ye cAra udayasthAna hote haiN| pahale pA~cave guNasthAname jo pA~ca prakRtika udayasthAna vatalA Aye haiM usame se pratyAkhyAnAvaraNa kapAyake eka bhedake kama kara dene para yahA~ cAra prakRtika udayasthAna prApta hotA hai jisame pUrvokta prakArase bhaMgokI eka cauvIsI hotI hai| isameM bhaya, jugupsA yA samyaktva mohanIya ina tIna prakRtiyomeMse kisI eka prakRtike kramase milAne para pA~ca prakRtika udayasthAna tIna prakArase prApta hotA hai| yahA~ eka eka bhedame bhaMgokI eka eka cauvIsI prApta hotI hai, ataH pA~ca prakRtika udayasthAname bhaMgokI kula tIna caubIsI prApta huI / phira cAra prakRtika udayasthAMnameM bhaya aura jugupsA, bhaya aura samyaktva mohanIya yA jugupsA aura samyaktvamohanIya ina do Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnomeM udayasthAna do prakRtiyo ke kramase milAne para chaha prakRtika udayasthAna tIna prakArase prApta hotA hai| yahA~ bhI eka eka bhedameM bhago kI eka eka cauvIsI prApta hotI hai, ata. chaha prakRtika udayasthAname bhaMgokI kula tIna cauvIsI prApta huii| phira cAra prakRtika udayasthAnameM bhaya, jugupsA aura samyaktva mohanIyake milAne para sAta prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha sAta prakRtika udayasthAna eka hI prakArakA hai ata yahA~ bhaMgokI eka cauvIsI prApta huii| isa prakAra nau prakRtika vandhasthAnake rahate hue udayasthAnokI apekSA bhaMgokI ATha cauvIsI prApta huI / yahA~ bhI cAra cauvIsI upazamasamyagdRSTi aura kSAyikasamyagdRSTi jIvoke tathA cAra cauvIsI vedakasamyagdRSTi jIvoke hotI haiN| ___ paoNca prakRtika bandhake rahate hue saMjvalana krodha, mAna, mAyA aura lobha inamese koI eka tathA tInoM vemese koI eka isa prakAra do prakRtiyo kA udaya hotA hai / yahA~ cAro kapAyoko tIno vedose guNita karane para vAraha bhaga hote haiN| ye vAraha bhaMga nauve guNasthAna ke pA~ca bhAgomeMse pahale bhAga meM hote haiN| aba agale bandhasthAnomeM udayasthAno ko batalAte haiMitto caubaMdhAI ikkakkudayA havaMti savve vi / baMdhovarame vi tahA udayAbhAve vi vA hojA // 17 // artha-pA~ca prakRtika bandhake vAda cAra, tIna, do aura eka prakRtiyoMkA vandha hone para sava udaya eka eka prakRtika hote haiN| tathA vandhake abhAvameM bhI eka prakRtika udaya hotA hai| kintu udayake abhAvameM mohanIya karmakI sattA vikalpase hotI hai| vizeSArtha-isa gAthAmeM cAra prakRtika vandha AdimeM udaya kitanI prakRtiyoMkA hotA hai yaha batalAyA hai| puruSavedakA bandha Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa viccheda ho jAne para cAra prakRtiyokA bandha hotA hai| sAtha hI yaha niyama hai ki puruSavedakI vandhavyucchitti aura udayavyucchitti eka sAtha hotI hai, ata cAra prakRtika bandhake samaya cAra sajvalanomeM se kisI eka prakRtikA hI udaya hotA hai| isa prakAra yahA~ cAra bhaMga prApta hote haiM, kyoki koI jIva saMjvalana krodhake udayase, koI jIva saMjvalana mAnake udayase, koI jIva saMjvalana mAyAke udayase aura koI jIva saMjvalana lobhake udayase zreNi para car3hate hai, isaliye cAra bhagoke prApta honemeM koI Apatti nahIM hai| yahA~ para kitane hI prAcArya cAra prakRtika bandhake saMkramake samaya tInoM vedoMmese kisI eka vedakA udaya hotA hai aisA svIkAra karate haiM, ata. unake matase cAra prakRtika vandhake prathama kAlameM do prakRtiyo kA udaya hotA hai aura isa prakAra cAra kaSAyoko tIna vedose guNita karane para bAraha bhaga prApta hote haiN| paJcasaMgrahakI mUla TIkAme bhI kahA hai-- ____ 'caturvidhavandhakasyAdyavibhAge trayANAM vedAnAmanyatamasya vedasyodaya kacidicchanti, atazcaturvidhavandhakasyApi dvAdaza dvikodayAn jAnIhi / ' arthAt -'kitane hI AcArya cAra prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake pahale bhAgame tIna vedomese kisI eka vedakA udaya mAnate haiM, ata cAra prakRtiyokA vandha karanevAle jIvake bhI do prakRtiyoke udayase bAraha bhaMga jAnanA caahiye| __isa prakAra una zrAcAryoMke matase do prakRtiyoke udayame caubIsa bhaMga hue| vAraha bhaMga to paoNca prakRtika bamdhasthAnake samayake hue aura vAraha bhaMga cAra prakRtika vandhasthAnake samayake, isa prakAra cauvIsa hue| saMjvalana krodhake bandhaviccheda ho jAne para vandha tIna prakRtika Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnomeM udayasthAna aura udaya eka prakRtika hotA hai| yahA~ tIna bhaMga hote hai| kintu itanI vizeSatA hai ki yahA~ saMjvalana krodhako chor3akara zeSa tInamese kisI eka prakRtikA udaya kahanA cAhiye, kyoki sajvalana krodhake udayame sajvalana krodhakA bandha avazya hotA hai| kahA bhI hai'je veyai te bNdhii| arthAt 'jIva jisakA vedana karatA hai usakA vandha avazya karatA hai| isaliye java saMjvalana krodhakI vadhanyucchitti ho gaI to usakI udayavyucchitti bhI ho jAtI hai yaha siddha huA, ata tIna prakRtika vandhake samaya sajvalana mAna Adi tInamese kisI eka prakRtikA udaya hotA hai aisA kahanA caahiye| sajvalanamAnake vadhaviccheda ho jAne para baMdha do prakRtika aura udaya eka prakRtika hotA hai| kintu vaha udaya saJcalana mAyA aura lobhameMse kisI ekkA hotA hai ata yahA~ do bhaga prApta hote haiM / sajvalana mAyAke vandhaviccheda ho jAne para eka sajvalana lobhakA vandha hotA hai aura usIkA udaya / ata yahA~ eka bhaga hotA hai / yadyapi yahA~ cAra prakRtika bandhasthAna Adime sajvalana krodha AdikA udaya hotA hai, ata bhagome koI vizeSatA nahI utpanna hotI, phira bhI vandhasthAnoke bhedase uname bheda mAnakara unakA pRthak kathana kiyA hai| tathA vandhake abhAvame bhI sUkSmasamparAya guNasthAnameM mohanIyako eka prakRtikA udaya hotA hai isaliye eka bhaga yaha huaa| isa prakAra cAra prakRtika vandhasthAna Adime kula bhaga 4+3+2+1+1=11 hue| tadanantara sUkSmasamparAya guNasthAnake antamai mohanIyakA udaya viccheda ho jAtA hai tathApi upazAnta moha guNasthAname usakA sattva avazya pAyA jAtA hai| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 saptatikAprakaraNa yadyapi yahA~ vandhasthAna aura udayasthAnoMke paraspara saMvedhakA vicAra kiyA jA rahA hai ataH gAthAme sattvasthAnake ullekhakI AvazyakatA nahIM thI phira bhI prasaMgavaza yahA~ isakA saMketamAtra kiyA hai| aba dasase lekara eka paryanta udayasthAnomeM jitane bhaMga sambhava hai unake dikhalAneke liye AgekI gAthA kahate haiM ekkaMgachakkekkArasa dasa satta caukka ekkagA ceva / ee cauvIsagayA cauMcIsa dugekkamikkArA // 18 // artha-isa prakRtika Adi udayasthAnomeM kramase eka, chaha, gyAraha, dasa, sAta, cAra aura eka itane caubIsa vikalparUpa bhaga hote haiN| tathA do prakRtika udayasthAname caubIsa aura eka prakRtika udayasthAnameM gyAraha bhaga hote haiM / / vizepArtha-pahale dasa prakRtika Adi udayasthAnAmeM kahA~ kitanI bhagokI cauvIsI hotI haiM yaha pRthak pRthak vatalA Aye hai (1) 'ekkagachakkakArasa dasa satta cakka ekkaga ceva / dosu ca vArasa bhagA ekamhi ya haoNti cattAri // ' kasAya. (vedkaadhikaar)| "cavIsA / ekagacchakkakArasa dasa satta cauka ekAtro ||'-krm pra0 udI0 gA0 24 / ghava0 udI0, zrA0pa0 1022 / 'dasagAisucaThavIsA ekAdhikAradapasagacaukka / ekA ya / ' -paJcata. saptati0 gA0 07 / 'eka yavakeyAra dasasagacadurekarya avunnruttaa| ede caduvIgadA vAra duge patra ekkammi ||'-go. karma0 gA0 488 / (2) saptatikA nAmaka SaSTha karmapratyake TavemeM isa gAthAkA cauthA caraNa do prakArase nirdiSTa kiyA hai| stramatarUpase 'yAra dugikammi ikkArA' isa prakAra aura matAntararUpase 'cavIsa dugikamikArA' isa prakAra nirdiSTa kiyA hai| prathama pAThake anusAra stramatase do prakRtika udayasthAnameM 12 bhaga Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 vandhasthAnomeM udayasthAnoke bhaMga yahA~ ava unakI samuccayarUpa saMkhyA vatalAI hai| jisakA khulAsA isa prakAra hai - isa prakRtika udayasthAnameM bhagokI eka cauvIsI hotI hai yaha spaSTa hI hai, kyoki vahA~ aura prakRtivikalpa sambhava nahIM / nau prakRtika udayasthAname bhagokI kula chaha cauvIsI hotI haiM / yathA - vAIsa prakRtika vandhasthAnake samaya jo nau prakRtika udayasthAna hotA hai usakI tIna cauvIsI, ikkIsa prakRtika bandhasthAnake samaya jo nau prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagokI eka cauvIsI, mizra guNasthAname satraha prakRtika bandhasthAnake samaya jo nau prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagokI eka cauvIsI aura cauthe guNasthAna meM satraha prakRtika vandhake samaya jo nau prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagoko eka caubIsI isa prakAra nau prakRtika udayasthAnake bhagokI kula chaha caubIsI huii| ATha prApta hote haiM aura dUsare pAThake anusAra matAntarase do prakRtika udayasthAnameM 24 bhaga prApta hote haiN| malayagiri zrAcAryane apanI TokAmeM isI abhiprAyakI puSTi kI hai / yathA 'dvikodaye caturviMzatirekA bhaGgakAnAm, etacca matAntareNokam | anyathA svamate dvAdazaiva bhaGgA veditavyA / ' arthAt do prakRtika udayasthAnameM cauvIsa bhaga hote haiM / so yaha kathana anya zrAcAyoMke abhiprAyAnusAra kiyA hai / zranyathA svamatase to do prakRtika udayasthAnameM kula bAraha bhaga ho hote haiM / isa saptatikA prakaraNakI gAthA 16 meM pA~ca prakRtika bandhasthAna ke samaya do prakRtika udayasthAna aura gAthA 17 meM cAra prakRtika bandhasthAna ke samaya eka prakRtika udayasthAna batalAyA hai / isase jo svamata se 12 aura matAntarase 24 bhaMgakA nirdeza kiyA hai usakI hI puSTi hotI hai / pacasapraha saptatikAprakaraNa aura karmakANDameM bhI ina matabhedoM kA nirdeza kiyA hai / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 saptatikAprakaraNa prakRtika udayasthAnameM bhaMgokI kula gyAraha cauvIsI hotI haiN| yathA-bAIsa prakRtika vandhasthAnake samaya jo ATha prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhaMgoMkI kula tIna cauvIsI, ikkIsa prakRtika vandhasthAnake samaya jo ATha prakRtika udayamthAna hotA hai usake bhagokI kula do cauvIsI, mizra guNasthAnameM satraha prakRtika bandhasthAnake samaya jo ATha prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagokI kula do cauvIsI, cauthe guNasthAnameM satraha prakRtika vandhasthAnake samaya jo ATha prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagokI kula tIna cauvIsI aura pA~cave guNasthAname teraha prakRtika vandhasthAnake samaya jo pATha prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagokI kula eka cauvIsI isa prakAra ATha prakRtika udayasthAname bhaMgokI kula gyAraha cauvIsI huii| sAta prakRtika udayasthAname bhagokI kula dasa caubIsI hotI hai| yathA-bAIsa prakRtika bandhasthAnake samaya jo sAta prakRtika uDhayasthAna hotA hai usake bhaMgokI eka cauvIsI, ikkIsa prakRtika vandhasthAnake mamaya jo sAta prakRtika uDhayasthAna hotA hai usake bhaMgokI eka cauvIsI, mizra guNasthAname satraha prakRtika vandhasthAnake samaya jo sAta prakRtika udayasthAna hotA hai usake maMgokI eka caubIsI, cauthe guNasthAname satraha prakRtika bandhasthAnake samaya jo sAta prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhaMgokI tIna cauvIsI, teraha prakRtika vandhasthAnake samaya jo sAta prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhaMgoMkI tIna cauvIsI aura nau prakRtika vandhasthAnake samaya jo sAta prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhaMgokI eka cauvIsI isa prakAra sAta prakRtika udayasthAname bhaMgoMkI kula dasa cauvIsI hotI haiN| chaH prakRtika udayasthAname bhaMgokI kula sAta cauvIsI hotI haiN| yathA-aviratasamyagdRSTike satraha prakRtika Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnomeM udayasthAnoke bhaga vandhasthAnake samaya jo chaha prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhaMgokI kula eka cauvIsI, teraha prakRtika aura nau prakRtika vandhasthAname jo chaha prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhaMgo kI kula tIna tIna cauvIsI ima prakAra chaha prakRtika udayasthAnake bhaMgokI kula mAta caubIsI huii| pA~ca prakRtika udayasthAname bhagokI kula cAra caubIsI hotI haiN| yathA-teraha prakRtika vandhasthAname jo pA~ca prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagoMkI kula eka cauvImI aura nau prakRtika bandhasthAname jo paoNca prakRtika udayasthAna hotA hai usake bhagokI kula tIna cauvIsI isa prakAra paoNca prakRtika udayasthAnameM bhagokI kula cAra cauvIsI prApta huI / tathA nau prakRtika bandhake samaya cAra prakRtika udayake bhagokI eka cauvImI hotI hai| isa prakAra dasase lekara cAra paryanta udayasthAnoke bhagokI kula 1+6+ 11+10+7+4+ 1-40 cauvImI hotI hai / tathA pA~ca prakRtika vandhake samaya do prakRtika udayake bhaga vAraha hote haiM aura cAra prakRtika vandhake samaya bhI do prakRtika udaya sambhava hai aisA kucha AcAryoM kA mata hai ata isa prakAra bhI do prakRtika udayasthAnake vAraha bhaga prApta hue| isa prakAra do prakRtika udayasthAnake bhagokI eka cauvIsI hotI hai| tathA cAra, tIna, do aura eka prakRtika vandhasthAnake aura zravandhake samaya eka prakRtika udayasthAnake kramaza cAra, tIna, do, eka aura eka bhaga hote haiM jinakA jor3a gyAraha hotA hai, ata eka prakRtika udayasthAnake kula bhaga gyAraha hote hai| isa prakAra isa gAthAme mohanIyake sava udayasthAnome sava bhagokI kula cauvIsI kitanI aura phuTakara bhaga kitane hote haiM yaha batalAyA hai| aba ina bhagokI kula saMkhyA kitanI hotI hai yaha batalAte haiM Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa navapaMcANauisaehudayavigappehi~ mohiyA jIvA / artha saMsArI jIva nau sau paMcAnave udaya vikalpose mohita haiN| vizeSArtha--isase pahalekI cAra gAthAome mohanIya karmake udayasthAnoke bhaMga vatalA Aye hai| yahA~ 'udayavikalpa' padadvArA unhoMkA grahaNa kiyA hai| kintu pahale una udayasthAnoMke bhaMgokI kahAM kitanI cauvIsI prApta hotI haiM yaha batalAyA hai| ava yahA~ yaha batalAyA hai ki unakI kula saMkhyA kitanI hotI hai| pratyeka cauvIsImeM caubIsa bhaMga haiM aura una caubIsiyoMkI kula sakhyA ikatAlIsa hai ata. ikatAlIsako caubIsase guNita kara dene para nau sau caurAsI prApta hote haiN| kintu isa sakhyAmeM eka prakRtika udayasthAnake bhaga sammilita nahIM haiM jo ki gyAraha haiN| ataH unake aura milA dene para kula saMkhyA nau sau paMcAnave hotI, hai| saMsArameM dasave guNasthAna takake jitane jIva hai unamese pratyeka jIva ke ina 995 bhagomese yathAsambhava kisI na kisI eka bhaMga kA udaya avazya hai jisase ve nirantara mUcchita ho rahe haiN| yahI sababa hai ki granthakArane saba saMsArI jIvoko ina udaya vikalpose mohita kahA hai| jaisA ki hama Upara vatalA Aye haiM yahA~ jIvoMse sUkSmasamparAya guNasthAna takake jIva hI lenA cAhiye, kyoki mohanIya karmakA udaya vahIM taka pAyA jAtA hai| yadyapi upazAntamohI jIvokA java svasthAnase patana hotA hai taba ve bhI isa mohanIyake jhapeTeme A jAte hai, kintu kamase kama eka samaya ke liye aura adhikase adhika antarmuhUrtake liye ve mohanIyake udayase rahita haiM ata. unakA yahA~ grahaNa nahIM kiyaa| (1) baThabandhage vi bArasa dugodayA jANa tehi chuDhehiM / vandhagabheeNeva, pacUNasahassamudayANa ||'-pnycsN0 saptati0 gA0 29 / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 vandhasthAnI va udayasthAnAke bhagoMkA koSThaka adhasthAna uThyasthAnoMke savedha bhaMgokA jApaka koThaka [17] guNasthAna yandhamyAna bhaga, ujyasthAna bhaga 1lA .2 6 / 7,8,9,10 8 nIcaukI 1 21 4 cIcImA 25,8, 4 cIyIkI 4 yA . 10 2 / 6, 7, 8, 13 14 meM 13 maga . . . 1 - 1 bhaga Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 saptatikAprakaraNa ava padasaMkhyA batalAte haiM uttarieguttaripayaviMdasaehiM vineyo // 19 // - artha tathA ye saMsArI jIva unahattara sau ikahattara arthAta chaha hajAra nau sau ikahattara paDhasamudAyose mohita jAnanA cAhiye / vizeSArtha -- yahA~ mithyAtva apratyAkhyAnAvaraNa krodha Adi pratyeka prakRtiko pada aura unake samudAyako padavRnda kahA hai / isIkA dUsarA nAma prakRtivikalpa bhI hai| Azaya yaha hai ki uparyukta dama prakRtika Adi udayasthAnomeM jitanI prakRtiyA~ haiM ve saba par3ha haiM aura unake bhedase jitane bhaMga hoge ve saba par3havRnda yA prakRtivikalpa kahalAte haiM / prakRtameM isa prakAra kula bheTa 6971 hote hai / khulAsA isa prakAra hai-isa prakRtika udayasthAna eka hai. usakI isa prakRtiyA~ huii| nau prakRtika udayasthAna chaha haiM, ta unakI cauvana prakRtiyA~ huii| ATha prakRtika udayasthAna gyAraha haiM, ata unakI aThAsI prakRtiyA~ huii| sAta prakRtika' udayasthAna dasa hai, ata unakI sattara prakRtiyA~ huii| chaha prakRtika udayasthAna sAta hai, ata unakI vayAlIsa prakRtiyA~ huI / pA~ca prakRtika udayasthAna cAra haiM, ataH unakI vIsa prakRtiyA~ huii| cAra prakRtika udayasthAna eka hai, ataH usakI cAra prakRtiyoM huI / aura do prakRtika udayasthAna eka haiM, ataH usakI do prakRtiyA~ huI / anantara ina sava prakRtiyoko milAne para kula jor3a 10 + 54 + 88 + 70 + 42+20+4+ 2 = 290 hotA hai / ina prakRtiyo se pratyeme caubIsa caubIsa bhaMga prApta hote haiM, ta 290 ko 24 se guNita kara dene para 6960 prApta hue / para - ( 1 ) saptatikaprakaraNa nAmaka paSTa karmagranthake TaveMmeM yaha gAthA 'navatesIyasaehi' ityAdi gAthAke bAda dI hai / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padavRnda 101 ima sakhyAme eka prakRtika udayasthAnake gyAraha bhaga sammilita nahIM haiM ata. unake milA dene para kula saMkhyA 6971 prApta hotI hai| ye saba prakRtivikalpa hue / dasave guNasthAna takake sava sasArI jIva itane vikalpose nirantara mohita haiM yaha ukta gAthAke uttarArdhakA tAtparya hai| yahA~ itanA vizeSa jAnanA ki pahale jo matAntarase cAra prakRtika bandhake sakramakAlake samaya 'do prakRtika udayasthAnameM bAhara bhaga batalAye haiM unako mammilita karake hI yaha udayasthAnAMkI sarayA aura padasalyA kahI gaI hai| paDhamasyAkA jApaka koSThaka [19] udayasthAna saMkhyA prakRtiyA~ bhaga kula 10 x 1 = 10 x 24 = 240 Ex ___ = 54 x 24 - 1266 8 x 11 = 88 x 24 - 2012 - = 7 6 5. 4 1680 1008 x x 4 x = = = 10 7 4 1 70 42 20 4 x x x 4 24 24 4 24 24 - = 96 48 X 1 - 2 4 x 1 = 1 x 11 - kula 6971 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 saptatikAprakaraNa aba ina bAraha bhaMgoko chor3akara udayasthAnokI saMkhyA aura padasaMkhyA batalAte haiM - navatesIyasaMhiM udayavigappehiM mohiyA jIvA / uttarisIyAlA payaviMdasaehiM vineyA // 20 // artha - saMsArI jIva nausau tirAsI udayavikalpose aura unahattara sau saiMtAlIsa arthAt chaha hajAra nausau saiMtAlIsa padasamudAyose mohita ho rahe haiM aisA samajhanA cAhiye / vizeSArtha -- pichalI gAthAme nausau paMcAnave udaya vikalpa batalAye hai unameM se bAraha vikalpoke ghaTA dene para kula nausau tirAsI udayavikalpa prApta hote hai / tathA pichalI gAthAme jo chaha hajAra nau sau ikahattara padavRnda vatalAye hai unase 2x12 = 24 padavRndoMke ghaTA denepara kula chaha hajAra nausau saiMtAlIsa padavRnda prApta hote haiN| yadi yahA~ jinake matase cAra prakRtika bandhake saMkramake samaya do prakRtika udayasthAna hotA hai unake matako pradhAnatA na dI jAya aura unake matase do prakRtika udayasthAnake udayavikalpa aura padavRndoko chor3akara hI sava udayavikalpo kI aura padavRndokI gaNanA kI jAya to kramaza unakI saMkhyA 983 aura 6947 hotI hai / jinase dasave guNasthAnatakake sava saMsArI jIva mohita ho rahe haiN| ( 1 ) tesIyA navasayA eva / paJcasaM0 saptati0 gA0 28 / ( 2 ) isa saptatikAprakaraNa meM mohanIyake nadayavikalpa do prakArase batalAye haiM, eka 665 aura dUsare 683 / inameM se 665 udaya vikalpoMmeM do prakRtika udayasthAnake 24 bhaga aura 683 udayavikalpoM meM do prakRtika udayasthAna ke 12 bhaga liye haiM / pacasagraha saptatikAmeM bhI ye udayavikalpa batalAye haiM / kintu vahA~ ve tIna prakArase batalAye haiN| pahalA to vahI hai , Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayasthAnokA kAla 103 ye dasa Adika jitane udayasthAna aura unake bhaMga vatalAye jisake anusAra saptatikAprakaraNameM 995 udayavikalsa hote haiN| dUsare prakArameM saptatikAprakaraNake 983 vAle prakArase thor3A antara par3a jAtA hai| bAta yaha hai ki yahA~ saptatikAprakaraNameM eka prakRtika udayake bandhAvandhakI apekSA 11 bhaga liye haiM aura pacasagrahake saptatikAmeM udayakI apekSA prakRtimedase kula 4 bhaga liye hai isaliye 183 meMse 7 ghaTakara kula 176 udayavikalpa raha jAte haiN| kintu pacasagrahake saptatikAmeM tIsare prakArase udayavikalpa ginAte hue guNasthAnabheTase unakI saMkhyA 1265 kara dI gaI hai| vidhi sugama hai isaliye unakA vizeSa vivaraNa nahIM diyA hai| digambara paramparAma sabase pahale kamAyapAhuDameM ina udayavikalpoMkA ullekha milatA hai| vahA~ bhI paJcasAha saptatikAke dUsare prakAra ke anusAra 976 udayavizla batalAye haiN| karmakANDameM bhI inakI saMkhyA vatalAI hai| para vahA~ inake do bheda kara diye haiN| eka punarukta bhaga aura dUsare apunarukta bhNg| punaruta maga 1283 ginAye hai| 1265 to ve hI haiM jo paJcasaMgrahake saptatikAmeM ginAye haiN| kintu karmakANDameM cAra prakRtikavandhameM do prakRtika udayakI apekSA 12 bhaga aura liye haiN| tathA paJcasagrahasaptatikAmeM eka prakRtika udayake jo paoNca bhaga liye haiM ve yahA~ 11 kara liye gaye haiN| isa prakAra paJcamagraha saptatikAme 18 maMga bar3hakara karmakANDameM unakI saMkhyA 1083 ho gaI hai / tathA karmakANDameM apunarukka bhaga 677 ginAye haiN| so yahA~ bhI eka prakRtika udayakA guNasthAna medame eka bhaga adhika kara diyA gayA hai aura isa prakAra 676 ke sthAnameM 177 maga ho jAte haiN| __ yadyapi yahA~ hameM sakhyAoMmeM antara dikhAI detA hai para vaha vivakSAbheda hI hai mAnyatA meda nhiiN| ___isI prakAra isa saptatikA prakaraNameM mohanIyake padakunda do prakArase vatalAye haiN| epha 6971 aura dUsare 6647 / java cAra prakRtika vandhake pamaya kucha kAla taka do prakRtika udaya hotA hai isa matako svIkAra kara Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 saptatikAprakaraNa haiM unakA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla antarmuhUrta hai| cAra prakRtika udayasthAnase lekara dasa prakRtika udayasthAna takake liyA jAtA hai tava 6671 padavRnda prApta hote haiM aura jaba isa matako chor3a diyA jAtA hai ta 6647 padamRnda prApta hote haiN| paJcasaMgrahake saptatikAmeM ye do sakhyAe~ to vatalAI hI haiM kintu inake atirika cAra prakArake padavRnda aura vatalAye haiN| uname me pahalA prakAra 6940 kA hai / so yahA~ vandhAvandhake bhedase eka prakRtika udayake 11 bhaga na lekara kula 4 bhaga liye haiM aura isa prakAra 6947 mese 7 bhaga kama hokara 6640 sakhyA prApta hotI hai| zeSa tIna prakArake padavRnda guNasthAnabhedase batalAye haiN| jo kramaza: 8477, 8483 aura 8507 prApta hote haiN| inakA vyAkhyAna sugama hai isaliye saketamAtra kara diyA hai| digambara paramparAmeM ye padavRnda karmakANDama batalAye haiM / vahA~ inakI prakRti vikalpa sajA dI hai| karmakANDameM jaise udayavikalpa do prakArase batalAye haiN| vaise prakRtivikalpa bhI do prakArase batalAye haiN| punaruka udayavikalpoMkI apekSA inakI saMkhyA 8507 vatalAI hai aura apunarukka udayavikalpoMkI apekSA inakI saMkhyA 6641 vatalAI hai| paJcasaMgrahasaptatikA guNasyAna maidase jo 8507 padayanda batalAye hai ve aura karmakANDake punarukta prakRtivikalpa eka haiM / tathA paJcasaMgrahasaptatikA jo 6640 padavRnda batalAye haiM unameM 1 bhaga aura milA dene para karmakANDameM batalAye gaye 6641 prakR. tivikalpa ho jAte hai| yahA~ pacasagrahasaptatikAmeM eka prakRtika udayasthAnake kula 4 bhaga liye gaye hai aura karmakANDameM guNasthAnabhedame 5 liye gaye haiM ataeva eka maga baDha gayA hai| yahA~ bhI yadyapi sakhyAnoMme thor3A bahuta antara dikhAI detA hai, para vaha vivakSAbhedase hI antara hai mAnyatAbheda se nahIM / (1) 'ekisse doNha caduNha paMcaNha chaha sattaNha ahaha evaNhaM dasaNhaM payaDINaM pavesago kevaciraM kAlAdo hodi ? jahaNNaNa eysmo| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayasthAnokA kAla 105 pratyeka udayasthAname kimI eka veTa aura kisI eka yugalakA udaya avazya hotA hai aura veda tathA yugalakA eka muhUrtake bhItara avazya hI parivartana hotA hai| pacamagrahakI mUla TIkAme bhI batalAyA hai'yato yugmena vedena vA'vazyamantarmuhUrtAdArata parAvartitavyam / 'arthAt cUMki eka antarmuhUrtake bhItara kimI eka yugalakA aura kisI eka vedakA avazya parivartana hotA hai, ata cAra Adi udayasthAnokA utkRSTa kAla antarmuhUrta hai|' isase nizcita hotA hai ki ina cAra prakRtika Adi udayasthAnokA aura unake bhagokA jo utkRSTa kAla antarmuhUrta upasmeNatomuhutta / ' - kasAya0 cu0 (vedkaadhikaar)| 'pratamuhuttiya udayA samayAdArama bhagA ya-pacama saptati. gA0 33 / dhava. udI. 50 prA0 1022 / (1) paDnaNDAgama satprarUpaNAsUtra 107 kI dhavalA TIkAme likhA hai ki jame kapAya antarmuhUrtameM badala jAtI hai vaise veda antarmuhUrtameM nahIM badalatA kintu vaha janmame lekara maraNa taka eka hI rahatA hai| yathA 'kapAyavanAntarmuhUrtasthAyino vedA, Ajanmana zraAmaraNAttadudayasya sttvaat| prajJApanA meM jo puruSaveda AdikA jaghanya kAla antarmuhUrta Adi aura utkRSTa kAla sAdhika sau sAgara pRthaktva Adi batalAyA hai isase bhI yahI zAta hotA hai ki paryAya bhara veda eka hI rahatA hai| ___ isa liye antarmuhUrtameM veda avazya badala jAtA hai isa niyamako chor3akara eka prakRtika udayasthAna zrAdikA jaghanya kAla eka samaya aura utkRSTa kAla antarmuhurta prApta karate mamaya use anya prakArase mo prApta karanA cAhiye / yathAupazamazreNipara car3hate samaya yA utarate samaya koI eka jIva eka prakRtika udayasthAnako eka samaya taka prApta huzrA aura dUsare samayameM mara kara vaha deva Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 - saptatikAprakaraNa kahA hai vaha ThIka hI kahA hai / ava rahe do aura eka prakRtika udayasthAna so ye adhika se adhika antarmuhUrta kAlataka hI pAye jAte haiM, ata inakA bhI utkRSTa kAla antarmuhUrta hI hai / ina saba udayasthAnokA jaghanya kAla eka samaya kaise hai, aba isakA khulAsA karate haiM--jaba koI eka jIva kisI vivakSita udayasthAname yA usake kisI eka vivakSita bhagameM eka samaya taka rahakara dUsare samaya meM marakara yA parivartanakramase kisI anya guNasthAnako prApta hotA hai taba usake guNasthAnameM bher3a ho jAtA hai, vandhasthAna bhI badala jAtA hai aura guNasthAnake anusAra udayamthAna aura usake bhaMgomeM bhI pharaka par3a jAtA hai, ta. sava yasthAnoMkA aura unake bhaMgoMkA jaghanya kAla eka samaya prApta hotA hai / isa prakAra vandhasthAnoMkA udayasthAnoke sAtha paraspara saMvaidhakA kathana samApta huA / ho gayA to eka prakRtika udayasthAnakA jaghanya kAla eka samaya prApta ho jAtA hai| do prakRtika udayasthAnake jaghanya kAla eka samayako bhI isI prakAra prApta karanA cAhiye / jo jIva upazamazreNise utarakara pUrva karaNameM eka samaya taka bhaya aura jugupsA ke binA cAra prakRtika udayasthAnako prApta hotA hai aura dUsare samaya meM mara kara deva ho jAtA hai yA bhaya aura jugupsA ke udayake vinA cAra prakRtiyoM ke sAtha apUrva karaNameM praveza karatA hai aura dUsare samayameM bhaya yA jugupsA yA donoMkA udaya ho jAtA hai| usake cAra prakRtika udayasthAna kA jaghanya kAla eka samaya prAta hotA hai / isI prakAra Age ke udayasthAnoMkA jaghanya kAla eka samaya yathAsambhava prakRtiparivartana, guNasthAna parivartana aura maraNa ko apekSA se prApta kara lenA cAhiye / yaha to jaghanya kAla kI carcA huI / zrava utkRSTa kAlakA vicAra karate haiM - eka prakRtika udayasthAna yA do prakRtika udayasthAna ye upazamazreNi yA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnantrikake saMvedha bhaga ava sattAsthAnoMke sAtha vandhasthAnoM kA kathana karate haiMtinneva ya bAvIse igavIse aTThavIsa sattarase / chacceva teranavabaMdhagesu paMceva ThANAI // 21 // paMcavihacauvihesuM cha chaka sesesu jANa paMceva / patteyaM patteyaM cattAri ya baMdhavocchee || 22|| artha vAIsa prakRtika bandhasthAnameM tIna, ikkIsa prakRtika vandhasthAname eka aTThAIsa prakRtika, satraha prakRtika vandhasthAnameM chaha, teraha prakRtika vandhasthAnameM pA~ca, nau prakRtika bandhasthAna meM pA~ca, pA~ca prakRtika vandhasthAname chaha, cAra prakRtika vandhasthAname chaha aura zeSa bandhasthAnomeMse pratyekameM pA~ca pA~ca sattvasthAna hote haiN| tathA bandhake abhAvameM cAra sattvasthAna hote haiN| vizeSArtha -- pahale 15, 16 aura 17 nambarakI gAthAo meM mohanIya karmake vandhasthAna aura udayasthAnoMke paraspara savedhakA kathanakara hI Aye haiM / ava yahA~ ina do gAthAoM mohanIya karmake candhasthAna aura sattvasthAnoMke paraspara savedhakA nirdeza kiyA hai | kintu vandhasthAna Adi tInoke paraspara saMvaidhakA kathana karanA bhI jarUrI hai, ata yahA~ bandhasthAna aura sattvasthAno ke 187 kSapakazreNimeM prApta hote haiM aura inakA kAla antarmuhUrta hai . ina udayasthAnoM kA bhI utkRSTa kAla antarmuhUrta prApta hotA hai| tathA zrAgeke udayasthAnoMkA antarmuhUrta kAla bhaya aura jugupsA ke antarmuhUrta pramANa udayakAlako apekSA prApta karanA cAhiye, kyoMki inakA udaya antarmuhUrtakAla taka hA~ hotA hai adhika nhiiN| isI prakAra inakA anudaya bhI antarmuhUrtase adhika kAla taka nahIM pAyA jAtA hai, ataH cAra prakRtika yadi udayasthAnoM kA utkRSTa kAla antarmuhUrta isa apekSA se prApta hotA hai yaha siddha huA / yaha vyAkhyAna hamane jayaghavalATIkA ke AdhAra me kiyA hai / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 saptavikAprakaraNa parampara saMvedhako batalAte hue kahA~ kinane udasthAna prApta hote haiM, isakA bhI ullekha kreNge| bAIla prakRtika bandhasthAnake mamaya sattAsthAna tIna hote haiM28, 27 aura 26 prakRtika / khulAsA isa prakAra hai-vAIma prakRniyokA bandha micyASTi jIvake hotA hai aura isake udayamyAna cAra hote haiM-7, 8,9. aura 10 prkRtik| inameMse sAna praRtika udayanthAnake samaya eka aTThAIsa prakRtika hI sattAsthAna hotA hai, kyoki sAta prakRtika udayanyAna anantAnuvandhIke udayake binA hI prApta honA hai aura mithyAtvameM anantAnuvandhIke udayakA abhAva usI jIvake hotA hai jisane pahale samyagdRSTi rahate hue anantAnubandhI catuSkakI visaMyojanA kI aura kAlAntarameM pariNAmatrazase mithyAtvameM jAkara jimane mithyAtvake niminase puna. anantAnuvandhIke bandhakA prArambha kiyA usake eka prAvali pramANa kAlanaka anantAnuvandhIkA udaya nahIM hotA hai| kintu aise jIvake niyamana aTThAIsa prakRtiyoMkI sattA pAI jAtI hai, ataH yaha nizcita huA ki sAta prakRtika udayasyAnameM eka ahArDama prakRtika sattAsthAna hI hotA hai| ATha prakRnika udayandhAnameM ukta nInoM sattAsthAna hote hai, kyoMki pATha prakRtika udayanyAna do prakArakA hai-eka to anantAnandhIke udayase rahita aura dUsarA anantAnubandhIke udayase sahita / inameMse jo anannAnuvandhIke udayase rahita ATha prakRtika udayamyAna hai usameM eka aTThAIsa prakRtika sattAdhAna hI prApta hotA hai| isakA khulAsA Upara kiyA hI hai| nayA jo anantAnundhoke udayase yukta ATha prakRtika udayasthAna hai usameM ukta tIno hI sattAsthAna bana jAte haiN| jabataka samyaktvakI jvalanA nahIM hotI tabataka aTThAIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| samyaktvakrI uddhatanA ho Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnanikke saMvedha bhaga 109 jAnepara sattAIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai aura samyagmithyAtvakI udvalanA ho jAne para chabbIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| tathA chabbIsa prakRtika sattvasthAna anAdi mithyAdRSTi ke bhI hotA hai| isI prakAra anantAnandhIke udayase rahita nauprakRtika udayasthAnameM to eka aTThAIsa prakRtika sattAsthAna hI hotA hai kintu jo nau prakRtika udayasthAna anantAnubandhIke udayase yukta hai usameM tIno sattAsthAna bana jAte hai| tathA dasa prakRtika udayasthAna, jisake anantAnubandhIkA udaya hotA hai, usIke hotA hai, anyathA dasa prakRtika udayasthAna hI nahIM banatA, ata isameM 28, 27 aura 26 prakRtika tIno sattAsthAna prApta ho jAte haiN| __ ikkIsa prakRtika vandhasthAna ke samaya sattvasthAna eka aTThA. isa prakRtika hI hotA hai, kyoki ikkIsa prakRtika vandhasthAna mAsvAdana samyagdRSTike hI hotA hai aura sAsvAdana samyaktva upazamasamyaktvase cyuta hue jIvake hI hotA hai kintu aise jIvake darzanamohanIyake tIno bheTokA sattva avazya pAyA jAtA hai kyo ki yaha jIva samyagdarzana guNake nimittase mithyAtvake tIna bhAga kara detA hai jinhe kramaza mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva yaha sajJA prApta hotI hai| isaliye isake darzanamohanIyake tIna bhedokA sattva niyamase pAyA jAtA hai| yahA~ udayasthAna sAta prakRtika, ATha prakRtika aura nau prakRtika ye tIna hote hai| ata siddha huA ki ikkosa prakRtika bandhasthAnake samaya tIna udaya sthAnoke rahate hue eka aTThAIsa prakRtika hI sattvasthAna hotA hai| satraha prakRtika vandhasthAna ke samaya sattvasthAna chaha hote haiM28, 27, 24, 23, 22 aura 21 prakRtika / satraha prakRtika vandhasthAna samyagmithyAdRSTi aura samyagdRSTi ina do guNasthAnome hotA hai| inameMse samyagmithyAdRSTi jIvoke tIna Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 saptatikAprakaraNa, . udayasthAna hote haiM-7, 8, aura 9 prakRtika / aviratamamyagdRSTi jIvoke cAra udayasthAna hote haiM-6, 7, 8 aura 9 prkRtik| inamese chaha prakRtika udayasthAna upazama samyagdRSTi yA kSAyika samyagdRSTi jIvoMke hI prApta hotA hai| inamese aupazamika samyagdRSTi jIvoke aTThAIsa aura cauvIsa prakRtika ye do sattvasthAna hote hai| aTThAIsa prakRtika sattvasthAna prathamopazama samyaktvake samara hotA hai| jo jIva anantAnubandhIkI upazamanA karake upazamazreNI para car3hakara girA hai| usa avirata samyagdRSTike bhI aTThAIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai| tathA' jisane anantAnuvandhIkI udvalanA kI hai usa grIpazamika aviratasamyagdRSTike caubIsa prakRtika satvasthAna hotA hai| kintu kSAyikasamyagdRSTike ikkIsa prakRtika sattvasthAna hI hotA hai, kyoki anantAnuvandhI catuSka aura tIna darzanamohanIya ina sAta prakRtiyoke kSaya hone para ho isakI prApti hotI hai / isa prakAra chaha prakRtika udayasthAname 28, 24 aura 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| samyagmithyAvRSTi jIvoke sAta prakRtika udayasthAnake rahate hue 28. 27 aura 24 ye tIna sattvasthAna hote hai| inameMse aTThAIsa prakRtikayo kI sattAvAlA jo jIva samyagmithyAtva guNasthAnako prApta hotA hai usake aTThAIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai, kintu jisa mithyAdRSTine samyaktvakI udvalanA karake sattAIsa prakRtika sattvasthAnako prApta kara liyA, kintu abhI samyagmithyAtvakI udvalanA nahIM kI vaha yadi mithyAtvase nivRtta hokara pariNAmoke nimittase samyagmithyAtva guNasthAnako prApta hotA hai to usa samyagmithyAdRSTi jIvake sattAIsa (1) samyagmidhyAdRSTike 27 prakRtika sattvasthAna hotA hai isa matakA "ullekha digamvara paramparAmeM kahIM de nemeM nahIM pAyA / gommaTasAra karmakANDa meM vedakakAlakA nirdeza kiyA hai| usa kAlake bhItara koI bhI mithyAdRSTa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnatrikake saMvedha bhaMga 111 prakRtika sattvasthAna hotA hai / tathA samyagdRSTi rahate hue jisane anantAnubandhIkI visaMyojanA kI hai, vaha yadi pariNAmoke vazase samyagmithyAtva guNasthAnako prApta hotA hai to usake caubIsa prakRtika sattvasthAna pAyA jAtA hai| aisA jIva cAro gatiyoMmeM pAyA jAtA hai, kyoMki cAroM gatiyokA samyagdRSTi jIva anantAnubandhIkI visayojanA karatA hai / karmaprakRtime kahA hai 'caugaiyA pajjattA tinni vi saMyojaNe vijoyati / karaNehiM tI hiM sahiyA NaMtarakaraNa uvasamo vA / / ' arthAt - 'cAro gatike paryApta jIva tIna karaNoko prApta hokara anantAnubandhIkI visayojanA karate haiM kintu inake anantAnuvandhIkA antarakaraNa aura upazama nahIM hotA hai / vizeSatA itanI hai ki avirata samyagdRSTi guNasthAnameM cAro gatike jIva, dezaviratameM tiryaca aura manuSya jIva tathA sarvaviratame kevala manuSya jIva anantAnubandhI catuSkakI visayojanA karate haiN|' anantAnubandhIkI visayojanA karaneke pazcAt kitane hI jIva pariNAmoke vazase samyagmithyAtva guNasthAnako bhI prApta hote haiM isase siddha huA ki samyagmithyAdRSTi jIvoke cauvIsa prakRtika sattvasthAna hotA hai, parantu avirata samyagdRSTi jIvake sAta prakR tika udayasthAnake rahate hue 28, 24, 23, 22 aura 21 ye pA~ca sattvasthAna hote haiN| inameM se 28 aura 24 to upazama jIva vedakasamyagdRSTi yA samyagmithyAdRSTi ho sakatA hai para yaha kAla samyayatvako udvalanAke cAlU rahate hI nikala jAtA hai / ata vahA~ 27 prakRttiyoM kI sattAvAleko na to vedaka samyaktvakI prApti batalAI hai aura na samyagmidhyAdRSTi guNasthAnakI prApti matalAI hai / (1) karma pra0 upa0 gA0 31 - 1 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 saptatikAprakaraNa samyagdRSTi aura vedakasamyagvaSTi jIvoke hote haiM, kintu itanI vizepatA hai ki 24 prakRtika sattvasthAna unhIMke hotA hai jina jIvone anantAnuvandhIkI visaMyojanA kara dI hai| 23 aura 22 prakRtika mattvasthAna kevala vedaka samyagdRSTi jIvIke hI hote haiM, kyoMki ATha varSakI yA isase adhikakI AyuvAlA jo vedaka samyamvaSTi jIva kSapaNAke liye udyata hotA hai usake anantAnuvandhI aura mithyAtvakA kSaya ho jAne para 23 prakRtika sattvasthAna hotA hai| phira isIke samyagmithyAtvakA kSaya ho jAne para 22 prakRtika sattvasthAna hotA hai| yaha 22 prakRtiyokI sattAvAlA jIva samyaktva prakRtikA kSaya karate samaya jaba usake antima bhAgame rahatA hai aura kadAcit isane pahale parabhava sambandhI AyukA vandha kara liyA ho to marakara cAro gatiyoMmeM utpanna hotA hai| kahA bhI hai 'paTThavago u maraNUso niTThavago causu vi garhasu / ' arthAt 'darzanamohanIyakI kSapaNAkA prArambha kevala manuSya hI karatA hai kintu usakI samApti cAroM gatiyome hotI hai|' ' isase siddha huA ki 22 prakRtika sattvasthAna cAroM gatiyomeM prApta hotA hai, kintu 21 prakRtika sattvasthAna to kSAyika samyagdRSTi jIvoke hI prApta hotA hai, kyoki anantAnuvandhI cAra aura tIna darzanamohanIya ina sAtake kSaya hone para hI kSAyika samyagdarzana hotA hai| isI prakAra ATha prakRtika udayasthAnake rahate hue bhI samyagmithyAdRSTi aura. aviratasamyagraSTi jIvoke kramaza pUrvokta tIna aura pA~ca sattvasthAna hote hai, tathA nau prakRtika udayasthAnake rahate hue bhI isI prakAra jAnanA cAhiye,, kintu aviratoke nau prakRtika udayasthAna vedakasamyagdRSTiyoke hI hotA hai aura vedaka Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake saMvedhabhaMga 113 . samyagvaSTiyoke 28, 24, 23 aura 22 ye cAra sattvasthAna hI pAye jAte hai, ataH yahA~ bhI ukta cAra sattvasthAna hote haiN| , samyagmithyASTike 17 prakRtika eka vandhasthAna, 7 prakRtika, 8 prakRtika aura 9 prakRtika ye tIna udayasthAna aura 28, 27 tathA 24 prakRtika tIna sattvasthAna hote haiM / aviratasamyagdRSTiyomeM upazamasamyagdRSTike 17 prakRtika eka vandhasthAna, 6,7 aura 8 prakRtika tIna udayasthAna tathA 28 aura 24 prakRtika do sattvasthAna hote hai| kSAyika samyagdRSTike 17 prakRtika eka vandhasthAna, 6,7 aura 8 prakRtika tIna udayasthAna tathA 21 prakRtika eka sattvasthAna hotA hai / vedaka samyagdRSTike 17 prakRtika eka bandhasthAna, 7, 8 aura 9 prakRtika tIna udayasthAna tathA 28, 24, 23 aura 22 prakRtika cAra sattvasthAna hote hai aisA jAnanA cAhiye / inake paraspara saMvedhakA kathana pahale hI kiyA hai, ataH yahA~ kisake kitane vandhAdi sthAna hote haiM isakA nirdezamAtra kiyA hai| teraha aura nau prakRtika bandhasthAnake rahate hue pratyekrameM 28, 24, 23, 22 aura 21 ye pA~ca mattvasthAna hote haiM / 13 prakRtiyo kA vandha dezaviratoMke hotA hai| dezavirata do prakArake haiM niyaMca aura manuSya / iname se jo tiyeca dezavirata hai unake cAro hI udayasthAnome 28 aura 24 ye do sattvasthAna hote haiN| so 28 prakRtika sattvasthAna to upazama samyagdRSTi aura vedaka samyagdRSTi ina dono prakArake tithaMca dezaviratoke hotA hai| usameM bhI jo prathamopazama samyaktvako utpanna karaneke samaya hI dezaviratako prApta kara letA hai, usI dezaviratake upazamasamyaktvake rahate hue 28 prakRtika sattvasthAna hotA hai, kyoki antakaraNake kAla meM vidyamAna koI bhI aupazamika samyagdRSTi jIva dezaviratiko mAta Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 saptatikAprakaraNa karatA hai aura koI manuSya marvaviratiko bhI grAma karatA hai, aisA niyama hai| zataka vRhaccUrNimeM bhI kahA hai___ 'usamasanmAiTI aMtarakaraNe Thio koDa desaviraI koi pamanApamattabhAvaM pi gacchai sAsAyaNo puNa na kimavi lhi| arthAt 'antarakaraNameM sthita koI upazama sanyamvaSTrijIva dezaviratiko prApta hotA hai aura koI pramattasaMyata aura apramatta saMyata bhAvako bhI prApta hotA hai, parantu sAmvAdana samyagtraSTi jIva inameM se kisIko bhI nahIM prApta hotA hai| vaha kevala mithyAtva guNasthAnameM hI jAtA hai| isa prakAra upazama manyantraSTi jIvako dezavirata guNasthAnako prApti kaise hotI hai yaha batalAyA, kintu vedaka sanyaktvake sAtha dezaviratike honemeM aisI khAsa ar3acana nahIM hai, ataH dezavirata guNasthAnameM vedaga samyantraSTiyAke 28 prakRtika satvasthAna bhI vana jAtA hai| vintu 24 prakRtika sattvasthAna unhIM tiyacoMke hotA hai, jinhoMne anantAnuvandhIkI visayojanA kI hai aura ye jIva vedaka samyagdRSTi hI hote haiM, kyoMki tigatimeM zrIpazAmika sambanSTi ke 24 prakRtika satvanyAnakI prApti sambhava nahIM hai| ina do sacAsthAnoMke atirikta viyaMca dezaviratake zeSa 23 zrAdi saba sattAsyAna nahIM hote, kyoMki ve kSAyika samyaktvako utpanna karane - (1) jayaghAlA TIjhameM svAmIkA nirdeza karate samaya cAroM gatiyoMke / bAvAmI 24 prakRtika sattasyAnakA svAnI banalAyA hai| isake anusAra pracaka gatiza upazama sanyadRSTi jIva anantAnubanvIko visaMyojanA kara sakatA hai / karmaprakRti ke upazamanA prakaraNI mAyA 31 se bhI isakI puSTi hotI hai| vahA~ cAroM gati dhIvako anantAnubanvIcI visaMyojanA karanevAlA batalAyA hai| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake savedhabhaMga 115 cAle jIvake hI hote haiM, parantu tiryaca kSAyika samyagdarzanako nahIM utpanna karate haiM / vratI avasthAme ise to kevala manuSya hI utpanna karate haiM / zakA - yadyapi yaha ThIka hai ki tiryacoke 23 prakRtika sattvasthAna nahIM hotA tathApi jaba manuSya kSAyika samyagdarzanako utpanna karate hue yA utpanna karake tiryacomeM utpanna hote hai taba tiryacoke bhI 22 aura 21 prakRtika sattvasthAna pAye jAte haiM, ata yaha kahanA yukta nahIM hai ki tiryaMcoke 22 Adi sattvasthAna nahIM hote ? samAdhAna -- dyapi yaha ThIka hai ki kSAyika samyaktvako utpanna karanevAlA 22 prakRtiyoMkI sattAvAlA jIva yA kSAyika samyagdRSTi jIva marakara tiryacome utpanna hotA hai kintu yaha jIva saMkhyAta varSa kI AyuvAle tiryaco meM utpanna na hokara asaMkhyAta varSa kI AyucAle tiryacaoNma hI utpanna hotA hai aura inake dezavirati hotI nahIM, aura dezaviratike na honese unake teraha prakRtika vandhasthAna nahIM pAyA jAtA / parantu yahA~ teraha prakRtika vandhasthAname sattvasthAnoMkA vicAra kiyA jA rahA hai ataH Upara jo yaha kahA hai ki tiryaMcoke 22 Adi satrasthAna nahIM hote so vaha 13 prakRtika bandhasthAnakI apekSAse ThIka hI kahA hai| cUrNime bhI kahA hai 'egabIsA tirikkhesu sajayAsajaesu na saMbhavai / kIM ? bharaNai - sakhejjavAmAuesa tirikkhesu khAigasammahiThThI na uvavajjara, asakhejjavAsAuesu uvavajjejjA, tassa DhesaviraI natthi / ' arthAta 'tiryaca sayatAsayata ke 21 prakRtika sattvasthAna nahI hotA, kyoMki kSAyika samyagdRSTi jIva saMkhyAta varSakI AyuvAle tiryacI meM nahIM utpanna hotA hai| hA~ asaMkhyAta varSa kI AyuvAle ticImeM utpanna hotA hai para unake dezavirati nahIM hotI / ' Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdezamA pratika banAuDhayasthAna 116 saptatikAprakaraNa isa prakAra tiyecokI apekSA vicAra kiyA ava manuSyoMkI apekSA vicAra karate haiM-- jo dezavirata manuSya haiM unake pA~ca prakRtika udayasthAnake rahate hue 28, 24 aura 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| chaha prakRtika aura sAta prakRtika udayasthAnake rahate hue pratyekameM 28,24,23,22 aura 21 ye paoNca sattvasthAna hote haiN| tathA ATha prakRtika udayasthAnake rahate hue 28,24,23 aura 22 ye cAra sthAna hote haiN| udayasthAnagata prakRtiyoko dhyAname rakhanese inake kAraNokA nizcaya sugamatApUrvaka kiyA jA sakatA hai ataH yahA~ alaga alaga vicAra na karake kisa udayasthAnameM kitane sattvasthAna hote haiM isakA' nirdezamAtra kara diyA hai| nau prakRtika vandhasthAna pramattasaMyata aura apramattasaMyata jIvoMke hotA hai| inake udayasthAna cAra hote hai 4,5,6 aura 7 prakRnika / so cAra prakRtika udayasthAnake rahate hue to pratyeka guNasthAnameM 28,24 aura 21 ye tIna hI sattvasthAna hote haiM, kyoki yaha udayasthAna upazamasamyagdRSTi aura kSAyikasamyagdRSTike hI prApta hotA hai| pA~ca, prakRtika aura chaha prakRtika udayasthAnake .rahate hue pA~ca pA~ca sattvasthAna hote hai, kyoki ye 'udayasthAna tIno prakArake samyagdRSTi jIvoke sambhava haiN| kintu sAta prakRtika 'udayasthAna vedakasamyagdRSTi jIvoke hI hotA hai ata. yahA~ 21 prakRtika sattvasthAna sambhava na hokara zepa cAra hI hote haiN| pA~ca prakRtika aura cAra prakRtika bandhasthAnameM chaha chaha sattvasthAna hote haiM / aba isakA spaSTIkaraNa karate hai-pA~ca prakRtika bandhasthAna upazamaNi aura kSapakazreNimeM anivRttibAdara jIvake puruSavedake bandhakAla taka hotA hai aura purupavedrake bandha samaya taka chaha nokavAyotI satva pAyA hI jAtA hai ata.. pA~ca prakRtika Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnantrikake saMvedha bhaMga 117 candhasthAnameM paoNca Adi sattvasthAna nahIM hote yaha spaSTa hI hai / ava rahe zepa sattvasthAna so upazamazreNikI apekSA to yahA~ 28,24 aura 21 ye tInaM sattvasthAna pAye jAte haiM, kyoki upazamaNi me ye tIna sattvasthAna hote hai aisA Agama hai / tathA kSapakaraNa isake 21, 13, 12 aura 11 isa prakAra cAra sattvasthAna hote haiM / jisa anivRttivAdara jIvane ATha kaSAyokA taya nahI kiyA usake 21 prakRtika sattvasthAna hotA hai / ATha kapAyoke kSaya ho jAne para teraha prakRtika sattvasthAna hotA hai / phira napusakavedakA kSaya ho jAne para vAraha prakRtika sattvasthAna hotA hai aura strIvedakA kSaya ho jAne para gyAraha prakRtika sattvasthAna hotA hai| yahAeN isake Age sattvasthAna nahIM haiM isakA kAraNa pahale hI batalA diyA hai / isa prakAra pA~ca prakRtika vandhasthAname 28,24,21,13, 12 aura 11 ye cha sattvasthAna hote haiM yaha siddha huA / zrava cAra prakRtika vandhasthAnameM jo chaha sattvasthAna hote hai isakA spaSTIkaraNa karate haiM / yaha to sunizcita hai ki cAra prakRtika bandhasthAna bhI dono zreNiyoM me hotA hai aura upazamazreNime kevala 28, 24 AMra 21 ye tIna sattvamthAna hote haiM, ataH yahA~ upazamazreNikI apekSA ye tIna sattvasthAna prApta hue / ava rahA capakazreNikI apekSA vicAra so aisA niyama hai ki jo jIva napusaka vedake udayake sAtha kSapakazreNi para car3hatA hai vaha napusakaveTa aura strIvedakA kSaya eka sAtha karatA hai aura isake isI samaya puruSavedakI vandhavyucchitti ho jAtI hai| tadanantara isake puruSaveda ra hAsyAdi chahakA eka sAtha kSaya hotA hai| yadi koI jIva strIvedake udayake sAtha kSapakazreNi para car3hatA hai to yaha jIva pahale napuMsakavedakA kSaya karatA hai / tadanandara antarmuhUrta kAlameM strI vedakA kSaya karatA hai / phira puruSaveda aura hAsyAdi chahakA 1 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .118 saptatikAprakaraNa eka sAtha kSaya karatA hai| kintu isake bhI strIvedakI kSapaNAke samaya puruSavedakI bandhavyucchitti ho jAtI hai| isa prakAra cUMki strIveda aura napuMsaka vedake udayase kSapakA Ni para car3he hue jIvake yA to strIveTakI kSapaNAke antima samayameM yA strIveda aura napusakavedakI kSapaNAke antima samayame puruSavedakI vandhavyucchitti ho jAtI hai ataH isa jIvake cAra prakRtika bandhasthAnameM vedake udayake vinA eka prakRtikA udaya rahate hue gyAraha prakRtika sattvasthAna prApta hotA hai| tathA yaha jIva purupaveda aura hAsyAdi chahakA kSaya eka sAtha karatA hai ata. isake pA~ca prakRtika sattvasthAna na prApta hokara cAra prakRtika sattvasthAna prApta hotA hai| kintu jo jIva puruSavedake udayase kSapakaNI para car3hatA hai usake chaha nokapAyoke kSaya honeke samaya hI purupavedakI bandhavyucchitti hotI hai, ataH isake cAra prakRtika vandhasthAname gyAraha prakRtika sattvasthAna nahIM prApta hotA kintu pA~ca prakRtika sattvasthAna prApta hotA hai| isake yaha sattvasthAna do samaya kama do prAvali (1) kaSAyaprAbhUtakI cUNimeM pA~ca prakRtika sattvasthAnakA jaghanya aura utkRSTa donoM prakArakA kAla eka samaya kama do zrAvalipramANa batalAyA hai| yathA 'paMcaNhaM vihattio kevacira kAlAdo ? jahaNNukkasseNa do zrAvaliyAo smyuunnaao| isakI TIkA jayadhavalAmeM likhA hai ki krodhasajvalana aura puruSavedake udayase kSapakauNi para caDhe hue jIvake saveda bhAgake dvicarama samayameM chaha nokaSAyoMke sAtha puruSavedake prAcIna satkarmakA nAza hokara saveda bhAgake antima samayameM puruSavedake eka samaya kama do zrAvali pramANa navaka samayaprabaddha pAye jAte haiM, isaliye pA~ca prakRtika sattvasthAnakA jaghanya aura utkRSTa donoM prakArakA kAla eka samaya kama do zrAvali pramANa prApta hotA hai| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhasthAnatrikake saMvedha bhaMga 113 kAla taka rahakara tadanantara antarmuhUrta kAlataka cAra prakRtika sattvasthAna prApta hotA hai / ata cAra prakRtika vandhasthAnameM 28, 24, 21, 11, 5 aura 4 ye chahaM sattvasthAna hote haiM yaha siddha huA / va tIna, do aura eka prakRtika vandhasthAnomeMse pratyekame pA~ca paoNca sattvasthAna hote haiM isakA spaSTIkaraNa karate haiM -- eka bAta to sarvatra sunizcita hai ki upazamazra NIkI apekSA pratyeka vandhasthAname 28, 24 aura 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| vicAra kevala paka gikI apekSA karanA hai| so isa sambandhameM aisA niyama hai ki saMjvalana krodhakI prathama sthiti eka AvalipramANa zeSa rahane para vandha, udaya aura udIraNA ina tInokI eka sAtha vyucchitti ho jAtI hai aura tadanantara tIna prakRtika vandha hotA hai parantu usa mamaya sajvalana krodhake eka Avali pramANa prathama (1) karmakANDa gAthA 663 meM cAra prakRtika vandhasthAnameM do prakRtika aura eka prakRtika ye do udayasthAna tathA 28, 24, 21, 13, 12, 11, 5 aura 4 prakRtika ye ATha sattvasthAna batalAye haiN| yathA 'dugamegaM ca ya sataM pundaM vA zratthi paNagadugaM / ' isakA kAraNa batalAte hue gAthA 484 meM likhA hai ki jo jIva strIveda va napumakavedake udaya ke sAtha zreNi para car3hatA hai usake strIveda yA napusakavedake udayake dvicarama samayameM puruSavedaka bandhavyucchiti ho jAtI hai / yahI sababa hai ki karmakANDameM cAra prakRti vandhasthAnake samaya 13 aura 12 prakRtika ye do sattvasthAna aura batalAye haiM / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 saptatikAprakaraNasthitigata dalikako aura do samaya kama do Avali pramANa samaya prabaddhako chor3akara anya sabakA kSaya ho jAtA hai / yadyapi yaha bhI do samaya kama do Avali pramANa kAlake dvArA kSayako prApta hogA kintu java taka kSaya nahIM huA hai taba taka tIna prakRtika bandhasthAname cAra prakRtika sattva pAyA jAtA hai| aura isake kSayako prApta ho jAne para tIna prakRtika bandhasthAnameM tIna prakRtika sattva prApta hotA hai jo antamuhUrta kAla taka rahatA hai| isa prakAra tIna prakRtika bandhasthAnameM 28, 24, 21, 4 aura 3 ye pA~ca sattvasthAna hote hai yaha siddha huaa| isI prakAra saMjvalana mAnakI prathama sthiti eka Avali pramANa zeSa rahane para bandha, udaya aura udIraNA ina tInokI eka sAtha vyucchitti ho jAtI hai aura usa samayake bAda do prakRtika bandha hotA hai| para usa samaya saMjvalana mAnake eka prAvali pramANa prathama sthitigata dalikako aura do samaya kama do zrAvali pramANa samayaprabaddhako chor3akara anya sabakA kSaya ho jAtA hai| yadyapi yaha zepa satkarma bhI do samaya kama do Avali pramANa kAlake dvArA kSayako prApta hogA kintu jaba taka isakA kSaya nahIM huA hai taba taka do prakRtika bandhasthAnameM tIna prakRtika sattva pAyA jAtA hai| pazcAt isake kSayako prApta ho jAne para do prakRtika bandhasthAname do prakRtika sattvasthAna hotA hai jo antarmuhUrta kAla taka rahatA hai| isa prakAra do prakRtika bandhasthAnameM 28, 24, 21.3 aura 2 ye pA~ca sattvasthAna hote haiN| isI prakAra saMjvalana mAyAkI prathama sthiti eka Ava Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake savedha bhaMga 121 lipramANa zeSa rahane para vandha, udaya aura udIraNAkI ekasAtha vyucchitti ho jAtI hai aura usake bAda eka prakRtika vandha hotA hai parantu usa samaya saMjvalana mAyAke eka zrAvalipramANa prathama sthiti gata dalikako aura do samaya kama do AvalipramANa samaya prabaddhako choDakara zepa sabakA kSaya ho jAtA hai| yadyapi yaha zepa satkarma bhI do samaya kama do zrAvalipramANa kAlake dvArA kSayako prApta hogA kintu jaba taka imakA kSaya nahIM huA hai taba taka eka prakRtika vandhasthAna meM do prakRtika sattva pAyA jAtA hai| pazcAt isakA kSaya ho jAne para eka prakRtika vandhasthAna me eka sajvalana lobhakA mattva rahatA hai| isa prakAra eka prakRtika vandhasthAname 28, 24, 21, 2 aura 1 ye pA~ca sattva sthAna hote haiM yaha midva huaa| ___ ava bandhake abhAva me cAra sattvasthAna hote hai isakA khulAsA karate haiN| bAta yaha hai ki jo upazamazreNi para car3ha kara sUkSma samparAya guNasthAnako prApta hotA hai usake mohanIyakA vandha to nahIM hotA kintu usake 28 24 aura 21' ye tIna sattvasthAna sambhava haiN| tathA jo napakANI para ArohaNa karake sUkSma sampa rAya guNasthAnako prApta hotA hai usake eka sUkSma lobhakA hI sattva pAyA jAtA hai| ata siddha huA ki candhake abhAva me 28, 24 21 aura 1 ye cAra sattvasthAna hote haiN| mohanIya karmake vandha, udaya aura sattAsthAnoke aMgokA bApaka koSThaka Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 saptatikAprakaraNa [20] sattAsthAna - u.co. . |om Sm.GM 20 28, 27, 26 28, 27, 26 28, 27, 26 28 28 28 4 / 17 14 28, 24 21 28, 27, 24, 23, 22, 21 656 " " 432 | 28, 27, 24. 23, 22 120 28, 24, 21 18432 | 28, 24, 23, 22, 21 504, 20, 24, 23, 22, 21 192/ 28, 24, 23, 22 / 28, 24, 21 360 | 28, 24, 23, 22, 21 432 | 28, 24, 23, 22, 21 24 7/168 / 28, 24, 23, 23 28, 24, 21, 13, 12 28, 24, 21, 11, 5, 4 20, 24, 21, 4, 3 28,24, 21. 3 2 28, 24, 21, 2,1 . 10. 1 1 1 28, 24, 21, 1 11.000001. _____28, 24, 21 40683 udayapada 6647 padavRnda / w0/0mm or com 243som20:20 u0pa0 012 - - 4 - Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake bandhasthAna 123 sUcanA-jina AcAryoM kA mata hai ki cAra prakRtika bandhasthAnameM do aura eka prakRtika udayasthAna hotA hai, unake matase 12 udayapaTa aura 24 paTavRnda bar3hakara unakI saMkhyA kramaH 995 aura 6971 prApta hotI hai| aba isa saba kathana kA upasahAra karake nAma karmake kahane kI pratitrA karate hai dasanavapannarasAI baMdhodayasantapayaDiThANAI / bhaNiyAi~ mohaNije itto nAma paraM bocchaM // 23 // artha-mohanIya karmake vandha, udaya aura sattvasthAna kramase dasa nI aura pandraha khe| aba Age nAmakarma kA kathana karate haiN| vizeSArtha-ima upasaMhAra gAthAkA yaha abhiprAya hai ki yahA~ taka mohanIya karmake dasa vadhasthAna, nau udayasthAna aura pandraha satvasthAnoMkA, unake mambhava bhagokA aura vandha, udaya tathA sattvasthAnake saMvaidha bhaMgokA kathana kiyA, aba nAma karmameM sambhava ina saba vizepatAzrIkA kathana karate haiN| 10. nAmakarma ava sabase pahale nAma karmake bandhasthAnokA kathana karate haiM (1) 'dasaNavapaNNarasAi bNdhodysttpydditthaannaanni| bhaNidANi mohaNije etto NAma para voccha |'---go0 karma0 gA0 518 / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 saptatikAprakaraNa tevIsa paraNavIsA chabbIsA avIsa gunntiisaa| tIsegatIsamekaM baMdhaTTANANi NAmassa / / 24 // artha-nAma karmake teIsa prakRtika, paJcIsa prakRtika, chabbIsa prakRtika, aTThAIsa prakRtika, unatIsa prakRtika, tIsa prakRtika, ikatIsa prakRtika aura eka prakRtika ye ATha bandhasthAna hote haiN| vizepArtha-isa gAthAma nAma karmake teIsa prakRtika Adi ATha vandhasthAna hote haiM yaha batalAyA hai| Age inhIMkA vistArase vicAra kiyA jAtA hai-vaise to nAmakarmakI uttara prakRtiyA~ tirAnave hai para unamese eka mAtha kitanI prakRtiyokA bandha hotA hai, isakA vicAra ina ATha vandhasthAnome kiyA hai| usameM bhI koI tithaMcagatike, koI manuSyagatike, koI devagatike aura koI naraka gatike prAyogya vandhasthAna hai| aura isase unake aneka avAntara bheTa bhI ho jAte hai ata. Age ina avAntara bhedoke sAtha hI vicAra karate haiM-tithaMcagatike yogya bandha karanevAle jIvake sAmAnyase 23,25,26,29 aura 30 ye paoNca bandhasthAna hote hai| unameM bhI ekendriyake yogya prakRtiyoMkA vandha karanevAle jIvake 23, (1) 'gAmassa kammarasa aTTa hANANi ekatIsAe tIsAe eguNatIsAe aTThavIsAe chabbIsAe paNuvIsAe tevIsAe ekisse hANaM cedi / -jo0 cU0 ThA0 sU0 60 / 'tevIsA paNutrIsA chabbIsA ahavIsa guNatIsA / tIsegatIsa ego vadhaDhANAi nAme'ha ||--pnycsN0 saptati0 gA0 55 / tevIsaM paNavIsa incIsa ahavIsamugatIsa / tIsekatIsameva eko vadho duseDimmi ' -go0 karma* gA0 52 / (2) 'tirikkhagadiNAmAe paMca hANANi tIsAe egUNatIsAe chantrIsAe paNuvIsAe tevogAe hANaM cedi|'-jii0 cU0 hA sU0 63 / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake vandhasthAna 125 25 aura 26 ye tIna bandhasthAna hote haiM / unameMse 23 prakRtika bandhasthAname tiryaMcagati, tiryaMcagatyAnupUrvI ekendriyajAti, audArika zarIra, tejasazarIra, kArmaNazarIra, huNDasaMsthAna, varNa, rasa, gandha, sparza, agurulaghu, upaghAtanAma, sthAvaranAma, sUkSma aura vAdara inameM se koI eka, aparyAptaka nAma, pratyeka aura sAdhAraNa inameM se koI eka, sthira, zubha, durbhaga, zranAdeya, ayaza kIrti aura nirmANa ina teIsa prakRtiyokA bandha hotA hai / ata ina teIsa prakRtiyoMke samudAyako eka teIsa prakRtika bandhasthAna kahate hai / yaha candhasthAna aparyApta ekendriyake yogya prakRtiyokA bandha karanevAle mithyAdRSTi tiryaMca aura manuSya ke hotA hai| yahA~ bhaMga cAra prApta hote hai / yathA -- yaha Upara vatalAyA hI hai ki bAdara aura sUkSmameM se kisI ekakA tathA pratyeka aura sAdhAraNa mese kisI ekakA bandha hotA hai / aba yadi kisIne eka bAra vAdarake sAtha pratyekakA aura dUsarI bAra cAdara ke sAtha sAdhAraNakA bandha kiyA / isI prakAra kisIne eka vAra sUkSmake sAtha pratyekakA aura dUsarI bAra sUkSmake mAtha sAdhAraNakA bandha kiyA to isa prakAra teIsa prakRtika vandhasthAnameM cAra bhaga prApta ho jAte haiM / pazcIma prakRtika bandhasthAnameM- tiryaMcagati, tiryacagatyAnupUrvI, ekendriyajAti, audArika zarIra, taijasazarIra, kArmaNa zarIra, huNDasaMsthAna, varNAdi cAra, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, ucchrAsa, sthAvara, vATara aura sUkSmameM se koI eka, paryAptaka, pratyeka aura sAdhAraNa meM se koI eka sthira aura asthirameMse koI eka, zubha aura azubhase koI eka, yazaHkIrti aura yaza kIrtimese koI eka, dubhaMga, nAdeya aura nirmANa ina pacIsa prakRtiyokA bandha hotA hai / 'ataH 'ina paccIsa 'prakRtiyoke' samudAyako eka paccIsa prakRtika bandhasthAna kahate haiN| yaha bandhasthAna paryApta Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 126 saptatikAprakaraNa ekendriyake yogya prakRtiyoMkA bandha karanevAle mithyAdRSTi tirvaca, manuSya aura devake hotA haiM / yahA~ bhaGga vIsa prApta hote haiN| yathA - jaba koI jIva bAhara, paryApta aura pratyekkA bandha karatA hai taba usake sthira aura asthirameMse kisI ekakA, zubha aura zubhase kisI ekkA tathA yazaHkIrti aura yaza kIrtise kisI ekkA vanya honeke kAraNa dhATha maMga prApta hote haiM / tathA jaba koI jIva vAdara, paryApta aura sAdhAraNa kA bandha karatA haiM taba usake yazaHkIrtikA bandha na hokara kevala yaza kIrtikA hI vandha hotA hai| kahA bhI hai 'no suhumatigeNa jasaM / ' arthAt 'sUkSma. sAdhAraNa aura aparyAtaka inameMse kisI ekakA bhI vanya hote samaya yaza kIrtikA bandha nahIM hotA / ' a. yahA~ yazaHkIti aura yaza kIrtike nimittase to bhaMga sambhava nahIM / ava rahe sthira asthira aura zubha azubha ye do yugala so inakA vikalpase candha sambhava haiM / arthAt sthirake sAtha bhI ekavAra zubhakA aura ekavAra azubhakA tathA isI prakAra asthirake sAtha bhI ekavAra zubhakA aura eka vAra azubhakA bandha sambhava hai, ataH yahA~ kula cAra bhaMga hue| isI prakAra jaba koI jIva sUkSma aura paryAptakakA bandha karatA hai taba usake yazaH kIrti aura ayazaHkIrti inameMse to eka ayazaHkIrtikA hI bandha hotA hai, kintu pratyeka aura sAdhAraNameMse kisI ekakA, sthira aura asthirameMse kisI ekakA tathA zubha aura azubha meM se kisI ekakA bandha honeke kAraNa ATha bhaMga prApta hote haiM / isa prakAra pIsa prakRtika vanyasthAnake kula bhaMga bIsa hote haiM / tathA chavIsa prakRtika vanvasthAnameM tiyaMcagati, tiryacagatyAnupUrvI, ekendrijAti, cauhArikzarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, huNDa 1. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake bandhasthAna 127 saMsthAna, varNAdi cAra, agurulaghu, parAghAta, upaghAta, ucchAsa, sthAvara, Atapa aura udyotamese koI eka, bAdara, paryAptaka, pratyeka sthira aura asthirameMse koI eka, zubha aura azubhameMse koI eka, durbhaga, anAdeya, yaza kIrti aura ayazaHkIrtimese koI eka tathA nirmANa ina chabbIsa prakRtiyokA bandha hotA hai, ata. ina chabbIsa prakRtiyoke samudAyako eka chabbIsa prakRtika bandhasthAna kahate haiN| yaha vandhasthAna paryAptaka aura vAdara ekendriyake yogya prakRtiyokA Atapa aura udyotameMse kisI eka prakRtike sAtha bandha karanevAle mithyAdRSTi tiryaMca, manuSya aura devake hotA hai| yahaoN bhaga solaha hote hai| jo Atapa aura udyotamese kisI ekakA, sthira aura asthirameMse kisI ekakA, zubha aura azubhameM se kisI ekakA tathA yaza kIrti aura ayaza kIrtimese kisI ekakA bandha honeke kAraNa prApta hote haiN| Atapa aura udyotake sAtha sUkSma aura sAdhAraNakA bandha nahIM hotA, ataH yahA~ sUkSma aura sAdhAraNake nimittase prApta honevAle bhaga nahIM khe| isa prakAra ekendriya prAyogya 23, 25 aura 26 ina tIna bandhasthAnoke kula bhaga 4+20+16%=40 hote haiN| kahA bhI hai__ 'cattAri vIsa solasa bhagA egidiyANa cattAlA / ' arthAt ekendriya sambandhI 23 prakRtika bandhasthAnake cAra, 25 prakRtika bandhasthAnake bIsa aura 26 prakRtika bandhasthAnake solaha isa prakAra kula cAlIsa bhaga hote haiN| ___ dvIndriyake yogya prakRtiyoMko bA~dhanevAle jIvake 25, 29 aura 30 ye tIna bandhasthAna hote hai| inameMse paccIsa prakRtika bandhasthAname-tiryaMcagati, tithaMcagatyAnupUrvI, dvIndriyajAti, audArikazarIra, vaijasazarIra, kArmaNazarIra, huNDasaMsthAna, sevArtasaMhanana, audArika prAMgopAMga, varNAdicAra, agurulaghu, upaghAta, Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 saptatikAprakaraNa : asa, cAdara, aparyAptaka, pratyeka, asthira, azubha, durbhaga, anAdeya, ayaza:kIrti aura nirmANa ina pacIsa prakRtiyokA vandha hotA hai| ata: inakA samudAya rUpa eka paccIsa prakRtika vandhasthAna kahalAtA hai / isa sthAnako aparyAptaka dvIndriyake yogya prakRtiyoko vA~dhanevAle mithyAraSTi manuSya aura tica bA~dhate haiN| yahA~ aparyAptaka prakRtike sAtha kevala azubha prakRtiyoMkA hI vandha hotA hai zubha prakRtiyokA vandha nahIM hotA, ataH eka hI bhaMga hotA hai| ina pacIsa prakRtiyomese aparyAptako ghaTAkara parAghAta, ucchAsa, aprazastavihAyogati, paryAptaka aura duHsvara ina pA~ca prakRtiyoke milA denepara unatIsa prakRtika vandhasthAna hotA hai| isakA kathana isa prakAra karanA cAhiye--tiryaMcagati, tithaMcagatyAnupUrvI, dvIndriyajAti, audArikazarIra, audArika zrAgopAMga, taijasazarIra, kArmaNazarIra, huNDasaMsthAna, sevArtasahanana, varNAdi cAra, agurulaghu, parAghAta, upaghAta, ucchrAsa, aprazastavihAyogati, trasa, vATara, paryAptaka, pratyeka, sthira aura asthirameMse koI eka, zubha aura azubhamese koI eka, dusvara, durbhaga, anAdeya, yaza kIrti aura ayaza.kIrtimese koI eka tathA nirmANa isa prakAra unatIsa prakRtika vandhasthAnameM ye unatIsa prakRtiyA~ hotI haiM, ataH inakA samudAya rUpa eka unatIsa prakRtika vandhasthAna kahalAtA hai| yaha candhasthAna paryAptaka dvIndriyake yogya prakRtiyoko bA~dhanevAle mithyADaSTi jIvake hotA hai| yahA~ para sthira-asthira, zubha-azubha aura , yaza kIrti-ayaza.kIrti ina tIna yugalomese pratyeka prakRtikA vikalpase vandha hotA hai, ata: ATha bhaMga prApta hote haiN| tathA ina unatIsa prakRtiyoMmeM udyota prakRtike milA denepara tIsa prakRtika, vandhasthAna hotA hai. isa sthAnako sI paryApta-do indriyUke yogya prakRtiyoko ,bA~dhanevAlA mizyAdRSTi hI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake bandhasthAna 129 bA~dhatA hai / yahA~ bhI ve hI ATha bhaga hote haiM / isa prakAra kula bhaMga satraha hote haiM / tInendriya aura cauindriyake yogya prakRtiyoMko bA~dhanevAle mithyAdRSTi jIvake bhI pUrvokta prakArase tIna tIna bandhasthAna hote hai / kintu itanI vizeSatA hai ki tInendriyake yogya prakRtiyo me tInaindriya jAti aura cauindriyake yogya prakRtiyo meM cauDadriyajAti kahanI cAhiye / bhaga bhI pratyekake satraha satraha hote haiM / isa prakAra kula bhaga ikyAvana hote haiM / kahA bhI hai 'ega TU vigaliMdiyAraNa igavaNa tiraha pi / ' arthAt 'vikalatrayamese pratyekake yogya vedhanevAle, 25, 29 aura 30 prakRtika vandhasthAnoke kramaza eka, ATha aura ATha bhaMga hote hai / tathA tInoke milAkara ikyAvana bhaga hote haiM / ' tiryaMcagati pacendriyake yogya prakRtiyoM kA bandha karanevAle jIva ke 25, 29 aura 30 ye tIna vandhasthAna hote haiM / inameM se paccIsa prakRtika vandhasthAna to vahI hai jo dvIndriyake yogya paccIsa prakRtika vandhasthAna banalA zrAye haiM / kintu vahA~ dvIndriya jAti kahI hai so usake sthAna me pacendriya jAti kahanI cAhiye / yahA~ eka bhaga hotA hai / unatIma prakRtika vandhasthAna meM tiryaMcagati, tiryaMcagatyAnupUrvI pacendriyajAti, audArika zarIra, audArika AgopAga, taijasazarIra, kArmaNazarIra, chaha sasthAnome se koI eka sasthAna,chaha sahananomese koI eka sahanana, varNAdika cAra, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, ucchrAsa, prazasta aura aprazasta vihAyogati mese koI eka, trasa, bAdara, paryAptaka, pratyeka, sthira aura asthirame se koI eka zubha aura azubhameM se koI eka, subhaga aura durbhagame se koI eka susvara aura duHsvarameMse koI eka, Adeya aura 9 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 saptatikAprakaraNa anAdeyamese koI eka, yazaHkIrti aura ayaza kIrti se koI eka tathA nirmANa ina unatIsa prakRtiyokA bandha hotA hai, ataH inakA samudAya rUpa eka unatIsa prakRtika vandhasthAna kahalAtA hai| yaha bandhasthAna paryApta tiyeca pacendriyake yogya prakRtiyoko vAdhanevAle cAro gatike mithyAdRSTi jIvake hotA hai / yadi isa bandhasthAnakA bandhaka sAsvAdanasamyagdRSTi hotA hai to usake prArambhake pAMca sahananomese kisI eka saMhananakA aura prArambhake pAMca sasthAnomeM se kisI eka saMsthAnakA bandha hotA hai, kyoki iMDasaMsthAna aura sevAta sahananako sAsvAdanasamyagdRSTi nahIM bAMdhatA hai aisA niyama hai| yathA 'huDa asaMpattaM va sAsaNo Na vdhi|' arthAt 'sAsvAdana samyagdRSTi jIva huMDasaMsthAna aura asaMprApta saMhananakA vandha nahIM krtaa|' __isa unatIsa prakRtika bandhasthAname sAmAnyase chaha saMhananome se kisI eka sahananakA, chaha sasthAnomeMse kisI eka sasthAnakA prazasta aura aprazasta vihAyogatimeMse kisI eka vihAyogatikA, sthira aura asthiramese kisI ekakA, zubha aura azubhamese kisI ekakA, subhaga aura durbhagameMse kisI ekakA, susvara aura du svarameM se kisI ekakA, Adeya aura anAdeyameMse kisI ekakA tathA yazaHkIrti aura ayazaHkIrtimeMse kisI ekakA vandha hotA hai ata ina saba saMkhyAoko paraspara guNita kara dene para 4608 bhaMga prApta hote haiN| yathA-646x2x2x2x2x2x2x2 =4608 / jaisA ki pahale likha Aye hai ki isa sthAnakA bandhaka sAsvAdana samyagdRSTi bhI hotA hai kintu isake pAca saMhanana aura pAMca sasthAnakA hI bandha hotA hai, isaliye isake 5454242 42x2x2x2x2=3200 bhaMga prApta hote haiN| kintu inakA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake bandhasthAna 131 antarbhAva pUrvokta bhaMgomeM hI ho jAtA hai, isaliye inheM alagase nahIM ginAyA hai| isa vandhasthAnameM eka udyAta prakRtike milA dene para tIsa prakRtika vandhasthAna hotA hai| jima prakAra unatIsa prakRtika vandhasthAname mithyAvaSTi aura sAsvAdana samyagdRSTi kI apekSA vizeSatA batalA Aye hai usI prakAra yahAM bhI vahI vizeSatA samajhanA caahiye| ata yahA~ bhI sAmAnyase 4608 bhaga hote haiN| kahA bhI hai 'guNatIse tIse vi ya bhaGgA aTTAhiyA chayAlasayA / paciMdiyatirijoge paNavIse vadhi bhagiko / ' arthAt 'pacendriya tiryacake yogya unatIsa prakRtika vandhasthAnameM 4608, tIsa prakRtika vandhasthAname 4608 aura paccIsa prakRtika vandhasthAnameM eka bhaga hotA hai| ___ isa prakAra pacendriya tiryacake yogya tIna vandhasthAnI ke kula bhaga 4608+4608+1=9217 hote haiN| inameM ekendriyake yogya bandhasthAno ke 40 dvIndriyake yogya vandhasthAnoke 17, trIndriya ke yogya bandhasthAnoMke 17 aura cauindriyake yogya vandhasthAnoMke 17 bhaga milAne para tiyaMcagati sambandhI vandhasthAnoMke kula bhaGga 9217+40+51-9308 hote haiN| ___ manupyaMgatike yogya prakRtiyo ko vAdhanevAle jIvake 25, 29 ora 30 ye tIna vandhasthAna hote haiN| inameMse paccIma prakRtika vandhasthAna vahI hai jo aparyApta dvIndriyake yogya vandha karanevAle jIvake kaha Aye haiN| kintu itanI vizeSatA hai ki yahA manuSya. gati, manuSyagatyAnupUrvI aura pacendriya jAti ye tIna prakRtiyAM kahanI caahiye| unatIsa prakRtika bandhasthAna tIna prakArakA hai| (1) 'maNusagadiNAmAe tiNNi hANANi tIkSAe egaNIsAe paNucIsAe ThANa cedi|-jii0cuu0 hA0 sU0 24, Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 saptatikAprakaraNa eka mithyAdRSTi kI apekSA hotA hai / dUsarA sAmbAdana samyagdRSTikI apekSA hotA hai aura tIsarA samyagmithyAdRSTi yA aviratasamyagdRSTi jIvokI apekSA hotA hai / inameM se prArambhake do pahale ke samAna jAnanA cAhiye / zrarthAt jisa prakAra mithyAdRSTi aura mAmvAdamyaSTi ke niryacaprAyogya unatIsa prakRtika vandhasthAna vatalA Aye haiM usI prakAra yahAM bhI jAnanA cAhiye / kintu yahAM bhI niryacagatike yogya prakRtiyoko nikAlakara unake sthAnameM manuSyagati ke yogya prakRtiyAM milA denA cAhiye / tIsare prakArake bandhasthAname manuSyagati, manuSyAnupUrvI, paMcendriyajAti, zradArika zarIra, audArika dhAgopAMga, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasra saMsthAna, vajrabhanArAcasaMhanana, varNAdika cAra, agurulaghu. upaghAta parAghAta, ucchvAsa, prazantavihAyogati, trasa, cAdara, paryApta pratyeka, sthira aura asthirameMse koI eka, zubha aura azubha mese koI eka, subhaga, susvara, vyADeya, yaza kIrti aura ayaza kIrti se koI eka tathA nirmANa ina unatIsa prakRtiyokA bandha hotA hai / yahA~ tIno prakAra ke unatIsa prakRtika vandhasthAna meM sAmAnyase pUrvokta prakAra se 4608 bhaMga hote haiM / yadyapi guNagdhAna bhedase yahA bhagomeM bheda ho jAtA hai para guNabhthAnabhedakI vivakSA na karake yahAM 4608 bhaga kahe gaye hai| tathA isame tIrthakara prakRtike milA dene para tIsa prakRtika bandhasthAna hotA hai / isa bandhasthAname sthira aura asthira mese kisI ekakA, zubha aura azubhase kisI ekakA tathA yaza kIrti aura yaza kIrtime se kisI ekkA bandha hotA hai / ata ina saba saMkhyAo ko paraspara guNita karane para 2x2x2=8 bhaMga prApta hote haiM / isa prakAra manuSyagatike yogya 25, 29 aura 30 prakRtika bandhasthAnoM meM kula bhaMga 1+4608 + 8 = 4617 hote / kahA bhI haiM ! I Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake vandhasthAna 133 'paNuvIsayammi ekko chAyAlasayA aDuttara gutIse / maNutIse'Ta u savve chAyAlasayA u sttrsaa||' arthAt 'manuSyagatike yogya paccIsa prakRtika vandhasthAnameM eka, unatIma prakRtika vandhasthAnameM 4608 aura tIsa prakRtika vandhasthAname 8 bhaga hote haiN| ye kula bhaMga 4617 hote haiN|' devaMgatike yogya prakRtiyoko vAdhanevAle jIvake 28, 29, 30 aura 31 ye cAra vandhasthAna hote haiN| unameMse 28 prakRtika bandhasthAnameM-devagati, devagatyAnupUrvI, pacendriyajAti, vaikriyazarIra, vaikriya AgopAga, taijasa zarIra, kArmaNazarIra, samacaturastra saMsthAna, varNAdi cAra, agurulaghu, parAghAta, upaghAta, ucchAsa, prazastavihAyogati, trasa, vAdara, paryAptaka, pratyeka, sthira aura asthirameMse koI eka, zubha aura azubhameMse koI eka, subhaga, susvara, prAdeya, yaza. kIrti aura ayaza kIrtimeMse koI eka tathA nirmANa ina aTThAIsa prakRtiyokA bandha hotA hai / ata inakA samudAya eka vandhasthAna hai| yaha bandhasthAna devagatike yogya prakRtiyokA vadha karanevAle mithyASTi, mAsvAdanasamyagdRSTi, samyagmithyASTi, aviratasamyagdRSTi, dezavirata aura sarvavirata jIvoke hotA hai / yahA sthira aura asthirameMse kisI ekakA, zubha aura azubhameMse kisI ekakA tathA yaza kIrti aura ayaza kIrtimeMse kisI ekakA bandha hotA hai ata ukta sakhyAokA paraspara guNA karane para 2x2x2%D8 bhaga prApta hote haiN| isa aTThAIma prakRtika vandhasthAnameM tIrthakara prakRtike milAne para unatIsa prakRtika vandhasthAna hotA hai| tIrthakara prakRtikA vandha aviratasamyagdaSTi Adi guNasthAnome hI hotA hai, ata. yaha vandhasthAna aviratasamyagvaSTi Adi jIvoke hI vedhatA hai| (1) 'devagadiNAmAe paca hANANi ekattIsAe tIsAe eguNatIsAe avIsAe ekasme dvArA cedi|-jii0 cU0 TThA0 sU. 15 / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 saptatikAprakaraNa yahA~ bhI 28 prakRtika vanyasyAnake samAna ATha bhaMga hote haiN| nIsa prakRtika vanyanyAnameM-devagati, devagatyAnupUrvI, paMcendriya jAni, vaikriyazarIra, vaikriya AMgopAMga.AhAraka zarIra, AhAraka AMgopAga, taijama zarIra, kArmaNazarIra, samacaturasra saMnyAna, varNAdi cAra.agullaghu upaghAta.parAghAta, ucchvAsa prazasta vihAyogati,basa, bAdara,paryApraka, pratyeka,zubha,nthira, subhaga, musvara, Adeya, yaza cIrti aura nirmANa ina tosa prakRtiyA~kA vandha hotA hai, ata: inakA samudAyalpa eka nyAna hotA hai| isa sthAnameM saba zubha karmokA hI baMdha hotA hai ata' yahAM eka hI bhaMga prApta hotA hai| isa vandhanyAnameM eka tIrthakara prakRtike milA dene para ikatIsa prakRtika vanyasthAna hotA hai| yahA~ bhI eka bhaMga hotA hai| isa prakAra devagatika yoga cAra vandhasthAnoM meM kula bhaMga 18 hote haiN| kahA bhI hai 'aTThaha eca ecaka aTThAra devajogesu / ' __ arthAt 'devagatike yogya 28, 29,30 aura 31 ina vandhasthAnoM meM kramazaH ATha, pATha, eka aura eka bhaMga hote haiN| naraka gatike yogya prakRtiyoM kA vadha karanevAle jIvake aTThAIsa prakRtika eka vanvatthAna hotA hai| isameM narakagati, narakagatyAnupUrvI, paMcendriya jAti, vainiya zarIra, vaikriya AMgopAMga, taijasa (1) natya imaM ahAvIpAe hANaM girayagadI paMtridiyajAdI veviyanakanmaiyasarIraM huMusaThaNaM veTaviyaroratraMgovaMga vagavarasaphasaM NirayagaDapApogANupuvI agutthalahu-vavAda-paraghAda-utsAsaM apyasatyavihAyagaI vasa-vAdara panaca-yatteyasarIra-athira-amuha-duhaga dussara-aNAdeva ajamakrittiNimiNaNAmaM / edAvi ahAvIpAe payahINamenhi va hANaM n Nirayagadi paMciMdira pabattasaMyuttaM vavamANasa taM michAdihissa-jo0 . hA0 sU0 6-12 / lAkamAnApubdI agurunAla adhira-anuha-juhA vAha va hANaM / hAla Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake vanyasyAna zarIra kArmaNa zarIra, huNDasasthAna, varNAdi cAra, agurulaghu, upadhAta, parAghAta, ucchAsa, aprazasta vihAyogati, trasa, vAdara, paryApraka, pratyeka, asthira azubha, durbhaga, duvara,anAdeva,ayazaH kIrti aura nirmANa ina aTThAIsa prakRniyokA bandha hotA hai| ataH inakA samudAyalpa eka vanyasthAna hai| yaha vandhasthAna mithyASTike hI hotA hai| yahAM saba azubha prakRtiyokA hI bandha hotA hai ata yahAM eka hI bhaMga hai| ina teIsa Adi uparyukta vandhamyAnAMke atirikta eka vandhanyAna aura hai jo devagatike yogya prakRtiyokA bandhaviccheda ho jAne para apUrvakaraNa Adi tIna guNatyAnoMmeM hotA hai| isameM kevala yaza kIrtikA hI vandha hotA hai| ___ ava nisa bandhasthAnameM kula kitane bhaMga prApta hote haiM isakA vicAra karate haiM cau paNavIsA solasa nava vANauIsayA ya addyaalaa| eyAluttara chAyAlasayA ekaka baMdhavihIM // 25 // artha-teIsa Adi vanyasyAno me krama se cAra, paccIsa, molaha, nau. nau hajAra dau sau ar3atAlIsa, cAra hajAra chaha sau ikatAlIsa, eka aura eka bhaMga hote haiM / / 2 / / vizeSArtha-yadyapi pahale teIsa Adi bandhasthAnokA vivecana karate samaya bhaMgoM kA bhI ullekha kiyA hai para usase pratyeka vandhasthAnake samuccayarUpa bhaMgoMkA vodha nahIM hotA, ataH pratyeka vandhamyAnake samuccayarUpa bhaMgAMkA vodha karAneke liye yaha gAthA AI hai| yadyapi sAmAnyase to gAthAmeM hI vavalA diyA hai ki Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 saptatikAprakaraNa kisa bandhasthAna meM kitane bhaga hote haiM para ve kisa prakAra hote haiM isa vAtakA jJAna utane mAtrase nahIM hotA, ataH Age isI vAtakA vistArase vicAra karate haiM teIma prakRtika vandhasthAnameM cAra bhaMga hote hai, kyoki teIsa prakRtika vandhasthAna aparyApta ekendriyake yogya prakRtiyoko bA~dhanevAle jIvake ho hotA hai anyake nahIM aura isake pahale cAra bhaMga vatalA Aye haiM, ataH teIsa prakRtika vandhasthAnameM ve hI cAra bhaMga jAnanA cAhiye / paccIsa prakRtika vandhasthAname kula paccIsa bhaMga hote hai, kyoki ekendriyake yogya paccIsa prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake vIsa bhaga hote hai| tathA aparyApta doindriya, teindriya, cauindriya, tiryaMca paMcendriya aura manuSyagatike yogya paccIsa prakRtiyokA vadha karanevAle jIvake eka eka bhaMga hotA hai| isa prakAra pUrvokta vIsa bhaMgome ina paoNca bhagoke milAne para paccosa prakRtika vandhasthAnake kula paccIsa bhaGga hote hai| chabbIsa prakRtika vandhasthAnameM kula solaha bhaGga hote haiM, kyoki yaha ekendriyake yogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake hI hotA hai aura ekendriya prAyogya chabbIsa prakRtika bandhasthAname pahale molaha bhaGga batalA Aye haiM, ata. chabbIsa prakRtika bandhasthAname ve hI solaha bhaGga jAnanA caahiye| aTThAIsa prakRtika vandhasthAname kula nau bhana hote hai, kyoki devagati ke yogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIva ke 28 prakRtika vandhasthAnake ATha bhaGga hote haiM aura naraka gatike yogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake 28 prakRtika vandhasthAnakA eka bhaGga Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 nAmakarma ke bandhasthAna 137 hotA hai / yaha bandhasthAna inake atirikta anya prakArase nahIM prApta hotAta isake kula nau bhaDhna hue yaha siddha huA / unatIsa prakRtika bandhasthAnake 9248 bhaTTa hote haiM, kyoki tiryaca pacendriya ke yogya unatIsa prakRtika vandhasthAnake 4608 bhaga hote hai / manuSya gatike yogya unatIsa prakRtika vamthasthAnake bhI 4608 bhaGga hote haiM / aura Dhoindriya, teindriya aura cauindriyake yogya aura tIrthakara sahita devagatike yogya unatIsa prakRtika vandhasthAnake ATha ATha bhAga hote haiN| isa prakAra ukta bhaGgoko milAne para 29 prakRtika vandhasthAnake kula bhaga 4608 +4608+8+8+8 +8=9248 hote haiM / 30 prakRtika vandhasthAnake kula bhaga 4641 hote haiN| kyoMki tiryaMcagatike yogya tIsakA vadha karanevAleke 4608 bhaMga hote haiN| Dhoindriya, teindriya, cauindriya aura manuSyagatike yogya tIsakA bandha karanevAle jIvoke ATha ATha bhaga hote hai aura AhArakake sAtha devagatike yogya tIsakA bandha karanevAleke eka bhaga hotA hai / isa prakAra ukta bhagoko milAnepara 30 prakRtika bandhasthAnake kula bhaMga 4608+8+8+8+8+1= 4641 hote hai / tathA iktIsa prakRtika vandhasthAnakA aura eka prakRtika vandhasthAnakA eka eka bhAga hotA hai yaha spaSTa hI hai / isa prakAra ina saba bandhasthAnoke kula bhaGga 13945 hote haiM / yathA -4 + 25 + 16+9+9248 + 4641 + 1 + 1 = 13945 | isa prakAra nAmakarmake vandhasthAna aura unake kula bhaGgo kA kathana samApta huA / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 saptatikAprakaraNa nAmakarmake vandhasthAnokI ukta vizeSatAkA jJApaka koSThaka[21] aAgAmibhavaprAyogya vandhaka aparyApta ekendriya prAyogya tithaMca va manuSya 25 pra0 25 / e0 20,ve0 1, te0 1, tithaMca va manuSya 25 devA ca01, paM0ti01, manu01 paryApta ekendriya prAyogya | tiryaMca, manuSya va deva - - / deva gati prA0 8 narakagati 28 pra0 pace. ti0 va manu0 6 prA01 | ve08,te. 8, ca08, tithaMca 1240, ma0 26 pra0 pa0 ti0 4608, manu0 6248 deva 6216, 4608, deva 8 nA0 9216 ve08, te08, ca08, pa0 / ti0 4632, ma 4633) 30pra0 4641 ti04608,ma08.de01 / de04616, nA04616) 6248 | 3130 devaprAyogya - manuSya - - - / 10 aprAyogya manuSya - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 139 'ava nAmakarmake udayasthAnokA kathana karate haiMvIsigavIsA cauvIsagAi egAhiyA u igtiisaa| udayahANANi bhave nava aha ya hu~ti nAmasse // 26 // artha-nAma karmake 20, 21 prakRtika aura 24 prakRtika se lekara 31 prakRtika taka 8 tathA nau prakRtika aura ATha prakRtika ye bAraha udayasthAna hote haiN| vizepArtha- isa gAthAmeM nAmakarmake udayasthAna ginAye haiN| Age unhI kA vivecana karate haiM-ekendriya jIvake 21, 24, 25, 26 aura 27 ye pA~ca udayasthAna hote haiN| so yahA~ taijasa, kArmaNa,agurulaghu, sthira,asthira, zubha, azubha, varNAdi cAra aura nirmANa ye vAraha prakRtiyA~ udayakI apekSA dhruva haiM, kyoMki terahaveM guNasthAna taka inakA udaya sabake hotA hai| aba inameM tiryaMcagati, tithaMcagatyAnupUrvI, sthAvara, ekendriya jAti, vAdara sUkSmamese koI eka, paryApta aura aparyAptameMse koI eka, durbhaga anAdeya tathA yaza.kIrti aura ayaza.kIrti meMse koI eka ina nau prakRtiyoke milA dene para ikkIsa prakRtika udasthAna hotA hai| yaha udayasthAna bhavake apAntarAlameM vidyamAna ekendriyake hotA hai| isa udayasthAname paoNca bhaGga hote hai| jo isa prakAra haiMvAdara aparyAptaka, vAdara paryAptaka, sUkSma aparyAptaka aura sUkSma paryAptaka / so ye cAro bhaGga ayaza kIrti ke sAtha kahanA caahiye| (1) 'aDanavavIsigavIsA cavIsegahiya jAva igitiisaa| caThagaiesu bArasa udayahANAi nAmassa // ' paJca0 sapta0 gA0 73 / 'vIsa igicaThavIsa tatto ikitIsamo ti eyadhiya / udayaTThANA evaM Nava aTTha ya hoti grAmassa / ' --go0 karma gA0 562 / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 saptatikAprakaraNa tathA bAdara paryAtako yazaH kIrti ke sAtha kahane se eka bhaGga' aura prApta hotA hai / isa prakAra kula bhaGga pA~ca hue| vaise to uparyukta 21 prakRtiyomeM vikalpa rUpa tIna yugala honeke kAraNa 242x2 = 8 bhaGga prApta hone cAhiye the kintu sUkSma aura aparyAptakake sAtha yazaH kIrti kA udaya nahIM hotA ta yahA~ tIna bhaMga kama ho gaye hai / yadyapi bhavake apAntarAlame paryAptiyo kA prArambha hI nahIM hotA, phira bhI paryAptaka nAma karmakA udaya pahale samaya se hI ho jAtA hai aura isaliye apAntarAlame vidyamAna aisA jIva labdhise paryApta hI hotA hai, kyoki usake Age paryAptiyo kI pUrti niyamase hotI hai / ina ikkIsa prakRtiyo meM audArika zarIra, huNDasasthAna, upaghAta tathA pratyeka aura sAdhAraNa inameM se koI eka ina cAra prakRtiyoke milA dene para aura tiryaca gatyAnupUrvI isa eka prakRtike nikAla lene para zarIrastha ekendriya jIvake cauvIsa prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ pUrvokta pA~ca bhaGgoko pratyeka aura sAdhAraNase guNA kara denepara dasa bhaGga hote haiM / tathA vAyukAyika jIvake vaikriya zarIra ko karate samaya zradArika zarIra ke sthAname vaikriya zarIrakA udaya hotA hai, ataH isake caikriya zarIra ke sAtha bhI 24 prakRtiyokA udaya kahanA cAhiye / parantu isake kevala bAdara, paryApta, pratyeka aura ayazaH kIrti ye prakRtiyA~ hI kahanI cAhiye aura isaliye isakI apekSA eka bhaGga huA / tejaskAyika aura vAyukAyika jIvake sAdhAraNa aura yaza kIrtikA udaya nahIM hotA, ata vAyukAyikake inakI apekSA bhaGga nahI kahe / isa prakAra caubIsa prakRtika udayasthAnameM kula gyAraha bhaGga hote hai / tadanandara zarIra paryApti se paryApta ho jAne ke vAda 24 prakRtiyo meM parAghAta prakRtike milA dene para paccIsa prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ bAdara ke pratyeka aura sAdhAraNa tathA yazaH } Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 141 kIrti aura ayaza kIrtike nimittase cAra bhaGga hote hai| tathA sUkSmake pratyeka aura sAdhAraNakI apekSA ayaza kIrtike sAtha do bhaGga hote haiN| isa prakAra chaha bhaga to ye hue / tathA vaikriya zarIrako karanevAlA vAdara vAyukAyika jIva jaba zarIra paryAptise paryApta ho jAtA hai taba usake 24 prakRtiyomeM parAghAtake milAne para paccIsa prakRtiyoMkA udaya hotA hai| isaliye eka bhaGga isakA huaa| isa prakAra paccIsa prakRtika udayasthAname saba milakara sAta bhaGga hote haiN| tadanantara prANApAna paryAptise paryApta hue jIvake pUrvokta 25 prakRtiyome ucchAsake milAnepara chabbIsa prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI pahaleke samAna chaha bhaga hote haiN| athavA zarIra paryAptise paryApta hue jisa jIvake ucchAsakA udaya na hokara Atapa aura udyonameMse kisI ekakA udaya hotA hai usake chabbIsa prakRtika udayasthAna prApta hotA hai| yahA~ bhI chaha bhaGga hote haiN| yathA-Atapa aura udyotakA udaya vAdarake hI hotA hai, sUkSmake nhiiN| ata inamese udyotasahita vAdarake pratyeka aura sAdhAraNa tathA yaza kIrti aura ayaza kIrti inakI apekSA cAra bhanna hue| tathA Atapa sahita pratyekake yaza kIrti aura ayaza kIti inakI apekSA do bhaga hue| isa prakAra kula chaha bhaGga hue| AtapakA udaya vAdara pRthvIkAyikake hI hotA hai para udyotakA udaya vanaspatikAyikake bhI hotA hai| tathA vAdara vAyukAyikake vaikriya zarIrako karate samaya ucchAsa paryAptise paryApta honepara 25 prakRtiyomeM ucchAsake milAnepara 26 prakRtika udayasthAna hotA hai, ata eka yaha bhaga huaa| itanI vizeSatA hai ki agnikAyika aura vAyukAyika jIvoke Atapa udyota aura yaza kIrtikA udaya nahIM hotaa| isa prakAra 26 prakRtika udayasthAna me kula bhaMga 13 hote haiN| tathA prANApAna paryAptise paryApta jIvake Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 saptatikAprakaraNa 26 prakRtiyoMme Atapa aura udyotameMse kisI eka prakRtike milA denepara 27 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahAM chaha bhaMga hote haiN| inakA khulAmA Atapa aura udyotamese kisI eka prakRtike sAtha chavIsa prakRtika udayasthAnake samaya kara Aye haiN| isa prakAra ekendriyake paoNco udayasthAnoke kula bhaMga 5+ 11+7+13+6 =42 hote haiN| kahA bhI hai 'egidiyaudaesuM paMca ya ekAra satta terasa yaa| chaka kamaso bhagA bAyAlA huti savve vi||' arthAt 'ekendriyoMke 21, 24, 25, 26 aura 27 ina pA~ca udayasthAnomeM kramase 5, 11, 7, 13 aura 6 bhaMga hote haiN| jinakA kula yoga 42 hotA hai|' - doindriya jIvoke 21, 26, 28, 29, 30 aura 31 ye chaha udayasthAna hote hai| pahale jo cAraha dhruvodaya prakRtiyA~ batalA Aye haiM uname tiryaMcagati, tiryaMcagatyAnupUrvI, doindriyajAti, bama, vAdara, paryApta aura aparyAptamese koI eka, durbhaga, anAdeya tathA yaza.kIrti aura ayaza kIrtimeMse koI eka ina nau prakRtiyoke milAne para ikkIsa prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha udayasthAna bhavaka apAntarAlameM vidyamAna jIvake prApta hotA hai| yahA~ bhaMga tIna hote hai, kyoki aparyAptake eka ayaza.kIrtikA hI udaya hotA hai, ata' eka bhaga yaha huA aura paryAptakake yazaHkIrti aura ayaza kIrtike vikalpase ina donokA udaya hotA hai, ata. do bhaMga ye hue| isa prakAra ikkIsa prakRtika udayasthAname kula tIna bhaMga hue / ina ikkIsa prakRtiyome audArika zarIra, audArika AgopAMga, hueDasaMsthAna, sevArtasaMhanana, upadhAna aura pratyeka ina chaha prakRtiyoMko milAkara tiyeca gatyAnupUrvIke nikAla lenepara zarIrastha doindriya jIvake 26 prakRtika udayasthAna hotA Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 143 hai| yahA~ bhI pahaleke samAna tIna bhaga hote haiN| tadanantara zarIra paryAptise paryApta hue doindriya jIvake pUrvokta 26 prakRtiyome aprazasta vihAyogati aura parAghAta ina do prakRtiyoke milA denepara 28 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ yaza kIrti aura ayaza kIrtikI apekSA do bhaGga hote haiN| isake aparyAptakakA udaya nahIM hotA ata usakI apekSA bhaGga nahIM khe| tadanandara zvAsocchrAsa paryAptise paryApta honepara pUrvokta 28 prakRtiyomeM ucchAsa prakRtike milAnepara 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI yaza kIrti aura ayaza kIrtikI apekSA do bhaGga hote hai / athavA zarIra paryAptise paryApta hue jIvake udyotakA udaya honepara ucchAsake binA 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI yaza-kIrti aura ayaza kIrtikI apekSA do bhaGga prApta hote hai| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnameM kula cAra bhaGga hue| tadanantara bhASA paryAptise paryApta hue jIvake ucchrAsa sahita 29 prakRtiyoMme susvara aura du svara ina domese kisI ekake milA dene para 30 prakRtika udayamthAna hotA hai / yahA~ para susvara aura du svara tathA yaza.kIrti aura ayaza kIrti ke vikalpase cAra bhaGga hote hai| athavA prANApAna paryAptise paryApta hue jIvake svarakA udaya na hokara, yadi usake sthAnameM udyotakA udaya ho gayA to bhI 30 prakRtika udayasthAna prApta hotA hai| yahA~ yaza kIrti aura ayaza kIrtike vikalpase do hI bhaga prApta hote haiN| isa prakAra 30 prakRtika udayasthAname kula chaha bhaga hue / tadanantara svarasahita 30 prakRtika udayasthAname udyotake milAne para ikatIsa prakRtika udasyathAna hotA hai| yahA~ susvara aura du.svara tathA yaza kIrti aura ayaza kIrtike vikalpase cAra bhaMga hote haiN| isa prakAra doindriya jIvoMke chaha udayasthAnoke kula 3+3+2+4+6+4%D22 bhaga hote haiN| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 saptatikAprakaraNa isI prakAra teindriya aura cauindriya jIvomese pratyekake chaha chaha udayasthAna aura unake bhaMga vaTita kara lene cAhiye / kintu sarvatra doindriya jAtike sthAna meM teindriyoMke teindriya jAtikA aura cauindriyoke cauindriya jAtikA ullekha karanA cAhiye / isa prakAra saba vikalendriyoke 66 bhaMga hote haiM / kahA bhI hai 'tiga tiga duga cau cha u vigalANa chasaTThi hoi tirahaM pi / ' arthAt 'doindriya AdimeMse pratyekake 21, 26, 28, 29, 30 aura 31 prakRtika udayasthAno ke kramazaH 3, 3, 2, 4, 6 aura 4 bhaMga hote haiM / tathA tInoke milAkara kula 2243=66 bhana hote haiM / ' tiryaMca paMcendriyoke 21, 26, 28, 29, 30 aura 31 ye chaha udayasthAna hote haiM / inamese 21 prakRtika udayasthAname tiryaMcagati, tiryacagatyAnupUrvI, pacendriya jAti, nasa, vAdara, paryApta aura aparyAptameMse koI eka, subhaga aura durbhagamese koI eka, Aya ra anAdeyameM se koI eka, yaza kIti aura yazakIrti meM se koI eka ina nau prakRtiyoko pUrvokta bAhara dhruvodaya prakRtiyo meM milA dene para kula 21 prakRtiyokA udaya hotA hai / yaha udayasthAna 'apAntarAlameM vidyamAna tiyaMca pacendriyake hotA hai| isake nau bhaMga hai, kyoki paryAptaka nAma karmake udayame subhaga aura durbhagamese kisI ekakA, Aya aura anAdeyame se kisI ekakA tathA yazaHkIrti aura yaza kIrtimeMse kisI ekakA udaya honese 2x2x2 - 8 bhaMga prApta hue| tathA aparyAptaka nAma karmake udayame dubhaMga, anAdeya aura ayazaH kIrti ina tIna azubha prakRtiyokA hI udaya honese eka bhaMga prApta huA / isa prakAra 21 prakRtika udayasthAnameM kula nau bhaMga hote haiN| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna kinhIM AcAryoMkA mata hai ki subhagake sAtha AdeyakA aura durbhagake sAtha anAdeyakA hI udaya hotA hai, ataH isa matake anusAra paryAptaka nAma karmake udayame ina dono yugaloko yaza kIti aura ayaza kIrti ina do prakRtiyose guNita kara dene para cAra bhaga hue aura aparyAptakA eka isa prakAra 21 prakRtika udayasthAnameM kula pAca bhaga hote haiN| isI prakAra matAntarase Ageke udarasthAno me bhI bhagokI vipamatA samajha lenA caahiye| tadanamtara ADhArika zarIra, audArika agopAga, chaha sasthAnomeme koI eka sasthAna, chaha sahananomeMse koI eka sahanana, upaghAta aura prasyeka ina chaha prakRtiyoke milA dene para aura tiryaMcagatyAnupUrvIke nikAla lene para zarIrastha niyaMca pacendriyake 26 prakRtika udayasthAna hotA hai / isake bhaga 289 hote haiM, kyoki paryAptakake chaha sasthAna,chaha saMhanana aura subhaga Adi tIna yugalokI sakhyAke paraspara guNita karane para 6x6x2x2x2288 bhaga prApta hote hai| tathA aparyAptakake huNDasasthAna, sevAtasahanana, durbhaga. anAdeya aura ayaza kIrtikA hI udaya hotA hai, ata. eka yaha bhaga huA / isa prakAra 26 prakRtika udayasthAnake kula 289 bhaga prApta ho jAte hai| zarIra paryAptise paryApta hue jIvake isa chabbIsa prakRtika udayarathAname parAghAta aura prazasta aura aprazasta vihAyogatimese koI eka isa prakAra ina do prakRtiyoMke milAne para 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakne bhaga 576 hote haiM, kyoki paryAptakake jo 288 bhaga vatalA Aye haiM unheM vihAyogatidvikase guNita karane para 576 prApta hote haiN| tadanantara prANApAna paryAptise paryApta hue jIvakI apekSA isa 28 prakRtika udayasthAnameM uccAsake milA dene para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| isake bhI .pahaleke samAna 576 / bhaga hote haiN| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 saptatikAprakaraNa athavA, zarIra paryAptise paryApta hue jIvake ucchAsakA udaya nahIM hotA isaliye usake sthAnameM udyotake milA dene para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| isake bhI 576 bhaMga hote haiN| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula bhaMga 1152 hote hai| tadanantara bhASA paryAptise paryApta hue jIvake susvara aura duHsvarameMse kisI ekake milA dene para 30 prakRtika udayasthAna hotA hai| isake 1152 bhaMga hote haiM, kyoki jo pahale 29 prakRtika sthAnake uccAsakI apekSA 576 bhaMga batalA Aye hai unheM svaradvikase guNita karane para 1152 prApta hote hai| athavA prANApAna paryAptise paryApta , hue jIvake jo 29 prakRtika udayasthAna batalA Aye hai usame udyota ke milA dene para 30 prakRtika udayasthAna hotA hai| isake pahaleke samAna 576 bhaga hote haiN| isa prakAra 30 prakRtika udasthAnake kula bhaMga 1728 prApta hote haiM / tathA svarasahita 30 prakRtika udayasthAna me udyotake milA dene para 31 prakRtika udayasthAna hotA hai / isake kula bhaga 1152 hote haiM, kyoki svara prakRti sahita 30 prakRtika udayasthAnake jo 1152 bhaga kahe haiM ve ho yahA prApta hote hai| isa / prakAra prAkRta tiryacapacendriyake chaha udayasthAna aura unake kula bhaMga 9+ 289+ 576 + 1152 + 1728+ 1152 = 4906 hote hai| vaikriyazarIrako karanevAle inhIM tithaMcapaMcendriyoMke 25, 27, 28, 29 aura 30 ye pAMca udayasthAna hote haiN| pahale tiyacapaMcendriyake ikkIsa prakRtika udayasthAna batalA Aye haiM usameM , vaikriyazarIra, vaikriya AMgopAMga, samacaturasra saMsthAna, upaghAta aura pratyeka ina paoNca prakRtiyoke milA dene para tathA tiryaMcagatyAnupUrvIke nikAla lene para paccosa prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ subhaga ora durbhagameMse, kiptI ekakA, Adeya aura Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 147 anAdeyamase kisI ekakA tathA yaza kIrti aura ayaza.kIrti meMse kisI ekakA udaya honeke kAraNa 2x2x28 bhaga prApta hote hai| tadanantara zarIra paryAptise paryApta hue jIvake parAghAta aura prazasta vihAyogatike milA dene para 27 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI pahaleke samAna 8 bhaga prApta hote haiN| tadanantara prANApAna paryAptise paryApta hue jorake ucchrAsa ke milA dene para 28 prakRtika udayasthAna hAtA hai| yahA~ bhA pahaleke samAna ATha bhaga hote hai| athavA zarIra paryAptise paryApta hue jIvake yadi udyota kA udaya ho to bhA 28 prakRtika utyasthAna hAtA hai| yahA~ bho ATha bhaga hote haiN| isa prakAra 28 prakRtika udayasthAnake kula bhaga 16 hue / tadanantara bhApA payAptipte paryApta hue jIvake ucchrAma sahita 28 prakRtiyome susvarake milAne para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI ATha bhaga hote haiN| athavA prANApAna paryAprise paryApta hue jAyake ucchAsa sahita 28 prakRtiyoma udyAtake milAne para bhI 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| isake bhI ATha maga hAte haiN| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula bhaga 16 hue / tadanantara susvara sahita 29 prakRtika udayasthAnameM udyotake milAne para tosa prakRtika udayasthAna hotA hai| isake bhI ATha bhaga hote haiM / isa prakAra vaikriyazarIrako karanevAle pacendriya tiryacake kula udayasthAna pA~va aura unake kula bhaga 8+8+1+16+8=56 hote hai| ina bhagoMko pahaleke 49.6 bhagomeM milAne para saba tiryaMcoke kula udayasthAnoke 4962 bhaga hote haiN| sAmAnya manuSyoke 21, 26, 28, 29 aura 30 ye pA~ca udayasthAna hAte haiN| tiyaca pacendriyoke ina ugrasthAnokA jisa prakAra kthana kara Aye haiM usI prakAra yahA~ manuSyoke bho karanA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 saptatikAprakaraNa caahiye| kintu manuSyoMke tithaMcagati aura tiryaca gatyAnupUrvaki myAname manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkA udaya kahanA caahiye| tathA 29 aura 30 prakRtika udayasthAna udyota rahita kahanA cAhiye, kyoMki vaikriya aura AhAraka saMyatoMko chor3akara zepa manuSyoMke udyotakA udaya nahIM hotA hai| isase tiryacauke 29 prakRtika udayasthAnake jo 1152 bhaMga kahe unake sthAname manuSyoMke kula 576 hI bhaga prApta hoge| isI prakAra tiryacauke 30 prakRtika udayasthAnake jo 1728 bhaga kahe, unake sthAnameM manuSyoMke kula 1152 hI bhaga prApta hoge| isa prakAra prAkRta manuSyoMke pUrvokta pA~ca udayasthAnoke kula bhaga 9+ 289+ 576+ 576+ 1152%2602 hote haiN| tathA vaikriya zarIrako karanevAle manuSyoke 25, 27, 28, 29 (1) gommaTamAra karmakANDa meM vakriya zarIra va vakiya prAMgopAMgakA udaya deva aura nAkiyoMke hI batalAyA hai manuSyoM aura tirthacoMke nhiiN| isaliye vahA~ vaikraya zarIrakI apenAse manuSyoMke 25 Adi udaya sthAna aura unake bhaMgoMkA nirdeza nahIM kiyA hai| isI kAraNase vahA~ vAyukAyika aura pandraya tiryaMca ina jIvoMke bhI vaikyi zarIrako apekSA udayasthAnoM aura unake bhagoMkA nirdeza nahIM kiyA hai| dhavalA zrAdi anya anyoMse bhI isakI puSTi hotI hai| isa saptatikA prakaraNameM yadyapi ekendriya zrAdi jIki udayaprAyogya nAmamakI vanya prakRtiyoMkA nAmanirdeza nahIM kiyA hai tathApi AcArya malapagiriko TokAse aisA jJAta hotA hai ki vahA~ devagati aura naraka gatikI udayaprAyogya prakRtiyoMmeM hI vaikriya zarIra aura vaichiya agopAMgakA grahaNa kiyA gayA hai| isase yadyapi aisA jJAta hotA hai ki tiryaMca 'aura manuSyoM vainyi zarIra vaikriya AMgopAgakA udaya nahIM honA caahiye| tathApi dharma prakRtike udIraNA prakaraNakI gAthA 8 se isa bAtakA samarthana hotA hai ki yathAsambhava tithaMca aura manuSyoMke bhI ina do prakRtiyoMkA udaya va udAraNA hotI hai| apejalAyA hai manuSyora va vaikiya bhAgovA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 149 aura 30 ye pAMca udayamyAna hote haiN| pahale vAraha dhruvodaya prakRtiyA~ catalA Aye haiM uname manuSyagati, pacendriyajAti, vekriya zarIra, vakriya AgopAga, samacaturasramasthAna, upaghAta, trama, vAdara, paryAptaka pratyeka, subhaga aura durbhaga inameMse koI eka, aAdeva aura anAdeya inamese koI eka tathA yaza kIrti aura ayaza kIrti inameme koI eka ina teraha prakRtiyoke milA dene para 25 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ subhaga aura durbhagakA. zrAdeya aura anAdevA tathA yaza kIrti aura ayaza kIrtikA vikalpase udaya hotA hai ata ATha bhaga hue / itanI vizeSatA hai ki vaikriya zarIra ko karanevAle dezavinna aura sayanoke prazamna prakRtiyokA hI udaya hotA hai| isa prakAra 25 prakRtika udayasthAnake kula ATha maga hue| tadanantara zarIra paryAptise paryApta hA jIvake parAghAta aura prazasta vihAyogati ina do prakRniyo ke milA dene para 27 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI pahale ke samAna pATha bhaga hote haiN| tadanantara prANApAna paryAptima paryApta hue jIvake ucchAmake milAnepara 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI ATha bhaga hote hai| athavA uttara vaikriya zarIrako karanevAle mayatoke zarIra paryApnise paryApta hone para pUrvokta 27 prakRtika udayasthAnameM udyotake milAne para 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA eka hI bhaga hai, kyoki aise mayatoke durbhaga, anAdeya aura ayaza kIrti ina azubha prakRtiyokA udaya nahIM hotaa| isa prakAra 28 prakRtika udayasthAnake kuna bhaga nau hue / tadanantara bhApA paryAptise paryApta hue jIvake ucchAsa sahita 28 prakRtika udayasthAna me sumbarake milAne para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI pahaleke samAna ATha bhaMga hote haiN| athavA, saMyatoMke svarake sthAname udyotake milAne kuna bhaga nau hAra nahIM hotaa| isa bAra ayaza kItira Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 'saptatikAprakaraNaH // para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA pUrvavat eka hI bhaMga huA / isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula 9 bhaMga hue| tathA susvara sahita 29 prakRtika udayasthAname saMyatoke udyotake milAne para 30 prakRtika udasthAna hotA hai| isakA pUrvavat eka hI bhaMga huaa| isa prakAra vaikriya zarIrako karanevAle manuSyoM ke kula udayasthAna paoNca aura unake kula bhaMga 8+8+9+9+1=35 ' hote hai| AhAraka saMyatoke 25, 27, 28, 29 aura 30 ye paoNca udayasthAna hote hai| pahale manuSyagatike udaya yogya 21 prakRtiyA~ kaha pAye haiN| unameM AhAraka zarIra, zrAhAraka AMgopAMga, samacaturasrasaMsthAna, upaghAta aura pratyeka ina pAMca prakRtiyoke milAne para tathA manuSya gatyAnupUrvIke nikAla lene para 25 prakRtika udayasthAna hotA hai| kintu itanI vizeSatA hai ki yahA~ saba prazasta prakRtiyokA hI udaya hotA hai, kyoki AhAraka (1) gommaTasAra karmakANDakI gAthA 267 se jJAta hotA hai ki pA~caveM guNasthAna takake jIvoM ke hI udyota prakRtikA udaya hotA hai| tathA usakI gAthA 286 se yaha bhI jJAta hotA hai ki udyolakA udaya tiyaMcagatimeM hI hotA hai| isIse karmakANDameM AhAraka sayatoMke 25, 27, 28, aura 26 prakRtika cAra, udayasthAna vatalAye haiN| inameM se 21 aura 27 prakRtika udayasthAna to saptatikA prakaraNake anusAra hI jAnanA caahiye| aba rahe zeSa 28 aura * ye do udayasthAna so inameM se 28 prakRtika udayasthAna ucchavAsa prakRtike udayase aura 26 prakRtika udayasthAna susvara prakRtike udayase hotA hai aisA yahA~ jAnanA cAhiye / arthAt 27 prakRtika udayasthAnameM ucchvAsa prakRtike milAne para 28 prakRtika udayasthAna hotA hai aura isa 28 prakRtika udayasthAnameM susvara prakRtike milAne para 29 prakRtika udasthAna hotA hai| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna sayatoke durbhaga, du svara aura ayaza'kIrti kA udaya nahIM hotaa| ata yahA~ eka hI bhaMga hogaa| tadanantara zarIra paryAptise paryApta hue jIvake parAghAta aura prazasta vihAyogati ina do prakRtiyoMke milA dene para 27 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI eka hI bhaga hai| tadanantara prANApAna paryAptise paryApta hue jIvake ucchAsake milAne para 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA eka bhaga hotA hai| athavA zarIra paryAptise paryApta hue jIvake pUrvokta 27 prakRtika udayasthAnameM udyotake milA denepara 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA bhI eka bhaMga hai| isa prakAra 28 prakRtika udayasthAnake kula do bhaGga hue| tadanantara bhASA paryAgnise paryApta hue jIvake ucchrAsa sahita 28 prakRtika udayagthAname sumvarake milAne para 29 prakatika udayasthAna hotA hai| isakA eka bhaGga hai| athavA, prANApAna paryAptise paryApta hue jIvake svarake sthAname udyotake milAne para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA bhI eka bhaga hai| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula do bhaga hue| tadanantara bhApA paryAptise paryApta hue jIvake gvarasahita 29 prakRtika udayasthAnameM udyotake milAne para 30 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA eka bhaGga hai| isa prakAra AhAraka saMyatoke kula udayasthAna 5 aura unake kula bhaGga 1+1+2+2+1= 7 hote haiN|| kevalI jIvoke 20, 21, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 8 aura 9 ye dama udayasthAna hote haiN| pUrvokta 12 dhruvodaya prakRtiyo meM manuSyagati, paMcendriyajAti, sa, bAdara, paryAptaka, subhaga, zrAdeya aura yazaHkIrti ina ATha prakRtiyoke milA denepara 20 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA eka bhaGga hai| yaha udayasthAna samuddhAtagata atIrthakavalIke kArmaNa kAyayogake samaya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 saptatikAprakaraNa - hotA hai| ima udayanyAnameM tIrthakara prakRtike milA dene para 21 prakRtika udayamyAna hotA hai| isakA bhI eka bhaGga hai| yaha udayanyAna samudrAtagata tIrthakara kevalIke kArmaNakAyayogake namaya hotA hai| tathA pUrvokta 20 prakRnika udayasthAnama audArikazarIra, vaha naMnyAnomeMsa koI eka saMndhAna, jonArika prAMgopAMga, batrapabhanArAca saMhanana, upaghAta aura pratyaka ina chaha prakRtiyoMke milA dene para 26 pratika udayanyAna hotA hai| yaha atIrthakara kevaloke audArika mizrakAyayogake samaya hotA hai| isake chaha saMnyAnaoNkI apekSA chaha mana hai, parantu ve sAmAnya manuproke udayAthAnAma bhI sambhava hai, ana. unakI pRyaka gaNanA nahIM kii| isa udyasthAnameM nIrtha kara prakRtike milA dene para 27 prakRnika udayasthAna hotA hai / yaha nArtha karakevalAne auhArika miTakAyayogale namaya hotA hai| kintu isa unyasthAnameM eka samacaturastra saMsthAnakA hI udaya hotA hai, ataH isakA eka hI mana hai| tathA pUrvokta 26 prakRtika ayasthAnameM parAdhAna, ucchAsa, pragata vihAyogati aura aprazata vihAyogati inameMse koI eka nayA sumbara aura dumbara inameM se koI eka ina cAra prakRtiyA~ka milA dene para.30 prakRtika uDyandhAna hotA hai| yaha atIrtha kara mayogikavalIke autArika kAyayogane lamaya hotA hai| yahA~ chaha maMndhAna, prazasta aura azata vihAyogati tathA munvara aura dutvarakI apanA 6x2x224 bhaMga hote haiM, kintu ve sAmAnya manuSyoMke udyamthAnoM meM bhI prApta hote haiM, ata. inakI pRSaka ginanI nahIM kii| isa uDyasthAnameM tIrthakara prakRtika milA dene para 31 praka nika udayalyAna honA hai| yaha tIrtha kara sogikavalIke audArika kAyayogake samaya hotA hai| tathA nIrya kara kevalI jaba vAgyogakA nirodha karate haiM va unake svarakA udaya nahIM rahatA, ataH pUrvokta Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 153 31 prakRtiyoMmase eka prakRtike nikAla dene para tIrtha kevalIke 30 prakRtika udayasthAna hotA hai| tathA jaba ucchavAsakA nirodha karate haiM taba uccha vAma prakRtikA udaya nahIM rahatA, ata ucchavAsake ghaTA dene para 29 prakRtika unyamyAna hotA hai| kintu atIrthakarakevaloke tIrthakara prakRtikA udaya nahIM hotA, ata. pUrvokta 30 aura 29 prakRtika udayamthAnomese tIrthakara prakRtike ghaTA dene para atIrtha kara kevalIke vacanayogakA nirodha hAne para 29 prakRtika aura ucchAsakA nirodha hone para 28 prakRtika udayabhyAna hotA hai| atIrthakara kevalIke ina dono udayasthAnAma chaha masthAna aura do vihAyogati inakI apekSA 12, 12 bhaGga prApta hote hai, kintu ve sAmAnya manuSyoke udayasthAnomeM bhI sabhava hai, ata unakI alagase ginatI nahIM kii| tathA nI prakRtika udayamthAname manuSyagati, pacendriyajAti, trasa, bAdara, payApnaka, subhaga, Adaya, yaza kIrti aura tIrthakara ina nau prakRtiyokA udaya hotA hai| ata inakA samudAya eka nI prakRtika udayasthAna kahalAtA hai| yaha sthAna tIrthakara kevalIke hotA hai, jo ayogikevalI guNasthAnameM prApna hotA hai| isa udyasthAnamase tIrthakara prakRtike ghaTA dene para pATha prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha bhI ayogikevalI guNasthAnameM atIrthakara kevaloke hotA hai / yahA~ 20, 21, 27, 29, 30, 31, 9 aura 8 ina udayasthAnIkA eka-eka vizepa bhaDga prApna hotA hai isaliye 8 bhaGga hue| inamesa 20 prakRtika aura 8 prakRtika ina do udayasthAnIke do bhaga atIthakara kevalIka hote hai| tathA zepa chaha bhaga tIrthakara kevalIke hote haiN| isa prakAra saba manuSyoMke udayasthAna sambandhI kula bhaga 2602+35+7+8-2652 hote hai| devoke 21, 25, 27, 28, 29 aura 30 ye chaha udayasthAna Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 saptatikAprakaraNa hone haiN| yahaoN pUrvokta 12 bhrUvodaya prakRtiyoMmeM devagati, devagatyAnupUrvI, paMcendriyajAti trasa, vATara, paryApnaka, subhaga aura durbhagameM se koI eka, Adeya aura anAdeyamese koI eka tathA yaza kIrti aura ayaza kIrtimese koI eka ina nau prakRtiyoMke milA denepara 21 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ subhaga aura durbhagamese kisI ekakA, zrAdeya aura anAdeyameMse kisI ekakA tathA yazakIti aura ayaza kInirmese kisI ekakA udaya honese inakI apekSA kula ATha bhana hote hai| devoke jo durbhaga, anAdeya aura ayazaHkIrti ina tIna azubha prakRtiyoMkA udaya kahA hai. so yaha pizAca Adi devoke jAnanA caahiye| tadanantara isa udayamthAnameM vaikriya zarIra, vaikriya AMgopAMga, upaghAta, pratyeka aura mamacaturasramaMsthAna ina pAMca prakRtiyoMke milA denepara aura devagatyAnupUrvI nikAla lena para zarIrasthadevake paccIma prakRtika udayamthAna hotA hai| yahA~ bhI pUrvavat pATha bhana hote haiN| tadanantara ina udayasthAnamai parAghAta aura prazasta vihAyogati ina do prakRtiyoMke milA denepara zarIra paryApnise paryApta hue jIvake 27 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI ve hI ATha bhaGga hote hai| devoke aprazasta vihAyoganikA udaya nahIM hotA, ataH yahA~ usake niminase prApta honevAle bhaGga nahIM kahe / tadanantara prANApAna paryApjise paryApta hue jIvake ucchAsake milA dene para 28 prakRtika udayamthAna hotA hai| yahA~ bhI ve hI ATha bhaga hote haiN| athavA zarIra paryAptise paryApta hue jIvake pUrvokta sattAIsa prakRtika udayasthAnamai udyotake milA denepara 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI pUrvavat 8 bhaMga hote haiN| isa prakAra 28 prakRtika udayasthAnake kula bhaMga 16 hote haiN| tadanantara bhASA paryApjise paryApta hue jIvake uchAsa sahita 28 prakRtika udaya Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAna 155 sthAna meM susvarake milA denepara 29 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ bhI pUrvavat ATha bhaga hote haiM / devoke dusvara prakRtikA udaya nahIM hotA, ata isake nimittase prApta honevAle bhaga yahA~ para nahIM kahe / athavA prANApAna paryAptise paryApta hue jIvake ucchrAsasahita 28 prakRtika udayasthAname udyotake milA denepara 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| devoke udyotakA udaya uttara vikriyA karaneke samaya prApta hotA hai / yahA~ bhI pahaleke samAna ATha bhaga hote haiN| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula bhAga 16 hote haiM / tadanantara bhASA paryAptise paryApta hue jIvake susvara sahita 29 prakRtika udayasthAname udyotake milA denepara 30 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ bhI pUrvavat ATha bhAga hote hai / isa prakAra devoMke chaha udayasthAnoMke kula bhaga 8+C+8+16+16+8=64 hote haiM / nArakiyoMke 21, 25, 27, 28 aura 29 ye pA~ca udayasthAna hote hai / yahA~ pUrvokta vAraha dhruvodaya prakRtiyome narakagati, narakagatyAnupUrvI, pacendriyajAti, trasa, bAdara, paryAptaka, durbhaga, aura yaza kIrti ina nau prakRtiyoke milA dene para 21 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ sava prazasta prakRtiyoMkA udaya hai, ata eka bhaMga huA / tadanantara zarIrastha jIvake vaikriya zarIra, vaikriya AgopAga, huDasasthAna, upaghAta aura pratyeka ina pA~ca prakRtiyoke milA dene para aura narakagatyAnupUrvIke nikAla lene para 25 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ bhI eka hI bhaMga hai / tadanantara zarIra paryAptise paryApta hue jIvake parAghAta aura prazasta vihAyogatike milA dene para 27 prakRtika udayasthAna hotA hai / isakA bhI eka hI bhaga hai / tadanantara prAraNApAnaparyAptise paryApta hue jIvake ucchAsake milA dene para 28 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 saptatikAprakaraNa prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ bhI eka hI bhaMga hai| tadanantara bhApAparyAptise paryApta hue jIvake duHsvarake milA dane para 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| isakA bhI eka ho bhaMga hai| isa prakAra nArakiyoke paoNca udayasthAnoke kula bhaga pA~ca hote haiN| ye avataka ekendriya Adi jIvo ke jitane udayasthAna vatalA Aye haiM unake kula bhaMga 42+ 66+4962+ 2652+ 64+5 =7791 hote hai| __aba kisa udayasthAname kitane bhaga hote hai isakA vicAra karate hai ega viyAlekkArasa tettIsA chassayANi tettiisaa| vArasasattarasasayANahigANi vipaMcasIIhiM // 27 // auNattIsekjhArasasayAhigA satarasapaMcasaTThIhi / ikkakkagaM ca vIsAdalRdayaMtesu udayavihIM // 28 // artha-bIsase lekara ATha paryanta 12 udayamthAnomeM kramase 1,42, 11, 33 600, 33, 1202, 1785, 2917, 1965, . 1 aura 1 bhaMga hote hai| (1) gommaTasAra karmakANDame ina 20 prakRtika Adi udayasthAnoMke maga kramaza 1, 60, 27, 19, 620, 12, 1175, 1760, 2621, 1961, 1 aura 1 batalAye haiN| yathA vImAdINa bhagA igidAlapadesu mabhavA kmso| ekka saTThI cetra ya sattAvIsaM ca uguvIsa // 603 // vIsuttarachaccasayA bArama paNNattarIhiM sjutaa| ekkArasasayasakhA sattarasasayAhiyA saTThI // 604 // UpattIsa- / sayAhiyaekkAvIsA tadI vi ektttthii| ekkArasasayasahiyA ekkezka vimariMgA bhaMgA / / 605 // ina bhagoMkA kula jor3a 7758 hotA hai| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake udayasthAnoke bhaGga 157 vizepArtha-pahale nAmakarmake 20, 21, 24, 25, 26, 27, 28 29,30,31, 9 aura 8 isa prakAra 12 udayasthAna vatalA Aye hai| tathA inamese kisa gatimeM ktine udayasthAna aura unake ktine bhaga hote hai yaha bhI batalA Aye haiN| aba yaha batalAte haiM ki unameMse kisa udayasthAnake kitane bhaga hote hai bIma prakRtika udayasthAnakA eka bhaMga hai nA atIrthakara kevalI ke hotA hai| 21 prakRtika uDayasthAnake ekendriyo / apekSA 5, vikalendriyAkI apekSA 9 ticaMcapacendriyoMkI apekSA 9, manuSyo kI apekSA 9 tIrthakarakI apenA 1 devoMkI apekSA 8 aura nArakyiokI apekSA 1 bhaga banalA Aye haiM jinakA kula jor3a 42 hotA hai, ata 21 prakRtika udayasthAna ke 42 bhaga khe| 24 prakRtika ujyasthAnake ekendriyokI apekSA hI 11 bhaga prApta hote hai, kyoki yaha udayasyAna anya jIvoke nahIM hotA, ata. isake 11 bhaga khe| 25 prakRtika udayamthAnake ekendriyAkI apekSA mAta, vaikriya zarIrako karanevAle tiryaMca pacendriyoMkI apekSA 8, vakriya zarIrako karanavAle manupyokI apekSA 8, AhAraka sayatokI apanA 1, devokI apenA 8 aura nArakiyoMkI apekSA 1 bhaga batalA Aye hai jinakA jor3a 33 hotA hai ataH 25 prakRtika udayasthAnake 33 bhaga khe| 26 prakRtika udayasthAnake ekendriyokI apenA 13, vikalendriyokI apekSA 9, prAkRta tithaMca pacendriyo kI apekSA 289 aura prAkRta manuSyokI apekSA 289 bhaga vatalA Aye haiM jinakA jor3a 600 hotA hai, ata isa udayasthAnake kula bhaga 600 kahe / 27 prakRtika udayasthAnake ekendriyokI apecA 6, vaikriya tiryaMca pacendriyoMkI apekSA 8, vaikriya manuSyokI apekSA 8, AhAraka saMyatokI apekSA 1 kevaliyoMkI apekSA 1 devokI apekSA 8 aura nArakiyoMkI apekSA 1 bhaga catalA Aye haiM Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 saptatikAprakaraNa jinakA jor3a 33 hotA hai, ataH isa udayasthAnake kula 33 bhaMga kahe / 28 prakRtika udayanthAnake vikalendriyoMkI apekSA 6, prAkRta tithaMca paMcendriyoMkI apekSA 576, vaikriya tiyaMtra paMcendriyoMkI apanA 16, prAkRta manuSyoMkI apekSA 576, vaikriya manuSyoMgI apekSA 9, AhArakoMkI apekSA 2, devoMkI apekSA 16 aura nArakiyoMkI apekSA 1 bhaMga vatalA Aye haiM jinakA jor3a 1202 hotA hai, ata. isa udayanthAnake kulla bhaMga 1202 khe| 29 prakR. tika udayasthAnake vikalendriyokI apekSA 12, tiyeca paMcandriyoMkI apekSA 1152, vaikiva niyaMca pacendriyoMkI apekSA 16, manuSyoMkI apekSA 576, vaikriya nanupyoMkI apekSA 9, AhAraka sayatokI apekSA 2, tIrthakarakI apekSA 1, devA~kI apekSA 16 aura nArakyioMkI apekSA 1 bhaMga bavalA Aye haiM jinakA jor3a 1785 hotA hai, ata. isa yasthAnake kula bhaga 1785 Rhe / 30 prakRtika ujyasthAnake vikalendriyoMkI apekSA 18.tiyaMtra paMcendriyokI apenA 17 28, vakriya tiyaMtra paMcandriyokI apekSA 8, manuSyoMkI apekSA 1152, vaikriya manuSyoMkI apekSA 1, thAhAraka saMyatoMkI apekSA 1, kevaliyoMkI apekSA 1 aura devI kI apekSA 8 bhaMga batalA Aye haiM jinakA jor3a 2917 hotA hai, ataH isa sthAnake kutta bhaMga 2917 khe| 31 prakRtika udayasthAnake vikalendriyoMko apekSA 12, viyaMva paMcendriyoM kI apekSA 1152 aura nIyaMkarako apenA 1 bhaga batalA Aye haiM jinakA jor3a 1965 hotA hai, ataH isa udayasthAnake 1165 bhaMga kahe / 9 prakRtika udayasthAnakA tIrthakarako apekSA 1 bhaMga batalA Aye haiM, ataH isakA 1 bhaga kahA / tathA 8 prakRtika udayasthAnakA atIrthakarakI apekSA 1 bhaMga vatalA Aye haiM ataH isakA bhI 1 bhaMga kahA / isa prakAra satra udayatvAnoMke kula bhaMga 1421133+600 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8159 nAmakarmake udayasthAnoMke bhaMga 33+1202+ 1785+2914+1165+1+1-7791 hote haiN| nAma karma ke udayasthAno kI vizeSatA kA jJApaka koSTaka [22] udaya sthAna, maMga svAmI 20 24 -- - 26 sAmAnya kevalI eke0 5, vika0 , tirya0 6, manu0 9 tI. 1 deva08 nArakI 1 ekendriya / eke. 5 vaikriya ti08, vai0 ma0 8, AhA 1 deva 8, nArakI 1 / 600 eke0 13 vika0 6, R0 289, ma0 286 eke06, vai0 ti08, vai0 ma08, AhA0 1 33 tIrtha. 1, deva , nArakI 1 1202 vika0 6, ti0 576, vai. ti. 16, manu0 576 / vai0 ma0 zrA0 2, deva 16, nA.1 vi0 12, ti0 1152, vai0 ti0 16, ma0 576 1785 vai0 ma0 9, zrA0 2, deva 16, nA01, tI0 1 vi0 18, ti. 1728, 0 ti08,ma. 1152 2617 | vai0 ma0 1, zrA0 1, tI0 1, deva , 1165 vi0 12, ti0 1152, tArtha0 1 27 28 - tIrthakara kevalI - - Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 . * saptatikAprakaraNa / ava nAmakarma ke sattAsthAnokA kathana karate haiM- , . tidunauI ugunauI aTThacchalasI asIi ugusiiii| aThThayachappaNattari nava aTTha ya nAmasaMtANiM // 29 // artha--nAma karma ke 93, 92, 89, 88, 86, 80,79, 78, 76, 75, 9 aura 8 prakRtika vAraha sattAsthAna hote haiN| vizepArtha--isa gAthAme yaha batalAyA hai ki nAmakarmake kitane sattvasthAna haiM aura unamese kisa sattvasthAname kitanI prakRtiyo kA sattva hotA hai| kintu prakRtiyokA nAma nirdeza nahIM kiyA hai ataH Age isIkA vicAra kiyA jAtA hai-nAma karmakI saba uttara prakRtiyA~ 93 haiM ataH 93 prakRtika sattvasthAnameM sava prakRtiyokA sattva svIkAra kiyA gayA hai| inamese tIrthakara prakR. (1) gommaTasAra karmakANDameM 63, 62: 91, 60, 88,84, 82, 80, 76, 78,75, 10 aura 6 prakRtika 13 teraha sattvasthAna vatalAye haiN| yathA___ tiduigiNaudI NaudI aDacudozrahiyasIdi saudI ya / UNAsIdattari sattattari dasa ya Nava sattA // 606 // ___ yahA~ 63 prakRtika sattvasthAnameM sava prakRtiyoMkA sattva svIkAra kiyA gayA hai| tIrthakara prakRtike kama kara dene para 62 prakRtika sattvasthAna hotA hai| zrAhAraka zarIra aura AhAraka zrAgopAgake kama kara dene para 91 prakRtika sattvasthAna hotA hai| tIryakara, AhAraka zarIra aura AhAraka zrAMgopAgake kama kara dene para 60 prakRtika sattvasthAna hotA hai| isameMse devadvikakI udvalanA hone para 88 prakRtika sattvasthAna hotA hai| isameMse nAraka catuSkakI udvalanA hone para 84 prakRtika sattvasthAna hotA hai / isameMse manuSyadvi kakI udvalanA hone hara 82 prakRtika sattvasthAna hotA hai| kSapaka anivRtti karaNake 13 prakRtiyoMmeMse narakadvika zrAdi 13 prakRtiyoMkA kSaya ho Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmakarmake sattvasthAna 161 tike kama kara dene para 92 prakRtika sattvasthAna hotA hai| tathA 93 prakRtika sattvasthAnameMse AhAraka zarIra, AhAraka AgopAga, AhAraka saghAta aura AhAraka vandhana ina cAra prakatiyoke kama kara dene para 89 prakRtika sattvasthAna hotA hai| isame se tIrthakara prakRtike kama kara dene para 88 prakRtika sattvasthAna hotA hai| ina 88 prakRtiyomeMse narakagati aura narakagatyAnupUrvI kI yA devagati aura devagatyAnupUrvIkI udvalanA ho jAne para 86 prakRtika satvasthAna hotA hai| athavA, narakagatike yogya prakRtiyokA vandha karanevAle 80 prakRtika sattvasthAnavAle jIvake narakagati, narakagatyAnupUrvI, vaikriyazarIra, vaikriya prAMgopAga, vaikriya saghAta aura vaikriya bandhana ina chaha prakRtiyokA vandha hone para 86 prakRtika sattvasthAna hotA hai| isamese narakagati, narakagatyAnupUrvI, aura vaikriyacatuSka ina chaha prakRtiyo kI udvalanA ho jAne para 80 prakRtika sattvasthAna hotA hai| yA devagati, devagatyAnupUrvI aura jAne para 80 prakRtika satvasthAna hotA hai| 62 meM se ukta 13 prakRtiyoMke ghaTA dene para 79 prakRtika sattvasthAna hotA hai| inhIM 13 prakRtiyoMko 61 meMse ghaTAne para 78 prakRtika sattvasthAna hotA hai| 90 meMse inhI 13 prakRtiyoMko ghaTAne para 77 prakRtika sattvasthAna hotA hai| tIrthakara ayogivalIke 10 prakRtika sattvasthAna hotA hai aura sAmAnya ayogikevaloke / prakRtika sattvasthAna hotA hai| karmaprakRtime va pacasagrahasaptatikAmeM nAmakarmake 103, 102, 66, 65, 93, 60, 86, 84, 83, 82, 6 aura 8 ye 12 sattvasthAna bhI batalAye hai| yahA~ 82 prakRtika sattvasthAna do prakAra se batalAyA hai| vizeSa vyAkhyAna vahA~ se jAna lenA caahiye| saptatikAprakaraNake sattvasthAnoMse inameM itanA hI antara hai ki ye sthAna bandhanake 15 bheda karake batalAye gaye haiN| 11 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 saptatikAprakaraNa: caikriyacatuSka ina chaha prakRtiyoko udvalanA ho jAne para 8. prakRtika sattvasthAna hotA hai| isamese manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkI udvalanA hone para 78 prakRtika sattvasthAna hotA hai| ye sAta sattvasthAna akSapakokI apekSA kahe / aba kSapako kI apekSA sattvasthAnokA vicAra karate haiM -jaba kSapaka jIva 93 prakRtiyoMmeM se narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaMcagati, tiyecagatyAnupUrvI, ekendriyajAti, dvondriyajAti, brondriyajAti, caturindriyajAti, sthAvara, Atapa, udyota, sUkSma aura sAdhAraNa ina teraha prakRtiyokA kSaya kara dete haiM tava unake 80 prakRtika sattvasthAna hotA hai| jaba 92 prakRtikayomeMse inakA kSaya kara dete haiM taba 79 prakRtika sattvasthAna hotA hai / jaba 89 prakRtiyomese inakA kSara kara dete hai taba 76 prakRtika sattvasthAna hotA hai / tathA java 88 prakRtiyomese inakA kSaya kara dete hai taba 75 prakRtika satvasthAna hotA hai / aba rahe 9aura 8 prakRtika sattvasthAna so inamese manuSyagati, pacendriyajAti, ma, vAdara, paryApta, subhaga, Adeya, yaza-kIrti aura tIrthakara yaha nau prakRtika sattvasthAna hai| yaha tIrthakarake ayogikevalI guNasthAnake antima samayame prApta hotA hai| aura isameM se tIrthakara prakRtike ghaTA dene para 8 prakRtika sattvasthAna hotA hai| yaha atIrthakara kevalIke ayogikevalI guNasthAnake antima samayamai prApta hotA hai| isa prakAra gAthAnusAra nAma karmake ye vAraha sattvasthAna jAnanA caahiye| ava nAmakarmake vandhasthAna Adike paraspara saMvedhakA kathana karaneke liye AgekI gAthA kahate hai aThTha ya vArasa vArasa baMdhodayasaMtapayaDiThANANi ! oheNAdeseNa ya jattha jahAsaMbhavaM vibhaje // 30 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikakai saMvaidhabhaMga artha-jAma karmake vandha, udaya aura sattva prakRtisthAna kramase 8, 12 aura 12 hai| inake zrodha aura Adezase jahA~ jitane sabhava ho utane vikalpa karanA caahiye| vigepArtha-yadyapi prathakAra nAmakarmake vandhasthAna, udayasthAna aura sattvasthAna pahale hI banalA Aye hai usI se yaha bAta ho jAtA hai ki nAmakarmake badhasthAna 8 haiM, uThyasthAna 12 haiM aura sattvasthAna bhau 12 haiN| phira bhI granthakArane yahA~ para unakA puna nirdeza unake paraspara savedha bhagoke sUcana karaneke liye kiyA hai| jinake prApta karaneke do ho mArga haiM-eka ogha aura dUsarA shraadesh| ogha sAmAnyakA paryAyavAcI hai ata. prakRname odhakA yaha artha huA ki jisa prarUpaNAmeM kevala yaha batalAyA gayA hai ki amuka vandhasthAnakA bandha karanevAle jIvake amuka udayasthAna aura zramuka sattvasthAna hote hai vaha aodha prarUpaNA hai| tayA Adeza vizeSakA paryAyavAcI hai, ata Adeza prarUpaNAme mithyAvRSTi Adi guNasthAna aura gati yAdi mArgaNAome bandhasthAna, udayasthAna aura satvasthAnokA vicAra kiyA gayA hai| granthakArane jo mUlame ogha aura Adezake anusAra vibhAga karanekA nirdeza kiyA hai mA usase isI viSayakI sUcanA milatI hai| aba pahale oghase savedha kA vicAra karate haiMnavapaMcodayasaMtA tevIse paeNavIsa chbbiise| aha cauraTThavIse nava sattugatIsa tIsammi // 31 // . Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 saptatikAprakaraNa egegamegatIse ege egudaya aTTha sNtmmi| uvarayabaMdhe dasa dasa veyagasaMtammi ThANANi // 32 // artha-teIsa, paccIsa aura chabbIsa inameMse pratyeka vandhasthAname nau udayasthAna aura pA~ca sattvasthAna hote haiN| aTThAIsa prakRtika vandhasthAname ATha udayasthAna aura cAra sattyasthAna hote haiN| unatIsa aura tIsameMse pratyeka vandhasthAnameM nau udayasthAna aura sAta sattvasthAna hote hai| ikatIsa prakRtika bandhasthAnameM eka udayasthAna aura eka sattvasthAna hotA hai| eka prakRtika vandhasthAna me eka udayasthAna aura ATha sattvasthAna hote haiN| tathA vandhake abhAvameM udaya aura sattvakI apekSA dasa dasa sthAna hote hai / / vizepArtha-ina do gAthAose hame kevala itanA hI jJAna hotA hai ki kisa vandhasthAname kitane udayasthAna aura kitane sattvasthAna haiN| unase yaha jJAta nahIM hotA ki ve udayasthAna aura sattvasthAna kauna kauna haiM, ata Age ukta do gAthAoke Azrayase isI bAtakA vicAra karate hai-teIsa prakRtika vandhasthAname aparyAptaka ekendriyake yogya prakRtiyokA vandha hotA hai jisako ekendriya, doindriya, teindriya, cauindriya, tiryaMca paMcendriya aura manuSyabAMdhate haiN| ina teIsa prakRtiyokA vandha karanevAle jIvoke (1) 'navapacodayasattA tevIse pnnnnviischntriime| aTTa caurahavIse navasantigatIsatIse ya / ekake igatIse ekke ekkudaya asataMsA / uvarayavandhe dasa dasa nAmodayasataThANANi |'-pnyc0 sapta. gA. 69-100 / raNavapaMcodayasattA tevIse paNNuvIsa chabbIse / aTTa cadurahavIse NavasattugutIsatIsammi // egega igitIse ege egudymsttaanni| uvaradavaMdhe dasa dasa udayasA hoti NiyameNa ||'-go0 karma0 gA0 740-741 / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake savedhabhaga 165 sAmAnyase 21, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30 aura 31 ye nau udayasthAna hote hai| khulAsA isa prakAra hai-jo ekendriya, Dhoindriya, teindriya, cauindriya, tithaMcapacendriya aura manuSya teIsa prakRtiyokA vadha kara rahA hai usake bhavake apAntarAlameM to ikkIsa prakRtika udayasthAna hotA hai, kyoMki 21 prakRtiyoke udayameM aparyAptaka ekendriyake yogya 23 prakRtiyokA bandha sambhava hai| 24 prakRtika udayasthAna aparyApta aura paryApta ekendriyAMke hotA hai. kyo ki ekendriyoMke sivA anyatra yaha udayasthAna nahIM pAyA jAtA / paJcIsa prakRtika udayasthAna paryAptaka ekendriyo ke tathA vaikriyika zarIrako prApta mithyAvaSTi tithaMca aura manuSyoke hotA hai| 26 prakRtika udayasthAna paryAptaka ekendriya tathA paryAptaka aura aparyAptaka doindriya, teindriya, cauindriya, tiyaMcapacedriya aura manuSyoke hotA hai| 27 prakRtika udayasthAna paryAptaka ekendriyoMke aura vaikriya zarIrako karanevAle tathA zarIra paryAptise paryApta hue mithyAvaSTi tithaMca aura manuSyoke hotA hai| 28, 29 aura 30 prakRtika udayasthAna mithyAdRSTi paryAptaka Toindriya, teindriya, cauindriya, tiryaMca pacendriya aura manuSyoke hotA hai| tathA 31 prakRtika udayasthAna mithyAdRSTi vikalendriya aura tiryaca pacendriya jIvIke hotA hai| ina uparyukta udayasthAnavAle jIvo ko chor3akara zeSa jIva 23 pratiyokA bandha nahIM krte| tathA ina 23 prakRttiyokA bandha karanevAle jIvoMke sAmAnyase 92, 88,86, * 80 aura 78 ye pAca sattvasthAna hote haiN| inamese 21 prakRtiyo ke udayavAle ukta jIvoke to sava sattvasthAna pAye jAte haiN| kevala manuSyoke 78 prakRtika sattvamthAna nahIM hotA, kyoki manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkI udvalanA karane para 78 prakatika sattvasthAna hotA hai kintu manuSyoMke ina do prakRtiyokI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 saptatikAprakaraNa : . udvalanA sambhava nhiiN| 24 prakRtika udayasthAnake samaya bhI pAMcI sattvasthAna hote haiN| kevala vaikriya zarIrako karanevAle vAyukAyika jIvoMke 24 prakRtika udayasthAna ke rahate hue 80 aura 78 ye do sattvasthAna nahIM hote, kyoki inake vaikriya paTaka aura manupyahika inakA sattva niyamase hai| kAraNa ki ye jIva vaikriya zarIrakA to sAkSAt hI anubhava kara rahe haiM ata. inake vaikriyadvikakI udvalanA sambhava nhiiN| aura isake abhAvameM devadvika aura narakadvikrakI bhI udvalanA sambhava nahIM, kyoki vaikriyapaTakakI ubalanA eka sAtha hotI hai aimA svabhAva hai| aura vaikriyapaTakakI udvalanA ho jAne para ho manuSyadvikakI udvalanA hotI hai anyathA nhiiN| cUrNimeM bhI kahA hai 'vaizviyachakkaM unvaleu pacchA maNuyadgaM uccalei / / arthAt 'yaha jIva vaikriyapaTakakI udghalanA karake anantara manupyadvikakI udvalanA karatA hai|' ___ ataM. siddha huA ki vaikriyazarIra ko karanevAle vAyukAyika jIboke 24 prakRtika udayasthAnake rahate hue 92, 88 aura 86 ye tIna sattvasthAna hI hote haiN| 80 aura 78 satvasthAna nahIM hote| 25 prakRtika udayasthAnake hote hue bhI ukta pAMcI sattvasthAna hote haiN| kintu unamese 78 prakRtika sattvasthAna vaikriyazarIrako nahIM karanevAle vAyukAyika jIvoMke tathA agnikAyika jIvoMke hI hotA hai anya ke nahIM, kyoki agnikAyika aura vAyukAyika jIvoko chor3akara anya sava paryAptaka jIva niyamase manuSyagani aura manuSyagatyAnupUrvIkA bandha karate haiN| cUrNikArane bhI kahA hai ki 'teUvAUvano pajattago maNuyagaI niyamA vNdhe|' Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake saMvaidha bhaMga 167 arthAt 'agnikAyika aura vAyukAyika jIvoko chor3akara anya paryAptaka jIva manuSyagatikA niyamase vandha karate haiN|' + - isase siddha huA ki 78 prakRtika sattvasthAna agnikAyika jIvo ko aura vaikriyazarIrako nahIM karanevAle vAyukAyika jIvAMko choDakara anyatra nahIM prApta hotA / 26 prakRtika udayasthAname bhI ukta pA~co sattvasthAna hote haiM / kintu 78 prakRtika sattvasthAna vaikriyazarIrako nahIM karanevAle vAyukAyika jIvoke tathA agnikAyika jIvoke hotA hai| tathA jina paryApta aura aparyApta doindriya, teindriya, cauindriya aura pacendriya jIvome ukta agnikAyika aura vAyukAyika jIva utpanna hue haiM unake bhI jaba taka manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkA bandha nahIM huA hai taba taka 78 prakRtika sattvasthAna hotA hai / 27 prakRtika udayasthAname 78 prakRtika sattvasthAnake sivA zepa cAra sattvasthAna hote haiM, kyoMki 27 prakRtika udayasthAna agnikAyika aura vAyukAyika jIvoko chor3akara paryApta vATara ekendriya aura kriyazarIrako karanevAle tiryaca aura manuSyoke hotA hai para inake manuSyadvikakA sattva honese 78 prakRtika sattvasthAna nahIM pAyA jAtA hai / zaMkA- agnikAyika aura vAyukAyika jIvoke 27 prakRtika udayasthAna kyo nahIM hotA ? samAdhAna -- ekendriyoMke 27 prakRtika udayasthAna Atapa aura udyota se kisI eka prakRtike milAne para hotA hai para agnikAyika aura vAyukAyika jIvoke Atapa aura udyotakA udaya hotA nahIM, ataH inake 27 prakRtika udayasthAna nahIM hotA yaha kahA hai| * Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 'saptatikAprakaraNa tathA 28, 29, 30 aura 31 prakRtika udayasthAnoMmeM 78 prakatika sattvasthAna ko chor3akara niyamase zepa cAra sattvasthAna hote haiN| kyoki 28, 29 aura 30 prakRtiyo kA udaya paryApta vikalendriya, ' tiryaMca pacendriya aura manuSyoke hotA hai aura 31 prakRtiyo kA, udaya paryApta vikalendriya aura pacendriya tiryaMcoke hotA hai parantu ina jIvoke manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkI sattA niyamase pAI jAtI hai| ataH uparyukta udayasthAnomeM 78 prakRtika sattvasthAna nahIM hotA yaha siddha huaa| isa prakAra 23 prakRtiyokA bandha karanevAle jIvoke yathAyogya nau hI udayasthAnokI apekSA cAlIsa satvasthAna hote hai| / 25 aura 26 prakRtiyokA vandha karanevAle jIvoke bhI udayasthAna aura sattvasthAna isI prakAra jAnanA cAhiye / kintu itanI vizepatA hai ki paryApta ekendriyake yogya 25 aura 26 prakRtiyoM kA bandha karanevAle devoke 21, 25, 27, 28, 29 aura 30 ina chaha udayasthAnome 92 aura 88 ye do sattAsthAna hI prApta hote hai| aparyApta nikalendriya, tithaMca pacendriya aura manuSyoke yogya 25 prakRtiyokA vandha deva nahIM karate, kyoki ukta aparyApta jIvoMmeM deva utpanna nahIM hote| ata sAmAnyase 25 aura 26inameMse pratyeka vandhasthAname nau udayasthAnokI apekSA 40 sattvasthAna hote haiN| . 28 prakRtika bandhasthAnameM 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30 aura 31 ye ATha udayasthAna hote hai| 28 prakRtika vandhasthAnake do bheda haiM, eka devagatiprAyogya aura dUsarA narakagatiprAyogya / inameMse devagatike yogya 28 prakRtiyokA bandha hote samaya nAnA jIcokI apekSA uparyukta AThoM hI udayasthAna hote haiM aura narakagatike yogya prakRtiyokA vandha hote samaya 30 aura 31 prakRtika do hI udayasthAna hote haiN| inameMse devagatike yogya 28 prakRtiyo Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake savedhabhaMga 169 kA bandha karanevAle jIvake 21 prakRtika udayasthAna kSAyika samyayA vedaka samyagdRSTi pacendriya tiryaca aura manuSyoke bhavake apAntarAla meM rahate samaya hotA hai / paccIsa prakRtika udayasthAna AhArakasayatoke aura vaikriyazarIrako karanevAle samyagdRSTi yA mithyAdRSTi manuSya aura tiryaMcoke hotA hai / 26 prakRtika udayasthAna kSAyikasamyagdRSTi yA vedakasamyagdRSTi zarIrarastha pace"ndriya tiryaca aura manuSyoke hotA hai / 27 prakRtika udayasthAna AhAraka satI ra samyagdRSTi yA mithyAdRSTi vaikiyazarIrako karanevAle tiryaca aura manuSyoke hotA hai / 28 aura 29 prakRtika udavasthAna kramase zarIraparyApti aura prANApAna paryApta paryApta hue nAyikasamyagdRSTi yA vedakasamyagdRSTi tiryaca aura manuSyoke tathA AhArakasayata, vaikriyasayata aura vaikriyazarIrako karanevAle samyagdRSTi yA mithyAdRSTi tiyaMca aura manuSyoke hote haiM / 30 prakRtika udayasthAna samyagdRSTi, mithyAdRSTi yA samyagmithyAdRSTi tiryaca aura manuSyoke tathA AhArakasayata aura vaikriya sayatoke hotA hai / 31 prakRtika udayasthAna samyagdRSTi yA mithyAdRSTi pacendriya tiryaMcoke hotA hai / narakagatike yogya 28 prakRtiyokA bandha hote samaya 30 prakRtika udayasthAna mithyAdRSTi pacendriya tiryaca aura manuSyoke hotA hai / tathA 31 prakRtika udayasthAna mithyAdRSTi pacendriya tiryaMcoke hotA hai| aba sattvasthAnokI apekSAse vicAra karane para 28 prakRtiyokA bandha karane vAle jIvoke sAmAnyase 92,89,88 aura 86 ye cAra sattvasthAna hote haiM / usameM bhI jisake 21 prakRtiyoMkA udaya ho aura devagatike yogya 28 prakRtiyokA vandha hotA ho usake 92 ora 88 ye do hI sattvasthAna hote haiM, kyo ki yahA tIrthakara prakRtikI sattA nahIM hotI / yadi tIrthakara prakRtikI sattA mAnI jAya to devagatike yogya 28 prakRtika vandhasthAna nahIM Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 . 'saptatikAMprakaraNa banatA / 55 prakRniyokA udgha rahate hue 28 prakRniyokA baMdha zrAhArakmayata aura vaikriyazarIrako karanevAle ticaMca aura manuSyoke hotA hai.yata yahA~ bhI sAmAnyase 92aura 88 ye do hI sattvasthAna hote haiN| inameMne AhAraka saMyatoke AhAraka catuSkakA sattva niyamase hotA hai, ana. inake 92 prakRtiyoMkA hI natva hogaa| zeSa jIvoMke grAhAraka catuSkakA mattva hogA aura nahIM bhI hogA ataH inake donoM sattvasthAna bana jAte haiM / 26, 27, 28 aura. 29 prakRtiyoMke. udyameM bhI ye do hI satvamyAna hote haiN| 30 prakRtika udayasthAnameM devagani yA narakagatike yogya 28 prakRtiyoMkA vadha karanevAle jIvoMke sAmAnyase 92, 89,88 aura 86 ye kAra sattvasthAna hAne haiN| unameMse 92 aura 88 satvanyAnoMkA vicAra to pUrvavana hI hai kintu zeSa do sattvanyAnoke viSayameM kucha vizeSatA hai| jo nimnaprakAra hai--kisI eka manuSyane narakAyukA vadha karaneke pazcAt vedakasanyagdRSTi hokara tIrthakara prakRtikA vandha kiyaa| anantara manuSya paryAyake antameM vaha samyaktvase cyuta hokara mivyAvaSTi huA taba usake antima antarmuhUrtameM tIrthakara prakRtikA vandha na hokara. 28 prakRtiyoMkA hI vandha hotA hai aura sattAmeM 89 prakRtiyA hI prApta hotI haiN| aise jIvake AhAraka catuSkakA sattva niyamase nahIM hotA imaliye yahAM 89 prakRtiyA~kI sattA kahIM hai| tathA 93 prakRtiyoMmeMse tIrthakara, AhAraka catuSka, devanati, devagatyAnupUrvI, narakagati. narakAtyAnupUrvI aura vaikriyacatuSka ina 13 prakRtiyoMke binA 80 prakRtika sattvasthAna hotA hai| isa prakAra 80 prakRtiyoMkI sanAvAlA koI eka jIva paMcendriya ticaMca yA manuSya hokara saba paryAptiyoMkI pUrNatAko prApta huaa| tadanantara yadi vaha vizuddha pariNAmavAlA huA to usane devagatike yogya 28 prakRtiyoMkA bandha kiyA aura isa prakAra devadvika aura vaikriya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake saMvedha bhaMga 171 catuSkakI sattA prApta kI, ata usake 28 prakRtiyoke vandhake samaya 86 prakRtiyoMkI sattA hotI hai| aura yadi vaha jIva sakleza pariNAmavAlA huA to usake narakgatike yogya 28 prakRtiyokA vandha hotA hai aura isa prakAra narakadvika aura vaikriya catuSkakI sattA prApta ho jAneke kAraNa bhI 86 prakRtika sattvasthAna hotA hai| isa prakAra 30 prakRtika udayasthAname 28 prakRtiyokA bandha hote samaya 92, 89, 88 aura 86 ye cAra sattvasthAna hote hai yaha siddha huaa| nathA ikatIma prakRtika udayasthAnameM 92, 88 aura 86 ye tIna sattvasthAna hote haiN| yahA~ 89 prakRtika sattvasthAna nahIM hotA, kyoki jisake 28 prakRtiyokA bandha aura 31 prakatiyokA udaya hai vaha pacendriya tiryaMca hI hogaa| kintu tiryaco ke tIrthakara prakRtikI sattA nahIM hai, kyoki tIrthakara prakRtikI sattAvAlA manuSya tiyeco me nahI utpanna hotaa| ata yahA 89 prakRtika sattvasthAnakA nipedha kiyA hai| ava 29 aura 30 prakRtika bandhasthAnomeMse pratyekameM 9 udaya sthAna ora 7 sattvasthAna hote haiM isakA kramaza vicAra karate haiN| 29 prakRtika bandhasthAnameM 21, 24, 25, 26 27, 28, 29, 30 aura 31 ye nau udayasthAna hote hai| inameMse 21 prakRtiyokA udaya tiryaMca aura manuSyoke yogya 29 prakRtiyokA bandha karanevAle paryApta aura aparyApta ekendriya, vikalendriya, tithaMca aura manuSyoke tathA deva aura nArakiyoke hotA hai| cauvIma prakRtiyokA udaya paryApta aura aparyApta ekendriyoke hotA hai / paJcIsa prakRtiyokA udaya paryApta ekendriyoke deva aura nArakiyoke tathA vaikriyazarIrako karanevAle miyAdRSTi tithaMca aura manuSyoke hotA hai| 26 prakRtiyoMkA udaya paryAptaka ekendriyoke tathA paryApta aura aparyApta vikalendriya, tiryaMca pacendriya aura manuSyoke hotA hai / 27 prakRtiyokA udaya paryAptaka Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 saptatikAprakaraNa ekendriyoMke, deva aura nArakiyoke tathA vaikriyazarIrako karanevAle mithyAvaSTi niyaMca aura manuSyoke hotA hai| 28 aura 29 prakRtiyoMkA udaya vikalendriya, tiryaMca paMcendriya aura manuSyoke tathA vaikriyazarIra ko karanevAle tithaMca aura manuSyoke tathA deva aura nArakiyoMke hotA. hai| 30 prakRtiyoMkA udaya vikalendriya, niyaMca paMcendriya aura manuSyoMke tathA udyotakA vedana karanevAle devoke hotA hai| tathA 32 prakRtiyoMkA udaya udyotakA vedana karanevAle paryApta vikalendriya aura ticaMca pacendriyoke hotA hai| tathA devagatike yogya 29 prakRtiyokA bandha karanevAle aviratasamyagdRSTi manuSyoke 21, 26, 28, 29 aura 30 ye pAca udayasthAna hote haiN| AhAraka saMyata aura vaikriyasaMyatoMke 25, 27, 28, 29 aura 30 ye pAMca udayandhAna hote haiN| vaikriyazarIrako karane vAle asaMyata aura saMyatAsayata manuSyoMke 30 ke vinA 4 udayasthAna hote haiN| manuSyoMme sayatoMko chor3akara yadi anya manuSya vaikriyazarIrako karate haiM to / unake udyotakA udaya nahI hotA, ana yahA 30 prakRtika udayasthAna kA niSedha kiyA hai| isa prakAra 29 prakRtika bandhasthAname kitane ujyasthAna hote haiM isakA vicAra kiyaa| ____ aba sattvasthAnIkA vicAra karate haiM-29 prakRtika vandhasthAna me 93, 92.89, 88, 86, 80 aura 78 ce sAta sattvasthAna hote haiN| yadi vikalendriya aura ticaMca paMcendriyake yogya 29 prakRtiyo kA vadha karanevAle paryAptaka aura aparyAptaka ekendriya vikledriya aura tiyaMca pacandriya jIvoMke 21 prakRtiyokA udaya hotA hai to vahA~ 92, 88, 86, 80 aura 78 ce pAca satvasthAna hote haiN| isI prakAra 24, 25 aura 26 prakRtika udayasthAnomeM ukta pAca sattvasthAna jAnanA cAhiye / tathA 27, 28, 29, 30 aura 31 ina udayasthAnaoNmeM 78 prakRtika saccasthAnako -chor3akara zepa cAra Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake savedhabhaMga 173 sattvasthAna hote haiN| isakA vicAra jisa prakAra 23 prakRtiyoMkA bandha karanevAle jIvoke kara Aye haiM usI prakAra yahA~ bhI kara lenA cAhiye / manuSyagatike yogya 29 prakRtiyokA bandha karanevAle ekendriya, vikalendriya aura tivaMca pacendriya jIvoke tathA tithaMcagati aura manuSyaganike yogya 29 prakRniyokA bandha karanevAle manupyAke apane apane yogya ujyanyAnoke rahate hue 78 ko chor3a kara ve hI cAra mattvamyAna hote haiN| tiyaMca pacendriya aura manuSya gatike yogya 29 prakRniyo kA bandha karanevAle deva aura nArakiyoke apane apane udayasthAnAmeM 92 aura 88 ye do hI sattAsthAna hote haiN| kintu manuSyagatike yogya 29 prakRtiyoMkA vandha karane vAle mithyASTinArakIke tIrthakara prakRtikI sattAke rahate hue apane pAMca udayasthAnome eka 89 prakRtika satvanyAna hI hotA hai, kyoMki jo tIrthakara prakRtimahita ho vaha yadi AhAraka catuSka rahita hogA to hI usakA mithyAtvame jAnA sambhava hai, kyoki tIrthakara aura AhAraka catuSka ina donokA eka mAya satva mithyAvaSTi guNasthAna meM nahIM pAyA jAtA aisA niyama hai| ata 93 mese AhAraka catudhakke nikAla dene para usa nArakIke 89 kA hI sattva prApta hotA hai| (1) 'umasaMtiona miccho / ... - "tityAhArA jugava savva tityaM Na micchgaaditie| tassattakammiyANaM taguNaThANa Na sabhavadi |-go. ka0 gA0 333 / ye Upara jo uddharaNa diye haiM inameM yaha batalAyA hai ki midhyAdRSTike tIrthakara aura AhAraka catuSka inakA eka sAtha sattva nahIM pAyA jaataa| tathApi gommaTasAra karmakANDake sattvasyAna adhikArakI gAthA 365 aura 366 se isa yAtakA bhI patA calatA hai ki mithyASTike bhI tIrthakara aura zrAhAraka catuSkakI sattA eka sAya pAI jA sakatI hai, aisA bhI eka mata Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 saptatikAprakaraNa tIrthakara prakRtike sAtha devagatike yogya 29 prakRtiyoMkA baMdha karanevAle avirata samyagdRSTi manuSyake to 21 prakRtiyokA udaya rahate hue 93 aura 89 ye do sattvasthAna hote haiN| isIprakAra 25,26,27,28,29 aura 30 ina udayamthAnoMme bhI ye hI dosattvasthAna jAnanA caahiye| kintu AhArakasayato ke apane yogya udayasthAnoke rahate hue eka 93 prakRtika satvamthAna hI jAnanA cAhiye / isa prakAra sAmAnya se 29 prakRtika bandhasthAna meM 21 prakRtiyoke udayame 7, 24 prakRtiyoMke udayameM 5, paJcIpta pratiyoke udayameM 7, chabbIsa prakRtiyoke udayame 7, 27 prakRtiyoke udayameM 6, 28 prakRtiyoMke udayame 6, 29 prakRtiyAMke udayameM 6, 30 prakRtiyoke udayameM 6 aura 31 prakRtiyoke udayameM 4 sattvasthAna hote haiN| jinakA kula jor3a 54 hotA hai| ___ tathA jisa prakAra tiyaMcagatike yogya 29 prakRtiyokA vandha karanevAle ekendriya, vikalendriya, tithaMcapacendriya, manuSya, deva aura nArakiyoMke udayasthAna aura satvasthAnIkA cintana kiyA, usI prakAra udyotamahita tithaMcagatike yogya 30 prakRtiyokA bandha karanevAle ekendriyAdikake udayasthAna aura satvasthAnokA cintana karanA caahiye| unameM 30 prakaniyoko bA~dhanevAle devake 21 prakRtika udayasthAnameM 93 aura 89 ye do sattvasthAna hote haiN| tathA 21 prakRtiyoMke udayase yukta nArakIke 89 yaha eka hI satvasthAna hotA hai usake 93 prakRnika mattvamthAna nahIM hotaa| kyoMki tIrthakara aura AhAraka catuSka inakI sattAvAlA jIva nArakiyAme nahIM utpanna hotA / cUrNime kahA bhI hai 'jamma titthagarAhAragANi jugavasati so neraiemuna uvvji|' __ arthAt jisake tIrthakara aura AhAraka catuSka inakA eka sAtha sattva hai vaha cArakiyomeM nahIM utpanna hotaa|' Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandhasthAnatrikake saMvedhabhaMga 175 isI prakAra 25, 27, 28, 29 aura 30 ina udayasthAnomeM bhI cintana kara lenA caahiye| kintu itanI vizeSatA hai ki nArakI jIvake 30 prakRtika udayasthAna nahIM hai / kyoki 30 prakRtika uda yasthAna udyotake sadbhAvame prApta hotA hai parantu nArakIke udyotakA udaya nahIM pAyA jAtA isa prakAra sAmAnyase 30 prakRtiyokA bandha karanevAle jIvoke 21 prakRtiyoke udaya meM 7, 24 prakRtiyo ke udayameM 5, 25 prakRtiyoke udayameM 7, 26 prakRtiyoMke udayameM 5, 27 prakatiyoke udayameM 6, 28 prakRtiyoMke udayameM 6, 29 prakRtiyo ke uyame 6, 30 prakRtiyoMke udayame 6 aura 31 prakRtiyAMke udayame 4 sattvasthAna hote haiM / jinakA jor3a 52 hotA hai / atra 31 prakRtika bandhasthAname udayasthAna aura sattAsthAnokA vicAra karate haiN| bAta yaha hai ki tIrthakara aura AhAraka sahita devagatike yogya 31 prakRtiyo kA bandha apramattasayata aura apUrvakaraNa ina do guNasthAnoM meM hI prApta hotA hai parantu inake na to vikriyA hI hotI hai aura na AhAraka samuddhAta hI hotA hai isaliye yahA~ 25 prakRtika Adi udayasthAna na hokara eka 30 prakRtika udayasthAna hI hotA hai| cU~ki inake AhAraka aura tIrthakara prakRtikA bandha hotA hai, isaliye yahA~ eka 93 prakRtika hI sthAna hotA hai / isa prakAra 31 prakRtika va dhasthAnameM eka 30 prakRtika udayasthAna aura eka 93 prakRtika sattvasthAna hotA hai yaha siddha huA / aba eka prakRtika vandhasthAname udayasthAna aura sattvasthAna kitane hote haiM isakA vicAra karate haiN| eka prakRtika vandhasthAname eka yaza kIrti prakRtikA hI bandha hotA hai jo apUrva karake sAtave bhAgase lekara dasave guNasthAna taka hotA hai| yaha jIva atyanta vizuddha honeke kAraNa vaikriya aura AhAraka samudghAtako Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 saptatikAprakaraNa nahIM karatA, isaliye isake 25 Adi udayasthAna nahIM hote, kintu eka 30 prakRtika hI udayasthAna hotA hai| tathA isake 93, 92, 89, 88, 80,79, 76 aura 75 ye ATha sattvasthAna pAye jAte haiN| inamese pahaleke cAra sattvasthAna upazamazreNIkI apekSA aura antima cAra sattvasthAna ApakazreNI kI apekSA kahe haiN| kintu jabataka anivRttikaraNake prathama bhAgameM sthAvara, sUkSma, tiryaMcadvika, narakadvika, ekendriyAdi cAra jAti, sAdhAraNa, Atapa aura udyota ina 13 prakRtiyokA kSaya nahIM hotA tavataka 93 Adi prArambhake 4 sattvasthAna kSapakazreNIme bhI pAye jAte hai| isa prakAra jahA~ eka prakRtika vandhasthAna hotA hai, vahA~ eka 30 prakRtika udayasthAna aura 93, 92, 89, 88, 80, 79, 76 aura 75 ye ATha sattvasthAna hote haiM yaha siddha huaa| ava vandhake abhAvame udayasthAna aura sattvasthAna kitane hote haiM isakA vicAra karate haiM-nAmakarmakA vandha dasave guNasthAna taka hotA hai Ageke cAra guNasthAnome nahI, kintu uTaya aura sattva 14 ve guNasthAna taka hotA hai phira bhI usame vividha dazAo aura jIvokI apekSA aneka udayasthAna aura sattvathAna pAye jAte haiN| yathA___ kevalIko kevala samuddhAtame 8 samaya lagate haiM / inamese tIsare, cauthe aura pA~cave samaya me kArmaNakAya yoga hotA hai, jisameM paMcendriyajAti, vasatrika, subhaga, Adeya, yaza kIrti, manuSyagati aura dhruvodaya 12 prakRtiyA~ isa prakAra kula milAkara 20 prakRtika udayasthAna hotA hai aura tIrthakara vinA 79 tathA tIrthakara aura AhAraka catuSka ina pA~cake vinA 75 ye do sattvasthAna hote hai| ava yadi isa avasthAmeM vidyamAna tIrthakara hue to unake eka tIrthakara prakRtikA bhI udaya aura sattva honase 21 prakRtika udayasthAna Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candhasthAnatrikake saMvedhabhaMga 177 aura 80 tathA 76 prakRtika sattvasthAna hoNge| tathA java kevalI mamudrAtake samaya audArika mizrakAyayogameM rahate haiM tava unake audArikadvika, vajrarpabhanArAcasahanana chaha sasthAnomeMse koI eka saMsthAna, upaghAta aura pratyeka ina chaha prakRtiyoMko pUrvokta 20 prakRtiyomeM milAne para 26 prakRtika udayasthAna hotA hai| tathA 79 aura 75 ye do mattvasthAna hote haiM / ava yadi tIrthakara audArika mizrakAyayogame hue to unake tIrthakara prakRtike aura mila jAnese 27 prakRtika udayasthAna tathA 80 aura 76 ye do sattvasthAna hote hai| tathA ina 26 prakRtiyomeM parAghAta, uccAsa, zubha aura azubha vihAyogatimeMse koI eka tathA do svaromeM se koI eka ina cAra prakRtiyoMke milA dene para 30 prakRtika udayasthAna hotA hai jo audArika kAyayogameM vidyamAna sAmAnya kevalI tathA gyArahaveM aura 12 veM guNasthAname prApta hotA hai| isa hisAvase 30 prakRtika udayasthAnameM 93, 92, 89, 88, 79 aura 75 ye chaha sattva. sthAna hote hai / inamase prArambhake 4 sattvasthAna upazAnta moha guNa sthAnako apekSA aura antake do sattvamthAna kSoNamoha aura sayogikevalIkI apekSA kahe hai| aba yadi isa 30 prakRtika udayasthAna meMse svara prakRtiko nikAla de aura tIrthakara prakRtiko milA de to bhI ukta udayasthAna prApta hotA hai jo tIrthakara kevalIke vacana yogake nirodha karane para hotA hai| kintu isame sattvasthAna 80 aura 76 ye do hote hai kyoki sAmAnya kevalIke jo 79 aura 75 sattvasthAna vaha Aye haiM uname tIrthakara prakRtike mila jAnese 80 aura 76 hI prApta hIte haiN| tathA sAmAnya kevalIke jo 30 prakRtika udayasthAna vatalA Aye hai usame tIrthakara prakRtike milAne para tIrthakara kevalIke 31 prakRtika udayasthAna hotA hai aura usI prakAra 80 aura 76 ye do Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 saptatikAprakaraNa sattvasthAna hote haiM, kyoki sAmAnyakevalIke jo 75 aura 79 ye do sattvasthAna batalAye hai unameM tIrthakara prakRti aura milA dI gaI hai| sAmAnya kevalIke jo 30 prakRtika udayasthAna vatalA Aye hai usamese vacana yogake nirodha karane para svara prakRti nikala jAtI hai ata 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| yA tIrthakara kevalIke jo 30 prakRtika udayasthAna batalAyA hai usamese zvAsocchAsake nirodha karane para ucchAsa prakRtike nikala jAnese 29 prakRtika udayasthAna hotA hai| inamese pahalA udayasthAna sAmAnyakevalIke aura dUsarA udayasthAna tIrthakara kevalIke hotA hai, ataH prathama 29 prakRtika udayasthAname 79 aura 75 tathA dvitIya 29 prakRtika udayasthAname 80 aura 76 ye sattvasthAna prApta hote hai| sAmAnyakevalIke vacanayogake nirodha karane para 29 prakRtika udayasthAna kaha Aye haiM usameMse zvAsocchAsake nirodha karane para ucchvAsa prakRtike kama ho jAnese 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| yaha sAmAnyakevalI ke hotA hai ata. yahA~ 79 aura 75 ye do sattvasthAna hote haiN| tathA tIrthakara kevalIke ayogikevalI guNasthAname 9prakRtika udayasthAna hotA hai aura upAntya samaya taka 80 aura 76 tathA antima samayame 9 prakRtika ye tIna sattvasthAna hote haiN| kintu sAmAnya kevalIkI apekSA ayogikevalI guNasthAname 8 prakRtika udayasthAna hotA hai aura upAnya samaya taka 79 aura 75 tathA antima samayameM 8 prakRtika ye tIna sattvasthAna hote haiN| isa prakAra vandhake abhAvame 20,21,26,27,28,29,30,31,9, aura 8 ye dasa udayasthAna aura 93 92,89,88,80,7976, 75, 9aura 8 ye 10 sattvasthAna hote haiM yaha siddha huaa| Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandha guNa0 sthAna 1 mi0 23 1 25. 26 vandhasthAnantrikake savedhabhaga ukta vizeSatAoM kA jJApaka koSThaka [ 23 ] bhaga udayasthAna bhaga 4 25 16 21 24 25 26 27 28 26 30 31 21 24 25 26 1182 1764 2606 1164 40 32 / 62,88 86 80, 78 11 23 600 22 11 31 600 sattA sthAna 40 - 30 1168 62 88,86,80 1780 62 88,86.80 11 31 600 30 27 28 26 30 2614 12,88,86,80 3/ 1164 | 92,88,86,80 21 24 25 26 27 28 26 30 31 - 5 12,88,26,80,78 - 5 12,88,86,80,78-5 12,88,86,80,78- 5 12,88,86,80 4 12,88,86,80 4 4 62,08,86,80 62,88 86,80 2,8886,80 60,88,86,80, 78 - 5. 5. 2,88,86,80, 78 e2,88,86,80,78 - 5 62,88,8680, 78-5 92,88,86,80 1168 1780 2914 1164 179 4 4 4 * 4 6288,86,80, 7862,88,86,8078-5 62 88,86,80,785 e2,88,86 80,78--5 2,88,86,80 92,88,86 80 62,88,86,80 62,88,86,80 62 88 86,80 4 4 4 4 4 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa - bandha guNa. sthAnA bhaga udayasthAna bhaga sattA sthAna 16 17 576 - 92,88 62,88 6.88 62,88 1176 62,88 1755 1288 2860 62,86,88,86 1152 / 90,88,86 radaarum er mm mse h h h ph m lh sh sd [ - - 1 se 26624, 21 / 41 63,62,89,88,06,80,787) 11 92,08,06 80,78 3363,90,86,88,86,80,787 6.0 62,92,86,88,86,80,787 3263,62 86,80,86,806 1002 63,92,86,88,86,80 6 | 178463,92,89,88,86,80 261663,62,86,88,86,80 1164 62,68,8680 1,2,4 304641 21 4163,92,89,58,86,80,787 11 92,88,86,80,78 32 63,62,86,88,86,80,787 600 62,88,86,80,78 31 53,92,89,88,86,806 | 116993 62,89,88,86,.0 6) 29 | 1781 93,92,86,88,86,80 30 | 2914 63,62,89,88,86,80 / 1164 62.88,86,80. 25 26 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa0 7 ca 831 8, 6, 10 11,12 1136 14 bandha sthAna 11,12 13 va 14 1 40 0 0 bhaga udayasthAna bhaga vandhasthAnatrika ke saMvaidhabhaMga 1 30 1 0 30 20 21 26 27 28 29 30 31 E 8 144 93 72 1 1 6 1 12 13 m 73 76,75 180, 76 176,75 sattA sthAga 63, 92,89,8880, 79, 76, 75 181 75 1 180, 76 180,76,9 1 1 79,75,8 180, 76 179, 75 80,72,76,75 93,92,89,88,80,79,76, 2 3 13645 46724 284 isa prakAra ATho uttara prakRtiyoke bandhasthAna udayasthAna aura sattvasthAnIkA tathA unake paraspara saMvaidha bhagoMkA kathana samApta huA / usI kramase inake jIvasthAna aura guNasthAnokI apekSA svAmI kA kathana karate haiM tivigappapagaThANehiM jIvaguNasanniesa ThANesu / bhaMgA pauMjiyavtrA jattha jahA saMbhavo bhava ||33|| artha -- prakRtisthAna vandha, udaya aura sattvake bhedase tIna Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 saptatikAprakaraNa prakArake haiM ataH inakI apekSA jIvasthAna aura guNasthAnoma jahA~ jitana sambhava ho vahA~ utane bhaMga ghaTita karane caahiye| vizepArtha-abhI taka granthakArane mUla aura uttara prakRtiyo ke bandhasthAna, udayasthAna aura satvasthAna tathA unake savedha bhaga batalAye hai| sAtha hI mUlaprakRtiyoMke ina sthAno aura unake savedha bhagoMke jIvanthAna aura guNasthAno kI apekSA svamIvA nirdeza bhI kiyaa| kintu abhI taka uttara prakRtiyoMke bandhasthAna, udaya sthAna tathA inake paraspara savedha bhagAMke svAmIkA nirdeza nahIM kiyA hai jisakA kiyA jAnA jarUrI hai| isI kamIko dhyAname rakhakara granthakArane isa gAthAdvArA svAmI ke nirdeza karane kI pratijJA kI hai| gAthAkA Azaya hai ki tIna prakArake prakRtisthAnoke sava bhaMga jIvasthAna aura guNasthAnAme ghaTita karake batalAye jaayge| isase pratIta hotA hai ki granyakArako jIvasthAno aura guNasthAnoMmeM hI bhagokA kayana karanA iSTa hai mArgaraNAsthAnomeM nhiiN| yahI savava hai, jisase malayagiri zrAcAryane prathama gAthAmeM Aye hue 'siddhapada' kA dUsarA artha jIvasthAna aura guNasthAna bhI kiyA hai| 11.jIvasthAnoM meM saMvedhabhaMga aba pahale jIvasthAnImeM bAnAvaraNa aura antarAba karbhake bhaMga batalAte haiM terasamu jIvasaMkhevaesu nANaMtarAya tivigappo / ekkammi tiduvigappo karaNaM pai ettha avigappo // 34 // artha-prArambhake teraha jIvasthAnoMmeM jJAnAvaraNa aura antarAya karmake tIna vikalpa hote haiM aura paryApta saMjJI paMcendriya isa eka jIvasthAnameM tIna aura do vikalpa hote haiN| tathA dravya manakI apekSA isake koI vikalpa nahIM hai / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamA someM bhaMgavicAra 183 vizeSArtha -- yaha to pahale hI batalA Aye haiM ki jJAnAvaraNa aura antarAyakI saba uttara prakRtiyAM dhruvavandhinI, dhruvodaya aura dhruvasattAka haiN| ina donoM karmokI saba uttara prakRtiyo kA apane apane vicchedake antima samaya taka vandha, udaya aura satya nirantara hotA rahatA hai / zrata prArambhake teraha jIvasthAnoMme jJAnAvaraNa aura antarAya karmakI uttara prakRtiyoke pA~ca prakRtika bandha, pA~ca prakRtika udaya aura pA~ca prakRtika satva ina tIna vikalparUpa eka bhaMga prApta hotA hai kyo ki ina jIvamthAno meM se kisI jIvasthAname inake bandha udaya aura sattvakA viccheda nahIM pAyA jAtA / tathA antima paryApta saMjJI pacendriya jIvasthAname jJAnAvaraNa aura antarAyakA bandhaviccheda pahale hotA hai tadanantara udaya aura sattva viccheda hotA hai / ata yahA~ pA~ca prakRtika vandha, paoNca prakRtika udaya aura pA~ca prakRtika sattva isa prakAra tIna vikalparUpa eka bhaga hotA hai / tadanantara pA~ca prakRtika udaya aura pA~ca prakRtika satva isa prakAra do vikalparUpa eka bhAga hotA hai / kintu kevalajJAna kI prApti ho jAne para isa jIvake bhAvamana to rahatA nahIM phira bhI dravyamana pAyA jAtA hai aura isa apekSA se use bhI paryApta saMjJI pacendriya kahate hai / cUrNine bhI kahA hai brot 'manakaraNa kevaliyo vi zratthi teNa sanniyo buccaMti / moviegA pahuca te sanniNo na havati / " arthAt 'mana nAmakA karaNa kevaloke bhI hai isaliye ve saMjJI kahe jAte hai kintu ve mAnasika jJAnakI apekSA saMjJI nahIM hote / ' isa prakAra sayogI aura ayogI jinake paryApta sajJI paMcendriya siddha ho jAne para unake tIna vikalparUpa aura do vikalparUpa bhaMga na prApta hoveM isa vAtako dhyAna meM rakhakara gAthAmeM batalAyA hai ki kevala dravyamanakI apekSA jo jIva paryApta saMjJI paMcendriya Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 saptatikAprakaraNa . kahalAte haiM unake jJAnAvaraNa aura antarAya karmake vandha, udaya aura sattva kI apekSA koI bhaMga nahIM hai, kyo ki ina karmoM kI bandha, udaya aura sattvavyuchitti kevalI honese pahale ho jAtI hai / gAthAme jIvasthAnake liye jo 'jIva sakSepa' pada AyA hai so jina aparyApta ekendriyatva Adi dharmoM ke dvArA jIva saMkSipta arthAt saMgRhIta kiye jAte hai unakI jIvasaMkSepa saMjJA hai, isa prakAra isa jIvasaMkSepa pada ko granthakArane jIvasthAna paDhake arthame hI svIkAra kiyA hai aisA samajhanA caahiye| tathA gAthAmeM jo karaNa pada AyA hai so usakA artha prakRtameM dravyamana lenA cAhiye, kyoki kevala dravyamanake rahane para hI jJAnAvaraNa aura antarAya karmakA koI vikalpa nahI pAyA jaataa| aba jIvasthAnome darzanAvaraNa karmake bhaMga batalAte haiMtere nava cau paNagaM nava saMtegammi bhaMgamekArA / artha-teraha jIvasthAnome darzanAvaraNa karmake nau prakRtika vandha, cAra yA paoNca prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva ye do bhaMga hote haiM tathA paryApta saMjJI pacendriya isa eka jIvasthAnameM gyAraha bhaMga hote haiN| vizeSArtha-prArambhake teraha jIvasthAnome darzanAvaraNa karmakI kisI bhI uttara prakRtikA na to bandhaviccheda hotA hai, na udayaviccheda hotA hai aura na sattvaviccheda hotA hai, pA~ca nidrAomeM se eka kAlameM kisI ekakA udaya hotA bhI hai aura nahI hotA, ata. gAthAme ina jIvasthAnomeM 9 prakRtika bandha, 4 prakRtika udaya aura 9 prakRtika sattva tathA 9 prakRtika bandha 5 prakRtika udaya aura 9 prakRtika sattva ye do bhaMga batalAye haiN| kintu paryApta saMjJI pacendriya isa jIvasthAname guNasthAna kramase darzanAvaraNa kI nau prakRtiyo kA bandha, udaya aura sattva, tathA inakI vyucchitti yaha Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsAmeM bhaMgavicAra saba kucha sanbhava hai jisase isa jIvasthAnameM darzanAvaraNa karmakI uttara prakRtiyoM ke pandha udaya aura sattvakI apekSA 11 bhaga prApta hote haiN| yahI mavava hai ki gAthAmeM isa jIvasthAnameM darzanAvaraNa karmake 11 bhagokI sUcanA kI hai| kintu samAnyase savedha cintA ke samaya (pRSTa 32 me 36 taka ) ina 11 bhagoMkA vicAra kara Aye haiM, ata. yahAM unakA puna khulAsA nahIM kiyA jAtA hai| svAdhyAya premiyoko vahA~me jAna lenA caahiye| aba jIvanthAnome vedanIya Ayu aura gotra karmake bhaga batalAte haiM - veyaNiyAugoe vibhaja mohaM paraM cocchN||35|| artha-vedanIya. zrAyu aura gotra karmake jo vandhAdi sthAna haiM unakA jIvanyAnoMme vibhAga karake tadanantara mohanIya karmakA vyAkhyAna krge| vizepArtha--ukta gAthAke tRtIya caraNameM vedanIya, Ayu aura gotrake vibhAgakA nirdezamAtra karake cauthe caraName mohanIyake kahanekI pratinA kI gaI hai| granyakartAne svaya ukta tIna karmo ke bhagokA nirdeza nahIM kiyA hai aura na yaha hA batalAyA hai ki kisa jIvanyAnameM kitane bhaga hote hai| kintu ina dono vAnokA vivecana karanA jarUrI hai, zrata anya AdhArase isakA vivecana kiyA jAtA hai| bhApyame eka gAthA pAI hai jisameM vedanIya aura gotrake magIkA kathana 14 jIvanthAnokI apenA kiyA hai ata yahA~ vaha gAthA uddhRna kI jAtI hai 'panjattagataniyare aTTha caTaka ca veynniybhgaa| sattaga tiga ca goe patteya jIvaThANesu / ' arthAt -'payAMpna sakSI pacendriya jIvasthAname vedanIya karmake ATha bhaga aura zepa teraha jIvamthAnome cAra bhaga hote haiN| tathA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 saptatikAprakaraNa gotra karmake paryApta saMjI pacendriya jIvasthAname 7 bhaga aura zeSa teraha jIvasthAnomeMse pratyekameM tIna bhaMga hote haiN|' isakA yaha tAtparya hai ki paryApta saMnI paMcendriya jIvasthAname (1) asAtAkA bandha, asAtAkA udaya aura sAtA asAtA donokA sattva (2) asAtAkA bandha sAtAkA udaya aura sAtA asAtA donokA satva(3) satAkA bandha, asAtAkA udaya aura sAtA asAtA donokA sattva (4) sAtAkA bandha, sAtAkA udaya aura sAtA asAnA donokA sattva (5) asAtAkA udaya aura sAtA asAtA donokA sattva (6) sAtAkA udaya aura sAtA asAtA donokA satva (7) asAtA kA udaya aura asAtAkA satva tathA (8) sAtAkA udaya aura sAtAkA sattva ye ATha bhaga hote haiM kyo ki isa jIvasamAsameM 14 guNasthAna sambhava haiM ataH ye sava bhaMga bana jAte haiN| kintu prArambhake 13 jIvasthAnoMmese pratyekameM ina / ATha bhagomese prArambhake cAra bhaMga hI prApta hote haiM kyoki inameM sAtA aura asAtA ina donoMkA yathAsambhava bandha, udaya aura sattva sarvadA sambhava hai| ___ tathA paryApta sajI pacendriya jIvasthAname (1) nIcakA bandha, nIca kA udaya aura nIcakA sattva (2) nIcakA bandha, nIcakA udaya aura ucca nIca ina donokA sattva (3) nIcakA bandha, uccakA udaya aura ucca nIca ina donokA sattva (4) uccakA bandha, nIcakA udaya aura ucca nIca ina donokA sattva (5) uccakA bandha, uccakA udaya aura ucca nIcakA sattva (6) uccakA udaya aura ucca nIca ina donoMkA sattva tathA (7) uccakA udaya aura ucnakA sattva ye sAta bhaMga prApta hote haiN| inameM se pahalA bhaMga aise saMjJiyo ke hotA hai jo agnikAyika aura vAyukAyika. paryAya se Akara saMjJiyo meM utpanna hote haiM, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsome maMgavicAra 187 kyoki agnikAyika aura vAyukAyika jIvo ke ucca gotrakI udvalanA dekhI jAtI hai| phira bhI yaha bhaMga saMjI jIvoke kucha kAla taka hI pAyA jAtA hai| sanI pacendriya jIvasthAname dUsarA aura tIsarA bhaga prArambha ke do guNasthAnoM kI apekSA se kahA hai / cauthA bhaMga prArambha ke pAca guNasthAno kI apekSAse kahA hai| pAcavAM bhaga prArambhake 10 guNasthAno kI apekSAse kahA hai| chaThA bhaga upazAnta mohase lekara ayogikevalI ke upAntya samaya taka hotA hai, ata isa apenA se kahA hai| tathA sAtavAM bhaMga ayogikevalI guNanthAnake antima samaya kI apekSAse kahA hai| kintu gepa teraha jIvasthAno meM ukta sAta bhagoM meM se pahalA, dUsarA aura cauthA ye tIna bhaga ho prApta hote haiN| iname se pahalA bhaga agniAyika aura vAyumAyika jIvomeM ucca gotrakI udvalanA ke anantara sarvadA hotA hai kintu zepame se unhIM ke kucha kAla taka hotA hai jo agnikAyika aura vAyukAyika paryAya se Akara anya pRthivIkAyika pADhimeM utpanna hue haiN| tathA ina teraha jIva. sthAnomeM eka nIca gotrakA hI udaya hotA hai kintu vandha donokA pAyA jAtA hai isaliye inameM dUsarA aura cauthA bhiMga bhI vana jAtA hai| isa prakAra vedanIya aura gotrake krima jIvasthAnameM kitane bhaga sambhava haiM isakA vivecana kiyA / atra jIvasthAno me Ayukarmake bhaga batalAneke liye bhASya kI gAthA uddhRta kI jAtI hai 'pannattApannattaga mamaNe pannatta ayaNa sesesu / aThThAvIsa dasagaM navaga paNagaM ca Aussa / / arthAt 'paryApta saMtrI paMcendriya, aparyApta saMjI pacendriya, paryApta asannI pacendriya aura zepa gyAraha jIvasthAnoM meM Ayu karmake kramaza. 28,10,9aura 5 bhaMga hote haiN|' Azaya yaha hai ki pahale jo nArakI ke 5, tiryacake 6 manuSya Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 saptatikAprakaraNa da ke aura devake 5 bhaMga banalA Aye haiM to kula milAkara 28 bhaMga hote haiM ve hI yahAM paryApta saMjJI paMcendriyake 28 bhaMga kahe gaye haiN| tathA saMtrI paMcendriya aparyAptaka jIva manuSya aura tiryaca hI hote haiM, kyoMki deva aura nArakiyoke aparyAptaka nAma karmakA udaya nahIM hotA / tathA inake para bhavasamvandhI manuSyAyu aura niryacAyukA hI vandha hotA hai, ata inake manuSya nikI apekSA 5 aura titheca gatikI apekSA 5 isa prakAra kula 10 bhaga hote haiM / yathA - Ayubandha ke pahale tiryacAyukA udaya aura tiryacAyukA sattva yaha eka bhaMga hotA hai / Ayu bandhake samaya tiryacAyukkA vandha, tiyaMcAyukA udaya aura tiryaca-tiryacAyukA sattva tathA manuSyAyukA vandha, tiryacAyukA udaya aura manuSyaticAyukA sattva ye do bhaMga hote hai / aura bandhakI uparati hone para tirthacAyukA udaya aura tiryaca tiryacAyukA sattva tathA tiryacAyukA udaya aura manuSya-tiryaMcAyukA santra ce do bhaMga hote haiM / kula milAkara ye pAMca bhaMga hue| isI prakAra manuSya gatikI apekSA pAMca bhaMga jAnane cAhiye / isa prakAra saMjJI paMcendriya aparyApta jIvasthAna meM dasa bhaMga hue / tathA paryAptaka zrasaMjJI pacendriya jIva diryaca hI hotA haiM aura isake cAroM AyuoM kA bandha sambhava hai, ta' yahAM Ayuke ve hI nau bhaMga hote haiM jo sAmAnya tiryatroM ke batalAye haiN| isa prakAra tIna jIvasthAnoM meM se kisake kitane bhaMga hote haiM yaha to batalA diyA / va zeSa rahe gyAraha jIvasthAna so unameM se pratyeka ke pAMca pAMca bhaMga hote haiM, kyoMki zeSa jIvasthAnoM ke jIva niryaca hI hote haiM aura unake devAyu tathA narakAyukA vandha nahIM hotA, ataH vahAM vandhakAla se pUrvakA eka bhaMga, vandhakAla ke samaya ke do bhaMga aura uparata vandhakAla ke do bhaMga isa prakAra kula pAMca bhaMga hI hote haiM yaha siddha huA / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kamana * jIvasthAna eke0 sU0 a0 2 | eke0 sU0pa0 3 ! eke0 vA0 bha0 eke0 vA0 10 1 4 5. 6 7 8 E 10 11 12 13 jIvasamAsomeM bhaMgavicAra jIvasthAnomeM 6 karmoMke bhagokA jJApaka koSThaka [ 24 ] 14 * o pa0 aso 10 pR0 teDa0 zra0 * teha0 pa0 cauri0 a0 cari0 10 asa0 pa0 zra0 asa0 paM0 pa0 sa0 pa0 a0 saM0 pa0 pa0 jJAnA0 darza* veda0 zrAyu0 | gotra anta 1 1 1 1 3 1 2 2 2 2 2 11 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 6 4 4 8 5 3 5 5. 5 5. 5. n 5. 5. 10 e 10 28 m 3 3 ra 3 3 3 3 3 186 7 ng 1 1 1 1 1 1 1 9 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 saptatikAprakaraNa ava jIvasthAno meM mohanIya karmake bhaMga vatalAte haiMahasu paMcasu ege ega dugaM dasa ya mohabandhagae / tiga cau nava udayagae tiga tiga pannarasa saMtammi // 3 // artha-pATha, pAca aura eka jIvasthAnameM mohanIyake kramase eka, do aura dasa bandhasthAna; tIna, cAra aura nI udayasthAna tathA tIna, tIna aura pandraha sattvasthAna hote haiM / vizepArtha-isa gAthA me kitane jIvasthAnome mohanIyake kitane kandhasthAna kitane udayasthAna aura kitane sattvasthAna hote haiM isa prakAra saMkhyAkA nirdezamAtra kiyA hai parantu ve, kauna kauna hote haiM yaha nahIM batalAyA hai| Age isIkA khulAsA karate haiMparyApta sUkSma ekendriya, aparyApta sUkSma ekendriya, aparyAptaka vAdara ekendriya, aparyAptaka do indriya, aparyAptaka tIna indriya, aparyAptaka cAra indriya, aparyApta asaMjJI pacendriya aura aparyApta saMjI paMcendriya ye ATha jIvasthAna aise haiM jiname eka mithyAghaSTi guNasthAna hI hotA hai, ataH inameM eka 22 prakRtika vandhasthAna hotA hai| yahAM tIna veda aura do yugalo kI apekSA 6 bhaMga hote hai jinakA kathana pahale kiyA hI hai| tathA ina AThoM jIvasthAnome 8, 6 aura 10 prakRtika tIna udayasthAna hote haiN| yadyapi mithyAdRSTi guNasthAnameM anantAnubandhI catuSkame se kisI ekake udayake vinA 7 prakRtika udayasthAna bhI hotA hai para vaha ina jIvasthAnomeM nahIM pAyA jAtA, kyoki jo jIva upazama zreNIse Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 jIvasamAsoMmeM bhaMgavicAra cyuta hokara kramazaH mithyAdRSTi hotA hai usIke mithyAdRSTi guNasthAnameM eka prAvali kAlataka mithyAtvakA udaya nahIM hotaa| parantu kta jIvasthAnavAle jIva to upazama zreNI para car3hate nahIM zrata. inake mAta prakRtika uThayasthAna sambhava nhiiN| yahA 8 prakRtika udayasthAnameM 8 bhaga hote hai, kyoki ina nIvasthAnoMme eka napunaka vedakA hI udaya hotA hai purupaveda aura bIvedakA nahIM, ataH yahAM vedakA vizlpa no sambhava nhiiN| isa sthAname vikalpavAlI prakRtiyA aba rahI kodhAdika cAra aura do yugala so inake vikalpase pATha bhaga prApta hote hai| 9 prakRtika udayasthAna bhaya aura jugupsA ke vikalpase do prakArakA hai ata yahA~ ATha ko do se guNita kara deMna para molaha bhaga hote haiN| tathA 10 prakRnika udayasthAna eka hI prakArakA hai ata. yahA pUrvokta ATha bhaga hI hote haiN| isa prakAra tIna udayamthAnoke kula 32 bhaga hue jo pratyeka jIvasthAname alaga alaga prApta hote haiN| tathA ina jIvasthAnImeM se pratyekama 28, 27 aura 26 prakRtika ye tIna sattvasthAna hote haiM, kyoki mithyASTi guNasthAnamai ina tIna ke sivA aura satvamthAna nahIM pAye jaate| tathA paryAptaka vAdara ekendriya, paryAptaka do indriya, paryAptaka tIna indriya, paryAptaka cAra indriya aura paryAptaka asajJI pacendriya ina pAMca jIvasthAno me 22 aura 21 prakRtika do vandha Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 saptavinAprakaraNa nyAna; 7,8.6 aura 10 prakRtika cAra udayanyAna aura 08,27 aura 26prakRtima tIna satvanyAna hote haiN| inake niTyAvaSTi guNasthAna hotA hai isa liye to inake 22 prakRtika vandhamyAna rhaa| tathA nAsvAdana samyagdRSTi jIva marakara ina jIvanthAnAma bhI utpanna hone haiM imaliye inale 21 prakRtika bandhasthAna kahA / isa prakAra ina pAMtra jIvanyAnoMmeM 22 aura 21 ye bA banyanyAna hote haiM yaha siddha huaa| inameM se 22 prakRtika nyanyana 6 aura 21 prakRtika manvanyAnaka? bhaMga hote haiM jinakA khulAsA pahale kiyA hI hai| nayA ina jIvasthAnoMmeM Upara jo cAra udayasthAna batalAye hai so unameM se 21 praRtika nyanyAname 5, aura 9 tathA 22 Rtika nyathAnameM 8, 9 aura 10 ye tIna tIna udayambAna hote haiN| ina jIvanyAnAma bhI eka napuMsavedanA hI udaya hotA hai Rta yahAM bhI 7 8 aura 9 prakRtika uDyanyAnake kramaza 8,16 aura 8 bhaMga hoNge| tathA isI prakAra 8.9 aura 10 prakRtika udayasyAnake bhI 8, 16 aura 8naMga hoNge| vintu cUrNikArakA mata hai ki asaMni lavadhiparyApta vyAyogya tIna vedoM meM se milI eka vedakA udaya hotA hai. ataH isa matake anusAra anajI labdhiparyAptamke sAta Adi jayanyAnAma se pratyeka 8 maMga na hokara 24 bhaMga hoNge| tathA ina jIvasyAnoM meM jo 28, 27 aura 27 ce tIna natvasthAna batalAye haiM so inavAgaraNa npaSTa hI hai| aba zeSa rahA paryApta saMnI paMcandriya nIvasamAma to Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsome bhaMgavicAra isame mohanIyake 10 bandhasthAna, 6 udayasthAna aura 15 sattva. sthAna hote haiM jinakA khulAsA pahale kiyA hI hai| aba inake saMvedhakA kathana karate haiM-ATha jIvamthAnome eka 22 prakRtika bandhasthAna hotA hai aura usame 8,9 aura 10 prakRtika nIna udayamthAna hote haiN| tathA pratyeka udayasthAname 28, 27 aura 26 prakRtika tIna sattvasthAna hote haiN| isa prakAra pratyeka jIvasthAnameM kula mattvamthAna nau hue| pAca jIvasthAnome 22 prakRtika aura 21 prakRtika ye do bandhasthAna hote haiN| so iname se 20 prakRtika vadhasthAname 8,9aura 10 prakRtika tIna udayasthAna hote hai aura pratyeka udayasthAname 28, 27 aura 26 prakRtika tIna sattvasthAnahote haiN| isa prakAra kula sattvasthAna nau hue| tathA 21 prakRtika vandhasthAnameM 7,8 aura prakRtika tIna udayasthAna hote haiM aura pratyeka udayasthAna meM 28 prakRtika eka sattvasthAna hotA hai, kyoki 21 prakRtika vandhasthAna mAsvAdana guNasthAna meM hotA hai aura sAsvAdana guNasthAna niyamase 28 prakRtiyokI sattAvAle jIvake hI hotA hai, kyoki sAmvAdana samyagdRSTiyoke tIna darzanamAhanIyakA sattva niyamase pAyA jAtA hai ata yahA eka 28 prakRtika sattvasthAna hI hotA hai| isa prakAra 21 prakRtika vandhasthAname tIna udayasthAnokI apekSA tIna sattvasthAna hote haiN| dono vandhasthAnokI apekSA yahA pratyeka jIvasthAna me 12 sattvasthAna hote haiN| tathA saMjJI paryApta jIvasthAnameM mohanIyake vandhAdi sthAnoke savedhakA kathana pahale ke samAna jAnanA caahiye| jIvasthAnome mohanIyake sevedhamagokA jJApaka koSThaka Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa. [25] - - jIvasthAna bandhana | bhaga |udayasthAna| bhaga | udaya padabandA sattAsthAna 36 28828,,27, 26 / 68, 6, 10, 32 6 86,1032 828, 27, 26 28, 27, 26 28,27,26, or or ur | 28, 27, 26 28 27,26, wrs wr ph f f e f 22 2021 2021 du ) phn ) m e 28, 27, 26 28,27,26, or u ###### 28 27, 26 or ur | 28, 27, 26 7deg 0 ## | 6 ,6, saM pa.pa. sava | 21 | saba 683/28866 ___ Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsoM meM bhaMgavicAra ava jIvasthAnomeM nAma karmake bhaMga batalAte haiMpeNa duga paNagaM paNa cau parAgaM paNagA havaMti tinneva / paNa chapparAgaM chacchapparAgaM aTTha dasagaM ti // 37 // satteva apajjetA sAmI taha suhumaM vAyarA caiva / vigalidiyo u tini u taha ya asannIya sainI ya // 38 // 165 artha- pAca, do, pAca, pAca, cAra, pA~ca, pAca, pAca pAca, pAca, chaha, pAca, chaha, chaha, pAca ghora ATha ATha, dasa ye bandha, udaya aura sattvamthAna hai / inake kramase sAtoM aparyAptaka sUkSma ekendriya paryAptaka, cAdara ekendriya paryAptaka, tIno vikalendriya paryApta, asajJI paryAptaka aura sajJI paryAptaka jIva svAmI hote haiN| vizepArtha- ina do gAthAo me se pahalI gAthAme tIna tIna saMkhyA kA eka eka gaTa liyA gayA hai jiname se pahalI saMkhyA candhasthAnakI dUsarI saMkhyA udayasthAnakI aura tIsarI sakhyA sattvasthAnakI dyotaka hai / aise kula gaTa chaha haiM / tathA dUsarI gAthA me 14 jIvasthAno ko chaha bhAgome vATa diyA hai / isakA yaha tAtparya hai ki pahale bhAgake jIvasthAna pahale gaTake svAmI haiM aura dUsare bhAgakA jIvasthAna dUsare gaTakA svAmI hai Adi / yadyapi (1) paNa do pAga paNa cadu pAga vadhudayasatta parAga ca / payA chakka paNaga cha chakka pAgamahaTTa meyAra // sattera apajatA sAmI suhumo ya cAdarI caitra / viyaliMdiyA ya tividdA hoti zrasaNNI kamA saNNo // - go0 karma0 gA0 704-705 / ( 2 ) go0 karma0 gA0 706-707 / ( 3 ) go0 karma0 gA0 707 / ( 4 ) go0 karma0 gA0 708 / (5) go0 karma0 gA0 709 / " Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa itane kathanase yaha to jAna liyA jAtA hai ki amuka jIvasthAnameM itane bandhasthAna itane udayasthAna aura itane sattvasthAna hote haiM kintu ve kauna kauna haiM yaha jAnanA kaThina hai, ataH Age unhIM kA mayabhaMgoMke ukta gAthAoke nirdezAnusAra vistAra se vivecana kiyA jAtA hai sAto prakArake aparyAptaka jIva manuSyagati aura tiryaMcagati ke yogya prakRtiyo kA hI vandha karate haiN| yahAM devagati aura narakagatike yogya prakRtiyo kA bandha nahIM hotA, ata. sAto aparyAptaka jIvasthAnome 28, 31 aura 1 prakRtika bandhasthAna na hokara 23, 25, 26, 29 aura 30 prakRtika pAca hI bandhasthAna hote hai| so bhI iname manuSyagati aura tiryaMcagatike yogya prakRtiyo kA ho vandha hotA hai| yahAM sava bandhasthAnoke milAkara pratyeka jIvasthAname 13917 bhaMga hote haiN| tathA ina sAta jIvasthAno meM se aparyApta bAdara ekendriya aura aparyApta sUkSma ekendriya ina do jIvasthAnome 21 aura 24 prakRtika do udayasthAna hote haiN| so iname se aparyApta bAdara ekendriyake 21 prakRtika udayasthAnameM tiryaMcagati, tiryaMcagatyAnupUrvI, taijasa zarIra, kArmaNa zarIra, agurulaghu, varNAdi cAra, ekendriya jAti, sthAvara, bAdara, aparyAptaka, sthira, asthira, zubha, azubha, durbhaga, anAdeya, ayazaH kIrti aura nirmANa ina ikkIsa prakRtiyokA udaya hotA hai / yaha udayasthAna apAntarAla gatimeM prApta hotA hai| yahAM bhaMga eka hI hai, kyoki yahAM parAvarttamAna zubha prakRtiyokA udaya nahIM hotaa| aparyAptaka sUkSma ekendriya jIvake bhI yahI udayasthAna hotA hai| kintu itanI vizeSatA hai ki isake bAdarake sthAnameM sUkSma prakRti kA udaya kahanA caahiye| yahAM bhI eka ho, bhaMga hai| tathA isa udayasthAname audArika zarIra, huNDa saMsthAna, upaghAta tathA pratyeka Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 jIvasamAsomeM bhaMgavicAra aura sAdhAraNameM se koI eka ina cAra prakRtiyoke milAne para aura tiryaMcagatyAnupUrvI isa prakRttike ghaTA lene para :4 prakRtika udayasthAna hotA hai| jo ukta donoM jIvasthAnome samAnarUpase sambhava hai / yahA sUkSma aparyAptaka aura vAdara aparyAptakameM se pratyekake pratyeka aura sAdhAraNakI apekSA do do bhaga hote haiN| isa prakAra do udayasthAnokI apekSA dono jIvasthAnomeM se pratyeka ke tIna tIna bhaga hue| kintu vikalendriya aparyAptaka, asajI aparyAptaka aura sajI aparyAptaka ina pAMca jIvamthAnomeM 21 aura 26 prakRtika do udayasthAna hote haiN| iname se aparyAptaka do indriyake tiryaMcagati, tiryaMcagatyAnupUrvI, taijasa, kArmaNa, agurulaghu, varNAdi cAra, do indriya jAti, nasa, vAdara, aparyAptaka, sthira, asthira, zubha, azubha, durbhaga, anAdeya, ayaza kIti aura nirmANa yaha 21 prakRtika udayasthAnA hotA hai| jo apAntarAla gatimeM vidyamAna jIvake hI hotA hai anyake nhiiN| yahA sabhI pada aprazasta haiM ata eka bhaga hai| isI prakAra tIna indriya Adi jIvasthAnoMmeM bhI yaha 21 prakRtika udayasthAna aura usakA 1 bhaga jAnanA caahiye| kintu itanI vizeSatA hai ki pratyeka jIvasthAna meM do indriya jAti na kaha kara teindriya jAti Adi apanI apanI jAtikA udaya kahanA caahie| tadanantara zarIrastha jIvake audArika zarIra, audArika AMgopAga, huNDasasthAna, sevArta sahanana, upaghAta aura pratyeka ina chaha prakRtiyAMke milAne para aura tiyecagatyAnupUrvIke nikAla lene para 26 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahAM bhI eka hI bhaga hai| isa prakAra 'aparyAptaka do indriya Adi pratyeka jIvasthAnameM do do udayasthAnoMkI apekSA do do bhaMga hote haiN| kevala aparyApta sajJI isake 'apavAda haiN| vAta yaha hai ki aparyApta saMjJI yaha jIvasthAna 'tiryacagati aura meM do indriya kA udaya kahanAraka prAMgo Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 saptatikA prakaraNa manuSyagati dono meM hotA hai, ataH yahAM isa apekSAse cAra bhaMga prApta hote haiM / tathA ina sAta jIvasthAnomeM se pratyeka meM 92,88, 86, 80 aura 78 prakRtika pAMca pAMca sattvasthAna hote haiM / aparyApta avasthAmeM tIrthakara prakRtikI sattA sambhava nahIM, ta. ina sAto jIvasthAno meM 93 aura 89 ye do sattvasthAna nahIM hote / kintu mithyAdRSTi guNasthAna sambandhI zepa sattvasthAna yahAM sambhava hai ata' yahA ukta pAca sattvasthAna kahe haiM / 1 isake bAda gAthAmeM sUkSma ekendriya paryAptakake bandhAdisthAno kI sakhyAkA nirdeza kiyA hai, ata usake vandhAdisthAnokA aura yathAsambhava unake bhaMgokA nirdeza karate haiM- sUkSma ekendriya paryAptaka jIva bhI marakara manuSyagati aura tiryaMcagatime hI utpanna hotA hai, isake tatprAyogya prakRtiyokA hI vandha hotA hai| yahI savaya hai ki isake bhI 23, 2526, 29 aura 30 prakRtika pAMca bandhasthAna hote haiN| yahAM bhI ina sthAnoke kula bhaMga 13917 hote haiM / yadyapi paryAptaka ekendriyake 21, 24, 25, 26, aura 27 prakRtika pAMca udayasthAna batalAye haiM para sUkSma jIvake na to ApakA hI udaya hotA hai aura na udyotakA hI ata isake 27 prakRtika udayasthAnako chor3akara zeSa 21, 24, 25 aura 26 ye cAra udayasthAna hote haiN| aura isI sababa se gAthAme isake cAra udayasthAna kahe haiN| inameM se 21 prakRtika udayasthAname ve hI prakRtiyAM lenI cAhiye jo sUkSma aparyAptakake vatalA Aye haiM / kintu yahAM paryAptaka sUkSma jIvasthAna vivakSita hai, ata aparyAptakake sthAna meM paryAptaka kA udaya kahanA cAhiye / yaha 21 prakRtika udayasthAna apAntarAla gatimeM hotA hai / pratipakSa prakRtiyo kA abhAva honese isakA eka hI bhaMga hai / isa udayasthAnameM audArika zarIra, huMDasaMsthAna, upaghAta tathA pratyeka aura sAdhAraName se koI eka 1 J Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsomeM bhaMgavicAra FEE ina cAra prakRtiyoko milAo aura tiryacagatyAnupUrvIko nikAla do to 24 prakRtika udayasthAna prApta hotA hai / yaha zarIrastha jIvake hotA hai / yahA pratyeka aura sAdhAraNa ke vikalpase do bhaga hote haiM / anantara zarIra paryAptise paryApta hue jIvakI apekSA isameM parAghAta ke milA dene para 25 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA bhI ve hI do bhaMga hote haiM / anantara prAraNApana paryApta se paryApta hue jIvako apekSA isameM ucchvAsa prakRtike milA dene para 26 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA bhI pUrvokta do bhaga hote haiM / isa prakAra sUkSma paryAptakake cAra udayasthAna aura unake kula milAkara sAta bhaga hote haiM / tathA isa jIvasthAnameM 92, 88, 86, 80 aura 78 prakRtika pAca sattvasthAna hote haiM / niryacagati meM tIrthakara prakRtikI sattA nahIM hotI isaliye yahAM 93 aura 89 ye do sattvasthAna to sambhava nahIM, ava zeSa rahe mithyAdRSTi guNasthAnasambandhI 62, 88, 86, 80, aura 78 ye pAca sattvasthAna so ve saba yahA sambhava haiM / phira bhI java sAdhAraNa prakRtike udayake sAtha 25 aura 26 prakRtika udayasthAna liyA jAtA hai taba isa bhaMgameM 78 prakRtika sattvasthAna sambhava nahIM, kyoki agnikAyika aura vAyukAyika jIvoko chor3akara zeSa saba jIva zarIra paryAptise paryApta hone para manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvI kA niyamase bandha karate haiM / aura 25 tathA 26 prakRtika udayasthAna zarIra paryAptise paryApta jIvake hI hote haiM / ata sAdhAraNa sUkSma paryApta jIvake 25 aura 26 prakRtika udayasthAnake rahate hue 78 prakRtika sattvasthAna nahIM hotA / kintu zeSa cAra sattvasthAna hote haiM yaha siddha huA / hAM jaba pratyeka prakRtike sAtha 25 aura 26 prakRtika udayasthAna liyA jAtA hai taba pratyeka zramikAyika aura vAyukAyika jIva bhI sammilita Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 saptatikAprakaraNa ho jAne se 25 aura 26 prakRtika udayasthAname 78 prakRtika sattvasthAna bhI bana jAtA hai| isa prakAra uparyukta kathanakA sAra yaha hai ki 21 aura 24 inameM se pratyeka udayasthAnameM pAMca pAca sattvasthAna hote hai aura 25 tathA 26 ina do me se pratyekama eka apekSA cAra cAra aura eka apekSA pAMca pAMca sattvasthAna hote haiN| kisa apekSAse cAra aura kisa apekSAse pAMca sattvasthAna hote haiM isakA ullekha Upara kiyA hI hai| / __Age gAthAkI sUcanAnusAra vAdara paryAptaka ekendriya jIvasthAname vandhAdisthAna aura yathAsambhava unake bhaMga batalAte haivAdara ekendriya paryAptaka jIva bhI manuSyagati aura tiryaMcagatike yogya prakRtiyokA hI vandha karatA hai ata. yahAM bhI 23, 25, 26, 29 aura 30 prakRtika pAca bandhasthAna aura tadanusAra inake kula bhaMga 13617 hote haiN| tathA udayasthAnokI apekSA vicAra karane para yahA ekendriya sambandhI pAMco udagrasthAna sambhava haiM, kyoki sAmAnyase apAntarAla gatikI apekSA 21 prakRtika, zarIrastha honekI apekSA 24 prakRtika, zarIra paryAptise paryApta honekI apekSA 25 prakRtika aura zvAsocchavAsa paryApti se paryApta hone kI apekSA 26 prakRtika ye cAra udayasthAna to paryApta ekendriya ke niyamase hote haiN| kintu yaha vAdara hai ataH yahAM Atapa aura udyotameM se kisI eka prakRtikA udaya aura sambhava hai, ataH yahAM 27 prakRtika udayasthAna bhI bana jAtA hai| isa prakAra bAdara ekendriya paryAptaka jIvamthAnameM 21,24,25,26, aura 27 prakRtika pAMca udayasthAna hote hai yaha siddha huaa| pahale, bAdara ekendriya aparyAptake 21 prakRtika udayasthAnakI prakRtiyAM ginA Aye haiM unameM aparyAptakake sthAnameM paryAptaka ke milA dene para bAdara ekendriya, paryAptakake 21 prakRtika udayasthAna hotA hai| kintu Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsomeM maMgavicAra 201 isake yaza kIrti aura ayaza kIrti ina dome se kisI ekakA vikalpa se udaya hotA hai itanI aura vizeSatA hai| ata isa apekSA se yahA 21 prakRtika udayasthAnake do bhaga hue / tadanantara zarIrastha jIvakI apekSA imameM audArika zarIra, huNDasasthAna, upaghAta tathA pratyeka aura mAdhAraNa iname se koI eka ye cAra prakRtiyA milA do aura tiyaMcagatyAnupUrvI nikAla lo to 24 prakRtika udayasthAna prApta hotA hai| yahA pUrvokta do bhagoko pratyeka aura sAdhAraNa ke viralpa kI apekSA do se guNita kara dene para cAra bhaga hote haiM / kintu itanI vizepatA hai ki zarIrastha vikriyA karanevAle vATara vAyukAyika jIvoke sAdhAraNa aura yaza kIrti kA udaya nahIM hotA isaliye vahA eka hI bhaMga hotA hai| tathA dUmarI vizepatA yaha hai ki aise jIvoke audArika zarIrakA udaya na hokara vekriya zarIra kA udaya hotA hai ata inake audArika zarIrake sthAnama vaikriya zarIra kahanA caahiye| isa prakAra 24 prakRtika udayasthAname kula pAMca bhaga hue| tadanantara isameM parAghAta ke milAne para zarIraparyApti se paryApta hue jIvake 25 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA bhI pahale ke samAna pAca bhaga hote haiN| tadanantara isame ucchvAsake milAne para 26 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA bhI pahale ke samAna pAca bhaga hote hai| ava yadi zarIra paryApti se paryApta hue jIvake Atapa aura udyota meM se kisI eka prakRtikA udaya ho jAya to bhI 26 prakRtika udayasthAna prApta hotA hai| kintu Atapa kA udaya sAdhAraNa ke sAtha nahIM hotA hai ataM isa pakSa me 26 prakRtika uDhayasthAna ke yaza kIrti aura ayaza kIrtikI apekSA do bhaga hue / haoN udyota ko udaya sAdhAraNa aura pratyeka iname se kisIke bhI sAtha hotA hai ata. isa pakSI sAdhAraNa aura pratyeka tathA yaza kIrti aura ayaza kIrti Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4& 206 "saMptatikAprakaraNa inake vikalpa se cAra bhaMga hue| isa prakAra 26 prakRtika udayasthAnake. kula bhaMga 11 hue / tadanannara prANApAna paryApta se paryApta hue jIvakI apekSA ucccAna sahita chatrIsa prakRtika udavasthAnameM aurata meM kisI eka prakRtike milA dene para 27 prakRtika udayasthAna honA hai| yahAM bhI pahale ke samAna napa ke sAtha do maMga aura udyota ke sAtha cAra bhaMga isa prakAra kunta chaha bhaMga hote hai| ye pAMcoM sthAnoM ke bhaMga ekatra karane para cAdara paryAtaka ke kula bhaMga 29 hote haiM / tathA jaisA ki hama pahale likhAye haiM tanusAra yahAM bhI 12,88, 86, 80 aura 78 prakRtika pAMca sattvamthAna hote haiN| phira bhI pAMca vayasthAnoM ke jo 21 maMga haiM unameM se ikkIsa prakRtika udayasthAna ke do bhaMga, 24 prakRtika udayasthAnameM caikiya cAdara vAyukAyika ke eka bhaMga ko chor3akara zeSa cAra bhaMga tathA 25 aura 26 prakRtika udayatyAnoM meM pratyeka aura yazaHkIrnike sAtha prApta honevAlA eka eka bhaMga isa prakAra ina ATha bhaMgoM meM se pratyeka upayukta pAMcoM sattvasthAna hote haiM / kintu zeSa 21 meM se pratyeka bhaMga 78 prakRtika sattvanyAna ko chor3akara zeSa cAra cAra sattvasthAna hote haiM / vAge gAyAmeM kiye gaye nirdezAnusAra paryAptaka vika kendriyoM meM vAdiyAna aura yathAsambhava unake bhaMga batalAve hai - vikalendriya paryApnaka jIva bhI niyaMtragati aura manuSyagati ke yogya prakRtiyoMkA ho bandha karate haiM ataH inake mI 23, 25, 26, 29 aura 30 prakRtika pAMca vanyasthAna aura tadanusAra inake kula maMga 13997 hote haiM / tathA udayanthAnoM ko apekSA vicAra karane para yahAM 21, 26, 28, 29, 30 ra 31 prakRtika chaha udayasthAna bana jAte haiN| inameM se 21 prakRtika udayasthAna meM tejasa, kArmaNa, guruvu, sthira, asthira, zubha, azubha, varNAdi cAra, Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsomeM bhaMgavicAra 203 nirmANa, tithaMcagati, tithaMcagatyAnupUrvI, do indriyajAti, brasa, vAdara, paryAptaka, durbhaga, anAdeya tathA yaza kIrti aura ayaza' kIrtime se koI eka isa prakAra ina 21 prakRtiyoM kA udaya hotA hai| jo apAntarAla gatime prApta hotA hai| isake yaza kIrti aura ayaza kIrtike vikalpase do bhaga hote haiN| tadanantara zarIrastha jIvakI apekSA isameM audArika zarIra, audArika prAMgopAga, huNDasaMsthAna, sevArtasahanana, upaghAta aura pratyeka ina chaha prakRtiyoko milA kara tiryaMcagatyAnupUrvIke nikAla lenese 26 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA bhI ve hI do bhAga hote hai / tadanantara zarIra paryApti se paryApta hue jIvakI apekSA isame parAghAta aura aprazasta vihAyogati ina do prakRtiyoke milA dene para 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA bhI ve hI do bhaga hote haiM / 29 prakRtika udayasthAna do prakArase hotA hai. eka to jisane zvAmocchavAsa paryAptiko prApta kara liyA hai usake udyotake vinA kevala ucchavAsa kA udaya honese hotA hai aura dUsare zarIra paryApti kI prApti honeke pazcAt udyota kA udaya ho jAne se hotA hai / so inameM se pratyeka sthAnameM pUrvokta hI do do bhaga prApta hote haiN| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula cAra bhaga hue| isI prakAra 30 prakRtika udayasthAna bhI do prakAra se prApta hotA hai| eka to jimane bhApA paryAptiko prApta kara liyA hai usake udyotakA udaya na hokara yadi kevala svarakI do prakRtiyomeM se kisI eka kA udaya hone se hotA hai aura dUsare jisane zvAsocchavAsa paryAptiko prApta kiyA aura abhI bhApA paryAptikI prAmi nahIM huI kintu isI bIcame usake udyotakA udaya ho gayA to bhI 30 prakRtika udayasthAna,bana jAtI hai| iname se pahale prakAra ke 30 prakRtika udayasthAnameM yaza kIrti, aura ayaza kIrti tathA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 saptatikAprakaraNa / donoM nvaroke vikalpa se cAra bhaMga prApta hote haiN| kintu dUsare prakArake 30 prakRtika udayamyAnameM yazAkIrti aura ayazakIrti ke vikalpase kevala donhI bhaMga hote hai| isa prakAra 30 prakRtika unyamthAnake kula chaha bhaMga hue| aba yadi jisane bhASA paryApti ko bhI prApta kara liyA hai aura jisake udyota kA bhI udaya hai usake 31 prakRtika uDyanyAna hotA hai / so yahAM yaza kIrti aura ayaza kIti aura donoM nvaroMke vikalpame bAra bhaMga hote haiN| isa prakAra paryAtaka do indriyake saba udayasthAnoMke kula bhaMga 20 hone haiN| tathA ekendriyoke samAna isake bhI 92, 88, 86, 80 aura 78 prakRtika pAMca sattvasthAna hote haiN| pahale lo chaha udayasthAnoM ke 20 bhaMga banalA Aye haiM unameM se 2. prakRtika udayasthAnake do bhaMga aura 26 prakRtika udayamyAnake do bhaMga ina cAra bhaMgAmeM se pratyeka maMgameM pAMca pAMca satvanyAna hote haiM, kyoMki 78 prakRtiyoMkI sattAvAle jo agnikAyika aura vAyukAyika jIva paryAptaka do indriyoMmeM utpanna hote haiM unake kucha kAla naka 78 prakRtiyoMkI sattA sambhava hai / tathA isa kAlake bhItara dvIndriyoM ke kramazaH 21 aura 20 prakRtika udayanthAna hI hote haiM, ata ina do udayasthAnoke cAra bhaMgAmeM se pratyeka bhaMgameM ukta pAMca sattvamyAna kahe / tathA ina cAra bhaMgoM ke atirikta jo zeSa 13 bhaMga raha jAte haiM unameM se kisI meM bhI 78 prakRnika matvamyAna na hone se pratyeka meM cAra cAra sattvasthAna hote haiM myoMki agnikAyika aura vAyukAvika jIvoMke sivA zeSa jIva zarIra paryAni se paryApta honeke pazcAt niyamase manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkA bandha karate haiM ataH unake 78 prakRtika satvatthAna nahIM prApta hotA hai| isI prakAra teindriya Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 jIvasamAsomeM bhaMgavicAra aura cAraindriya paryAptaka jIvoMke bandhAdi sthAna aura unake bhagoM kA kathana karanA caahiye| __ ava gAthAmeM kI gaI sUcanA ke anusAra asaMjJI paryApta jIvasthAname vandhAdisthAna aura yathAsambhava unake bhaMga batalAte haiMasaMjJI pacendriya paryAptaka jIva manuSyagati aura tiryaMcagatike yogya prakRtiyokA bandha to karate hI haiM kintu ye narakagati aura devatike yogya prakRtiyokA bhI bandha karate haiM ataH inake 23, 25, 26, 28, 29 aura 30 prakRtika chaha bandhasthAna aura tadanusAra 13926 bhaMga hote hai / tathA udayasthAno kI apekSA vicAra karanepara yahA~ 21, 26,28,29, 30 aura 31 prakRtika chaha udayasthAna hote hai| inameMse 21 prakRtika udayasthAnameM yahaoN taijasa, kArmaNa, aguH rulaghu sthira, asthira, zubha, azubha,varNAdicAra, nirmANa,tiyaMcagati, tiryacagatyAnupUrvI, pacendriya jAti, sa, bAdara, paryAptaka, subhaga aura durbhagameMse koI eka, Adeya aura anAdeyamese koI eka tathA yaza kIrti aura ayazaH kIrti se koI eka ina 21 prakRtiyoMkA udaya hotA hai| yaha udayasthAna apAntarAlagatime hI prApta hotA hai| tathA isameM subhagAdi tIna yugalomeMse pratyeka prakRtike vikalpase 8 bhaMga prApta hote haiM / tadanantara jaba vaha jIva zarIrako grahaNa kara letA hai taba isake audArika zarIra, audArika AgopAga, chaha sasthAnomeMse koI eka sasthAna, chaha sahananomeMse koI eka saMhanana, upaghAta aura pratyeka ina chaha prakRtiyokA udaya aura hone lagatA hai| kintu yahA~ AnupUrvIkA udaya nahIM hotA, ata. ukta 21 prakRtiyomeM ukta chaha prakRtiyoMke milAne para aura tiryaMcagatyAnupUrvIke nikAla lene para 26 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ chaha saMsthAna aura chaha saMhananoMkI apekSAbhaMgoke vikalpa aura bar3ha gaye haiM, ata' pUrvokta 8 bhaMgoMko do bAra. chahase guNita Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 * saptatikAprakaraNa kara dene para 84646=288 bhaMga prApta hote haiN| tadanantara isake zarIra paryAptise paryApta ho jAne para parAghAta tathA prazasta aura aprazasta vihAyogatimeM se koI eka isa prakAra do prakRtiyokA udaya aura hone lagatA hai ata. pUrvokta 26 prakRtiyome ina do prakRtiyoke milA dene para 28 prakRtika udayasthAna hotA hai| yahA~ dono vihAyogatiyoMkI apekSA bhaMgoke vikalpaM aura bar3ha gaye hai ata pUrvokta 288 ko 2se guNita dene para 576 bhaMga prApta hote haiN| 29 prakRtika udayasthAna do prakArase prApta hotA hai| eka to jisane zvAsocchAsa paryAptiko pUrNa kara liyA hai usake udyota ke vinA kevala ucchAsakA udaya honese prApta hotA hai aura dUsare zarIra paryAptike pUrNa hone para udyotakA udaya ho'jAnase hotA hai| so inamese pratyeka sthAnameM pUrvokta 576 bhaga hote haiN| isa prakAra 29 prakRtika udayasthAnake kula 1152 bhaMga hue| tathA 30 prakRtika udayasthAna bhI do prakArase prApta hotA hai| eka to jisane bhApA paryAptiko pUrNa kara liyA hai usake udyotake vinA svarakI do prakRtiyomese kisI eka prakRtike udayase hotA hai hai aura dUsare jisane zvAsocchrAsa paryAptiko pUrNa kara liyA / usake udyotakA udaya ho jAne se hotA hai / inamese pahale prakArake sthAnameM 1152 bhaga hote haiM, kyoki pUrvokta 576 bhaMgoko svaradvikase guNita karane para 1152 hI prApta hote haiM tathA dUsare prakArake sthAnamai 576 hI bhaga hote haiM / isa prakAra 30 prakRtika udayasthAnake kula bhaGga 1728 hue / isake Age jisane bhASA paryAptiko bhI pUrNa kara liyA hai aura jisake udyotakA bhI udaya hai usake 31 prakRtika udayasthAna hotA hai / yahA~ kula bhaGga 1152 hote haiM / isa prakAra asajJI paMcendriya paryAptakake sava udayasthAnoke kula bhaga 4904 hote haiN| ye jIva vaikriya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsomeM bhaGgavicAra 207 labdhise rahita honeke kAraNa vikriyA nahIM karate, ata. inake vaikriyanimittaka udayavikalpa nahIM prApta hote / tathA inake bhI pahaleke samAna 92,88,86,80 aura 78 prakRtika paoNca sattvasthAna hote haiN| so 21 prakRtika udayasthAnake 8 bhaga aura 26 prakRtika udayasthAnake 288 bhaga inameM pratyeka bhagameM pUrvokta paoNca pA~ca sattvasthAna hote haiM, kyo ki 78 prakRtiyoMkI sattAvAle jo agnikAyika aura vAyukAyika jIva asajhI pacendriya paryAptakoMme utpanna hote haiM unake 21 aura 26 prakRtika udayasthAnake rahate hue 78 prakRtika sattvasthAnakA pAyA jAnA sambhava hai| kintu inake atirikta zepa udayasthAna aura unake sava bhagome 78 ke vinA zepa cAra cAra sattvasthAna hI hote haiN| ava gAthAmeM kI gaI sUcanAke anusAra sajJI pacendriya paryAtaka jIvasthAnake vandhAdi sthAna aura unake bhaga batalAnA zepa hai ata Age inhIMkA vicAra karate hai-nAma kama ke 23, 25, 26, 28, 29, 30, 31 aura 1 ye ATha vandhasthAna batalAye haiM so sajJI paMcendriya paryAptaka ke ye AThoM bandhasthAna aura unake 13945 bhAga sambhava haiM, kyoMki isake cAro gatisambandhI prakR tiyokA bandha sambhava hai isaliye to 23 Adi vandhamthAna isake kahe hai / tIrthakara nAma ora AhArakacatuSkakA bhI isake bandha hotA hai, isaliye 31 prakRtika bandhasthAna isake kahA aura isake dono zreNiyA~ pAI jAtI hai, isaliye 1 prakRtika bandhasthAna bhI isake khaa| tathA udayasthAno kI apekSA vicAra karane para isake 20, 24, 9 ora 8 ina cAra udayasthAnoko chor3akara zeSa sava udayasthAna isake pAye jAte haiN| yaha tattvata. jIvasthAna 12 veMguNa sthAna taka hI pAyA jAtA hai aura 20, 9 aura ye tIna udayasthAna kevalI sambandhI haiM ata. isake nahIM btaaye| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 , saptatikAprakaraNa, tathA 24 prakRtika udayasthAna ekendriyoke hI hotA hai ataH vaha bhI isake nahIM batalAyA / isa prakAra ina cAra udayasthAnoM ko chor3a kara zepa:21, 25, 26, 27, 28, 29, 30 aura 31 ye ATha udayasthAna isake hote haiM yaha siddha huaa| aba ina udayasthAno ke bhaMgo kA vicAra karane para inake kula bhaMga 7671 prApta hote hai kyo kiM 12 udayasthAnoke kula bhaMga 7791 haiM so inamese 120 bhaMga kama ho jAte haiM, kyoMki, una bhaMgokA sambandha saMtrI paMcendriya paryAptase nahIM haiM / kula sattvasthAna 12 haiM para yahA~ 9 aura 8 ye do sattvasthAna sambhava nahIM, kyoki ve kevalI ke hI pAye jAte hai| haoN inake atirikta 93, 92, 89, 88, 86,80,79, 78, 76 aura 75 ye dasa sattvasthAna yahA~ pAye jAte hai so 21 aura 26 prakRtika udayasthAnoke kramaza 8 aura 288 bhaMgoMmeM se to pratyeka bhagameM 92, 88, 86, 80 aura 78 ye pA~ca pA~ca sattvasthAna hI pAye jAte haiN| isa prakAra caudaha jIvasthAnome kahAM kitane bandhAdisthAna aura unake bhaMga hote hai isakA vicAra kiyaa| aba unake paraspara saMvedhakA vicAra karate haiM-sUkSma ekendriya aparyAptaka jIvoke 23 prakRtika bandhasthAnameM 21 prakRtika udayake rahate hue 92, 88, 86, 80 aura 78 ye pAMca sattvasthAna hote hai| tathA isI prakAra 24 prakRtika udayasthAnameM bhI pAMca sattvasthAna hote haiM / isa prakAra dono udayasthAnoke kula sattvasthAna 10 hue.| tathA isI prakAra 25, 26, 29 aura 30 prakRtiyokA bandha karanevAle ukta jIvoke do do udayasthAnoMkI, apekSA dasa dasa sattvasthAna hote haiN| isa prakAra kula sattvasthAna pacAsa hue| isI prakAra bAdara ekendriya aparyAptaka Adi anya cheha aparyAptakoMke pacAsa pacAsa Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsoMmeM bhaMgavicAra 20 sattvasthAna jAnane cAhiye / kintu sarvatra apane apane do do udayasthAne kahane caahiye| sUkSma ekendriya paryAptakake 23, 25, 26, 29 aura 30 ye hI pAca vandhasthAna hote haiN| aura eka eka vandhasthAnameM 21, 24, 25 aura 26 ye cAra udayasthAna hote haiN| ata pAMcako cArase guNA karane para 20 hue / tathA pratyeka udayasthAnameM pAca pAMca sattvasthAna hote haiM ataH 20 ko 5 se guNA karane para 100 sattvasthAna hue| __vAdara ekendriya paryAptakake bhI pUrvokta pAca vandhasthAna hote haiN| aura eka eka bandhasthAnameM 21, 24, 25, 26 aura 27 ye pAMca pAca udayasthAna hote haiN| ataH 5 ko 5 se guNA karane para 25 hue| inamese antima pAca udayasthAnome 78 ke vinA cAra dhAra manvasthAna hote hai jinake kula bhaga 20 hue aura zeSa 20 udaya sthAnI me pAMca pAMca sattvasthAna hote haiM jinake kula bhaMga sau hue| isa prakAra yahAM kula bhaMga 120 hue| doindriya paryAptakake 23, 25, 26, 27 aura 30 ye pA~ca vandhasthAna hote haiM aura pratyeka vandhasthAnameM 21, 26, 28, 29, 30 aura 31 ye chaha udayasthAna hote haiN| inamese 21 aura 26 ina do udayasthAnImeM pAMca pAMca sattvasthAna hote haiN| tathA zeSa cAra udayasthAnoMmeM 78 ke vinA cAra cAra sattvasthAna hote haiN| ye kula milA kara 26 sattvasthAna hue| isa prakAra pAMca vandha Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .", saptatikAprakaraNa sthAnoke 130 bhaMga hue| isI prakAra teindriya paryAptaka ke 130 bhaMga aura cauindriya paryAptakake bhI 130 bhaMga jAnanA cAhiye / - ___ asaMjJI paMcendriya paryAptakake bhI 23, 25, 26, 29, aura 30 ina pAMca vandhasthAnomese pratyeka bandhasthAnameM vikalendriyoM ke samAna chabbIsa chabbIsa bhaMga hote haiM jinakA yoga 130 hotA hai| parantu 28 prakRtika bandhasthAnameM 30 aura 31 prakRtika do udayasthAna hI hote haiM / so yahAM pratyeka udayasthAname 92, 88 aura 86 ye tIna tIna sattvasthAna hote haiN| inake kula bhaMga chaha hue| yahAM kula tIna sattvasthAna hI kyoM hote haiM isakA kAraNa yaha hai ki 28 prakRtika bandhasthAna devagati aura narakagatike yogya prakRtiyokA bandha karate samaya hI hotA hai so yahAM 80 aura 78 ye do sattvasthAna sambhava nahIM, kyoM ki devagati aura narakagatike yogya prakRtiyokA bandha paryAptakake hI hotA hai / isa prakAra asaMjJI paMcendriya paryAptaka jIvasthAnameM kula bhaMga 136 hote haiM / tathA saMjI paMcendriya paryAptakake 23 prakRtika bandhasthAnameM jisa prakAra pahale asaMjJIke 26 sattvasthAna kahe usI prakAra yahAM bhI kahanA caahiye| 25 prakRtika bandhasthAnameM 21, 25, 26, 27, 28, 26,30 aura 31ye 8 udayasthAna vatalAye haiN| so inameMse 21 aura 26 ina do meM to pAMca pAca sattvasthAna hote haiN| tathA 25 aura 27 udayasthAna devoke hI hote haiM ataH inameM 92 aura 88 ye do do sattvasthAna hI hote haiN| ava zeSa rahe cAra udayasthAna so pratyekameM 78 ke binA cAra cAra sattvasthAna hote haiN| Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jIvasamAsoMmeM bhaMgavicAra isa prakAra kula yahAM 30 sattvasthAna hote haiN| isI prakAra 26 prakRtika vandhasthAnameM bhI 30 sattvasthAna hote haiM / 28 prakRtika candhasthAna me ATha udayasthAna hote haiN| so unameMse 21, 25, 26, 27, 28, aura 29 ina chaha udayasthAnomeM 92 aura 88 ye do do sattvasthAna hote haiN| 30 prakRtika udayasthAname 92, 88, 86 aura 80 ye cAra sattvasthAna hote haiN| tathA 31 prakRtika udayasthAnameM 92, 88 aura 86 ye tIna sattvasthAna hote haiN| isa prakAra yahA kula 16 sattvasthAna hote haiM / 29 prakRtika bandhasthAna meM 30 sattvasthAna to 25 prakRtiyoMkA vandha karanevAleke samAna lenaa| kintu isa vandhasthAnameM kucha aura vizeSatA hai jise vatalAte haiN| bAta yaha hai ki java avirata samyagdRSTi manuSya devagatike yogya 29 prakRtiyoMkA bandha karatA hai taba usake 21, 26, 28, 29 aura 30 ye pAMca udayasthAna aura pratyeka udayasthAnameM 93 aura 89 ye do sattvasthAna hote hai jinakA kula jor3a 10 huaa| isI prakAra vikriyA karanevAle saMyata aura sayatAsayata jIvake bhI 29 prakRtika vandhasthAnake samaya 25aura 27 ye do udayasthAna aura pratyeka udayasthAname 93 aura 89 ye do sattvasthAna hote haiN| jinakA kula jor3a cAra huaa| athavA AhAraka saMyatake bhI ina do udayasthAno meM 93 kI sattA hotI hai aura tIrthakara kI sattA cAle nArakI mithyAdRSTikI apekSA 89 kI sattA hotI hai| isa prakAra ina 14 sattvasthAnoko pahaleke 30 sattvasthAnoMmeM milA dene para 29 prakRtika bandhasthAname kula 44 sattvasthAna prApta hote hai| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa isI prakAra 30 prakRtika bandhasthAname bhI 25 prakRtika vandhasthAnake samAna 30 sattvasthAnoMkA grahaNa karanA caahiye| kintu yahA~ bhI kucha vizeSatA hai jise Age batalAte haiN| vAta yaha hai ki tIrthakara prakRtike sAtha manuSyagatike yogya 30 prakRtiyoMkA vandha hote samaya 21, 25, 27, 28, 26 aura 30 ye chaha udayasthAna aura pratyeka udasthAname 63 aura 86 ye do sattvasthAna hote haiM jinakA kula jor3a 12 hotA hai| inhe pUrvokta 30 bhanoMmeM milA dene para 30 prakRtika bandhasthAname kula sattvasthAna 42 hote haiN| tathA 31 prakatiyoke vandhamai tIrthakara aura AhArakadvikakA vandha avazya hotA hai ata yahA~ 63 kI hI sattA hai| tathA eka prakRtika bandhake samaya 8 sattvasthAna hote haiN| so inamese 63, 62, 86 aura 88 ye cAra sattvasthAna upazamazreNIme hote haiM aura 80, 76,76 aura 75 ye cAra sattvasthAna pakzreNIma hote haiN| tathA vandhake abhAvameM saMjJI paMcendriya paryAptakke pUrvokta ATha sattvasthAna hote haiN|, so inameM se prArambhake 4 upazAntamoha guNasthAnameM prApta hote haiM aura antima 4 kSINamoha guNasthAname prApta hote haiN| isa prakAra saMbI pacendriya paryAptakake saba milAkara 208 sattvasthAna hote haiN| ' aba yadi dravyamanake saMyogase kevalIko bhI saMjJI mAna lete haiM to unake bhI 26 sattvasthAna prApta hote haiM / yathA-kevalIke 20, 21, 26, 27, 28, 29, 30, 31,6 aura ye dasa udayasthAna hote haiN| so inamese 20 prakRtika udayasthAnameM 76 aura 75 ye do sattvasthAna hote haiN| tathA 26 aura 28 prakRtika udayasthAnoMmeM Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 jIvasamAsoMmeM bhaMga bhI ye do sattvasthAna jAnane cAhiye / 21 prakRtika uTheyasthAnameM 80 aura 76 ye do sattvasthAna hote haiN| tathA yahI do 27 prakRtika sattvasthAname bhI hote haiN| 26 prakRtika udasthAnameM 80, 76, 76 aura 75 ye cAra sattvasthAna hote haiM, kyoki 28 praka tika udayasthAna tIrthakara aura sAmAnya kevalI donoMke prApta hotA hai / aba yadi tIrthakarake 26 prakRtika udayasthAna hogA to 80 aura 76 ye do sattvasthAna hoge aura yadi sAmAnya kevalIke 26 prakRtika udayasthAna hogA to 76 aura 75 ye do sattvasthAna prApta hoNge| isI prakAra 30 prakRtika udayasthAnameM bhI cAra satvasthAna prApta / hote haiN| 31 prakRtika udayasthAnameM 80 aura 76 ye do sattvasthAna hote haiM, kyoMki yaha udayasthAna tIrthakara kevalIke"hI hotA hai| 6 prakRtika udayasthAnameM 80,76 aura ye tIna sattvasthAna hote hai| inameMse prArambhake do sattvasthAna tIrthakarake ayogikevalI guNasthAnake Antya samaya taka hotA hai aura antima sattvasthAna ayogikevalI guNasthAnake antake samayameM hotA hai| tayA prakRtika utyasthAnameM 76, 75 aura 8 ye tIna sattvasthAna hote haiN| inamese prArambhake do sattvasthAna sAmAnya kevalIke ayogikevalI guNasthAnake Antya samaya- taka prApta hote haiM aura antima sattvasthAna antake samayameM prApta hotA hai| isa prakAra ye 26 sattvasthAna hue| aba yadi inheM pUrvokta 208 sattvasthAnomeM sammilita kara diyA jAya to saMjhI paMcendriya paryAptakake kula 234 sattvasthAna prApta hote haiN| . Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 saptatikAprakaraNa 14 jIvasthAnoMme bandhasthAna aura unake bhagoM kA jJApaka koSThaka[ 26 ] sU0 e0 ma0 sU0 e0 pa0 / | vA0 e0 ma0 | vA0 e0 50. 25 25 25 16 6240 4240 | 26 4632 6240 4632 1240 30 4632 5 13616, 513617 | 513917 | 513617 veindriya a0 veindriya pa0 | teindriya a0 | teindriya 50 25 25 16 30 30 6240 6240 6240 6240 |4632 | 30 | 4632 | 5 13617 | '5 13617 | 5 13617 / 5,13617 / 4632 | 4632 - Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsomeM bhaMgavicAra 215 catarindriya a. carindriya paM0 zra0 paM0 ma. bha.paM.pa. 6240 4632 1361% 513617 5 13617 6 13626 sa. paM0 ma0 sa0 60 pa. 6240 4632 6248 4641 5 13617 8 13645 - - Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptavikAprakaraNa14 jIvasthAnoM meM udayasthAna aura unake bhaGgoM kA jJApaka koSThaka [27] / - - sU0 e0a0sU0 e050 vA0 e0 a0 bA0 e050 24 .2 *** - - 4 | 7 | 2 .3 | 5. 26 vei0 a0 | vei0 pa0 / teI0 a0 | tei060 -- / 21 m - . . docrinor. NNN _cc m com :206-20 / 2002 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsoMmeM bhNgvicaar| 10 cari0 cari0 a0 cmcc-VAN 31 - a50 a0 a0 50 50sa a0sa05050 21125 1 24 25 26 cc mcc.ooo Ioni 26/576 26|, . Kmsong | 2 46 2024 117676 14 jIvasthAnoMmeM nAmakarmake vandhanAdisthAna aura unake maMgokA jJApaka koSThaka Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 saptatikAprakaraNa 24, jIvasthAna | bandhasthAna | bhaga | udayasyAna | bhaga | sattAsthAna e sU zra23,25,26, 13617/ 21 26,30 80,78 ra e. pa.|23,25,26, 13617/ 21, 24, |62,88,86, 26, 30 ___./ 25, 26 | 80, 78 vA e a23 25,26/13610 / 21, 24 62, 86, / 80,78 25.26/1361721,24,25 62,,86, 26,30 2 6, 27 / | 80,78 vai0 a003.25,26/13617, 21, 26 / 2 62,68,86, 26, 30 / 80,78 vei0 pa023, 25,26, 1361721,26,28, 20/62.886, / 80 78 teiM0 a023,2526 13617/ 21, 26, 2 32,88,86, / 80, 78 tei0 1023,25,26, 1361721, 26,28, 20 62 ,26, 26,30 / 26, 30 31 / 80,78 vitari.zra23 25.26/17136, 21, 26 / 2 |62, 8,86, 26, 30 / 80,78 cari. pa. 23.25,26, 1361721, 26,28, 20 62, 88,86. 29.30 26,30,31 80,78 a.paM.zra23,25,26 13617, 21, 26 / 4 62,87,26, 26, 30 | 80,78 a. paM. pa 23, 25,26, 1362621,26,28.41 . 28,26,30 // 80,78 .a.23, 25,26, 13617, 21, 26 | 4. 162.88,86, 2,30 22:2526 80,78 sa. paM.pa.23,25,263 1314527.976766362.66,88 sa, 2630, 30,31, 680.76, 7 1 . 20,6,ET : 7675,ke,9,8 30/13617/630,35/20 / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnome bhaMgavicAra 219 12-guNasthAnoM meM saMvedha bhaMga ava guNasthAnAko apekSA jJAnAvaraNAdi ATha karmoke svAmI kA kathana karate haiM nANaMtarAya tivihamavi dasasu do haoNti dosu tthaannesuN| artha-prArambhake dasa guNasthAnoMme nAnAvaraNa aura antarAya karma vandha, udaya aura sattvakI apekSA tIna prakArakA hai| tathA upazAntamoha aura kSINamoha ina do guNasthAnome udaya aura mattvakI apekSA do prakArakA hai| vizeSArtha-abhI taka naudaha jIvasthAnomeM pATha karmoM ke bandha, udaya aura sattvasthAna tathA unake bhaMgokA kathana kiyA / ava guNasthAnImeM unakA kathana karate haiM-aisA niyama hai ki jJAnAvaraNakI pAcau prakRtiyoMkI aura antarAyako pAMcI prakRtiyokI vandhavyunchitti dasaveM guNasthAnake antame tathA udaya aura satvavyucchitti vArahave guNasthAnake antameM hotI hai, ata. siddha huA ki mithyAraSTi se lekara sUkSmasamparAyataka dasa guNasthAnomeM jJAnAvaraNa aura antarAya karmake pAca prakRtika bandha, pAca prakRtika udaya aura pAMca prakRtika sattva ye tIno prApta hote haiN| tathA upazAntamoha aura kSINamoha ina do guNasthAnomeM pAMca prakRtika udaya aura pAca prakRtika satva ye do hI prApta hote haiN| tathA isase yaha bhI jAnA jAtA hai ki bArahaveM guNasthAnase Age terahaveM aura caudahaveM guNasthAname ina dono kauke bandha, udaya aura sattvakA abhAva hai| ava gaNasthAnomeM darzanAvaraNa karmake bhaMga vatalAte haiM Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa :... micchAsANe viie nava cau paNa nava ya saMtaMsA // 39 // missAi niyaTTIo chacau paNa nava ya sNtkmmNsaa| caubaMdha tige cau paNa navasa dusu juyala chassaMtA // 40 // uvasaMte cau paNa nava khINe caurudaya chacca cau saMtaM / artha-darzanAvaraNa karmakI mithyAtva aura sAsvAdanameM nau prakRtiyoMkA vandha, cAra yA pAMcakA udaya aura nau kI sattA hotI hai| mizra se lekara apUrvakaraNake pahale saMkhyAtaveM bhAgataka chaha kA bandha, cAra yA pAcakA udaya aura naukI sattA hotI hai| apUrvakaraNa Adi tIna guNasthAnomeM cArakA bandha, cAra yA pAMca kA udaya aura naukI sattA hotI hai| kSapakake 9 au 10 ina do guNasthAnoMmeM cArakA vandha, cArakA udaya aura chahako sattA hotI hai / upazAnta moha guNasthAname cAra yA pAMcakA udaya aura naukI sattA hotI hai| tathA kSINamoha guNasthAnameM cArakA udaya tathA chaha aura cArakI sattA hotI hai / / (1) 'micchA sAsayaNesuM navabaMdhuvalakkhiyA u do bhgaa| mIsAmo ya niyaTTI nA chabbagheNa do do u // caThabaMdhe naba saMte doNNi apuvAu suhumarAgo jaa| avvadhe Nava sate uvasate huMti do bhaMgA // caThavadhe chassate pAyarasuhumANamegukkhavayANaM / chasu causu va saMtesu doNi avaMdhami khoNassa ||'-pcc0 sapta0 gA0 102-104 / 'gava sAsaNo ti baMdho chaccetra apulvapaDhamabhAgo ti / cattAri haoNti tatto suhumakasAyastha carimo ti / khINo tti cAri udayA paMcasu NihAsu dosu giTAsu / eke udayaM patta khoNaducarimo tti pacudayA // micchAduvasato ti ya aNiyaTI khavagapaDhamabhAgo ti / eva sattA khoNAsa ducarimo tiya cadUvarime / gokarmaH gA0 460-462 // " Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnImeM bhaMgavicAra vizepArtha-darzanAvaraNa karmakI uttara prakRtiyAM nau haiN| inameMse tyAnaddhitrikakA vandha sAsvAdana guNasthAna taka hI hotA hai| tathA cakSudarzanAvaraNa Adi cArakA udaya apanI udayavyucchitti hone taka nirantara banA rahatA hai kintu nidrAdi pAcakA udaya kaTAcit hotA hai aura kadAcit nahIM hotaa| usame bhI eka kAlamai ekakA hI udaya hotA hai yugapat do yA do se adhikakA nhiiN| ala isa himAvase mithyAtva aura sAsvAdana ina do guNagyAnomeM 9 prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva tathA 9 prakRtika vandha, pAMca prakRtika udaya aura nau prakRtika satva ye do bhaga prApta hote hai| ina do guNasthAnI se Age mizrase lekara apUrvakaraNake prathama bhAga taka udaya aura sattAmeM to koI pharaka nahIM par3atA kintu vandhame chaha prakRtiyAM hI raha jAtI haiM / ataH ina guNasthAnomeM chaha prakRtika vandha, cAra prakRtika udaya aura no prakRtika sattva tathA chaha prakRtika vandha, pAca prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva ye do bhaga prApta hote haiN| yadyapi tyAnaDaiitrikakA udaya pramattasayata guNasthAnake antima samayataka hI ho sakatA hai phira bhI isase pAca prakRtika udayasthAna ke kathanameM koI antara nahIM pAtA / kevala vikalpa rUpa prakRtiyome hI antara par3atA hai| chaThe guNasthAna taka nidrAdi pAcoM prakRtiyA vikalpase prApta hotI hai aura Age nidrA aura pracalA ye do praI tiyAM hI vikalpase prApta hotI hai| apUrvakaraNake prathama bhAgame nidrA aura pracalAkI vandhanyucchitti ho jAtI hai, ataH Age sUkSmasamparAya guNasthAna taka vandhame cAra hI prakRtiyAM raha jAtI hai kintu udaya aura sattA pUrvavat cAlU rahatI hai| ata' 'apUrva karaNake dUsare bhAgase lekara sUkSmasamparAya guNasthAna taka tIna guNasthAnome cAra prakRtika vandha, cAra prakRtika udaya aura nau Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saptatikAprakaraNa prakRtika sattva tathA cAra prakRtika vandha pA~ca prakRtikaM udaya aura nau prakRtika sattva prApta hote haiN| kintu aisA niyama hai ki nidrA yA pracalAkA udaya upazamazreNImeM hI hotA hai kSapazreNImeM nahIM, ataH eka to kSapakazreNIme pAMca prakRtika udayarUpa bhaMga nahIM prApta hotA aura dUsare anivRtti karaNake kucha bhAgo ke vyatIta hone para styAnarddhitrikakA sattvanAza ho kara chahakI hI sattA rahatI hai, ata. anivRttikaraNake antima saMkhyAta bhAga aura sUkSmasamparAya ina do kSapaka guNasthAnome cAra prakRtika bandha, cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva yaha eka bhaMga prApta hotA hai| cAhe upazama zreNIvAlA ho yA kSapakazreNIvAlA samIke dasave guNasthAnake antameM darzanAvaraNakA bandha viccheda ho jAtA hai isaliye Ageke guNasthAnoMme bandhakI apekSA darzanAvaraNa karmake bhaMga nahIM prApta hote kintu upazAntamAha yaha guNasthAna upazamazreNI kA hai ataH isameM udaya aura sattA upazamazreNIke dasaveM guNasthAnake samAna banI rahatI hai aura kSINamoha yaha guNasthAna ApakazreNIkA hai isaliye isame udaya aura sattA kSapakareNIke dasave guNasthAnake samAna vanI rahatI hai / ata. upazAnta moha guNasthAnameM cAra prakRvika udaya aura nau prakRtika sattva tathA pAMca prakRtika udaya aura nau prakRtika sattva ye do bhaMga prApta hote haiN| aura kSINamAha guNasthAnameM cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika satva yaha bhaMga prApta hotA hai| kintu java kSINamoha guNasthAnameM nidrA aura pracalAkA udaya hI nahIM hotA hai taba inakA kSINamoha guNasthAnake antima samayame sattva nahIM prApta ho sakatA, kyoM ki aisA niyama hai ki jo anudaya prakRtiyAM hotI haiM unakA pratyeka nipeka stivukasakramaNake dvArA sajAtIya udayavatI prakRtirUpa paraNamatA jAtA hai / isa hisAbase nidrA aura pracalAkA antima niSeka vArahaveM guNasthAnake Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM bhaMgavicAra upAntya samayameM hI cakSudarzanAvaraNa Adi rUpa paraNama jAyagA aura isa prakAra kSINamoha guNasthAnake antima samayameM nidrI aura pracalAkA sattva na raha kara kevala cArakI hI sattA rhegii| ata. Upara jo kSINamoha guNasthAname cAra prakRtika udaya aura chaha prakRtika sattva yaha bhaga batalAyA hai vaha kSINamohake upAntya samaya taka hI prApta hotA hai tathA antima samayame cAra prakRtika udaya aura cAra prakRtika sattva yaha eka bhaga aura prApta hotA hai| isa prakAra kSINamohameM bhI do bhaMga hote haiM yaha siddha huaa| aba guNasthAnomeM vedanIya Adi karmoM ke bhaMga batalAte haiMveyaNiyAuyagoe vibhaja mohaM paraM cocchaM // 41 // artha-gunasthAnoM meM vedanIya Ayu aura gotra karmake bhagokA vibhAga karake tadanantara mohanIyakA kathana kreNge| vizeSArtha-~~yahA granthakArane vedanIya, Ayu aura gotra karmake bhagoMke vibhAga karane mAtrakI sUcanA kI hai kintu kisa guNasthAnameM kisa kamake kitane bhaga hote haiM yaha nahIM batalAyA hai, jinakA batalAyA jAnA jarUrI hai| ___yadyapi malayagiri AcAryane apanI TIkAme ina karmoke bhagokA vivecana kiyA hai para unakA yaha kathana antarbhASya sambandhI gAthAo para avalavita hai| unhone svaya antarbhASyakI gAthAzrIko uddhRta karake tadanusAra guNasthAnomeM vedanIya, gAtra aura Ayu karmake bhaMga batalAye haiN| yadyapi sUtrakArane vedanIya, Ayu aura gotra isa kramase vibhAga karanekA nirdeza kiyA hai kintu antarmASyagAthAme pahale vedanIya aura gotrake bhaMga batalAye haiN| ata. yahAM bhI isI kramase khulAsA kiyA jAtA hai| antarbhApyameM likhA hai Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 saptatikAprakaraNaH: - - 'cara chassu doSiNa sattasu ege cau gaNisu veynniybhNgaa| goe paNa cau do tisu egaTTasu doriNa ekkammi / arthAt vedanIya karmake chaha guNasthAnomeM cAra, sAtameM do aura ekameM cAra bhaMga hote haiN| tathA gotra karmake mithyAtvame pAMca, sAsvAdanameM cAra, mizra Adi tIname do. pramattAdi AThameM eka aura ayogikevalI me eka bhaMga hotA hai / / / / / vAta yaha hai ki bandha aura udaya kI apekSA ,sAtA aura asAtA ce pratipakSabhUta prakRtiyAM haiN| iname se eka kAlameM kisI eka kA vandha aura kisI ekakA hI udaya hotA hai kintu donoMkI eka sAtha sattAke pAye jAnameM koI virodha nahIM hai| dUsare asAtA kA vandha prArambhake chaha guNasthAnoMme hI hotA hai Age nahIM, ataH prArambhake chaha guNasthAnoMme nimna cAra bhaMga prApta hote haiM / yathA(1) asAtAkA bandha, asAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA sattva, (2) asAtAkA vandha, sAtAkA udaya aura asAtA kA sattva (3) sAtAkA vandha, asAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA sattva tathA (4) sAtAkA vandha, sAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA sattva / sAtave guNasthAnase terahaveM taka bandha kevala sAtAkA hI hotA hai kintu udaya aura sattva donAMkA pAyA jAtA hai, ataH ina guNasthAno me nimna do bhaga prApta hote haiN| yathA-(1) sAtA kA vandha, sAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA sattva (2) sAtA kA vadha asAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA sattva / ayogi kevalI guNasthAnameM sAtAkA bhI vandha nahIM hotA ataeva vahAM vandhakI apekSA koI bhaMga na prApta hokara udaya aura sattvakI apekSA hI bhaMga prApta hote haiN| phira bhI jisake isa guNasthAnameM asAtAkA udaya hai usake upAntya samayameM sAtAkA sattva nAza ho jAtA hai aura jisake sAtAko udaya hai usake upAntya samayameM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM maMgavicAra 225 asAtAkA sattvanAza ho jAtA hai ataH isa guNasthAnameM upAntya samaya taka (1) sAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA sattva tathA (2) asAtAkA udaya aura sAtA asAtAkA satva ye do bhaga prApta hote haiM aura antima samayameM (3) sAtA kA udaya aura sAtAkA sattva tathA (4) asAtAkA udaya aura asAtAkA matva ye do bhaMga prApta hote haiN| isa prakAra guNasthAnomeM vedanIyake bhago kA kathana kiyaa| aba gotra karmake bhagokA vicAra karate haiM-gotra karmake vipayameM eka vizeSatA to yaha hai ki sAtA aura asAtAke samAna bandha aura udayakI apekSA ucca aura nIca gotra bhI pratipakSabhUta prakRtiyA haiN| eka kAlameM inameM se kisI eka kA hI bandha aura ekakA hI udaya hotA hai kintu sattva donokA eka sAtha pAyA jAtA hai / tathA dUsarI vizeSatA yaha hai ki agnikAyika aura vAyukAyika jIvoke uccagotra kI udvalanA hone para bandha, udaya aura sattva eka nIca gotrakA hI hotA hai aura jiname aise agnikAyika aura vAyukAyika jIva utpanna hote haiM unake bhI kucha kAla taka bandha, udaya aura sattva nIca gotra kA hI hotA hai| aba yadi ina dono vizepatAzro ko dhyAname rakha kara mithyAtva guNasthAnameM bhagokA vicAra karate hai to nimna pAca bhaga prApta hote haiN| yathA-(1) nIcakA bandha, nIcakA udaya tathA nIca aura ucca kA sattva (2) nIcakA bandha, ucca kA udaya tathA nIca aura udhakA sattva (3) uccakA bandha, ucakA udaya tathA ucca aura nIcakA satva / (4) uccakA bandha, nIcakA udaya, tathA ucca aura nIcakA sacca / tathA (5 , nIcakA bandha, nIcakA udaya aura nIcakA sattva / nIca gotrakA vandha sAsvAdana guNasthAna taka hI hotA hai, kyoMki mizra Adi guNasthAnomeM eka ucca gotra kA hI Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 saptatikAprakaraNa bandha pAyA jAtA hai | isase yaha matalaba nikalA ki mithyAtvake samAna sAsvAdana meM bhI kisI eka kA bandha, kisI eka kA udaya aura dono kA satva bana jAtA hai| isa hisAba se yahA~ cAra bhaMga prApta hote haiN| ye bhaMga ve hI haiM jinakA midhyAtvame krama nambara 1, 2, 3 ra 4 me ullekha kara Aye haiN| tIsare se lekara pA~cave taka bandha eka ucca gotra kA hI hotA hai kintu udaya aura sattva dono kA pAyA jAtA hai isalie ina tIna guNasthAnomeM ( 1 ) uccakA bandha, uccakA udaya aura nIca uccakA sattva tathA (2) ucca kA bandha, nIca kA udaya aura nIca ucca kA sattva ' ye do bhaMga pAye jAte haiN| kitane hI AcAryoM kA yaha bhI mata hai ki pAMcaveM guNasthAna meM uccakA vandha, ucca kA udaya aura uccanIcakA saca yahI eka bhaMga hotA hai / isa viSaya meM AgamakA bhI vacana hai / yathA 'sAmanneNaM vayajAIe uccAgoyassa udo ho / ' arthAt 'sAmAnya se saMyata aura saMyatAsaMyata jAtivAle jIvo ke ucca gotrakA udaya hotA hai / ' chaThe se lekara dasave guNasthAna taka hI uccagotra kA bandha hotA hai, ataH iname ucakA bandha, uccakA udaya aura ucca nIcakA sattva yaha eka bhaMga prApta hotA hai / aura gyArahaveM, bArahaveM tathA terahaveM ina tIna guNasthAnomeM uccakA udaya aura ucca-nIcakA sattva yaha eka bhaMga prApta hotA hai / isa prakAra chaThese lekara terahaveM taka pratyeka guNasthAna meM eka bhaMga hotA hai yaha siddha huA / tathA ayogikevalI guNasthAna meM nIca gotrakA sattva upAntya samaya taka hatA hai, kyoki caudahaveM guNasthAnameM yaha udayarUpa prakRti na ' honese upAntya samaya me hI isakA stivuka saMkramaNake dvArA ucca Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnome bhaMgavicAra 227 gotrarUpase pariNamana ho jAtA hai ata. ima guNasthAnake upAntya samaya taka uccakA udaya aura ucca-nIcakA sattva yaha eka bhaMga hotA hai / tathA anta samayame uccakA udaya aura uccakA sattva yaha eka bhaga hotA hai / isa prakAra guNasthAnome gotra karmake bhaMgokA vicAra kiyaa| aba Ayukarma ke bhagokA vicAra karate haiN| isa vipayameM antarbhASya gAthA nimna prakAra hai'aTThacchAhigavIsA solaha vIsa ca bAra chadosu / do causu tIsu ekaka micchAisu Auge bhNgaa|' arthAn-'mithyAtvame 28, sAsvAdaname 26, mizrameM 16, avi rata samyagdRSTi meM 20, dezaciratame 12, pramatta aura aprattameM 6, apUrvAdi cAramaM 2 zrIra kSINamoha Adi tInameM 1 isa prakAra mithyAdRSTi Adi guNasthAnome Ayu karmake bhaga hote haiN|' nArakiyoke pAca, tithaMcoke nau, manuSyoMke nau aura devoMke pAca isa prakAra Ayukarmake 28 bhaga pahale vatalA Aye haiM ve sava bhaga mithyAraSTi guNasthAnameM sambhava haiM, ata. yahA~ midhyAdRSTi guNasthAnameM 28 bhaMga khe| sAsvAdana samyagdRSTi tiryaMca aura manuSya narakAyukA bandha nahIM karate, kyoki narakAyukA bandha mithyAtva guNasthAnameM hI hotA hai, ata. uparyukta sabhagome se (1)bhujyamAna tiryaMcAyu, vadhyamAna narakAyu tathA tiyeca narakAyukA sattva (2) bhujyamAna manupyAyu, vadhyamAna narakAyu tathA manuSya-narakAyukA sattva ye do bhaMga kama Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 saptatikAprakaraNa .. hokara sAsvAdana guNasthAnameM 26 bhaMga prApta hote haiN| mizra guNasthAna meM parabhava sambandhI kisI bhI AyukA vandha nahIM hotA ataH yahA~ 28 bhagoMme se vandhakAlame prApta hone vAle nArakiyoMke do tiryaMcoMke cAra, manuSyoke cAra aura devIke do isa prakAra 12 bhaMga kama hokara 16 bhaMga prApta hote haiN| avirata samyagdaSTi guNasthAnameM tiryaMca aura manuSyoM meM se pratyekake naraka, tiyeca aura manuSyAyukA vandha nahIM hotA tathA deva aura nArakiyomeM pratyekake tiryaMcAyukA vandha nahIM hotA, ata. 28 bhaMgome se ye 8 bhaMga kama hokara isa guNamyAnamai 20 bhaMga prapta hote haiM / dezavirati tithaMca aura manuSyoke hI hotI hai aura yadi ye parabhava sambandhI AyukA vandha karate haiM to devAyukA hI vandha karate haiM anya AyukA nahIM, kyoki dezaviratame devAyuko chor3akara anya zrAyukA vandha nahIM hotA / ata' inake Ayuvandha ke pahale eka eka hI bhaga hotA hai aura Ayuvandhake kAlame bhI eka eka hI bhaMga hotA hai isa prakAra tithaMca aura manuSya donoMke milAkara cAra bhaMga to ye hue / tathA uparata vandha kI apekSA tiyecoM ke bhI cAra bhaMga prApta hote haiM aura manupyAke bhI cAra bhaMga grAma hote hai, kyoki cAro gati sambandhI AyukA vadha karaneke pazcAt tiyatta aura manuSyoMke dezavirata guNasthAnake prApta honeme kisI bhI prakAra kI vAdhA nahIM hai| isa prakAra ATha bhaMga ye hue| kula milAkara dezavirata guNasthAname 12 bhaMga hue / pramatta aura apramatta saMyata manuSya hI hote haiM aura ye devAyuko hI vaoNdhate haiM ataH inake Ayuvandhake pahale eka bhaMga Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 guNasthAnoM meM bhaMgavicAra hotA hai aura Ayuvandhake kAlameM bhI eka hI bhaga hotA hai| tathA uparata vandha kI apekSA yahA~ cAra bhaMga aura hote haiM, kyoMki cAro gati sambandhI Ayuvandha ke pazcAt pramatta aura aprayatta sayata guNasthAnoMke prApta honemeM koI bAdhA nahIM hai| kula milAkara ye cha bhaMga hue| isa prakAra pramattasaMyatameM chaha aura apramattasayatameM chaha bhaMga prApta hote haiN| Age apUrvakaraNa Adi guNasthAnoMmeM AyukA vandha to nahIM hotA kintu jisane devAyukA vandha kara liyA hai aisA manuSya upazamazreNI para ArohaNa kara sakatA hai| kintu jisane devAyuko chor3akara anya AyuoMkA vandha kiyA hai vaha upazamazreNi para ArohaNa nahIM krtaa| karmaprakRtimeM bhI kahA hai- 'tisu Augesu baDhesu jeNa sedi na Aruhai / 'cUMki tIna AyuoMkA vandha karaneke pazcAt jIva zroNi para ArohaNa nahIM krtaa| ata upazamazroNikI apekSA apUrvakaraNAdi cAra guNasthAnoM meM do do bhaga hote haiN| kintu ApakoNikI apekSA apUrvakaraNAdi tIna guNasthAnomeM manuSyAyukA udaya aura manuSyAyukA sattva yahI eka bhaga hotA hai| tathA kSINamoha Adi tIna guNasthAnome bhI manuSyAyukA udaya aura manuSyAyukA satva yahI eka bhaMga hotA hai isa prakAra kisa guNasthAnameM Ayu. karmake kitane bhaga hote haiM isakA vicAra kiyaa| isa prakAra 'veyaNiyAuyagoe vibhanna' isa gAthAMzakA vyAkhyAna samApta huaa| .. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2300 saptatikAprakaraNa / 14 guNasthAnomeM chaha karmoke bhaMgoMkA jJApaka koSThaka 22 ] guNasthAna jJAnAvaraNa darzanAva0 / vedanIya | Ayu antarAya - - 1 - - mithyA0 ` sAsvA0 m c - ccc mizra m ... avirata m dezavi0 m pramattasaM0 m . . ccc apramatta0 m apUrvaka h or or or or o anivR0 s . . sUkSma s upazAnta m . kSINamo0 h . . r sayogike0 h bhayogike. 9 h Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM bhaMgavicAra 231 ava pUrva sUcanAnusAra guNasthAno meM mohanIyake bhaMgokA vicAra karate hai usame bhI pahale vandhasthAnoke bhagoko batalAte haiMguNaThANagesu su ekkekkaM mohabaMdhaThANesu | paMcAniyadiThANe baMdhovaramo paraM tatto // 42 // artha - - mithyAtvAdi ATha guNasthAnoM meM mohanIyake bandhasthAnomese eka eka bandhasthAna hotA hai / tathA zranivRttikaraNa meM pAMca bandhasthAna hote haiM / tadanantara agale guNasthAno meM vandhakA abhAva hai / vizepArtha -- mithyAdRSTi guNasthAname eka 22 prakRtika vandha sthAna hotA hai / sAsvAdanameM eka 21 prakRtika vandhasthAna hotA hai / samyagmithyAdRSTi aura aviratasamyagdRSTi guNasthAnameM eka 17 prakRtika vandhasthAna hotA hai / dezaviratameM eka 13 prakRtika vandha sthAna hotA hai / pramatasaMyata, apramattasaMyata aura pUrvakaraName eka 9 prakRtika vandhasthAna hotA hai / yahA~ itanA vizeSa hai ki arati aura zoka kI bandhavyucchitti pramattasayata guNasthAna meM hI ho jAtI hai, ata zrapramattasayata aura apUrvakaraNake nau prakRtika bandhasthAnameM eka eka hI bhaga prApta hotA hai| pahale jo 6 prakRtika vandhasthAnameM 2 bhaga kaha Aye hai ve pramattasaMyata guNasthAnakI apekSA kahe haiN| anivRttikaraName 5, 4, 3, 2 aura 1 ye pAMca bandhasthAna hote haiN| tathA geke guNasthAnome mohanIyakA bandha nahIM hotA, ata usakA niSedha kiyA hai / aba guNasthAnoM meM mohanIyake udayasthAnoMkA kathana karate haiMsattAi dasa u. micche sAsAya chAI nava u avirae dese paMcAI mIsae navakkosA / va // 43 // - Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 saptatikAprakaraNa - . virae khovasamie caurAI satta chaccapuvvammi / ' aniyaTTibAyare puNa ikko va duve va udayaMsA // 44 // eNaM suhumasarAgo veei aveyagA bhave sesA / bhaMgANaM ca pamANaM puvuddidruNa nAyavvaM / / 45 // artha-mithyAtvame 7 se lekara 10 taka 4, sAsvAdana aura mizrame 7se lekara 9 taka 3, avirata samyaktvameM se lekara taka 4, dezaviratame 5 se lekara 8 taka 4, pramatta aura apramattaviratameM 4 se lekara 7 taka 4, apUrvakaraName 4 se lekara 6 taka 3 aura anivRttibAdara samparAyameM do prakRtika aura eka prakRtika isa prakAra do udayasthAna hote haiN| tathA sUkSmasamparAya jIva eka prakR. tikA vedana karatA hai aura zeSa guNasthAnavAle jIva avedaka hote haiN| inake bhaMgo kA pramANa pahale kahe anusAra jAnanA caahiye| vizeSArtha- mohanIyakI kula uttaraprakRtiyAM 28 haiN| unameMse eka sAtha adhika se adhika 10 prakRtiyokA aura kamase kama 1 prakRti kA eka kAlameM udaya hotA hai| isa prakAra 1 se lekara 10 taka 10 udayasthAna prApta hote hai kintu kevala 3 prakRtiyoM kA (1) 'micche sagAicauro sAsaNamIse sagAi tissnnudyaa| chappaMcacaTharasuvvA titha cauro avirayAINa // paJca0 sapta0 gA0 26 'sattAdi dasu. kassaM micche saNa ( sAsaNa) missae gabukassaM / chAdI ya gavukassaM aviradasammattamAdissa // pacAdi ahaNihaNA vidArAbirade udIraNahANA / egAdI tigarahidA sattakassA ya viradassa // dhava0 uda0 zrA0pa01022 / dasaNavaNavAdi cautiyatiTThANa vasagasagAdi caja / ThANA chAdi tiya ca ya cavIsagadA' apuco tiM // 40 // udayahANaM dohaM paNabaMdhe hodi donnhmekss| caduvihabaMdhahANe seseseya have ThANaM // 42 // go0 karma Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnomeM bhaGgavicAra . 233 udaya kahIM prApta nahIM hotA ataH 3 prakRtika udayasthAna nahIM vattalAyA aura isalie mohanIyake kula udayasthAna 6 vatalAye haiN| 44 nambarakI gAthAmeM 'virae khaovasamie' pada AyA hai, jisakA artha 'kSAyopazamika virata hotA hai| so isase yahA~ pramattasayata aura apramattasayata lenA cAhiye, kyo ki kSAyopazamika virata yaha sajJA ina do guNasthAnavAle jIvokI hI hai / isake Age jIvako yA to upazAmaka sajJA ho jAtI hai yAkSapaka / jo upazamaka zreNi para caDhatA hai vaha upazamaka aura jo kSapaka zreNipara car3hatA hai vaha kSapaka kahalAtA hai| inameM se kisa guNasthAnameM ritanI prakRtiyoke kitane udayasthAna hote hai isakA spaSTa nirdeza gAthAmeM kiyA hI hai| hama bhI ina udayasthAnoM kI sAmAnya vivecanA karate samaya unakA vizepa khulAsA kara Aye haiM isaliye yahA~ isa vipaya me adhika na likhakara kevala gAthAzro ke arthakA spaSTIkaraNamAtra kiye dete hai-mithyAdRSTi guNasthAname 7, 8, 9, aura 10 prakRtika cAra udayasthAna hote haiN| yahA inake bhagokI 8 caubIsI prApta hotI haiN| sAsvAdana aura mina meM 7, 8, aura prakRtika tIna tIna udayasthAna hote hai / yahA~ inake bhagoMkI kramase 4 aura 4 cauvIsI prApta hotI haiN| avirata samyagdRSTi guNasthAname 6, 7, 8 aura 6 prakRtika cAra udayasthAna hote haiN| yahA~ inake bhagokI 8 cauvIsI prApta hotI haiN| dezavirata guNasthAname 5, 6, 7 aura. 8 prakRtika cAra udayasthAna hote haiN| yahAM inake bhaMgokI 8 caubIsI prApta hotI haiN| pramattasaMyata aura apramattasaMyata guNasthAname 4, Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / saptatikAprakaraNa. 5, 6, aura 5 prakRtika cAra udayasthAna hote haiN| yahAM inake . bhaMgokI kramazaH ATha caubIsI prApta hotI haiN| apUrvakaraNa guNasthAname 4, 5, aura 6 prakRtika tIna udayasthAna hote haiM / yahA~ inake bhaMgokI cAra caubIsI prApta hotI haiN| anivRttikaraNa guNasthAname do prakRtika aura eka prakRtika isa prakAra do udayasthAna hote hai| yahA~ do prakRtika udayasthAname krodhAdi cAramese koI eka aura tIna vedo meM se koI eka isa prakAra do prakRtiyokA udaya hotA hai| so yahA~ tIna vedose saMjvalana krodhAdi cArako guNita karane para 12 bhaMga prApta hote haiN| tadanantara vedakI udayanyucchitti ho jAna para eka prakRtika udayasthAna hotA hai| jo cAra, tIna, do aura eka prakRtika bandhake samaya prApta hotA hai| yadyapi eka prakatika udayameM cAra, prakRtika bandhakI apekSA cAra, tIna prakRtika bandhakI apekSA tIna, do prakRtika vandhakI apekSA do aura eka prakRtika bandhakI apekSA eka isa prakAra kula 10 bhaMga kaha Aye haiM kintu yahAM bandhasthAnoke bhedakI apekSA na karake kula 4' bhaMga hI vikSita haiN| tathA sUkSmasamparAya guNasthAname eka sUkSma lobhakA udaya hotA hai ataH vahAM eka hI bhaMga hai| isa prakAra eka prakRtika udaya meM kula pA~ca bhaMga hote haiN| isake Age upazAnta, moha Adi guNasthAnomeM mohanIyakA udaya nahIM hotA ata: unameM udayakI apekSA eka bhI bhaMga nahIM hotaa| isa prakAra yahA~ ukta gAthAoke nirdezAnusAra kisa guNasthAnameM kauna kauna udayasthAna aura unake kitane bhaMga hote haiM isakA vicAra Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna meM bhaMgavicAra 235 kiyA / antima gAthAme jo bhaMgokA pramANa pUrvoddiSTa kramase jAnane kI sUcanA kI hai so usakA itanA hI matalava hai ki jisa prakAra pahale sAmAnyase mohanIyake udayasthAnokA badhana karate samaya unake bhaMga vatalA Aye haiM usI prakAra yahA~ bhI unakA pramAraNa samajha lenA cAhiye jinakA nirdeza hamane pratyeka guNasthAnake udayasthAna catalAte samaya kiyA hI hai / ava mithyAdRSTi Adi guNasthAnokI apekSA dasase lekara eka paryanta guNasthAnomeM agalI gAthA dvArA bhagokI saMkhyA batalAte haiM ekkaM chaDekArekAraseva ekkAraseva] nava tini / ee cauvIsagayA bAra duge paMca ekammi // 46 // artha-10 se lekara 4 prakRtika takake udayasthAnIme kramase eka, chaha, gyAraha, gyAraha, gyAraha, nau aura tIna caubIsI bhaga hote haiN| tathA do prakRtika udayasthAname 12 aura eka prakRtika udayasthAname pA~ca bhaMga hote haiM / vizeSArtha dasa prakRtika udayasthAna eka hI hai ata isameM bhagoMkI eka cauvIsI khii| nau prakRtika udyasthAna chaha haiM ataH isame bhaMgo kI chaha cauvIsI kahIM / 87 aura 6 prakRtika udayasthAna gyAraha gyAraha haiM ataH inameM bhagokI gyAraha gyAraha cauvIsI kahIM / pAca prakRtika udyasthAna nau haiM ataH iname bhagokI nau caubIsI kahIM aura cAra prakRtika udayasthAna tIna haiM ta inameM gokI tIna caubIsI khiiN| tathA do prakRtika aura ekaprakRtika ( 1 ) 'eka ya chakkeyAra eyAreyAraseva gAva tiNAi / ede caThavIsagadA caduvIyAra dugaThANe // ' go0 karma0 gA0 481 / 1 1 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa udayasthAnameM kramase bAraha aura pAMca bhaMga hote haiM isakA spaSTI karaNa pahale kara hI Aye haiM, ataH ina do udayasthAnoM meM kramase 12 aura 5bhaga kahe / isa prakAra saba udayasthAnoM meM kula milAkara 52 cauvIsI aura 17 bhaMga prApta hote haiN| inhIM bhaMgokA guNasthAnoMkI apekSA antarbhASya gAthAmeM nimnaprakArase vivecana kiyA gayA hai 'aTThaga cau cau cauraTugA ya cauro ya hoti cuviisaa| micchAi apuvvaMtA vArasa paNagaM ca aniyaTTa / / arthAta-'mithyASTise lekara apUrvakaraNa taka ATha guNasthAnome bhagoMkI kramase ATha, cAra, cAra,ATha.ATha, ATha, ATha aura cAra cauvIsI hotI haiM tathA anivattikaraNameM 12 aura 5bhaMga hote haiN|' isa prakAra bhaMgoMke prApta hone para 1265 udaya vikalpa aura 8447 padavRnda prApta hote haiM jinase saba saMsArI jIva mohita ho rahe haiM, kyoki 52 ko 24 se guNita kara dene para jo 1248 prApta hue uname 17 aura jor3a dene para kula udayavikalpoMkI kula saMkhyA 1265 hI prApta hotI hai| tathA 10 se lekara 4 prakRtika udayasthAna takake saba pada 352 hote haiM ataH inheM 24 se guNita kara dene para 8448 prApta hue / tadanantara inameM do prakRtika udayasthAnake 241224 aura eka prakRtika udayasthAnake 5 isaprakAra 29 aura milA dene se padavRndoMkI kula saMkhyA 8477 prApta hotI hai| kahA bhAlA dene se padavI prakRtika udayasthAna prakRtika udaya 'vArasapaNasaTThasayA udayavigappehiM mohiyA jiivaa| culasIIsattattaripayaviMdasaehiM vinneyA / ' arthAt-'ye saMsArI jIva 1265 udaya vikalpoMse aura 8477 pada vRndoMse mohita ho rahe haiN|' guNasthAnoM kI apekSA udayavikalpoM kA jJApaka koSThaka-- Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsoMmeM bhaMgavicAra / 30 / guNasthAna udayasthAna bhaga mithyAtva 8 caubIsI sAsvAdana 4 caupIsI 4 caubIsI mizra avirata0 8 caupIsI dezavirata 8 caubIsI pramatta0 8 cauvIsI 8 cauvIsI apramatta. apUrNa 4 caubIsI aniSa. sUkSma0 1265 udayavikalpa Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - saptavikAprakaraNaM gupayAnoM kI apekSA padakRtvoM kA bApaka koSTaka [31] guNananda guNasthAna guthya (padaH / guNakAra nidhyAtva 1632 sAtA0 708 mizra avirata 1440 dezavi0 pramaca. 2056 . ammata. 1056 - apUrva 40 sul 8477 padavRnda Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogAdikameM bhaMgavicAra 13. yoga, upayoga aura lezyAoM meM saMvedha bhaGga ava yoga aura upayogAdikI apekSA ina bhaMgokA kathana karaneke liye AgekI gAthA kahate haiM jogovayogale sAiehiM guNiyA havaMti kAyavvA / tattha guNakArI ||47|| je jattha guNaTThANe havaMti te artha-ina udayabhagoko yoga, upayoga aura lezyA Adi se guNita karanA cAhiye / isake liye jisa guNasthAnameM jitane yogAdi hoM vahA~ guNakArakI saMkhyA utanI hotI hai || 236 vizeSArtha - kisa guNasthAnameM kitane udaya vikalpa aura kitane padavRnda hote haiM isakA nirdeza pahale kara ho Aye haiM / kintu abhItaka yaha nahIM batalAyA ki yoga, upayoga aura lezyAzrakI apekSA unakI sakhyA kitanI ho jAtI hai, ataH Age isI cAtake batAnekA prayatna kiyA jAtA hai / isa viSaya meM sAmAnya niyama to yaha hai ki jisa guNasthAname yogAdika kI jitanI sakhyA ho usase usa guNasthAnake udayavikalpa aura padavRndoM ko guNita kara dene para yogAdikI apekSA pratyeka guNasthAnameM udayavikalpa aura padavRnda A jAte hai / ataH (1) ' eva joguvaoogA lesAI bheyazrI bahUmeyA / jA jassa jamiTha guNe sastA sA tami guNagAro ||-pnyc0 sapta0 gA0 117 / 'udaya hANaM payati sagasaga jo joga pradIhiM / guNA yitA bhelanide padasaMkhA payaDisakhA ya ma ' - go0 karma0 gA0 460 1 , 3 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 saptatikAprakaraNa yaha jAnanA jarUrI hai ki kisa guNasthAnameM kitane yogAdika hote haiN| parantu eka sAtha inakA kathana karanA azakya hai ataH pahale yogakI apekSA vicAra karate haiM--mithyAtva guNasthAname 13 yoga aura bhAMgokI 8 cauvIsI hotI haiN| so inameMse cAra manoyoga, cAra vacanayoga, audArika kAyayoga, aura vaikriyakAyayoga ina dasa yogomese pratyeka meM bhaMgokI ATho cauvIsI hotI haiM, ataH 10 se 8 ko guNita karane para 80 caubIsI huii| kintu audArikamizrakAyayoga vaikriyamizrakAyayoga aura kArmaNakAyayoga inameM anantAnubandhI kI udayavAlI hI cAra caubIsI prApta hotI haiM, kyo ki aisA niyama hai ki anantAnubandhIcatuSkakI visaMyojanA karanepara jIva mithyAtva guNasthAname jAtA hai usakA java taka anantAnubandhIkA udaya nahIM hotA taba taka maraNa nahIM hotA, ataH yahAM ina tIna yogo me anantAnuvandhIke udayase rahita cAra caubIsI sambhava nhiiN| vizepa khulAsA isa prakAra hai ki jisane anantAnubandhIkI visaMyojanA kI hai aisA jIva jaba mithyAtvako prApta hotA hai / taba usake anantAnubandhI catuSkakA bandha aura anya sajAtIya prakRtiyokA anantAnuvandhIrUpase saMkramaNa topahale samayase hI hone lagatA hai kintu anantAnubaMdhIkA udaya eka Avali kAlake pazcAt hotA hai| aise jIvakA anantAnandhIkA udaya hone para hI maraNa hotA hai pahale nahIM ataH ukta tIno yogome anantAnubandhIke udayase rahita 4 caubIsI nahIM pAI jaatii| isa prakAra ina tIno yogomeM bhaMgokI kula caubIsI 12 huii| inako pUrvokta 8.0 caubIsiyoM meM milA dene para mithyAtva guNA- sthAname, bhaMgokI kula 62 . caubIsI prApta hotI haiN| jinake kula bhAMga 2208 hote haiN| sAsvAdanameM 13 yoga aura bhaMgoMkI 4 caubIsI hotI haiN| isaliye phula bhaMgoMkI 52 caubIsI honI cAhiye Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogImeM bhagavicAra 241 thI / kintu sAmbAdanake vaikriya mizrakAyayogameM napuMsakavedakA udaya nahIM hotA, ata .2 yogoMkI to 48 caubIsI huI aura vaikriya mizrake 4 poDazaka hue / isa prakAra yahAM saba bhaga 1216 hote hai| samyagmiyyAdRSTi guNagthAnameM 4 manoyoga, 4 vacanayoga audAri kAyayoga aura vaikriyakAyayoga ye 10 yoga aura bhagoMko 4 cauvIsI honI haiM, ata 4 caubIsI ko 10 se guNita karane para yahAM kula bhaga 660 hote haiN| aviratamamyaSTi guNasthAnameM 13 yoga aura bhagokI 8 cauvIsI hotI haiN| kintu aisA niyama hai ki cauthe guNasthAnake vaikriyamizrakAyayoga aura kArmaNakAyayogame strIveda nahIM hotA, kyoki avirata samyagdRSTi jIva marakara strIvediyoma nahIM utpanna hotaa| isaliye ina do yogImeM bhagokI ATha cauvIsI prApta na hokara ATha poDazaka prApta hote haiN| yahA para malayegiri AcArya likhate hai ki strIvedI samyagdRSTi jIva vaikriyamibhakAya yogI aura kArmaNa kAyayogI nahIM hotA yaha kathana bahulAtAkI apekSAse kiyA hai| vaise to kadAcit inameM bhI strIveTake sAtha samyagdRSTiyokA utpAda dekhA jAtA hai isake liye unhoMne cUrNikA nimna vAkya uddhRta kiyA hai / yathA 'kayAi hona ityiveyagesu vi|' arthAt-'kadAcit samyagdraSTi jIva strIvediyome bhI utpanna honA hai|' (1) digambara paraparAmeM yahI eka mata milatA hai ki strI vediyoM meM samyagdRSTi jIva marakara nahIM utpanna hotA / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 saptatikAprakaraNa __ tathA cauthai guNasthAnake audArikamitrakAyayogame bIveda aura napuMcakravata nahIM hAtA kyoMki strIvedI aura napuMsakavehI niyaMtra aura manuSyoM meM avirata sambanaSTi jIva nahIM utpanna hote, anaH . autArakamitrakAyayogameM bhaMgoMjI 8 caubImI prApta na hokara ATha aSTaka prApta hote haiM / yahA~ para bhI malayagiri AcArya apanI , TIkA likhate haiM ki strIvedI aura napuMsakavedI samyAnuSTi jIva audArika mitrAyayogI nahIM hotA yaha bahulanAkI apekSAle kahA hai| isa prkaar| aviratasanyantraSTi guNasthAnameM kutta 240 bhaga . prAma hAte haiN| dezaviratameM AMdArikabhitra, kAmaNa kAyayoga aura . AhArakAdvakake binA 11 yoga aura bhaMgAkI 8 cauvIlI hAnI haiN| yahA~ pratyeka bAgame bhaMgoMkI cAMbIno lanbhava hai, ata. yahA~ kuddha bhaMga 2112 hone haiN| pramattasaMcatameM audArikamizra aura.. bAmaNaka vinA 13 yoga aura bhaMgoMkI caurImI honI hai| kintu aimA niyama hai ki nIbadameM AhArakanAycoga aura AhArakamizrakAyayoga nahIM honA, kyoMki AhAraka samuddhAta caudaha pUrvavArI jIva hI karate haiN| parantu niyoMke caudaha pUrvokA vAna nahIM pAyA jAtA / kahA bhI hai tuccA gAravabahunA balidiyA bunbalA ya dhiiiie|' iya aimasamanvaNA bhUyAtrAtrI ya no thINaM / ' arthAt-strIvedI jIva tuccha,gAravabahula, caMcala indriya aura buddhisa durvala hote haiM ataH ve bahuna adhyayana karane meM samartha nahIM haiM aura unake caSTivAda aMgakA bhI bAna nahIM pAyA jaataa|' Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogoMmeM bhaMgavicAra 243 isaliye 11 yogomeM to bhagoMkI 8 cauvIsI prApta hotI haiM kintu AhAraka aura AhAkamizrakAyayogame bhagoke kula 8 SoDazaka hI prApta hAte haiN| isa prakAra yahA~ kujJa bhaga 2368 hote haiN| apramattasaMyatameM 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArika kAyayoga, vaikriyakAyayoga ora AhArakAyayoga ye 11 yoga aura bhagokI 8 cAvIsI hAtI haiM / kintu AhAraka kAyayogameM strIveda nahIM hai, ata yahA~ 10 yogoM meM bhagokI 8 caubIsI ora AhArakakAyayogame 8 poDazaka prApta hAte hai| isa prakAra yahA kula bhaga 2048 hote haiN| jo jAva pramattalayata gaNasthAname vaikriyakAyayoga aura AhAraka kAyayogako prApta karake apramattasayata ho jAtA hai usake anamattasayata avasthAke rahate hue ye dA yAga hAte haiN| vaise atramattalayata jIva vaikriya ora AhAraka samuddhAtakA prArambha nahIM karatA, ana isa guNasthAnameM vokraya mizrakAyayAga aura AhAraka mizrakAyayoga nahA khaa| apUrvakaraNa guNasthAnameM yoga aura 4 covAso hAtA hai, ana yahA~ kuna bhAga 8.4 hAte haiM / anivRttikaraNa guNasthAnameM yoga : ora bhaga 16 hote haiM, ana (6 se 6 ke guNita karane para yahA kula 144 bhaga prApta hote haiN| tathA sUdana sandarAya guNasthAnameM yAga 6 ora bhAga 1 hai| aA yahA~ kula bhaga prApta hote haiN| aba yadi uparyukta dasoM guNasthAnoke kula bhaga joDa diye jAte haiM to unakA kula pramANa 14166 hAtA hai| kahA bhI hai caMudasa ya sahassAi sayaM ca guNahattara udayamANa / ' arthAt- yogophI apekSA mAhanIyake kula udaya vikalpokA pramANa 14166 hotA hai|' (5)paca sa0 sapta. gA0 120 / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 saptatikAprakaraNa yogo kI apekSA udayavikalpoM kA jJApaka koSThaka-- __ [32] - - guNasthAna yoga / guNakAra - - mithyAtva } SX+9 = { 1 442466 / sao 288 - - sAravAdana 44:4%3D66 4416% 64 1152 - . Re . mitra 442466 avirata. 8x24=162 8x16% 128 Exc=64 660 1920 256 64 2112 ra622 256 dezavirata 8x24=162 pramattasa0 8x24 = 192 8x16-128 apramattasaM0 8x24=162 8x16=128 1920 128 4424 =66 864 - anivRtti 144 sUkSmasasya - 14166 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvasamAsImeM bhgvicaar| 245 ava yogokI apekSA padavRndokA vicAra avasara prApta hai so isake liye pahale antarbhASya gAthA uddhRta karate haiN| 'aTTho battIsa vattIsaM sahimeva vaavnnaa| coyAla coyAla vIsA vi ya micchamAIsu / ' arthAt-'mithyAvRSTi Adi guNasthAnomeM kramase arasaTha, vattIsa, sATha, vattIsa, sATha, vAcana, cavAlIsa, cavAlIsa aura bIsa udayapana hote haiN| yahA~ udayapadase udayasthAno kI prakRtiyA~ lI gaI haiN| jaise, mithyAtvarme 10, 6, 8 aura 7 ye cAra udayasthAna haiM / so inameMse 10 udayasthAna eka hai ata isakI 10 prakRtiyA~ huii| prakRtika udaya sthAna tAna hai ata isakI 27 prakRtiyA~ huii| 8 prakRtika udayasthAna bhI tIna haiM ata isakI 24 prakRtiyA~ huI / aura 7 prakRtika udayasthAna eka hai ata. isakI 7 prakRtiyA~ huii| isa prakAra mithyAtvame 4 udayasthAno kI 68 prakRtiyA~ hotI haiN| sAsvAdana Adime jo 32 Adi udayapada batalAye haiM unakA bhI rahasya isI prakAra samajhanA cAhiye / aba yadi ina ATha guNasthAnoMke saba udayapadoMko joDa diyA jAya to unakA kula pramANa 352 hotA hai| kintu iname se pratyeka udayapadame cauvIsa caubIsa bhaGga hote haiM ataH 352 ko 24 se guNita kara dene para 8448 prApta hote haiN| yaha vivecana apUrvakaraNa guNasthAna taka kA hai abhI anivRttikaraNa aura sUkSma samparAya guNasthAna kA vicAra zeSa hai ata ina do guNasthAnoM ke 26 bhaGga pUrvokta saMkhyAme milA dene para kula 8477 prApta hote haiN| isa prakAra yAMgAdika kI apekSAke vinA mohanIyake kula padavRnda 8477 hote haiM yaha siddha huaa| aba java ki hama yogokI apekSA daso gaNasthAnoma padavRnda lAnA cAhate haiM to hameM do bAtoM para vizeSa dhyAna denA hogaa| eka to yaha ki kipta guNa Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 saptatikAprakaraNa sthAname. padavRnda aura yogokI saMkhyA kitanI hai aura dUsarI yaha ki una yogoMmeM se kisa yogameM kitane padavRnda sambhava haiN| Age isI vyavasthAke anusAra pratyeka guNasthAnameM kitane padavRnda prApta hote haiM yaha batalAte haiN| mithyAtvame 4 udayasthAna aura unake kula paDha 68 haiM yaha tohama pahale hI vatalA Aye haiN| so inameMse eka 7 prakRtika udayasthAna, do ATha prakRtika udayasthAna aura eka nau prakRtika udayasthAna anantAnuvandhIke udayase rahita haiM jinake kula udayapada 32 hote haiM aura eka ATha prakRtika udayasthAna, do prakRtika udayasthAna aura eka 10 prakRtika udayasthAna ye cAra udayasthAna anaMtAnubaMdhIke udayase sahita haiM jinake kula udayapada 63 hote haiN| inamese pahale ke 32 udayapada 4 manoyoga, 4 vacanayoga, audArika kAyayoga aura vainikAya yoga ina dasa yogoke sAtha pAye jAte hai. kyoMki yahA~ anya yoga sambhava nahIM, ata inheM 10 se guNita kara dene para 320 hote haiN| aura 36 udayapada pUrvokta dasa tathA baudArika mizra, vaiviyamitra aura kAraNa ina 13 yogoke sAtha pAye jAte haiM, kyoMki ye pada paryApta aura aparyApta dono avasthAomeM sambhava hai ata' 36 ko 13 se gaNita kra dene para 468 prApta hote haiN| cUM ki hameM mithyAtva guNasthAnake kula paTavRnda prApta karanA hai ataH inako ikchA kara deM aura 24 se gaNita kara deM to mithyAtva guNasthAnake kula padavRnda A jAte haiM jo 320+488=vzx 24= 8812 hote haiN| sAsvAdaname yoga 13 aura udayapada 32 haiN| so 12 yogoMmeM to ye sava udayapada sambhava hai kintu sAravA. danake vaiviyamizrameM napuMsakvedakA udaya nahIM hotA, ataH yahA~ puMsakveda ke bhaga kma kara denA cAhiye / tAtparya yaha hai ki Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogoMme bhagavicAra ra47 yogokI apekSA 12 se 32 ko guNita karake 24 se guNita kare aura vaikriyamizra kI apekSA 32 ko 16 se guNita kare / isa prakAra guNanakriyAke karane para sAsvAdaname kula padavRnda 6728 prApta hote haiN| mizrame 30 yoga aurau daya pada 32 haiN| kintu yahA~ sava yogome saba udayapada aura unake kula bhaga sambhava haiM ata' yahA~ 10 se 32 ko guNita karake 24se guNita karane para 7680 padavRda prApta hote hai| avirata samyagdRSTi guNasthAname yoga 13 aura udayapada 60 hai| so yahA~ 10 yogome to saba udayapaTa aura unake kula bhaga sambhava haiM ata 10 se 60 ko guNita karake 24 se guNita kara dene para 10 yogo sabaMdhI kula bhaga 14400 prApta hote haiN| kintu vainiyamizra kAyayoga aura kArmaNakAyayogameM strIvedakA udaya nahIM hotA ata' yahA~ strIvedasaMvadhI bhaMga nahIM prApta hote, isalie yahA~ 2 ko 60 se guNita karake 16 se guNita karane para ukta do do yogoM saMbaMdhI kula bhaMga 1920 prApta hote haiN| tathA audArikamizrakAyayogameM bIveTa aura napuMsakvedakA udaya nahIM honese do yogI saMbaMdhI bhAga nahIM prApta hote, isaliye yahA~ 60 se 8 ko guNita karane para audArikamizra kAyayogakI apekSA 480 6 bhaga prApta hote haiN| isa prakAra cauthe guNasthAnome 13 yoga saMbaMdhI kula padavRnda 14400+ 1920+ 480%16800 hote haiM / dezavirata guNasthAname yoga 11 aura pada 52 hai / kintu yahA~ saba yogoM me sava udayapada aura unake bhaMga sambhava haiM ata yahA~ 11 se 52 ko guNita karake 24 se guNita karane para kula bhaga 13728 hote Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 saptartikAprakaraNa hai| pramattasaMyata meM yoga 13 aura pada 44 haiN| kintu AhArakadvika me strIveda kA udaya nahIM hotA isaliye 11 yogoM kI apekSA to 11 ko 44 se gaNita karake 24 se guNita kare aura AhArakadvika kI apekSA 2 se 44 ko guNita karake 16 se guNita kre| isa prakAra kriyA ke karane para pramattasaMyatameM kula padavRnda 13024 prApta hote hai| apramatta sayatame yoga 11 aura pada 44 haiM kintu AhAraka kAyayogameM strIvedakA udaya nahIM hotA isaliya 10 yogoMkI apekSA 10 se 44 ko gaNita karake 23 se gaNita kare aura AhArakAyayoga kI apekSA 44 se 16 ko guNita kare / isa prakAra karane para anamatta saMyatame kula paravRnda 11263 hote haiN| apUrvakaraNameM yoga : aura pada 20 hote haiM, ataH 20 se 6 ko guNita karake 24 se guNita karane para yahA~ kula padavRnda 4320 prApta hote haiN| anivRttikaraNameM yoga 6 aura bhaGga 28 haiN| yahA~ yogapaTa nahIM haiM, ata paDha na kaha kara bhaMga kahe haiN| so se 28 ko guNita kara dene para anivRttikaraNameM 252 padavRnda hote haiN| tathA sUkSmasamparAyame yoga hai aura bhaga 1 haiM / ata 6 se 1 ko guNita karane karane para 6 bhaMga hote haiM / ava pratyeka guNasthAnake ina padavRndoM ko jor3a dene para sava padavRndoMkI kula saMkhyA 65717 hotI hai / kahA bhI hai 'sattarasA sattasayA paNanauimahassa pysNkhaa|' . arthAt-'yogoMkI apekSA mohanIyake sava padavRnda pacAnanave hajAra sAtasau satraha hote haiN|' (3) panca0 sapta0 gA0 120 / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 yogome bhagavicAra yogo kI apekSA padavRndo kA jJApaka koSThaka [33] guNasthAna udayapada guNakAra guNanaphala - - mithyAtva 11232 7680 sAsvAdana 1216 512 mizra 7680 / / avirata. 14400 1920 480 23708 dezavi0 pramattasaMyata 11616 1408 apramattasa0 10560 704 4320 - apUrvaka anivRtti sUkSmasa. - 65717 padavRnda Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 saptatikAprakaraNa ava upayogoMkI apekSA udayasthAnokA vicAra karate haiMmithyAdRSTi aura sAsvAdaname matyajJAna, zrutAjJAna, vibhaMgajJAna, cakSudarzana,aura acakSudarzana ye pAMca upayoga hote haiN| mizrame tIna mizra jJAna tathA cakSu aura acakSudarzana isa prakAra ye pAca upayoga hote haiN| kintu aviratasamyagdRSTi aura dezavirata inameM prArambhake tIna samyagjJAna aura tIna darzana ye chaha upayoga hote hai / tathA pramattase lekara sUkSmasamparAya taka paoNca guNasthAnome mana paryayajJAna sahita sAta upayoga hote haiN| yaha to huI guNasthAnomeM upayoga vyavasthA / aba kisa guNasthAnameM kitane udayasthAna bhaMga hote haiM yaha jAnanA zepa hai so isakA kathana pahale pRSThAMkame kara hI Aye haiM ata. vahaoNse jAnalenA cAhiye / isa prakAra jisa gaNasthAname jitane upayoga hoM unase usa guNasthAnake udayasthAnoko guNita karake anantara bhaMgose guNita kara dene para upayogokI apekSA usa usa guNasthAnake kula bhaga A jAte haiN| yathA-mithyAtva aura sAsvAdanameM kramase 8aura 4 cauvIsI tathA 5 upayoga haiM ata 8+4 = 12 ko 5se. guNita kara dene para 60 hue / mizrame 4 caubIsI aura 5 upayoga haiM, ataH4 ko 5 se guNita kara dene para 20 hue / avirata samyaradRSTi aura dezaviratame ATha ATha cauvIsI aura 6 upayoga haiM, ataH 8+8=16 ko chahase guNita kara dene para 96 hue / pramatta, apramatta aura apUrvakaraNameM ATha, ATha aura 4 caubIsI aura 7 upayoga haiM ataH 8++4-20 ko sAtase guNita kara dene para 140 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayogoMme bhaMgavicAra hue / tathA ina savakA jor3a 316 huA / inameM se pratyeka cauvIsI meM 24, 24 bhaga hote haiM ata inheM 24 se guNita kara dene 7584 hote haiM / tathA do prakRtika udayasthAnameM 12 bhaMga aura eka prakRtika udayamthAnameM 5bhaga hote haiM jinakA kula jor3a 17 huA / so inheM vahA~ sambhava upayogoMkI saMkhyA se guNita karadene para 119 hote hai| aba inheM pUrva rAzimeM milA dene para kula bhaga 7783 hote haiM / kahA bhI hai 'udayANuvaogesu sayasayarisayA tiuttarA hoti / ' arthAt-'mohanIya ke udayasthAna vikalpoMko vahA sambhava, upayogoMse guNita karane para unakA kula pramANa 7703 hotA hai|' vintu eka mata yaha bhI pAyA jAtA hai ki samyagmithyASTi guNasthAna meM avadhidarzanake sAtha chaha upayoga hote haiM, ata isa matake svIkAra karane para isa guNasthAname 66 bhaga bar3ha jAte haiM jisase kula bhaMgokI saMkhyA 7766 prApta hotI hai| isa prakAra ye upayoga guNita udayasthAna bhaga jAnanA caahiye| (1) paJca0 sapta0 gA0 118 / (0) gommaTasAra karmakANDameM yogoM kI apekSA udayasthAna 12613 aura padavRnda 88645 vatalAye haiN| tathA upayogoM kI apekSA udayasthAna 776 aura padavRnda 51083 batalAye haiN| Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 saptatikAprakaraNa upayogo kI apekSA udayavikalpo kA jJApaka koSThaka / ,34 - - - guNasthAna upayoga guNakAra guNanaphala (udayavikalpa) mithyAtva 5X28 660 sAsvAdana : 4424 480 mizra 4424 480 avirata. 8x24 r dezavirata ur 8x24 pramattavi0 8x24 1 apramattaH 1 8x24 1344 672 1. 4424 apUrva anivR0 1 27 / sUkSma0 - 7703 udayavikalpa sUcanA-eka mata yaha hai ki mizra guNasthAna meM avadhidarzana bhI hotA hai. ataH isakI apekSA prApta hue 66 bhaMga 7703 bhanI meM milA dene para dUsare mata kI apekSA, kula udayavikalpa 776E hote haiN| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayogoMme bhagavicAra 253 ava upayogoM se guNita karane para padavRndokA kitanA pramANa hotA hai yaha batalAte haiM - mithyAtvame 65, sAsvAdana meM 32 aura mizrame 32 udayasthAnapada haiM jinakA jor3a 132 hotA hai aba inheM yahAeN sambhava 5 upayogo se guNita karane para 660 hue / aviratasamyagdRSTi 60 aura deza viratame 52 udayasthAna pada haiM jinakA jor3a 12 hotA hai / inheM yahA~ sambhava 6 upayogose guNita karane para 672 hue| tathA pramattame 44 apramattame 44 aura pUrvakaraNa meM 20 udayasthAna pada haiM jinakA joDa 180 hotA hai| aba inheM yahA~ sambhava 7 upayogose guNita karane para 756 hue| tathA ina sabakA jor3a 2088 huA / inheM bhagoM kI apekSA 24 se guNita kara dene para ATha guNasthAnoke kula padavRndokA pramANa 50112 hotA hai / tadanantara do prakRtika udayasthAnake padavRnda 24 aura eka prakRtika udayasthAnake padavRnda 5 inakA jor3a 26 huA / so inheM yahA~ sambhava 7 upayogose guNita kara dene para 203 padavRnda aura prApta hue jinheM pUrvokta padavRndomeM sammilita kara dene para kula padavRndoMkA pramANa 50315 hotA hai / kahA bhI hai 'pannAsa ca sahassA tinni sathA ceha pannarasA / ' arthAt - 'mohanIyake padavRndoko vahA~ sambhava upayogoMse guNita karane para unakA kula pramANa 50315 hotA hai / ' kintu jaba matAntarakI apekSA mizra guNasthAnameM 6 upayoga svIkAra kara liye jAte haiM taba ina padavRndokA pramANa 51003 ho jAtA hai, kyoki taba 14324 24 = 768 bhaMga bar3ha jAte haiM / (1) panca0 sapta0 grA0 118 1. Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa upayogo kI apekSA padavRndo kA jJApaka koSThaka [35] - guNasthAna upayoga udayapada guNakAra guNanaphala mithyAtva 8160 3840 sAsvAdana mizra 3840 avirata0 8640 dezavirata 74 - pramattavi0 66 6 6 6 mm xxs 7362 apramatta0 7362 apUrva0 3360 anivR0 50315 sUcanA-matAntara se mizra guNasthAna meM avadhidarzana ke svIkAra kara lene para 768 bhaga aura prApta hote haiN| ata isa apekSA se kula padavRnda 51183 hote haiN| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAomeM bhagavicAra 255 aba lezyAose guNita karane para udayasthAna vikalpa kitane hote haiM isakA vicAra karate haiM mithyAtvase lekara aviratasamyagdRSTi guNasthAna taka pratyeka sthAnameM chaho lezyAeM haiN| dezavirata Adi tIna guNasthAnoMmeM tIna zubha lezyAe~ haiN| tathA mithyAtva Adi kisa guNasthAnameM kitane caubIsI hotI hai yaha pahale vatalA ho Aye haiM tadanusAra mithyAtvame 8 sAsvAdana meM 4 mizrame 4 aura avirata samyagdRSTi meM 8 caubIsI huI jinakA joDa 24 huaa| ava inheM 6 se guNita kara dena para 144 hue / dezaviratame 8 pramattameM 8 aura apramattameM 8 caubIsI haiM jinakA jor3a 24 huaa| aba inhe ise guNita kara dene para 72 hue / tathA apUrvakaraNa 4 caubIsI haiN| kintu yahA~ eka hI lezyA hai ata 4 hI prApta hue / tathA ina savakA jor3a 220 huaa| ava inheM 24 se guNita kara dene para, ATha guNamthAnoke kula udayasthAna vikalpa 5280 hote hai| tadanantara inameM do prakRtika udayasthAnake 12 aura eka prakRtika udayasthAnake 5 isa prakAra 17 bhaMgoMke milA dene para kula udayasthAna vikalpa 5267 hote hai| ye lezyAokI apekSA udayasthAna vikalpa khe| (1) gommaTasAra karmakANDameM lezyAoM kI apekSA udayavikalpa 5297 aura padabanda 38237 batalAye haiN| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 saptatikAprakaraNa lezyAo kI apekSA udayavikalpo kA jJApaka koSThaka [ 36 ] guNasthAna lezyA. guNakAra guNanaphala - - mithyAtva EX24 1152 sAsvAdana 4424 376 mizra0 4424 576 avirata0 8x24 dezavi0 8424 pR76 pramatta0 8x24 RAJAST apramatta0 8x24 576 apUrva0 4424 com anivR0 5267 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAoM meM bhaMgavicAra zyAo kI apekSA padavRnda batalAte haiM mithyAtva ke 68 sAsvAdanake 32 mizrake 32 aura avirata samyagdRSTike 60 paDhIkA jor3a 162 huA / so inheM yahA~ sambhava 6 lezyAo se guNita kara dene para 1152 hote haiM / dezaviratake 52 pramattake 44 aura apramattake 44 paDhokA joDa 140 huA / so inheM yahA~ sambhava 3 lezyAo se guNita kara dene para 420 hote haiM / tathA apUrvakaraName pada 20 haiM / kintu yahA~ eka hI lezyA hai ata inakA pramANa 20 hI huA / ina sabakA joDa 1562 huA / ava inheM bhaMgo kI apekSA 24 se guNita kara dene para ATha guNasthAnoke kula padavRnda 38208 hote haiM / tadanantara iname do prakRtika aura eka prakRtika padavRnda milA dene para kula padavRnda 38237 hote haiM / kahA bhI hai ti gahIraNA tevannA sayA ya udayAraNa hoti lesAga / aDatIsa sahassAi payAraNa saya do ya sagatIsA // ' 257 arthAt - 'mohanIyake udayasthAna aura padavRndoko lezyAose guNita karane para unakA kula pramANa kramase 5267 aura' 38237 hotA hai| (1) paJcasa 0 sapta0 gA0 117 / 17 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa lezyAoM kI apekSA padavRndoM kA jApaka koSThaka [37 ] guNasthAna dezyA udayapada guNakAra guNanaphaja mithyAtva dahara sAntrAdana R 4608 mitra 4608 avirata0 8640 dezavirata 3744 pramatta 3168 / apUrva sbnimn 38237 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMme mohanIyake sattvasthAna 259 isa prakara mohanIyake pratyeka guNasthAna sambandhI udayasthAna vikalpa aura padavRndoMko vahA~ sambhava yoga, upayoga aura lezyAoMse guNita karane para unakA kula pramANa kitanA hotA hai isakA vicAra kiyaa| 14. guNasthAnoM meM mohanIyake saMvaidhabhaMga aba sattAsthAnokA vicAra krama prApta haitirANege egegaM tiga mIse paMca causu niyaTTie tini / ekkAra vAyarammI suhame cau tinni upasaMte // 48 // artha-mohanIya karmake mithyAtvameM tIna, sAsvAdaname eka, mizrameM tIna, avirata samyagdRSTi Adi cAra guNasthAnomeM paoNca pA~ca, apUrvakaraName tIna anivRttikaraNameM gyAraha, sUkSmasamparAyameM cAra aura upazAntamohameM tAna sattvasthAna hote haiM / vizeSArtha-kisa guNasthAnameM kitane sattvasthAna hote haiM aura unake vahA~ honekA kAraNa kyA hai isakA vicAra pahale kara Aye haiN| yahA~ sakenamAtra kiyA hai| mithyAtvameM 28, 27 aura 26 ye tIna sattvasthAna hote haiN| sAsvAdanameM 28 prakRtika eka ho sattvasthAna hAtA hai| mizra 28, 27 ora 24 ye tIna sattvasthAna hAte hai| avirata samyamhaSTi Adi cAra guNasthAnoM se pratyekame 28, 04, 23, 22 aura 21 ye pA~ca sattvasthAna hote haiM / apUrvakaraNameM 28, 23 ora 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| anivRttikaraNameM 28, 29, 21, 13, 12, 11,5,4, 3,2 aura 1 ye gyAraha sattvasthAna hote haiN| sUkSmasamparAyameM 28 24, 21, aura 1 ye cAra sattvasthAna hote haiN| (1) tiNNege egega do misse cadusu paNa NiyaTroe / tiNi ya thUlekAraM hame cattAri tiNi ubasate // -gA0 karma0 gA0 506 / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 saptatikAprakaraNa tathA upazAntamohameM 28, 24 aura 2, ye tIna sattvasthAna hote haiN| yaha ukta gAthAkA sAra hai| aba prasagAnusAra saMvedhabhaMgoMkA vicAra karate haiM - mithyAtvame 22 prakRtika bandhasthAna aura 7, 8, 9 tathA 10 prakRtika cAra udyamyAna haiN| so inameMse 7 prakRtika udayasthAnameM eka 28 prakRtika sattvasthAna hI hotA hai kintu zeSa tIna udayasthAnomeM 28, 27 aura 26 ye tonoM sattvasthAna sambhava haiN| isa prakAra mithyAtvameM kula sattvathAna 10 hue| nAvAnanameM 21 prakRtika vandhasthAna aura 7, 8 aura ina tIna udayalyAnoMke rahate hue pratyekau 28 prakRtika sattvasthAna hai| isa prakAra yahA~ 3 sattvasthAna hue| mizrau 17 prakRtika vandhamthAna tathA 7.8 aura 6 ina tIna udayasthAnoke rahate hue pratyekI 28, 27 aura 24 ye tIna sattvatthAna hote haiN| isa prakAra yahA~ kula 9 sattvasthAna hue| avirata samyagdRSTi guNasthAname eka 17 prakRtika vandhandhAna tathA 67,8 aura ye cAra udayasthAna hote haiN| so iname se 6 prakRtika udayasthAname 8, 24 aura 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| aura 8 meMse pratyeka udayasthAnameM 28, 24, 23, 22 aura 21 ye paoNca-pA~ca satvasthAna hote haiN| tathA 6 prakRtika udayasthAnameM 28, 24, 23 aura 22 ye cAra satvasthAna hote haiN| isa prakAra yahA~ kula 17 sattvasthAna hue| dezaviratame 13 prakRtika bandhasthAna tathA 5,6,7 aura 8 ce cAra udayamthAna hote haiN| so inameMse 5 prakRtika udayasthAnameM 24, 21 aura 21 ce tIna sattvasthAna hote haiN| 6 aura 7 mese pratyeka unyasthAnameM 28, 24, 23, 22 aura 21 ce pA~ca-pA~ca sattvasthAna hote haiM tathA ATha prakRtika udayasthAnameM 28, 24, 23 aura 22 ye cAra sattvasthAna hote haiN| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM mohanIyake savedha bhaMga 261 isa prakAra yahA~ kula sattvasthAna 17 hue| pramattavirata meM 9 prakRtika vandhasthAna tathA 4, 5, 6aura 7 ye cAra udayasthAna hote haiN| so inameMse 4 prakRtika udayasthAnameM 28, 24 aura 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| 5aura 6 mese pratyeka udayasthAname 28, 24 23. 22 aura 21 ye pA~ca-pA~ca sattvasthAna hote haiN| tathA sAta prakRtika udagrasthAname 28, 21, 23 aura 22 ye cAra mattvasthAna hote haiN| isa prakAra yahA~ kula 17 sattvasthAna hae / apramatta sayatame bhI isI prakAra satraha sattvasthAna hote haiN| apUrvakaraNameM 9 prakRtika vandhasthAna aura 4,5 tathA 6 ina tIna udayasthAnoMke rahate hue pratyeka meM 28, 24 aura 21 ye tona-tIna sattvasthAna hote haiM / isa prakAra yahA~ kula satvasthAna 6 hue| anivRttikaraName 5 4,3,2 aura 1 prakRtika pA~ca vandhasthAna tathA 2 aura 1 prakRtika do udayasthAna hAte hai so inameMse 5 prakRtika vadhasthAna aura 2 prakRtika udayasthAnake rahate hue 28, 24, 21, 13, 12 aura 11 ye chaha sattvasthAna hote hai| cAra prakRtika vandhasthAna aura eka prakRtika udayasthAnake rahate hue 28, 24, 21, 11, 5 aura 4 ye chaha sattvasthAna hote haiN| tIna prakRtika vandhasthAna aura eka prakRtika udayasthAnake rahate hue 28, 24 21 4 aura 3 ye pAca sattvasthAna hote hai| 2 prakRtika vandhasthAna aura eka prakRtika udayamyAnake rahate hue 28, 24, 21, 3 aura 2 ye pA~ca sattvasthAna hote haiN| eka prakRtika vandhasthAna aura eka prakRtika udayasthAnake rahate hue 28, 23, 21 2 aura 1 ye pA~ca satvasthAna hote hai| isa prakAra yahA~ kula 27 sattvasthAna hue| sUkSmasamparAyameM bandhake abhAvameM eka prakRtika udayasthAnake rahate 'hue 28, 24, 21 ora 1 ye cAra sattvasthAna hote haiN| tathA upazAnta moha. guNasthAnameM bandha aura udayake vinA 28, 24 satvasthAna rahate hue 28, 2027 satvasthAna ke rahate Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 saptatikAprakaraNa aura 21 ye tIna sattvasthAna hote haiN| kisa bandhasthAna aura udayasthAnake rahate hue kitane sattvasthAna hote haiM isakI vizeSa kathanI pahale oghaprarUpaNAke samaya kara Aye hai, ataH vahA~se jAna lenA cAhiye / isa prakAra mohanIya kI prarUpaNA samApta huii| 15. guNasthAnoM meM nAmakarma ke saMvedha bhaMga - aba guNasthAnome nAmakarmake bandha, udaya aura sattvasthAnokA vicAra karate haiMchaNNava chakkaM tiga satta dugaM duga tiga dugaM tigaSTa caU / duga chaccau duga paNa cau cau duga cau paNaga ega caU // 41 // egegama egegamaTTa chaumattha kevalijiNANaM / ega caU ega caU aTTha cau du chakkamudayaMsA // 50 // artha- nAmarmake kramase mithyAtvameM chaha, nau, chaha; sAsvAdanameM tIna, sAta, do; mizrame do, tIna, do; avirata samyagdRSTimeM tIna, pATha, cAra dezaviratame do, chaha, cAra; pramattaviratame do, pA~ca, cAra, apramattaviratame cAra, do, cAra, apUrvakaraName pA~ca, eka, cAra; anivRttikaraNameM eka, eka, ATha aura sUkSma samparAyame eka, eka, ATha bandha, udaya aura sattvasthAna hote haiN| chadmastha jinake kramase upazAntamohameM eka, cAra tathA kSINamohameM eka, cAra udaya aura satvasthAna hote haiN| tathA kevalI jinake sayogikevalI guNasthAname ATha, cAra aura ayogikevalI guNasthAname do, chaha kramase udaya aura sattvasthAna hote haiN| (1) 'chaNNava chattiya saga igi duga tiga duga tiNi aTTa cattAri / duga duga cadu duga paNa cadu cadureyacadU paNeyacadU // egegamaTTha egegamaTTa cadumaTTha kevalijiNAeM / ega cadurega caduro do cadu do chakka badhaudayasA // ' -go0 karma, gA0 663-694 / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM nAmakarmake bandhAdi sthAna 263 vizeSArtha - ina do gAthAoM meM kisa guNasthAna meM nAmakarmake kitane bandha, udaya aura sattvasthAna hote haiM yaha batalAyA hai / aba Age vistArase unhIMkA vicAra karate haiM - mithyAdRSTi guNasthAnameM 23,35 26, 28, 29 aura 30 ye chaha bandhasthAna hote hai | inamese 23 prakRtika bandhasthAna aparyApta ekendriya ke yogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake hotA hai| isake vAdara aura sUkSma tathA pratyeka aura sAdhAraNa ke vikalpase cAra bhana hote haiM / 25 prakRtika vandhasthAna paryApta ekendriya tathA aparyApta doindriya tInaindriya, cAraindriya, tiryaMca pacendriya aura manuSyagatike yogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIvoke hotA hai / so inamese paryAptaka ekendriyake yogya bandha hote samaya 20 bhaMga hote haiM aura zepakI apekSA eka eka bhaga hotA hai / isa prakAra 25 prakRtika vandhasthAnake kula 25 bhaMga hue / 26 prakRtika bandhasthAna paryApta ekendriyake yogya bandha karanevAle jIvake hotA hai / isake 16 bhaMga hote haiM / 28 prakRtika vandhasthAna devagati yA narakagatike yogya prakRtiyoMkA bandha karanevAle jIvake hotA hai / so devagatike yogya 28 prakRtiyoMkA bandha hote samaya bhaMga hote haiM aura narakagati ke yogya prakRtiyo kA bandha hote samaya 1 bhaga hotA hai / isa prakAra 28 prakRtika vandhasthAnake kula nau bhaMga hote haiM / 26 prakRtika bandhasthAna paryApta doindriya, tIna indriya, cAra indriya, tiryaca pacendriya aura manuSyagatike yogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIvoMke hotA hai| so paryApta disndriya, tInaindriya aura cAra indriyake yogya 26 prakRtiyoMkA bandha hote samaya pratyekako apekSA ATha, ATha bhaMga hote haiM / tiryacapaMcendriyake yogya 29 prakRtiyokA bandha hote samaya 4608 bhaMga hone haiN| tathA manuSyagatike yogya 29 prakRtiyoMkA bandha Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 saptatikAprakaraNa hote samaya bhI 4608 bhaMga hote haiN| isa prakAra yahA~ 29 prakRtika vandhasthAnake kula bhaMga 9240 hote haiN| tIrthakara prakRtike sAtha devagatike yogya 29 prakRtika bamdhasthAna mithyASTike nahIM hotA, kyoki tIrthakara prakRtikA vandha samyaktvake nimittase hotA hai, ataH yahA~ devagatike yogya 26 prakRtika vandhamthAna nahIM kahA / tathA 30 prakRtika bandhasthAna paryApta doidriya, tInaindriya, cAraindriya aura tiryaMca pacendriyake yogya prakRtiyokA vandha karanevAle jIvoke hotA hai| so paryApta doindriya, tInaindriya aura cAra indriyake yogya 30 prakRtiyokA vadha hote samaya pratyekake ATha-ATha bhaga hote haiN| aura tiryaMca paMcendriyake yogya 30 prakRtiyokA vandha hote samaya 4608 bhaMga hote haiN| isa prakara yahA~ 30 prakRtika vadhasthAnake kula bhaMga 4632 hote haiN| yadyapi tIrthakara prakRtike sAtha manuSyagatike yogya aura AhArakadvikake sAtha devagatike yogya 30 prakRtiyoMkA vandha hotA hai para ye dono hI sthAna mithyASTike sambhava nahI, kyoki tIrthakara prakRtikA vandha samyaktvake nimittase aura AhArakadvikakA vandha sayamake nimittase hotA hai| kahA bhI hai ___ 'samattaguNanimitta titthayaraM sajameNa AhAra / ' arthAt-'tIrthakarakA vandha samyaktvake nimittase aura AhAraka dvikakA vandha sayamake nimittase hotA hai|' ataH yahA~ manuSyati aura devagatike yogya 30 prakRtika vandhasthAna nahIM khaa| - isI prakAra antarbhASya gAthAme bhI mithyASTike 23 prakRtika Adi bandhasthAnoke bhaMga batalAye haiN| yathA'cau paNavIsA solaha nava cattAlA sayA ya vaannuyaa| vattIyuttarachAyAlasayA micchassa vandhavihI / / ' haa| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnomeM nAmakarmake bandhAdi sthAna 265 arthAt-'mithyAdRSTi jIvake 23 25, 26, 28, 26 aura 30 prakRtika vantrasthAnake kramase 4,25, 16, 6, 6240 aura 4632 bhaga hote haiM / ' mithyAdRSTi jIvake 31 aura 1 prakRtika bandhasthAna sambhava nahIM, ta unakA yahA~ vicAra nahIM kiyA / mithyAdRSTi guNasthAna meM udayasthAna 6 hote haiM / jo isa prakAra haiM - 21, 24, 25, 26, 27, 28.26. 30 aura 31 / inakA nAnA jIvokI apekSA se pahale vistArase varNana kiyA hI hai usI prakAra yahA~ bhI samajhanA / kevala yahA~ AhArakasayata, vaikriyasayata aura kevalIsambadhI bhaga nahIM kahanA cAhiye, kyoMki ye mithyAdRSTi jIvake nahIM hote hai / mithyAdRSTi guNasthAname ina udayasthAnoke bhaga kramaza 41, 11, 32, 600, 31, 1166, 1781, 2614 aura 1964 hote haiM / jinakA kula jor3a 7773 hotA hai| vaise ina udayasthAnoke kula bhaga 7761 hote hai jinameM se kevalI 8, AhAraka sAdhuke 7 aura udyota sahita vaikriya manuSyake 3 ina 18 bhagoke kama kara dene para 7773 bhaga prApta hote haiM / tathA mithyAdRSTi guNasthAname 92, 86, 88, 86, 80 aura 78 ye chaha sattvasthAna hote haiM / mithyAtvame AhAraka catuSka aura tIrthaMkarakI eka sAtha sattA nahIM hotI, ata yahA~ 63 prakRtika sattvasthAna nahIM kahA / 62 prakRtika sattvasthAna cAro gatiyoMke mithyAdRSTi jIvake sambhava hai, kyoMki AhAraka catuSkakI sattAvAlA kisI bhI gatimeM utpanna hotA hai / mithyAtvameM 86 prakRtiyoMkI sattA sabake nahIM hotI kintu narakAyukA bandha karaneke pazcAt veda samyaSTi hokara jo tIrthakara prakRtikA bandha karatA hai aura jo anta samayameM mithyAtvako prApta hokara narakameM jAtA Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 saptatikAprakaraNa hai usake antarmuhUrta kAlataka mithyAtvameM 86 prakRtiyoMkI sattA hotI hai / prakRtiyoMkI sattA cAroM gatiyoMke mithyAdRSTi jIvoMke sambhava hai kyoMki cAroM gatiyoMke mithyAdRSTi jIvoMke prakR-tiyoMkI sattA honemeM koI bAdhA nahIM hai / 86 aura 80 prakRtiyoMkI sattA una ekendriya jIvoMke hotI hai jinhoMne yathAyogya devagati yA narakagatike yogya prakRtiyoM kI udbalanA kI hai| tathA ye jIva jaba ekendriya paryAyase nikalakara vikalendriya tiryaMcapaMcendriya aura manuSyoM meM utpanna hote haiM taba inake bhI saba paryAptiyoM ke paryApta honeke anantara antarmuhUrta kAlataka 86 aura 80 prakRtiyoMkI sattA pAI jAtI hai / kintu isake Age vaikriya zarIra Adi kA bandha hone ke kAraNa ina sthAnoMkI sattA nahIM rahatI / 78 prakRtiyoM kI sattA una agnikAyika aura vAyukAyika jIvoMke hotI hai jinhoMne manuSyagati aura manuSyagatyAnupUrvIkI udbalanA kara dI hai| tathA jaba ye jIva marakara vikalendriya aura tiryaca paMcendriya jIvoMmeM utpanna hote haiM taba inake bhI antarmuhUrta kAlataka 78 prakRtiyoMkI sattA pAI jAtI hai / isa prakAra sAmAnyase mithyAdRSTi guNasthAna meM bandha, udaya aura sattvasthAnoMkA kathana karake aba unake saMvedhakA vicAra karate haiM 23 prakRtiyoMkA bandha karanevAle mithyAdRSTi jIvake pUrvokta hI udayasthAna sambhava haiM / kintu 21, 25. 27, 68, 29 aura "30 ina chaha udayasthAno meM deva aura nArakiyoM sambandhI jo bhaMga haiM. yahA~ nahIM pAye jAte haiM, kyoMki 23 meM aparyApta ekendriyoMke yogya prakRtiyoMkA bandha hotA hai, parantu deva aparyApta ekendriyoM ke.. yogya prakRtiyoM kA bandha nahIM karate, kyoMki deva aparyApta ekendriyoM-. meM utpanna nahIM hote| usI prakAra nArakI bhI 23 - prakRtiyoMkA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM nAmakarmake saMvedha bhaga 267 bandha nahIM karate kyoki nArakiyoMke sAmAnyase hI ekendriyoke yogya prakRtiyokA bandha nahIM hotaa| ata yaha siddha huA ki 23 prakRtika bandhasthAnomeM deva aura nArakiyoke udayasthAna sambandhI bhaga nahIM prApta hote / tathA yahA~ 12, 8,86, 80 aura 78 ye pA~ca sattvasthAna hote hai| so21, 24, 25 aura 26 ina cAra udayasthAnomeM ukta pA~coM hI sattvasthAna hote haiN| tathA 27, 28, 29, 30 aura 31 ina paoNca udayasthAnomeM 78 ke vinA pUrvokta cAra, cAra sattvasthAna hote haiN| isa prakAra yahA~ sava udayasthAnokI apekSA kula 40 sattvasthAna hote haiN| kintu itanI vizeSatA hai ki 25 prakRtika udayasthAnameM 78 prakRtika sattvasthAna agnikAyika aura vAyukAyika jIvoke hI hotA hai| tathA 26 prakRtika udayasthAnameM 78 prakRtika sattvasthAna agnikAyika aura vAyukAyika jIvoke bhI hotA hai aura jo agnikAyika tathA vAyukAyika jIva marakara vikalendriya aura tiryaca paMcendriyome utpanna hote hai kucha kAla taka unake bhI hotA hai / 25 aura 26 prakRtika bandhasthAnomeM bhI isI prakAra kathana karanA caahiye| kintu itanI vizeSatA hai ki deva bhI apane sava udayasthAnoMme rahate hue paryApta ekendriyake yogya 25 aura 26 prakRtika sthAnoMkA vandha karatA hai| parantu isake 25 prakRtika bandhasthAnake vAdara, paryApta aura pratyeka prAyogya pATha hI bhaga hote haiM bAkIke 12 bhaga nahIM hote, kyoki deva sUkSma, sAdhAraNa aura aparyAptakomeM nahIM utpanna hotA, isase usake inake yogya prakRtiyokA bandha bhI nahIM hotaa| isa prakAra yahA~ bhI cAlIsa, cAlIsa sattvasthAna hote haiN| 28 prakRtiyokA vadha karanevAle mithyASTike 30 aura 31 ye do udayasthAna hote haiN| inamese 30 prakRtika udayasthAna tiryaMca paMcendriya aura manuSya donoke Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 saptatikAprakaraNa hotA hai aura 31 prakRtika udayasthAna tiryaMcapaMcendriya jIvoke hI hotA hai / isake 9, 86, aura 86 ye cAra sattvasthAna hote haiM so inameM se 30 prakRtika udayasthAnameM cAroM sattvasthAna hote haiM / usameM bhI 89 prakRtika sattvasthAna usIke jAnanA cAhiye jisake tIrthakara prakRtikI sattA hai aura jo mithyAtvame Akara narakagatike yogya 28 prakRtiyoMkA vandha karatA hai| zeSa tIna sattvasthAna prAyaH saba tiryaMca aura manuSyo ke sambhava haiM tathA 31 prakRtika udayasthAnameM 89 ko chor3akara zeSa tIna sattvasthAna pAye jAte hai / 86 prakRtika sattvasthAna tIrthakara prakRti sahita hotA hai parantu tiryaMco me tIrthakara prakRtikA sattva sambhava nahI, ta 31 prakRtika udayasthAna meM 89 prakRtika sattvasthAnakA niSedha kiyA hai| isa prakAra 28 prakRtika vandhasthAnameM 30 aura 31 ina do udayasthAno kI apekSA 7 sattvasthAna hote haiM / devagati prAyogya 26 prakRtika bandhasthAnako chor3akara zeSa vikalendriya, tiryaca pacendriya aura manuSyagatike yogya 26 prakRtiyokA vandha karanevAle mithyAdRSTi jIvake sAmAnyase pUrvokta 9 udayasthAna aura 92, 8, 5, 6, 80 tathA 78 ye chaha sattvasthAna hote haiM | inamese 21 prakRtika udayasthAname ye sabhI sattvasthAna prApta hote haiM / uname bhA 89 prakRtika saravasthAna utI jIvake hotA hai jisane narakAyukA bandha karaneke pazcAt vedakasamyaktvako prApta karake tIrthakara prakRtikAM bandha kara liyA hai / tadanantara jo mithyAtva meM jAkara aura marakara nArakiyoM meM utpanna huA hai / tathA 92 aura prakRtika sattvasthAna deva, nArakI, manuSya, vikalendriya tiryaca paMcendriya aura ekendriyoMko apekSA jAnanA cAhiye / 86 aura 80 prakRtika sattvasthAna vikalendriya tiryaMca paMcendriya, manuSya aura ekendriyo kI apekSA jAnanA cAhiye / " Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM nAmakarmake saMvaidha bhaMga 269 tathA 78 prakRtika sattvasthAna ekendriya, vikalendriya aura tiryaca paMcendriyokI apekSA jAnanA cAhiye / 24 prakRtika udayasthAnameM 86 ko chor3akara zepa 5 sattvasthAna hote haiN| jo saba ekendriyokI apekSA jAnanA cAhiye, kyoki ekendriyoko choDakara zepa jIvoMke 24 prakRtika udayasthAna nahIM hotaa|25 prakRtika udayasthAnameM pUrvokta chaho sattvasthAna hote haiN| so inakA vizepa vicAra 21 prakRtika udayasthAnake samAnajAnanA cAhiye / 26 prakRtika udayasthAname 89 ko choDakara zepa pA~ca sattvasthAna hote haiN| yahA~ 88 prakRtika satvasthAnake nahIM prApta honekA kAraNa yaha hai ki mithyAtvameM usa jIvake yaha sattvasthAna hotA hai jo nArakiyoMmeM utpanna honevAlA hai para nArakyioke 26 prakRtika udayasthAna nahIM hotA / 27 prakRtika udayamthAname 79 ke vinA zepa 5 sattvasthAna hote haiN| 86 prakRtika sattvasthAna kisake hotA hai isakA vyAkhyAna to pahaleke samAna jAnanA cAhiye / 92 aura 88 prakRtika sattvasthAna deva, nArakI, manupya, vikalendriya, tiyeca pacendriya aura ekendriyokI apekSA jAnanA caahiye| tathA 86 aura 80 sattvasthAna ekendriya, vikalendriya, tithaMcapacendriya aura manupyokI apekSA jAnanA cAhiye / yahA~ 78 prakRtika sattvasthAna isaliye sambhava nahIM hai, kyoki 27 prakRtika udayasthAna agnikAyika aura vAyu kAyika jIvoko chor3akara Atapa yA udyotake sAtha anya eke ndriyoke hotA hai yA nArakiyoMke hotA hai para inake 78 kI sattA nahIM pAI jaatii| 28 prakRtika udayasthAnameM ye hI pA~ca sattvasthAna hote haiN| so inameMse 92, 86 aura 88 kA vivecana pUrvavat hai| tathA 86 aura 80 ye sattvasthAna vikalendriya, niyaMcapacendriya aura manuSyoke jAnanA cAhiye / 26 prakRtika Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 saptatikAprakaraNa udayasthAname bhI isI prakAra 5 sattvasthAna jAnanA caahiye| 30 prakRtika udayasthAname 92, 88, 86 aura 80 ye 4 sattvasthAna hote haiN| so ye cAro hI vikalendriya tiryaMca paMcendriya aura manuSyokI apekSA jAnanA caahiye| nArakiyoMke 30 prakRtika udayasthAna nahIM hotA ataH yahA~ 89 prakRtika sattvasthAna nahIM kahA / tathA 31 prakRtika udayasthAname bhI ye hI cAra sattvasthAna hote haiM jo vikalendriya aura tiryaMca paMcendriyokI apekSA jAnanA caahiye| isa prakAra 26 prakRtiyoMkA bandha karanevAle mithyAdRSTi jIvake 45 sattvasthAna hote haiN| tathA manuSya aura devagatike yogya 30 prakRtika bandhasthAnako chor3akara zeSa vika. lendriya aura tiryaMca pacendriyake yogya 30 prakRtiyoMkA bandha karanevAle mithyAdRSTi jIvake sAmAnyase pUrvokta 6 udayasthAna aura 89 ko chor3akara pA~ca-pA~ca sattvasthAna hote haiN| yahA~ 89 prakRtika sattvasthAna sambhava nahIM kyoki 86 prakRtika sattva sthAnavAle jIvake tiryaMcagatike yogya prakRtiyokA bandha nahIM hotaa| yahA~ 21, 24, 25, 26 ina cAra udayasthAnome una pA~co sattvasthAnokA kathana to pahaleke samAna karanA cAhiye / aba zeSa rahe 27, 28, 29, 30 aura 31 ye pA~ca udayasthAna so inameMse pratyekameM 7ke binA zeSa cAra sattvasthAna hote haiN| isa prakAra 30 prakRtiyoMkA bandha karanevAle mithyAraSTi jIvake kula 40 sattvasthAna hote / isa prakAra mithyAdRSTi jIvake bandha, udaya aura sattAkA saMvegha samApta huaa| Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnomeM nAmakarmake saMvedha bhAga 271 mithyAtvame nAmakarmake bandhAdisthAnoke savedhakA jJApaka koSThaka [38] - bandhasthAna bhaga / udayasthAna bhaga sattAsthAna 23 5 600 2016MARADAAMRAPAN 62,88,86,80,78 62,88,86,80,78 23 928886, 0,78 600 52,88,86,80,78 22 / 90,88,86,80 1182 12.86,80 1764 92,88,8680 2906 62,8886,80 62,88,86,80 40 62,88,86,90,78 9288,8680,78 6288,8680,78 62882,8078 6259,86,80 6288,8680 52.888680 6288,,80 62,8686,80 62.8896,80,78 6288880,78 62,885680,78 62,88,86,80,78 30 92,88,86,80 1198 62,88,86,80 1780 62,88,86,80 2914, 62,88,00 / 1164 / 62,88,56,90 1268 1164 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 saptatikAprakaraNa bandhasthAna bhaga udayasthAna bhaMga sattAsthAna - - 576 1576 - . - 6240 6.80 1288 92,88 92,8 288 92, 2890 62,86,8,16 1152/ 62,88,86 41 / 62,86,88,86,80,78 9288,868078 32 62,86,83,80,78 600 62,86,8888078 3. 92,86,88,6,80 | 126 62,90,88,680 1781 / 9286,886,80 2614 | 10,86,88,8680 116428888,86, 41 / 2,90,88,6,80,78 11 / 62,88,86,80,78 6286,8,680,78 628886,8078 62,86,88680 116662,86,88680 26 1781 | 1286,88,680 2614] 62,86,88,86,80 1164] 6288680 13. / 46388 233 / / - - - - - |4632 AAI 2312 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM nAmakarmake saMvaidha bhaMga sAsvAdaname bandhasthAna tIna haiM -28, 26 aura 30 / isameMse 28 prakRtika bandhasthAna do prakAra kA hai naraka gati prAyogya aura devagati prAyogya / sAsvAdana jIvoM ke narakagati prAyogya kA to vandha hotA nhiiN| devagati prAyogya kA hotA hai so usake vandhaka paryApta tiryaMca pacendriya aura manuSya hote haiN| isake ATha bhaMga hote haiN| yadyapi 26 prakRtika vandhasthAnake aneka bheda haiM kintu sAsvAdana meM baMdhane yogya isake do bheda haiM-tiyaMca gatiprAyogya aura manuSyagatiprAyogya / so ina dono ko sAsvAdana ekendriya vikalendriya, tithaMca pacendriya, manuSya, deva aura nArakI jIva vA~dhate haiM / yahA~ isake kula bhaga 6400 hote haiM, kyoMki yadyapi sAsvAdana tithaMcagatiprAyogya yA manuSyagati prAyogya 26 prakRtiyoM ko bAMdhate haiM to bhI ve huDasasthAna aura sevAta sahanana kA vandha nahIM karate, kyoMki ina do prakRtiyo kA bandha kevala mithyatva guNasthAna me hI hotA hai, ata. yahA~ pA~ca sahanana, pA~ca sasthAna prazasta aura aprazasta vihAyogati yugala, sthira asthira yugala, zubhaazubha yugala,subhaga-dubhaMgayugala,susvara duHsvarayugala,Adeya-anAdeyayugala aura yaza.kIrta-ayaza kIrti yugala isa prakAra inake paraspara guNita karane para 3200 bhaga hote hai / ye 3200 bhaMga tiryaMcagatiprAyogyake bhI hote haiM aura manuSyagati prAyogyake bhI hote hai| isa prakAra kula bhaMga 6400 hue / tathA yadyapi 30 prakRtika bandhasthAnake aneka bheda haiM kintu sAsvAdaname ba~dhane yogya yaha eka udyotasahita tithaMcagati prAyogya hI hai| jise sAsvAdana ekendriya, 18 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 saptatikAprakaraNa vikalendriya, tiryaca paMcendriya, manuSya, deva aura nArakI jIva 6 bAMdhate haiN| isake kula bhaMga 3200 hote hai / isa prakAra sAsvAdanameM tIna bandhasthAna aura unake bhaMga 9608 hote haiM / antarbhASya gAthAmeM bhI kahA hai 'a ya saya covaTThi battIsa sayA ya sAsaNe bhaiyA / aTThAvIsAIsuM savvANaTThahiMga charaNAuI // ' arthAt - 'sAsvAdaname 28 Adi bandhasthAnoMke kramase 8, 6400 aura 3200 bheda hote haiM / tathA ye saba mila kara 9608 hote haiM / ' sAsvAdaname udayasthAna 7 haiM - 21, 24, 25, 26, 26, 30 aura 31 / inamese 21prakRtiyokA udaya ekendriya, vikalendriya, tiryaMcapaMcendriya, manuSya aura devoke hotA hai| nArakiyome sAsvAdana samyadRSTi jIva nahIM utpanna hote ataH sAsvAdana me nArakiyoke 21 prakRtika udayasthAna nahIM khaa| ekendriyoke 21 prakRtika udayasthAnake rahate hue bAdara aura paryAptakake sAtha yazaHkIrtike vikalpase do bhaMgahI sambhava haiM, kyo ki sUkSma aura aparyAptakomeM sAsvAdana jIva nahIM utpanna hotA aura isIliye vikalendriya, tiryaca paMcendriya aura manuSyoke pratyeka aura aparyAptakake sAtha jo eka eka bhaMga hotA hai vaha vahAM sambhava nahIM hai| hAM zeSa bhaMga sambhava. haiM / jo vikalendriyoMke do, do isa prakAra chaha tiryaMcapaMcendriyoMke 8, manuSyoMke aura devoMke 8 hote haiN| isa prakAra 21 prakRtika " 7 + Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnomeM nAmakarmake saMvedha bhaga 275 udayasthAnake kula milA kara 32 bhaga hue / 24 prakRtika udayasthAna unhIM jIvoke hotA hai jo ekendriyoMme utpanna hote haiN| so yahA isake vAdara aura paryAptakake sAtha yazaHkIrti aura ayaza. kIrtike vikalpase do hI bhaga hote haiM, zepa bhaga nahIM hote, kyoMki sUkSma, sAdhAraNa agnikAyika aura vAyukAyika jIvoMmeM sAsvAdana samyagdRSTi jIva nahIM utpanna hAtA / sAsvAdanameM 25 prakRtika udayasthAna usIke prApta hotA hai jo devomeM utpanna hotA hai / so isake yahA sthira-asthira, zubha azubha ora yaza.korti-ayaza kautike vikalpase 8 bhaga hote hai| 26 prakRtika udayasthAna unhIMke hotA hai jo vilalendriya, tiryaMcapacendriya aura manuSyomeM utpanna hote haiN| isa sthAnameM aparyAptakake sAtha jo eka eka bhaga pAyA jAtA hai vaha yahA~sambhava nahIM hai, kyoMki aparyAptakoMme sAsvAdana samyagdRSTi jova nahIM utpanna hote / kintu zepa bhaga sambhava hai / jo vikalendriyoke do, doisa prakAra chaha, tiryaMcapacendriyoke 288 ora manuSyoke 28 hote haiN| isa prakAra yahA 26 prakRtika udayasthAnameM kula milAkara 582 bhAga hote haiM / yahA 27 ora 28 prakRtika udayasthAna sambhava nahIM hai, kyo ki ve navIna bhava grahaNake eka antarmuhUrta kAlake jAne para hAte haiN| kintu sAsvAdanabhAva utpavike bAda adhikase adhika kucha kama 6 zrAvalikAla taka hI prApta hotA hai| ata ukta dono sthAna sAsvAdanasamyagdRSTike nahIM hote yaha siddha huaa| 26 prakRtika udayasthAna prathama samyaktvase cyuta honevAle paryAptaka svasthAnagata deva aura nArakiyoMke prApta hotA hai| 26 prakRtika Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 . ..saptatikAprakaraNa . . udayasthAname devoMke 8 aura nArakiyoke 1 isa prakAra isake yahAM kula bhaMga hote haiN| sAsvAdanameM 30 prakRtika udayasthAna prathama samyaktvase cyuta honevAle paryAptaka tithaMca aura manuSyoke yA uttara vikriyAmeM vidyamAna devoMke hotA hai| 3. prakRtika udayasthAname tiryaMca aura manuSyomeMse pratyekake 152 aura devoMke 8 isa prakAra kula 2312 bhaMga hote haiN| tathA 31 prakRtika udayasthAna prathama samyaktvase cyuta honevAle paryAptaka tiryaMcoke hotA hai| yahAM isake kula bhaMga 1152 hote haiM / isa prakAra sAsvAdana meM 7 udayasthAna hote haiM / antarbhASya gAthAmeM bhI inake bhaMga nimna prakArase ginAye hai 'battIsa donni aTTha ya vAsIsa sayA ya paMca nava udyaa| bArahigA tevIsA vAvannekkArasa sayA ya // ' arthAt-'sAsvAdanameM 21, 24, 25, 26, 29, 30 aura 31 ina udayasthAnoke kramase 32, 2, 8, 582, 9, 2312 aura 1152 bhaMga hote haiN|' tathA sAsvAdaname do sattAsthAna hote haiM- 62 aura 88 / inameM se jo AhAraka catuSkakA bandha karake upazamazreNIse cyuta hokara sAsvAdana bhAvako prApta hotA hai usake 62 kI sattA pAI jAtI hai anyake nhiiN| 8 kI sattA cAro gatiyoke sAsvAdana jIvoke pAI jAtI hai| isa prakAra sAsvAdaname vandha. udaya aura sattvasthAnoMkA vivecana samApta huaa| .ava inake saMvedhakA , vicAra karate haiM-28 prakRtiyokA bandha Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMme nAmakarmake savedha bhaMga 277 karanevAle sAsvAdanake 2 udayasthAna hote haiM - 30 aura 31 / yaha niyama hai ki sAsvAdana jIva devagati prAyogya hI 28 kA vandha karatA hai narakagati prAyogya 28 kA nhiiN| usameM bhI karaNaparyApta sAsvAdana jIva hI devagatiprAyogyako bAMdhatA hai, ata yahA 30 aura 31 ina do udayasthAnoMko chor3akara zepa udayasthAna sambhava nhiiN| aba yadi manuSyokI apekSA 30 prakRtika udayasthAnakA vicAra karate hai to vahA 12 aura 88 ye donoM sattAsthAna sambhava haiN| aura yadi tiryaca pacendriyokI apekSA 30 prakRtika udayasthAnakA vicAra karate haiM to vahA 18 yaha eka hI sattAsthAna sambhava haiM, kyoki 62 kI sattA usIke prApta hotI hai jo upazamazreNise cyuta hokara sAsvAdanabhAvako prApta hotA hai kintu tiryacaumeM upazamazroNi sambhava nahIM ata. yahAM unake 92 prakRtika sattAsthAnakA nipedha kiyaa| tathA 31 prakRtika udayasthAname 88 kI hI sattA rahatI hai, kyo ki 31 prakRtika udayasthAna tiryaMcoke hI prApta hotA hai| tiryaMca pacendriya aura manuSyoke yogya 29 kA vandha karanevAle sAsvAdana jIvoke pUrvokta sAto hI udayasthAna manbhava hai| so inamesa aura saba udayasthAnome to eka 88 kI hI sattA hotI hai kintu 30 ke udayame manuSyoke 62 aura 88 ye dono hI sattAsthAna sambhava haiN| 26 ke samAna 30 prakRtika vandhasthAnakA bhI kathana karanA cAhiye / isa prakAra sAsvAdaname kula 8 sattAsthAna hote hai| isa prakAra sAsvAdaname bandha, udaya aura sattAsthAnoMkA saMvedha samApta huaa| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 ' saptatikAprakaraNa . sAsvAdanameM nAmakarmake vandha, udaya aura,sattAsthAnoMke saMvedhakA jJApaka koSThaka . .. [39] - vandhasthAna | bhaga udayasthAna sattAsthAna - 62, 2312 1152 26 [6400 AAAAA 3200 A | 3 | 4608 | 16 | 11658 | 16 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAno meM nAmakarmake saMvaidha bhaMga 279 mizra guNasthAna meM bandhasthAna 2 haiM - 28 aura 29 / inameM se 28 prakRtika bandhasthAna tiryaca aura manuSyoMke hotA hai, kyoMki ye mizra guNasthAna meM devagatike yogya prakRtiyoM kA hI bandha karate haiN| isake yahA~ 8 bhaga hote haiM / tathA 26 prakRtika bandhasthAna deva aura nArakiyoke hotA hai, kyoki ye mizra guNasthAnameM mnu| Sya gatike yogya prakRtiyokA hI bandha karate haiN| isake bhI ATha hI bhaga hote haiN| dono sthAnoMmeM ye 8 bhaga sthira asthira, zubha-azubha aura yazaHkIrti - ayaza kIrttike vikalpa se prApta hote haiM / yahA~ udayasthAna tIna hote haiM - 29, 30 aura 31 | 26 prakRtika udayasthAna deva aura nArakiyoke hotA hai| isa sthAnake devo ke 8 aura nArakiyoMke 1 isa prakAra 9 bhaMga hote hai / 30 prakRtika udayasthAna tiryaMca aura manuSyoMke hotA hai / isameM tiryaMcoMke 1152 aura manuSyoke 1952 isa prakAra kula 2304 maMga hote haiM / 31 prakRtika udayasthAna tiryaca pacendriyoMke hI hotA hai / isake yahA~ kula bhaga 1152 hote haiM / isa prakAra mizrameM tInoM udayasthAnoMke bhaga 3465 hote haiM / tathA mizra meM sattAsthAna 2 hote haiM - 62 aura pa / isa prakAra mizrameM bandha, udaya aura sattAsthAno kA vivecana samApta huA / aba inake saMvedhakA vicAra karate haiM-28 prakRtiyoMkA bandha karanevAle samyagmithyAdRSTike 2 udayasthAna hote haiM--30 aura 31 / tathA pratyeka udayasthAnameM 62 aura 88 ye do do sattAsthAna hote Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 saptatikAprakaraNa, haiN| 29 prakRtiyoMkA bandha karanevAleke eka 29 prakRtika hI udaya- ' sthAna hotA hai| yahA~ bhI 92 aura 88 ye do sattAsthAna hote haiN| isa prakAra mina guNasthAnameM tIna udayasthAno kI apekSA chaha sattAsthAna hote hai / isa prakAra mizrameM bandha, udaya aura sattAsthAnokA saMvedha samApta huaa| mizrameM nAmakarmake bandha, udaya aura sattAsthAnoMke saMvedhakA jJApaka koSThaka[40] - - bandhasthAna bhaga udayasthAna bhaga sattAsthAna - 2304 62, 1152 / 62, 58 - - - * 26 / 26 62.88 - 16 3465 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM nAmakarmake savedha bhaga 281 avirati samyagyadRSTi guNasthAnameM tIna bandhasthAna haiM -- 28, 26 aura 30 | devagatike yogya prakRtiyoM kA bandha karanevAle avirata samyadRSTi tiryaca aura manuSyoke 28 prakRtika vandhasthAna hotA hai / isake ATha bhaga haiM / avirata samyagdRSTi tiryaMca aura manuSya zepa gatiyoke yogya prakRtiyoMkA vandha nahIM karate isaliye yahA~ -naraka gatike yogya 28 prakRtika vandhasthAna nahIM prApta hotA / 29 prakRtika vandhasthAna do prakArase hotA hai| eka to tIrthaMkara prakRtike sAtha devagatike yogya prakRtiyokA bandha karanevAle manuSyoke hotA hai / isake bhI ATha bhaga hote haiN| dUsarA manuSyagatike yogya prakRtiyokA bandha karanevAle deva aura nArakiyo ke hotA hai / yahA~ bhI ve hI ATha bhaMga hote haiM / tathA tIrthakara prakRtike sAtha manuSyagatike yogya prakRtiyoMkkA bandha karanevAle deva aura nArakiyoMke 30 prakRtika bandhasthAna hotA hai| isake bhI ve hI ATha bhaMga hote hai / yahA~ udayasthAna 8 hote haiM - 21, 25, 26, 27, 28, 22, 30 aura 31 / inamese 21 prakRtiyokA udaya nArakI, tiryaca pacendriya manuSya aura devoke jAnanA caahiye| kyoki jisane zrAyukarmake bandhake pazcAt kSAyikasamyagdarzana ko prApta kiyA hai usake cAro gatiyo me 21 prakRtika udayasthAna sambhava hai / kintu avirata samyadRSTi jIva aparyAptakoMmeM utpanna nahIM hotA ataH yahA~ aparyAptaka sambandhI aMgoko chor3a kara zeSa bhaga pAye jAte haiM / jo tiryaca paMcendriyo ke 8, manuSyoMkre ma, devoke ma aura nArakiyokA 1 isa 1 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 saptatikAprakaraNa prakAra 25 hote haiN| 25 aura 27 prakRtika udayasthAna deva aura nArakiyoke tathA vikriyA karanevAle tiryaMca aura manuSyoMke jAnanA cAhiye / yahA~ jo 25 aura 27 prakRtika sthAnoMkA nArakI aura devAko svAmI batalAyA hai so yaha nArakI vedakasamyagdRSTi yA kSAyika samyagdRSTi hI hotA hai aura deva tInameM se kisI bhI samyagdarzanavAlA hotA hai| cUrNi meM bhI kahA hai'paNavIsa-mattavIsodayAdevaneraie viuvviyatiriya-maNueya pdducc| neraigo khar3agaveyagasammadiTThI devo tivihasammaTTiI vi / ' ___arthAt-'avirati samyamhaSTi guNasthAnameM 25 aura 27 prakRtika udayanyAna deva, nArakI aura vikriyA karane vAle tiryaca aura manuSyoMke hotA hai / so aimA nArakI yA to kSAyika samyasvaSTi hotA hai yA vedaka samyamhaSTi kintu devake tIna samyagdarzanoMmeM se koI eka hotA hai|' ___26 prakRtika udayasthAna kSAyika samyagdRSTi yA vedaka samyagdaSTi tithaMca aura manuSyoke hotA hai / aupazamika samyagdRSTi jIva tiryaca aura manupyomeM utpanna nahIM hotA, ataH yahA~ tInoM prakArake samyarahaSTiyoMke hotA hai aisA nahIM khaa| usameM bhI tiryaMcoMke mohanIya kI 22 prakRtiyoM kI sattA kI apekSA hI yahA~ vedaka samyaktva jAnanA caahiye| 28 aura 29 prakRtiyoMkA udaya cAroM gatike avirata samyagdRSTi jIvAMke hotA hai| 30 prakRtika udayasthAna tithaMca paMcendriya, manuSya aura devoMke hotA hai| tathA 31 prakRtika idyasthAna tirvaca paMcendriyoke hI hotA hai| . Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM nAmakarmake saMvedha bhaMga 283 yahA~ sattAsthAna cAra haiM-3, 62,89 aura 88 / so jisa apramattasaMyata aura apUrvakaraNa jIvane tIrthakara aura AhArakake sAtha 31 prakRtiyoMkA bandha kiyA aura pazcAt mara kara avirata samyagdRSTi deva ho gayA usake 63 kI sattA hai| jisane pahale AhAraka catuSkakA bandha kiyA aura tadanantara pariNAma badala jAnese mithyAtvameM jAkara jo cAroM gatiyomeM se kisI eka gatimeM utpanna huA usake usa gatime punaH samyagdarzanake prApta ho jAnepara prakRtikasaccasthAna cArogatiyoMmeM vana jAtA hai| kintu deva aura manupyoke mithyAtvako vinA prApta kiye hI isa guNasthAname 90 kI sattA bana jAtI hai| 86 prakRtika sattvasthAna avirata samyagdRSTi deva, nArakI aura manuSyoMke hotA hai| kyoMki ina tIno gatiyoMmeM tIrthakara prakRtikA vandha hotA rahatA hai| tIrthakara prakRti kI sattAvAlA jIva tiryacaoNme nahIM utpanna hotA hai ataH yahA~ tiyecIkA grahaNa nahIM kiyaa| tathA 88 prakRtika sattvasthAna cAge gatike avirata samyadRSTi jIvoke hotA hai / isa prakAra aviratasamyagdRSTi guNasthAnameM vandha, udaya aura sattvasthAnokA cintana kiyaa| aba inake saMvedhakA vicAra karate haiM-08 prakRtiyoMkA vandha karanevAle avirata samyagdRSTi jIvake tiryaMca aura manuSyokI apekSA pUrvokta AThoM udayasthAna hote haiN| usameM bhI 25 aura 27 prakRtika udayasthAna vikriyA karanevAle tiryaMca aura manuSyoke hI hote haiM zepa chaha sAmAnyake hote haiN| ina udayasthAnome se pratyeka Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa udayasthAname 12 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| 26 prakRtika bandhasthAna do prakArakA hai-devagatiprAyogya aura manuSyagatiprAyogya / inameMse devagati prAyogya tIrthakara prakRti sahita hai, ataH isakA bandha manuSya hI karate haiM / kintu manuSyoke udayamthAna sAta haiM-21, 25 26, 27, 28, 26 aura 30, kyoMki manuSyoke 31 prakRtika udayasthAna nahIM hotaa| yahA~ bhI pratyeka udayasthAname' 93 aura 89 ye do-do sattAsthAna hote haiN| tathA manuSya gatiyogya 26 prakRtiyoko deva aura nArako bA~dhate haiN| so inamese nArakiyoke 21, 25, 27, 28 aura 26 ye pA~ca udayasthAna hote haiN| tathA devoke pUrvokta pA~ca aura 30 ye chaha udayasthAna hote haiN| so ina sava udayasthAnome 62 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| tathA manuSyagatike yogya 30 ko deva aura nArakI bA~dhate haiM / so inameM se devoke pUrvokta chaha udayasthAna hote haiM aura unamese pratyekameM 63 aura 86 ye do do sattAsthAna hote haiN| nArakiyoke udayamthAna to pUrvokta pA~coM ho hote haiM kintu iname sattAsthAna 86 prakRtika eka eka hI honA hai, kyoki tIrthaMkara aura AhAraka catuSka kI yugapat sattAvAle jIva nArakiyoMmeM nahIM utpanna hote / isa prakAra 21 se lekara 30 taka pratyeka udayasthAname sAmAnyase 93, 92, 86 aura 88 ye cAra-cAra sattAsthAna hote haiM aura 31 prakRtika udayasthAname 12 aura 88 ye do sattAsthAna hote haiN| isa prakAra avirata samyagdRSTi guNasthAname sAmAnyase kula 30 sattAsthAna hue| Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnomeM nAmakarmake saMvaidha bhaga 285 avirata samyagdRSTike bandha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka koSThaka[41 ] bandhasthAnA bhaga udayasthAna bhaga sattAsthAna - - 62 para 576 16 1176 1752 2888 1152 17 17 12, 18 62, papa 12, 12,58 62, 42,45 63, 62,86, 8 63, 62, 9, ma 63, 62, 63, 62, 63, 62, 63, 62, 63, 62, 63 86 63, 89 288 601 501 mamama dow225 .dhoa gudhoa gu'oa 'oa baa Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 saptatikAprakaraNa " ava dezaviratameM bandha, udaya aura sattAsthAnokA vicAra karate haiM-dezaviratameM vandhasthAna do haiM-21 aura 26 / inameMse 28 prakRtika bandhasthAna tiryaMca paMcendriya aura manuSyoMke hotA hai| itanA vizeSa hai ki isa guNasthAnameM devagati prAyogya prakatiyokA ho vandha hotA hai| tathA isa sthAnake 8 bhaMga hote haiN| isame tIrthakara prakRtike milA dene para 26 prakRtika bandhasthAna hotA hai jo manuSyoke hI hotA hai, kyoki tiyaMcoke tIrthakara prakRtikA vandha nahIM hotaa| isa sthAna ke bhI ATha bhaga hote haiN| ___yahA~ udayasthAna 6 hote haiM-25, 27, 28, 29, 30 aura 31 / inamese prArambhake 4 udayasthAna vikriyA karanevAle viryaca aura manuSyoke hote haiN| manuSyoke ina cAro udayasthAnomeM eka eka hI bhaga hotA hai| kintu tiryaMcoMke prArambhake do udayasthAno kA eka eka bhaga hotA hai aura antima do udayasthAnoke do do bhaga hote hai| 30 prakRtika udayasthAna svabhAvastha tithaMca aura manuSyoke aura vikriyA karanevAle tiryaMcoke hotA hai / so yahA~ prArambhake do meM se pratyekake 144 bhaga hote hai / jo chaha sahanana chaha saMsthAna, susvara-duHsvara aura prazasta-aprasta vihAyogatike vikalpase prApta hote haiM tathA antimakA 1bhaga hotA hai / isa prakAra 30 prakRtika udayasthAnake kula 288 bhaga hAte hai / tathA 31 prakRtika udayasthAna tiryaMcoke hI hotA hai| yahA~ bhI 144 bhaga hote haiN| isa prakAra dezaviratameM saba udayasthAnoke kula 443 bhaga hAte hai| sattAsthAna yahA~ cAra hote haiM-93, 62, 86 aura 88 / jo tIrthakara aura AhAraka catuSkakA bandha karake dazavirata ho jAtA hai usake 93 kI sattA hotI hai| tathA zeSa kA vicAra sugama hai| isa prakAra dezaviratame bandha, udaya aura sattAsthAno kA vicAra kiyaa| Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM nAmakarmake saMvedha bhaMga 287 aba inake savedhakA vicAra karate haiM-yadi dezavirata manuSya 28 prakRtiyokA vandha karatA hai to usake 25, 27, 28, 29 aura 30 ye paoNca udayasthAna aura inameMse pratyekameM 92 aura 88 ye do sattAsthAna hote haiN| kintu yadi tiryaca 28 prakRtiyoMkA bandha karatA hai to usake 31 sahita chaha udaya sthAna aura pratyekau 92 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| tathA 26 prakRtiyo kA bandha dezavirata manuSyake hotA hai| ata isake pUrvokta paoNca udayAsthAna aura pratyeka udayasthAnameM 93 aura 86 ye do do sattAsthAna hote haiN| isa prakAra dezaviratake sAmAnyase prArambhake 5 uyasthAnoM meM cAra cAra aura antima udayasthAnameM do kula milAkara 22 sattAsthAna hote haiN| dezaviratamai bandha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka kosstthk| [42 1 bandhasthAna bhaga udayasthAna bhaMga / sattAsthAna 6288 00mm 62,8 62,88 62. - 26 | 8 63.84 63,89 63, AAAAA - Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 / saptatikAprakaraNa: pramattasaMyatake do bandhasthAna hote haiM-28 aura 26 / so inakA vizeSa spaSTIkaraNa dezaviratake samAna jAnanA caahiye| ___yahA~ udayasthAna pA~ca hote haiM-25, 27, 28 29 aura 30 / ye saba udayasthAna AhAraka saMyata aura vaikriyasaMyata jIvoke jAnanA caahiye| kintu 30 prakRtika udayasthAna svabhAvastha saMyatoke bhI hotA hai| inameMse vaikriya saMyata aura AhArakasayatoke alaga-alaga 25 aura 27 prakRtika udayasthAnomeMse pratyekake eka eka 28 aura 26 prakRtika udayasthAnoke do do aura 30 prakRtika udayasthAnakA eka eka isa prakAra kula 14 bhaMga hote hai| tathA 30 prakRtika udayasthAna svabhAvastha jIvoke bhI hotA hai so isake 144 bhaMga aura hote hai| isa prakAra pramatta saMyata ke saba udayasthAno ke kula 158 bhaga hote haiN| tathA yahAM sattAsthAna cAra hote haiM-93, 62, 86 aura 88 / isa prakAra pramattasaMyatame bandha udaya aura sattAsthAnokA vicAra kiyaa| aba inake saMvedhakA vicAra karate haiM--prakRtiyokA bandha karane vAleke pUrvokta pAMco udayasthAnomese pratyekameM 12 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| usame bhI AhAraka saMyatake niyamase 12 kI hI sattA hotI hai, kyoM ki AhAraka catuSkakI sattAke vinA AhAraka samuddhAta kI utpatti nahIM ho sakatI kintu vaikriyasayatake 92 aura donoM kI sattA sambhava hai| jisa pramatta saMyatake tIrthakara prakRtikI sattA hai vaha 28 prakRtiyoMkA bandha nahIM karatA, ataH yahAM 63 aura 89 kI sattA nahIM prApta hotii| tathA 29 prakRtiyokA bandha karanevAle pramattasaMyatake pAMco udayasthAna sambhava haiM aura inameMse pratyekame 93 aura 89 ye do do sattAsthAna hote haiN| vizeSa itanA hai ki AhArakake 93 kI aura baikriyake dono Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM nAmakarmake saMvedhabhaMga | 286 kI sattA hotI hai / isa prakAra pramattasaMyata ke saba udayasthAnome pRthak pRthak cAra-cAra sattAsthAna prApta hote hai jinakA kula pramANa 20 hotA hai / isa prakAra pramattasayatake bandha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA vicAra kiyA / prattasayatake bandha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka koSThaka [ 43 ] bandhasthAna bhaga 28 26 m tr E hRdayasthAna 27 rn 26 30 26 27 28 30 maga R 2 4 146 2 11 4 4 146 4 sattAsthAna 62,85 6288 62, 62, pa 12, 63, 86 63, 8 63,86 63, 86 93, 89 1 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa apramattasaMyatake cAra bandhasthAna hote haiM-28, 29, 30 aura 3. / tIrthakara aura AhAraka dvikake vinA 28 prakRtika vandhasthAna hotA hai| isameM tIrthakara prakRtike milAne para 29 prakRtika vandhasthAna hai| tIrthakarako alaga karake AhAraka dvikake milAne para 30 prakRtika bandhasthAna hotA hai aura tIrthakara tathA AhAraka dvika inake milAne para 31 prakRtika bandhasthAna hotA hai / ina sava vandhasthAnomeM eka eka hI bhaMga hotA hai, kyoMki apramattasaMyatake asthira, azubha aura ayaza kIrtikA bandha nahIM hotaa| yahAM udayasthAne do hote haiM-29 aura 30 / jisane pahale pramattasaMyata avasthAmeM AhAraka yA vaikriya samuddhAtako karake pazcAt apramattasthAnako prApta kiyA hai| usake 29 prakRtika udayasthAna hotA hai / isake yahAM do bhaMga hote haiM, eka vaikriyakI apekSA aura dUsarA AhArakakI apekSA / isI prakAra 30 prakRtika udayasthAnameM bhI do bhaMga hote haiN| tathA 30 prakRtika udayasthAna svabhAvastha jIvake bhI hotA hai so isakI apekSA yahAM 144 bhaMga hote haiN| isa prakAra apramattasaMyatake do udayasthAnoMke kula 148 bhaMga hote haiN| tathA yahAM pahaleke samAna 63, 62,89 aura 88 ye cAra sattAsthAna hote haiN| isa prakAra apramatta saMyatake vandha, udaya aura sattAsthAnokA vicAra kiyaa| (1) gommaTasAra karmakANDa gAthA 701 meM apramattasaMyatake 30 prakRtika eka hI udayasthAna matalAyA hai| kAraNa yaha hai ki digamvara paraparAmeM yahI eka mata pAyA jAtA hai ki AhAraka samuddhAtako karanevAle jIvako svayogya paryAptiyoMke pUrNa ho jAne para bhI sAtavA~ guNasthAna prApta nahIM hotaa| isI prakAra digambara paraMparAke anusAra vaikriya samudghAtako karanevAlA jIva bhI apramattasaMyata guNasthAnako nahIM prApta hotA / yahI savava hai ki karmakANDameM apramattasaMyata guNasthAnameM eka 30 prakRtika udayasthAna hI batalAyA hai| Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAno meM nAmakarmake savedhabhaga / 291 inake saMvedhakA vicAra karate haiM - 28 prakRtiyokA bandha karanevAleke udayasthAna dono hote haiM kintu sattAsthAna eka prakRtika hI hotA hai / 26 prakRtiyokA bandha karanevAleke udayasthAna dono hote haiM kintu sattAsthAna eka 86 prakRtika hI hotA hai / 30 prakRtiyokA bandha karanevAleke bhI udayasthAna dono hote haiM kintu sattAsthAna donoM ke eka 62 prakRtika ho hotA hai / tathA 3 / prakRtiyoM kA bandha karane vAleke udayasthAna dono hote haiM kintu sattAsthAna eka 93 prakRtika hI hotA hai / yahA tIrthakara yA AhAraka dvika iname se jisake jisakI sattA hotI hai vaha niyamase usakA bandha karatA hai isaliye eka eka bandhasthAnameM eka eka sattAsthAna kahA hai | yahA~ kula sattAsthAna 8 hote haiM / isa prakAra apramattasayata ke bandha, udaya aura sattAsthAnoMke saMvedhakA vicAra kiyA / apramattasayatake bandha, udaya aura sattAsthAnAMke savedhakA jJApaka koSTaka [ 44 ] bandhAsthAna | 28 26 30 31 bhaga 1 1 ? udayasthAna 26 30 26 30 29 30 29 30 -) bhaga 645 R 645 1 146 2 146 sattAsthAna jA t da 62 62 63 3 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 saptatikAprakaraNa apUrvakaraNameM pAMca bandhasthAna hote hai-28,29,30,31 aur| inameMse prArambhake cAra bandhasthAna apramattasaMyatake samAna jAnanA cAhiye, kintu jaba devagati prAyogya prakRtiyokI vandha vyucchitti ho jAtI hai tava kevala eka yaza kIrtikA hI bandha hotA hai ataH yahA 1 prakRtika bandhasthAna bhI hotA hai| ___ yahA udayasthAna eka 30 prakRtika hI hotA hai| jisake chaha sasthAna, susvara-duHsvara aura do vihAyogatike vikalpase 24 bhaMga hote haiN| kintu kucha prAcAryoMkA mata hai ki upazamazreNikI apekSA apUrvakaraName kevala vajrarpabhanArAca saMhananakA udaya na hokara prArambhake tIna saMhananomese kisI ekakA udaya hotA hai, ataH ina AcAryoM ke matase yahAM 72 bhaMga prApta hote hai| isI prakAra anivRttikaraNa, sUkSmasamparAya aura upazAntamoha guNasthAname bhI jAnanA caahiye| yahA sattAsthAna cAra hote haiM-63, 92, 96 aura 88 | isa prakAra apUrvakaraName bandha, udaya aura sattAsthAnokA vicAra kiyaa| aba isake saMvedhakA vicAra karate haiM-28, 29, 30 aura 31 prakRtiyokA vandha karanevAle jIvake 30 prakRtika udaya rahate hue kramase 88, 86, 62 aura 63 prakRtiyokI sattA hotI hai| tathA eka prakRtikA vandha karane vAle ke 30 prakRtiyokA udaya rahate hue cAro sattAsthAna hote haiM kyoki jo pahale 28,26,30 yA 31 prakRtika sthAnakA vandha kara rahA thA usake devagatike yogya prakatithokI vandhavyucchitti honepara eka prakRtikA vadha hotA hai kiMtu usake (1) digambara paraparAmeM yahI eka mata pAyA jAtA hai ki upazamazreNimeM prAraMbhake tIna sahanoMmeMse kisI eka saMhananakA udaya hotA hai| isakI puSTi gommaTasAra karmakANDakI gAthA nambara 266 se hotI hai| - Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoM meM nAmakarmake savedhabhaga 263 sattAsthAna usI kramase rahe Ate haiM jisa kramase vaha pahale vaoNdhatA thaa| arthAt jo pahale 28 prakRtiyoMkA bandha karatA thA upake 88 kI, jo 26 kA vadha karatA thA usake 86 kI, jo 30 kA vandha karatA thA usake 92 kI aura jo 31 kA bandha karatA yA usake 63 kI sattA rahI AtI hai| isaliye eka prakRtika vandhamthAname cAroM sattAsthAna prApta hote haiN| apUrvakaraName bandha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka koSThaka[45] pandhAsthAna maga udayasthAna bhaga sattAsthAna 28 1 30 | 24 yA 72 9 / 30 | 24 yA 72 / 30 / 1 30 / 24 yA 72 - - 24 yA 72 24 yA 72 88,88, 62, 93 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa anivRtti vAdasamparAya meM eka yaza kIrtikA hI vandha hotA hai, Rta' yahAM eka prakRtika eka hI vanyasthAna hai| udayasthAna bhI eka 30 prakRtika hI hai| sattAsthAna 8 haiM - 63.92, 86, 8, 80, 76, 76 aura 75 / inamese prArambhake cAra upazamazreNimeM hote haiM aura jaba taka nAma karma kI teraha prakRtiyoMkA kSaya nahIM hotA taba taka kSapakazreNImeM bhI hote haiM / tathA ukta cAroM sthAnoMkI sattAvAle jIvo ke 13 prakRtiyoM ke kSaya hone para kramase 8, 76, 76 aura 75 prakRtiyokI sattA prApta hotI hai| arthAt 63 kI sattAvAleke 13 ke naya hone para 80 kI, 62 kI sattAvAleke 13 ke kSaya hone para 76 kI, = kI sattAvAleke 13 ke dAya hone para 76 kI aura 3 294 kI sattAvAleke 13 ke kSaya hone para 75 kI sattA zeSa rahatI haiM / isa prakAra yahA~ ATha sattAsthAna hote hai / yahAM vandhasthAna aura udyasthAnoM meM bheda nahIM honese saMvedha sambhava nahIM hai ataH usakA pRthakse kathana nahIM kiyaa| tAtparya yaha hai ki yadyapi yahAM sattAsthAna ATha hai para vandhasthAna aura udayasthAna eka eka hI hai, ataH saMvaidhakA pRthakse kathana karanekI AvazyakatA nahIM hai / sUkSmasamparAyameM bhI yazaHkIrtirUpa eka prakRtika eka vandhasthAna 30 prakRtika eka udayanthAna aura pUrvokta ATha sattAsthAna hote haiM / cintu 63 Adi prArambhake 4 sattAsthAna upazamazreNimeM hote haiM aura zeSa 4 nRpazreNimeM hote haiN| yahAM zeSa kathana anivRtti vAdara samparAyake samAna hai / upazAntamoha Adi guNasthAnoMmeM bandhasthAna nahIM hai kintu Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAno nAmakarmake saMvedhabhaMga | 265 udayasthAna aura sattvasthAna hI haiN| tadanusAra upazAntamohameM eka tIsa prakRtika udayasthAna aura 63, 62, 86 aura ye cAra sattvasthAna hote haiM / kSINamohameM eka 30 prakRtika udayasthAna aura 80, 76, 76 aura 75 ye cAra sattvasthAna hote haiM / yahA udayasthAnameM itanI vizeSatA hai ki yadi sAmAnya jIva kSapaka zreNi para ArohaNa karatA hai to usake matAntarase jo 72 bhaga batalA Aye haiM ve na prApta hokara 24 bhaga hI prApta hote hai, kyoki isake eka varSabhanArAca sahananakA hI udaya hotA hai / yahI bAta kSapakaNike pichale anya guNasthAnoMmeM bhI jAnanA cAhiye / tathA yadi tIrthakara kI mattAvAlA hotA hai to usake prazasta prakRtiyoMkA hI sarvatra udaya rahatA hai isaliye eka bhaMga hotA hai / isI prakAra sattA - sthAnome bhI kucha vizeSatA hai / bAta yaha hai ki yadi tIrthaMkara prakRtikI sattAvAlA jIva hotA hai to usake 80 aura 76kI sattA rahatI hai aura itara jIva hotA hai to usake 76 aura 75 kI sattA rahatI hai / yahI bAta yathAsambhava sarvatra jAnanA cAhiye / yadyapi pahale jo kathana kara Aye haiM usase ye saba niyama phalita ho jAte haiM / phira bhI vizeSa jAnakArI ke khyAlase yahAM inakA vizeSarUpase ullekha kiyA hai / sayogikevalIke udayasthAna ATha haiM - 20, 21, 26, 27, 28, 26, 30 aura 31 / tathA sattAsthAna cAra haiM- 80, 76, 76 aura 75 / so inakA aura inake saMvedhakA vicAra pahale kara ye haiM vahAM se jAna lenA cAhiye / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 saptatikAprakaraNaM . sayogikevaloke udaya aura sattAsthAnoke saMvedhakA jJApaka koSThaka [46 ] / bandhasthAna bhaga udayasthAna bhaMga sattAsthAna - - 76,75 80,76 76,75 79,75 180.76,76,71 25/80,76,76,75 1/80,76 ayogikevaloke udayasthAna. do hai- aura 8 / so inamese 6 kA udaya tIrthakarakevalIke aura AThakA udaya sAmAnya kevalIke hotA hai| ___ sattAsthAna chaha haiM-80, 76, 76, 75, 6 aura 8! inamese prArambhake cAra sattAsthAna upAntya samaya taka hote haiM aura antima do sattAsthAna antima samayame hote haiN| isa prakAra iga guNasthAnameM udayamthAna aura sattAsthAnako vicAra kiyaa| aba saMvedhakA vicAra karate haiM-AThake udayameM 6, 75 aura Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnomeM nAmakarmake svedhbhg| 8 ye tIna sattAsthAna prApta hote haiN| inameMse Adike do upAntya samaya taka hote haiM aura 8 prakRtika sattAsthAna antima samayameM hotA hai| tathA nauke udayame 80, 76 aura ye tIna sattAsthAna , hote haiN| so yahA bhI prArambhake do upAntya samaya taka hote hai / aura antima mattAsthAna antake samayameM hotA hai / ayogikevaloke udaya aura sattAsthAnoke savedhakA bApaka koSThaka [ 47 ] vandhasthAna bhaga udayasthAna | maga sattAsthAna - - ___ isa prakAra guNamthAnomeM bandha udaya aura sattAsthAnokA vicAra samApta huaa| aba gati Adi mArgaNAomeM ina bandha, udaya aura sattAsthAnoMkA vicAra avasara prApta hai / usameM bhI pahale gatimArgaNAme unakA kathana karate haiM do chekaSTa caukkaM paNa nava ekkAra chakkagaM udyaa| neraiAisu saMtA ti paMca ekArasa caukkaM / / 51 // (1) 'do chakaha cauka NirayAdisu NAmavaMdhaThANANi / paNa Nava egAra paNaya ni paca yArasa cauka ca ||'-go0 karma0 gA0 710 / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 saptatikAprakaraNa artha-nArakI zrAdike, kramase do, chaha, ATha aura cAra, vandhasthAna ; pA~ca, nau, gyAraha aura pA~ca udayasthAna tathA tIna, pA~ca, gyAraha aura cAra sattvasthAna hote haiN| vizeSArtha- isa gAthAmeM, kisa gatimeM kitane vandha, udaya aura sattvasthAna hote hai isakA nirdeza kiyA hai| tadanusAra Age isIkA vizeSa khulAsA karate hai-narakagatime do bandhasthAna haiM29 aura 30 / inameMse 29 prakRtika bandhasthAna tiryaMcagati aura manuSyagati prAyogya donoM prakAra kA hai| tathA udyota sahita 30 prakRtika vandhasthAna tiryaMcagati prAyogya hai aura tIrthakara sahita 30 prakRtika vandhasthAna manuSyagati prAyogya hai / tiryaMcagatimeM chaha bamdhasthAna haiM-23, 25, 26, 28, 26 aura 30 / inakA vizepa khulAsA pahaleke samAna yahA~ bhI karanA caahiye| kintu kevala yahA~ para 29 prakRtika bandhasthAna tIrthaMkara sahita aura 30 prakRtika bandhasthAna AhArakadvika sahita nahIM kahanA cAhiye kyoki tiryaMcoMke tIrthakara aura AhArakadvika kA bandha nahIM hotaa| manuSyagatike ATha bandhasthAna haiM-23, 25, 26, 28, 26, 30, 31 aura 1 / so inakA bhI vizepa khulAsA pahaleke samAna yahA~ bhI karanA caahiye| devagatimai cAra vandhasthAna hai-25, 26, 26 aura 30 / inameMse 25 prakRtika vandhasthAna paryApta, vAdara aura pratyekake sAtha Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatimArgaNAmeM nAmakarmake sNvedhbhg| 299 ekendriyake yogya prakRtiyAMkA vandha karanevAle devoke jAnanA cAhiye / tathA isame Atapa yA udyotake milA dene para 26 prakatika bandhasthAna hotA hai| yahA~ 25 prakRtika vandhamthAnake bhaga aura 26 prakRtika vandhasthAnake 16 bhaga hote haiN| 26 prakRtika vandhasthAna manuSyagati prAyogya yA niyaMcagati prAyogya dono prakAra kA hai| tathA udyota sahita 30 prakRtika bandhasthAna tiryaMcagati prAyogya hai, aura tIrthakara prakRti sahita 30 prakRtika bandhasthAna manuSyagati prAyogya hai| ava udayasthAnokA vicAra karate haiM-narakagatime pA~ca udayasthAna haiM-21, 25, 27, 28 aura 26 / tiryaMcagatimeM nau udayasthAna hai ---21, 24, 25, 26, 27, 28, 26, 30 aura 31 / manuSyagatimeM gyAraha udayasthAna haiM-20, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 6, aura 8 / devagatimeM chaha udayasthAna haiM-21, 25, 27, 28, 26 aura 30 / / ___ava sattAsthAnoko batalAte hai-narakagatime tIna sattAsthAna haiM-92, 86 aura 88 / tiryaMcagatimeM pA~ca sattAsthAna hai-62, 48,86, 80 aura 78 / manuSyagatime gyAraha sattAsthAna haiM-63, 62, 86, 88, 86, 80, 76, 76, 75, 9 aura cha / devagatima cAra sattAsthAna hai-~63, 92, 89 aura 88 / ava naraka gatime saMvedhakA vicAra karate haiM-paMcedriya tiryaMcagatike yogya 29 prakRtiyokA bandha karanevAle nArakiyoke pUrvokta Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 saptatikAprakaraNaH pA~ca udayasthAna hote haiN| aura inameMse pratyeka udayasthAnameM 92 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| tiryaMcagatiprAyogya prakRtiyokA bandha karanevAle jIvake tIrthakara prakRtikA vandha nahIM hotA, ata yahA~ 89 prakRtika sattvasthAna nahIM khaa| manuSyagati prAyogya 26 prakRtiyokA vandha karanevAle nArakIke to pUrvokta pA~co udayasthAna hote haiN| aura pratyeka udayasthAna meM 12, 86. aura 88 ye tIna tIna sattAmthAna hote haiM / tIrthakara prakRti kI sattAvAlA manuSya narakama utpanna hokara jaba taka mithyAdRSTi rahatA hai taba taka usake tIrthakarake binA 26 prakRtiyokA bandha hotA hai, ataH 26 prakRtika bandhathAnameM 88 kI sattA bana jAtI hai| tathA narakagatime 30 prakRtika vandhasthAna do prakAra se prApta hotA hai eka udyota sahita aura dUsarA tIrthakara sahita / jisake udyota sahita 30 prakRtika vandhasthAna hotA hai usake udayamthAna to pUrvokta pA~co hote haiM kintu mattAsthAna pratyeka udayasthAnameM do do hote haiM 12 aura 88 / tathA jisake tIrthakara sahita 30 prakRtika vandhasthAna hotA hai usake pA~co udayasthAnome se pratyeka udayasthAname prakRtika eka eka sattAsthAna hI sambhava hai| isa prakAra narakagatimeM saba vandhasthAna aura udagrasthAnoMkI apekSA 40 mattAsthAna / prApta hote haiN| Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatimArgaNAme nAmakarmake savedhabhaMga narakagatimeM nAmakarmake bandha, udaya aura sattAmthAnAMke mavedhakA jJApaka koSTaka [48 ] i alNkaal | pnn | ky'n | mn sattAsthAna M er 92, 82, 88 2, 86, 88 62,89. dara 86 88 221 - - 4616 woman 92 898 12, 86, 2,86, 1J12,86,88 - -- niyaMcaganime 23 prakRniyokA bandha karanevAle tiryacake yadyapi pUrvokta nI hI udayasthAna hote hai| phira bhI inamase prArambhake 21, 24, 05 zrIra 06 ina cAra ujyasthAnoM meM se pratyeka 12, 88, 80, 80 aura 78 ce pA~ca pA~ca sattAsthAna hote he aura antake pA~ca udayasthAnomame pratyekI 78 ke vinA cAra cAra sattAsthAna hote haiM, kyoki 27 prakRtika zrAdi udayAthAnAme niyamase manuSyadvikakI sattA sambhava hai, ata inameM 75 prakRtika sattAsthAna nahIM pAyA jAtA / isI prakAra 25, 26, 26 aura 30 prakRtika bandha. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikA prakaraNa sthAnavAle jIvoMke bhI kathana karanA caahiye| kintu itanI vizepatA hai ki manuSyagati prAyogya 26 prakRtiyoMkA bandha karanevAle jIvake saba udayasthAnoMmema ke vinA cAra cAra sattAsthAna hI sambhava haiM, kyoMki jo manuSya dvikakA vandha kara rahA hai usake 78 prakRtika sanAnyAna sambhava nahIM / 28 prakRtika vandhasthAnavAle jIvake ATha udayamyAna hote haiM 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30 aura 31 / isake cauvIsa prakRtika udayasthAna nahIM hotA, kyoki 24 prakRtika udayasthAna ekendriyoMke hI hotA hai para ekendriyoMke 28 prakRtika baMdhasthAna nahIM hotaa| ina udayasthAnoMmese 21,26,28, 29 aura 30 ye pA~ca udayasthAna kSAyika samyagdRSTi yA mohanIya ko 22 prakRtiyo kI sattAvAle vedaka samyagdRSTiyoke hote haiN| tathA inameMse pratyeka udagrasthAnameM 12 aura na ye do do sattAsthAna hote haiM / 25 aura 27 ye do udayasthAna vikriyA karanevAle tiryaMcoke hote haiN| yahA~ bhI pratyeka udayasthAnameM 92 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| tathA 30 aura 31 ye do udayasthAna saba paryAptiyoMse paryApta hue samyagdRSTi yA mithyAvaSTi tiryaMcoMke hote haiN| so inamese pratyeka udayasthAnameM 12, 18aura 6 ye tIna sattvasthAna hote haiN| kintu yahA~ itanI vizeSatA hai ki 86 prakRtika satvasthAna mithyAvaSTiyoke hI hotA hai samyagdaSTiyoMke nahIM, kyoMki samyagdRSTi tiyacoMke niyamase devadvikakA vandha sambhava hai| isa prakAra yahA~ saba vandhasthAna aura saba udayasthAnoM kI apekSA 218 satvasthAta hote haiM, kyoMki Upara batalAye anumAra 23, 25, 26, 21 aura 30 ina pA~ca vanvasthAnomeMse pratyekameM cAlIsa cAlIsa aura 28 prakRtika vandhasthAnameM aThAraha sattAsthAna prApta hote haiM jinakA kula jor3a 218 hotA hai| Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatimArgaNAmeM nAmakarmake saMvedhabhaMga 303 tiryacagatimeM nAma karma ke vandha,udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka koSThaka [49 ] vanyasyAna bhaga udayasyAna bhaMga sattAsthAna 311 598 1980 1754 | 1164 62,88,86,80,78 62,88,86,80,78 9288,86,80,78 92,88,86,80,78 92,88,8680 62,88,86,80 92,88,86,80 62,8,6,80 62,88,86,90 62,88,86,80,72 92.8,680,78 62,88,96,80,78 62,88,6,80,78 62,88,56,90 62,88,56,90 92,,6,80 62,,,80 62,88,86,80 62,88,86,90,78 62,87,86,90,78 62,86,80,78 62,88,81,80,78 92,88,86,80 62,8,86,80 62,88,86,80 62,88,86,90 32,88,860 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 saptatikAprakaraNa bandhasthAna bhaMga udayasthAna| bhaMga sattAsthAna 21 192 26 - | 62,18 6288 92,8 92,88 6288 | 1168 92,88 1736 12,18,6 115262,88,86 62,88,86,80,78 11 / 92,88,8680,78 15 62,88,8680,78 . 311 / 12,98,86,80,78 14 | 92,88,56,90 568 62,88,8680 1180 92,85680 1754 62,88,86,80 1168 62,8686,80 23 (32,,86,80 11 / 62,868680,78 15 / 6288,86,80,78 31162,88,86,5078 14 / 62,88,8680 1862,88,86,80 118062,88,680 175462,88,86,80 1 1164/62.88,8680 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatimArgaNAme nAmakarmake savedha bhaMga 305 manuSyagatimeM 23 kA bandha karanevAle manuSyake 21, 22, 26, 27, 28, 26 aura 30 ye sAta udayasthAna hote haiN| inameMse 25 aura 27 ye do udayasthAna vikriyA karanevAle manuSyake hote haiN| kintu AhAraka manuSyake 23 kA bandha nahIM hotA, ata yahA~ ye yAhArakake nahI lenA caahiye| ina do udayasthAnomeMse pratyekame 12 aura 88 ye do do sattAsthAna hote haiN| tathA zepa pA~ca udayasthAnImeM se pratyekI 12, 88, 86 aura 80 ye cAra cAra sattAsthAna hote haiM / isa prakAra 23 prakRtika vandhasthAnameM 24 sattAsthAna hote haiN| isI prakAra 25 aura 26 prakRtika bandhasthAnomeM bhI covIsa caubIsa sattAsthAna jAnanA cAhiye / manuSyagati prAyogya aura tiryaMcagati prAyogya 26 ora 30 prakRtika vandhasthAnomeM bhI isI prakAra cauvIsa covIsa sattAsthAna hote haiN| 28 prakRtika vandhasthAname 21, 25, 26, 27, 28, 29 aura 30 ye sAta udayasthAna hote haiN| inameMse .1 aura 26 ye do udayasthAna samyagdRSTike karaNa aparyApta avasthAmeM hote haiM / 25 aura 27 ye do udayamthAna vaikriya yA AhAraka sayatake tathA 28 aura 29 ye do udayasthAna vikriyA karanevAle, aviratasamyagdRSTi aura AhAraka sayatake hote hai / tathA 30 prakRtika udayasthAna samyagdRSTi yA mithyASTiyoke hotA hai| ina saba udayasthAnome 62 aura ye do do sattAsthAna hote haiN| isameM bhI AhAraka saMyatake 12 prakRtika eka sattAsthAna hI hotA hai| kintu narakagatiprAyogya 28 prakRtiyokA bandha karanevAleke 30 prakRtika udayasthAna me 62, 86, 88 aura 86 ye cAra mattAsthAna hote haiN| isa prakAra 28 prakRtika bandhasthAname 16 sattAsthAna hote haiN| tathA tIrthakara prakRtike mAtha devagatiprAyogya 26 prakRtiyokA bandha karanevAleke 20 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 saptatikAprakaraNa 28 prakRtika, bandhasthAnake samAna sAta udayasthAna hote haiN| kintu yahA~ itanI vizeSatA hai ki 30 prakRtika udayasthAna samyagdRSTiyoMke hI kahanA cAhiye, kyoki 29 prakRtika bandhasthAna tIrthakara prakRti sahita hai aura tIrthakara prakRtikA bandha samyagdRSTike hI hotA hai| ina saba udayasthAnomese pratyekame 63 aura 86 ye do do sattAsthAna hote haiN| isameM bhI AhAraka saMyatake 63 kI hI sattA hotI hai / isa prakAra tIrthakara prakRti sahita 26 prakRtika bandhasthAnameM caudaha sattAsthAna hote haiN| tathA AhArakadvika sahita 30 kA bandha hone para 26 aura 30 ye do udayasthAna hote haiN| isamese jo AhAraka saMyata svayogya sarva paryApti pUrNa karaneke bAda aMtimakAlame apramatta / sayata hotA hai usakI apekSA 26 kA udaya lenA cAhiye, kyoki anyatra 26 ke udayameM AhArakadvikake bandha kA kAraNa bhUta viziSTa saMyama nahIM pAyA jaataa| isase anyatra 30 kA udaya hotA hai| so inameMse pratyeka udayasthAname 62 kI sattA hotI hai| 31 prakRtika bandhasthAnake samaya 30 kA udaya aura 63 kI sattA hotI hai / tathA eka prakRtika bandhasthAnake samaya 30 kA udaya aura 93, 62, 89,88, 80, 76, 76 aura 75 ye ATha sattAsthAna hote haiN| isa prakAra 23, 25 aura 26 ke vandhake samaya caubIsa cauvIsa sattAsthAna 28 ke bandhake samaya sohala sattAsthAna, manuSyagati aura tiyecagatike yogya 26 aura 30 ke bandhameM caubIsa caubIsa sattAsthAna, devagati prAyogya tIrthakara prakRtike sAtha 26 ke bandhameM caudaha sattAsthAna, 31 ke bandhameM eka sattAsthAna aura eka prakRti bandhameM ATha sattAsthAna isa prakAra manuSyagatime kula 156 sattAsthAna hote haiN| Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatimArgaNAme nAmakarmake savedha bhaga 307 manuSyagatime nAmakarmake vadha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka koSThaka [ 50 ] vandhasthAna udayasthAna bhaga sattAsthAna 62,88,86,80 62, 88,86,80 62, 4, 206 584 584 1952 62, 88, 86, 80 - 62,88, 62, 8 62, para, 62. 12, 12, 8, 62.88, 62, 88 86, 80 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 saptatikAprakaraNa vandhasthAna udayasthAna bhaMga mattAsthAna - -- 82,88 28 wamirme m 584 - Mu 62 86 88,86 3, 62,89 ,080 63, 62 89, 3, 62,89,8,86,80 587 587 63, 62.89, , 2,89 3. 12.89 Rom CS 86 584 586 2,8,86, 80 11541,86, 80 144 63 - - - -- - - 63, 62,86, 88 80,79, 6, 75 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatimArgaNAmeM nAmakarmake savedha bhaga 309 / devagatime 25 kA bandha karanevAle devoke devoMsambandhI chahoM udayasthAna hote haiN| jinamese pratyekame 92 aura 88 ye do-do sattAsthAna hote haiN| isI prakAra 26 aura 29 kA bandha karanevAle devIke bhI jAnanA cAhiye / udyotasahita tithaMcagatike yogya 30 kA bandha karanevAle devoke bhI isI prakAra chaha udayasthAna ora pratyeka udayasthAnamai 92 aura 88 ye do-do sattAsthAna hote haiN| parantu tIrthakara prakRtisahita 30 kA vandha karanevAle devoke chaha udayasthAnomeMse pratyeka udayasthAname 63 ora 86 ye do-do sattAsthAna hote haiN| isa prakAra yahA~ kula 60 sattvasthAna hote haiN| 'devagatimeM nAmakarmake bandha, udaya aura sattAsthAnoMke ' savedhakA jJApaka koSThaka [ 51 ] bandhasthAna maga udayasthAna bhaMga sattAsthAna - ma Man Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 saptatikAprakaraNa vandhasthAna udayasthAna sattAsthAna - AAAAAAAA001 6958 10 62.88 4616 | 63, 92,89,8 62, 92, 8,8 63, 92,89 / 63, 92, 86, 88 63,92,86,88 63 92,89, aba indriya mArgaNAme bandha udaya aura sattAsthAna tathA unake saMvedhakA kathana karaneke liye AgekI gAthA kahate haiMige vigaliMdiya sagale paNa paMca ya aTTha baMdhaThANANi / paNa chakakArudayA paNa paNa cArasa ya saMtANi // 52 // artha-ekendriya, vikalendriya aura pacendriyake kramase pA~ca (1) 'igi vigale paNa vaMdho aDhavIsuNA u aha iyarami / paMca cha ekkA sadayA paNa paNa bArasa u satANi / ' paSca. sapta0 gA0 130 'ege viyale sayale paNa paNa aTTa paca chakkegAra paNa / paNa tera badhAdI sesAdese vi. idi royaM / / ' jo0 kama gA0 711 / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyamArgaNAmeM nAmakarmake saMvedha bhaMga 311 pA~ca aura ATha bandhasthAna, paoNca, chaha aura gyAraha udayasthAna tathA paoNca pA~ca aura bAraha sattAsthAna hote haiN| vizepArtha-kisa indriyavAleke kitane kitane vandha, udaya aura sattAsthAna hote haiM isa vAtakA nirdeza isa gAthAme kiyA hai| Age isakA vizeSa khulAsA karate haiM kula vandhasthAna ATha haiM unamese ekendriyoke 23, 25, 26, 26 aura 31 ye pA~ca vandhasthAna hote haiN| vikalendriyomese pratyekake ekendriyoke kahe anusAra hI pA~ca-pA~ca bandhasthAna hote haiN| tathA pacendriyoke 23 Adi bATho bandhasthAna hote hai| kula udayasthAna 12 haiM unamese ekendriyoMke 21, 24, 25, 26 aura 27 ye pA~ca udayasthAna hote hai| vikalendriyomese pratyekake 21, 26, 28, 29, 30 aura 31 ye chaha-chaha udayasthAna hote haiN| tathA pacendriyoke 20, 21, 25, 26, 27, 28, 06. 30, 31. 6 aura 8 ye gyAraha udayasthAna hote hai| kula sattAsthAna vAraha hai jinamese ekendriyoMke tathA vikalendriyomese pratyekake 62, 88, 86, 80 aura 78 ye pA~ca sattAsthAna hote haiN| aura pacendriyoke bAraho sattAsthAna hote haiN| isa prakAra kisake kitane aura kauna kauna bandha, udaya, sattAsthAna hote haiM isakA kathana kiyaa| aba inake madedhakA vicAra karate haiM-23 prakRtiyokA vandha karanevAle ekendriyoke prArambhake cAra udayasthAnomese pratyeka udayasthAname paoNca-pA~ca sattAsthAna hote haiM tathA 27 prakRtika udayasthAname 78 ko choDakara cAra sattAsthAna hote hai| isa prakAra 23 prakRtika bandhasthAnamai 24 sattAsthAna hue| isI prakAra 25, 26, 26 aura 30 ina vandhasthAnome bhI udayasthAnoMkI apekSA cauvIsa caubIma sattAsthAna hote haiN| isa prakAra ekendriyoke ye saba sattAsthAna 120 hote haiN| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 saptatikAprakaraNa ekendriyoMme nAmamake badha, udaya aura sattAsthAnokA jJApaka koSThaka [ 52 ] - badhasthAna bhaga udayasthAna, bhaga sattAsthAna - 21 / 62,88,86,82,78 92,88,86,8078 62,88,86, 80,78 92,88,8680,78 62.88 86,80 62,8,86, 80,78 62,88,86, 80, 78 92.886,80,75 62,88,86,80,78 | 92 88 86, 80 62,88,6,80,78 92, 88, 86 80 78 62, 88880, 78 6288 86 80, 78 62 986, 80 62,88,86,80,78 92, 88,56,80,78 92, 88, 86,8078 62,88,86,8078 12,88,86,80 | 62,88.86, 80.75 62 88,8680,78 12, 88, 86 80 78 ,92, 88,868078 / 62.8,86,50 a- meml 6%ERGmai 30 4632 26 6 - - - - - - - - Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyamArgaNAme nAmakarmake savedha bhaga 313 vikalendriyomeM 23 kA vandha karanevAle jIvoke 21 aura 26 ke udayame pA~ca-pA~ca sattAsthAna hote haiN| tathA zeSa cAra udayasthAnomeMse pratyekame 78 ke vinA cAra-cAra sattAsthAna hote haiN| isa prakAra 23 prakRtika bandhasthAname 26 sattAsthAna hue| isI prakAra 25, 26, 26 aura 30 ina bandhasthAnomeM bhI apaneapane udayasthAnokI apekSA chabbIsa-chabbIsa sattAsthAna hote hai| isa prakAra vikendriyoke 130 sattAsthAna hote haiN| vikalendriyomeMse pratyekame bandha, udaya aura sattAsthAnoMke savedhakA jJApaka koSThaka [53 ] - baMdhasthAna | bhaga uvyasthAna | bhaga - - et aduwa.cjo www.. sattAsthAna | 2, 88,80,80,74 62, 88, 86,80,78 62 88,86,80 88, 86,80 8680 62,88 86,80 86, 80,78 86, 80, 78 - - se BUFFFFFFFE Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 sAtatikAprakaraNa baMdhasthAna bhaga udayasthAna bhaga sattAsthAna - 26 / 16 MAYAM m m m m @ h 62,88, 86,80,78 62, 88, 86,80,78 62. 88, 86,50 62,88, 86 80 12, 88,86, 80 62, 88, 86,80 26 / 9240 88 86,80,78 62 18,86 80,78 62,88, 86,80 62,88.8680 62,88,86,80 62,88, 86 80 30 4632 - dad wwe. 62, 88, 86,80,78 62. 88, 86,80,78 62 88,86, 80 62,88, 86,80 62, 88 86,80 | 62, 88,86.80 P Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyamArgaNAme nAmakarmake savedha bhaga 315 pacendriyome 23 kA bandha karanevAleke 21, 26, 28, 26, 30 aura 31 ye chaha udayasthAna hote haiN| inameMse 21 aura 26 ina do udayasthAnaoNme pUrvokta pA~ca pA~ca aura zepa cAra udayasthAnomeM 78 ke vinA cAra-cAra sattAsthAna hote haiN| kula milAkara yahA~ 26 sattAsthAna hue| 25 aura 26 kA vadha karanevAleke 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30 aura 31 ye ATha-ATha udayasthAna hote hai| inameMse 21 aura 26 ina udayasthAnomese pratyekame pA~ca pA~ca sattAsthAna hote hai jo pahale vatalAye hI haiM / 25 aura 27 ina dome 12 aura 88 ye do do sattAsthAna hote hai| tathA zepa 28 Adi cAra udayasthAnome 78 ke vinA cAra-cAra sattAsthAna hote haiN| isa prakAra 25 aura 26 ina do vandhasthAnomeM tIsa tIsa sattAsthAna hote haiN| 28 prakRtiyokA bandha karanevAleke 21, 25, 26, 27, 28, 26 30 aura 31 ye ATha udayasthAna hote haiN| ye saba udayasthAna tithaMca paMcendriya aura manuSya sambandhI lenA cAhiye, kyoMki 28 kA vandha inhIMke hotA hai| yahA~ 21 se lekara 26 taka chaha udayasthAnomese pratyekame 62 aura 88 ye do-do sattAsthAna hote haiN| 30 ke udayame 62, 86, 88 aura 86 ye cAra sattAsthAna hote haiN| yahA~ 89 kI sattA usa manuSyake jAnanA cAhiye jo tIrthakara prakRtikI sattAke sAtha mithyASTi hote hue narakgatike yogya 28 kA vadha karatA hai| tathA 31 ke udayameM 62,88 aura 86 ye tIna sattAsthAna hote hai| ye tIno sattAsthAna tithaMca pacendriyokI apekSA kahe haiM, kyoki anyatra pacendriyake 31 kA udaya nahIM hotaa| usameM bhI 86 prakRtika sattAsthAna mithyAdRSTi tiyeca pacendriyoke hotA hai samyagdRSTi tithaMca pacendriyoke nahIM, kyoki samyagdRSTi tiryaMcoke niyamase devadvikakA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 . saptatikAprakaraNa vandha hone lagatA hai, ataH unake 86 kI sattA sambhava nhiiN| isa prakAra 28 prakRtika bandhasthAnameM kula 16 sattAsthAna hote hai| 29 kA bandha karanevAleke ye pUrvokta ATha udayasthAna hote haiN| inameMse 21 aura 26 ke udayameM 62,88, 86, 80, 78, 93 aura 89 ye sAta-sAta sattAsthAna hote haiN| yahA~ tiyeMcagati prAyogya 26 kA bandha karanevAloke prArambhake pA~ca manuSyagatiprAyogya 26 kA vandha karanevAloMke prArambhake cAra aura devagati prAyogya 26 kA bandha karanevAloke antima dA sattAsthAna hote haiN| 28, 26 aura 30 ke udayame 78 ke vinA pUrvokta chaha-chaha sattAsthAna hote haiN| 31 ke udayameM prArambhake cAra aura 25 tathA 27 ke udayameM 63, 62, 86 aura 88 ye cAra-cAra sattAsthAna hote haiN| isa prakAra 29 prakRtika vanyasthAname 44 sattAsthAna hote haiN| 30 kA vandha karanevAleke 26 ke bandhake samAna ve hI ATha udayasthAna aura pratyeka udayasthAnameM usI prakAra sattAsthAna hote haiN| kintu yahA~ itano vizepatA hai ki 21 ke udayameM pahale pA~ca sattAsthAna tiryaMcagatiprAyogya 30 kA vandha karanevAleke hote haiM aura antima do sattAsthAna manuSyagatiprAyogya 30 kA vadha karanevAle devoMke hote haiN| tathA 26 ke udayame 93 aura 89 ye do sattAsthAna nahIM hote, kyoki 26 kA udaya tiyaca aura manuSyoke aparyAptaka avasthAmeM hotA hai, parantu usa samaya devagatiprAyogya yA manuSyagati prAyogya 30 kA vandha nahIM hotA, ata yahA~ 93 aura 89 kI sattA nahIM prApta hotii| isa prakAra tIsa prakRtika bandhasthAnameM kula 42 sattAsthAna prApta hote haiN| tathA 31 aura 1 kA bandha karanevAleke udayasthAnI aura sattAsthAnoMkA savedha manupyatike samAna jAnanA cAhiye / usase isameM koI vizeSatA nahIM hai| isa prakAra indriyoMkI apekSA saMvedhakA kathana samApta huaa| Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrimArgaNAmeM nAmakarmake savedhabhaga 317 pacendriyomeM nAma karma ke bandha,udaya aura sattAsthAnoke savedhakA jJApaka koSThaka [ 54 ] -- bandhasthAnI bhaga udayasthAnabhaga sattAsthAna - - - - - - - -- - - - 984*&kas Kiss ## 21 / 18 12,88,86,80,78 / 578 12,88,86,80,78 1152 929886,0 17281 92,88,86,80 1880 90,88,86,80 8886,80 26 2,88,9680,78 9288 178 6288,8680,78 6287, 6288,86,0 1744 62,88,8680 canda 12. 88680 628,86,80 ha2,88,6,80,78 62.8 578 12.56,80,78 62, 1168 92,88,86,80 1744 12,88,86,80 288 62.8,86,80 62,88,860 - - 26 16 - 116 - Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 vandhasthAna bhaMga udayasthAna bhaMga 21 16 25 576 1156 1728 2880 62,86,88,86 62,88,86 1156 27 12,85,86,80, 78, 63, 86 693,62,86 88 57862,8886,80,78,63,86 663, 92, 86, 88 116663,92,86,88,86,80 1745 63,62,86,88,86,80 2885 | 639286,88,86,80 62,88,86,80 2763,62,86,86,80,78 663,62,86,88 576 62,8680,78 6362,86,85 1156 1166 ] 63,62,86,88,86 80 1745 | 63,62,8685.8680 2855 63,62,86,88,8680 1156 | 63,62,86,88,80 144 | 3 144 28 26 30 31 Ov 1 m 6248 4641 saptatikAprakaraNa 1 1 && 30 31 21 25 26 27 28 26 30 31 21 25 26 30 31 30 30 sattAsthAna 62,55 6285 92,85 92,55 6288 9288 63,62,86,88,80,76, 76,75 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha anuyogoMmeM ukta kathanakI pratijJA 319 aba granthakAra bandhAdisthAnoke ATha anuyoga dvArome kathana karanekI sUcanA karaneke liye AgekI gAthA kahate haiM iya kammapagaiThANAi sugu baMdhudayasaMtakammANaM / gaiAiehiM ahasu cauppagAreNa neyANi // 53 // artha-ye pUrvokta vandha, udaya aura sattAsambandhI karmaprakRtiyoMke sthAna sAvadhAnIpUrvaka gati Adi mArgaNAsthAnoMke sAtha ATha anuyoga dvAromeM cAra prakArase jAnanA caahiye| vizeSArtha - yahA~ taka granthakArane jJAnAvaraNa Adi ATha karmoMkI mUla aura uttara prakRtiyoke vandha, udaya aura sattAsthAnokA sAmAnyarUpase tathA jIvasthAna, guNasthAna, gati aura indriyamArgaNAme nirdeza kiyA / kintu isa gAthAme unhoMne gati Adi mArgaNAoke sAtha ATha anuyogadvAroMmeM unako ghaTita karanekI sUcanA kI hai| sAtha hI unhoMne kevala prakRtirUpase ghaTita karanakI sUcanA nahIM kI hai, kintu prakRtike sAtha sthiti anubhAga aura pradezarUpase bhI ghaTita karanekI sUcanA kI hai| bAta yaha hai ki ye vandha, udaya aura sattArUpa saba karma prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezoMke bhedase cAra cAra prakArake haiN| jisa karmakA jo svabhAva hai vahI usakI prakRti hai| yathA nAnAvaraNakA svabhAva jJAnako AvRta karanekA hai Adi / vivakSita karma jitane kAlataka AtmAse lage rahate haiM utane kAlakA nAma sthiti hai| karmoM meM jo phala denekI, hInAdhika zakti pAI nAtI hai use anubhAga kahate haiN| tathA karmadalakI pradeza saMjJA hai| mArgaNa zabdakA artha anveSaNa karanA hai, ata yaha artha huA ki jinake dvArA yA jinameM jIvokA anveSaNa Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 saptatikAprakaraNa kiyA jAtA hai unheM mArgaNA kahate haiM / mArgaNAke caudaha bheda haiM - gati, indriya, kAya, yoga, veda. kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJI aura AhAra | purAnI paramparA yaha hai ki jIvasambandhI jisa kisI vizeSa avasthAkA varNana pahale sAmAnyarUpase kiyA jAtA rahA hai / tadanantara usakA vizeSa cintana caudaha mArgaNA oke dvArA ATha anuyogadvAroMme kiyA jAtA rahA hai / anuyogadvAra yaha adhikArakA paryAyavAcI nAma hai / aise adhikAra yadyapi pahale vipayavibhAgakI dRSTise honAdhika kiye jAte rahe haiM / parantu mArgaNAokA vistRta vivecana ATha adhikAromeM hI pAyA jAtA hai isaliye ve mukhyarUpase ATha hI liye jAte rahe haiM / ina adhikAroke ye nAma haiM- sat saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva aura alpabahutva | bhAgAbhAga nAmake eka adhikArakA nirdeza aura pAyA jAtA hai, parantu vaha alpabahutva se bhinna nahIM hai / isaliye use alaga se nahIM ginaayaa| mAlUma hotA hai ki granthakArane bhI use pRthak na mAnakara hI ATha adhikArokI sUcanA kI hai / ina adhikArokA artha inake nAmose hI spaSTa hai / arthAt sadanuyogadvArameM yaha batalAyA jAtA hai ki vivakSita dharma kina mArgaNAo hai aura kinameM nahIM / sakhyA anuyogadvArame usa vivakSita dharmavAle jIvokI saMkhyA batalAI jAtI hai| kSetra anuyogadvAra meM vivakSita dharmavAle jIvokA vartamAna nivAsasthAna batalAyA jAtA hai / sparzana anuyogadvAra meM una vivakSita dharmavAle jIvoMne jitane kSetrakA pahale sparza kiyA ho, aba kara rahe haiM aura Age kareMge, usa sabakA samuccayarUpase nirdeza kiyA jAtA hai / kAla anuyogadvAra meM vivakSita dharmavAle jIvoMkIjaghanya' va utkRSTa sthitikA vicAra kiyA jAtA hai / antara ~ Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha anuyogomeM ukta kathanakI pratijJA 321 zabda viraha yA vyavadhAnavAcI hai ataH isa anuyogadvArame yaha batalAyA jAtA hai ki vivakSita dharmakA sAmAnyarUpase yA kisa mArgaNAmeM kitane kAlataka antara rahatA yA nahIM rhtaa| bhAva anuyogadvArameM usa vivakSita dharmake bhAvakA vicAra kiyA jAtA hai aura alpavahutva anuyogadvArame usake alpavahutvakA vicAra kiyA jAtA hai| prakRtameM granthakAra sUcanA karate haiM ki isI prakAra bandha, udaya aura sattArUpa karmoMkA tathA unake avAntara bheda-prabhedokA prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezarUpase gati Adi mArgaNAoke dvArA ATha anuyogadvArome vivecana kara lenA caahiye| yahA~ gANameM jo 'iti' zabda AyA hai vaha pahale vaNana kiye gaye vipayakA nirdeza karatA hai| jisase ukta artha dhvanita hotA hai| kintu isa viSayame malayagiri AcAryakA vaktavya hai ki yadyapi ATho karmoMke sadanuyogadvArakA varNana guNasthAnomeM sAmAnyarUpase pahale kiyA hI hai parantu sakhyA Adi sAta anuyogadvArIkA vyAkhyAna karmaprakRtiprAbhRta Adi granthoko dekhakara karanA caahiye| kintu ve karmaprakRtiprAbhRta Adi grantha vartamAnakAlamai upalabdha nahIM haiM isaliye ina saMkhyAdi anuyogadvArokA vyAkhyAna karanA kaThina hai| phira bhI jo pratyutapanna mati vidvAn haiM ve pUrvApara sambandhako dekhakara unakA avazya vyAkhyAna kreN| isase yaha spaSTa ho jAtA hai, ki ukta gAthAmeM jisa vipayakI sUcanA kI gaI hai usa viSayakA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 . saptavikAprakaraNa pratipAdana karanevAle anya vartamAnakAlameM nahIM pAye jAte haiN| aba udayase utIragAmeM vizeSatAke batalAneke liye AgekI gAthA kahate haiM udayassudIraNAe sAmittAo na vijai viseso / mottUNa ya iguyAlaM semANaM sancapagaINaM / / 54 / / artha-ikatAlIsa prakRtiyA~ko chor3akara zeSa saba prakRtiyoke ucya aura udIraNAmeM svAmitvakI apekSA koI vizepatA nahIM hai| vizeSArtha-kAla prAna karmaparamANuoMke anubhava karaneko udaya kahate haiM aura uDyAvalike vAhira sthita karma paramANuoMko kapAyasahita yA kapAyarahita yoga saMbAvAle vIryavizeSake dvArA unyAvalimeM lAkara unakA udayaprApta karma paramANuoMke sAtha anubhava karane ko udIraNA kahate haiM isa prakAra hama dekhate haiM ki karmaparamANuoM kA anubhavana udaya aura uddIpaNA ina donaoNna liyA gayA hai| yadi iname antara hai to kAlatrApta aura akAlaprApta karmaparamANuokA hai / udayameM kAla prApta karmaparamANu rahate haiM aura udIraNAmeM akAla 1. digambara paramparAmeM mohanIyakA avikA varNana kasAyapAhuineM aura Ane ko bandhana adhikaca varNana mahAranvameM milatA hai| o pUrvoka sUcanAnusAra sAMgopAMga hai| paTasandAgamameM mI yathAyogya varNana milatA hai| jo jijJAsu isa viSayako gaharAIko samamAnA cAhate haiM ve utta pranyoM kA svAdhyAya avazya kreN| (1) 'udayarasudIraNassa ya mAmittAdo Na vicadi siyo go0 varma-' gA.158 / ' udo udoNAe tullo mottaNa ecattAlaM / bhAvaraNavigrasaMtrasapalomaree ya diSTigaM / ' karma pra0 uda0 gA0 / - Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 udIraNAkI vizeSatA prApta karmaparamANu rahate haiN| to bhI sAmAnya niyama yaha hai ki jahA~ jisa karmakA udaya hotA hai vahAM usako udIraNA avazya hotI hai| kintu isake sAta apavAda haiM-pahalA yaha hai ki jinakA mvodayase sattvanAza hotA hai unakI udIraNAvyucchitti eka zrAvali kAla pahale ho jAtI hai aura udayavyucchitti eka Avali kAla bAda hotI hai| dUsarA apavAda yaha hai ki vedanIya aura manuSyAyukI udIraNA pramattasayata guNasthAna taka hI hotI hai jaba ki inakA udaya ayogikevalI guNasthAna taka hotA hai| nIsarA apavAda yaha hai ki jina prakRtiyoMkA ayogikevalI guNamthAnameM udaya hai unakI udIraNA sayogikevalI guNasthAna taka ho hotI hai / cothA apavAda yaha hai ki cAro AyukarmoMkA apane . apane bhavakI antima AvalimeM udaya hI hotA hai udIraNA nhiiN| pAMcavA~ apavAda yaha hai ki nidrAdika pAcakA zarIra paryAptike vAda indriya paryApti pUrNa hone taka unya ho hotA hai udIraNA nahIM hotii| chaThA apavAda yaha hai ki atarakaraNa karaneke bAda prathama sthitime eka zrAvali kAla zeSa rahane para mithyAtvakA, kSAyika samyaktvako prApta karanevAleke samyaktvakA aura upazamazroNimeM jo jisa vedake udayase umazazreNi para car3hA hai usake usa vedakA udaya hI hotA hai udIraNA nahIM / tathA sAtavA apavAda yaha hai ki upazama zreNike sUkSmasamparAya guNasthAname bhI eka zrAvalikAla zepa rahane para sUkSma lobhakA udaya hI hotA hai udIraNA nhiiN| ava yadi ina sAta apavAdavAlI prakRtiyokA makalana kiyA jAtA hai to ve kula 41 hotI haiN| ho sababa hai ki granthakArane 41 prakRtiyoko chor3akara zepa saba prakRtiyoke udaya aura udIraNAmeM svAmitvakI apekSA koI vizepatA nahIM catalAI hai| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 saptatikAprakaraNa savAla yaha thA ki granthakArana vandhasthAna aura sattAsthAnoke sAtha udayasthAnokA aura ina sabake saMvedhakA to vicAra kiyA para udIraNAsthAnoko kyo chor3a diyaa| isI savAlako dhyAnameM rakhakara granthakAra ne ukta gAthAkA nirdeza kiyA hai| isase spaSTa ho jAtA hai ki ina 41 prakRtiyoke kAraNa jo thor3A bahuta udayase udIraNAmeM antara AtA hai use samhAlate hue udIraNAkA kathana udayake samAna hI karanA caahiye| aba Age jina 41 prakRtiyome vizeSatA hai unakA nirdeza karaneke liye AgekI gAthA kahate hai nANaMtarAyadasagaM desaNanava veyaNija micchattaM / sammatta lobha veyAugANi nava nAma uccaM ca // 55 // artha - jJAnAvaraNa aura antarAyakI dasa darzanAvaraNakI nau, vedanIyakI do, mithyAtva mohanIya, samyaktva mohanIya, lobha saMjvalana, tInaveda, cAra ghAyu, nAma karmakI nau aura uccagotra ye ikatAlIsa prakRtiyAM haiM jinake udaya aura udIraNAmeM svAmitvakI apekSA vizeSatA hai| vizeSArtha-jJAnAvaraNa kI pAMca, antarAyakI pAMca aura darzanAvaraNakI cAra ina caudaha prakRtiyokI kSINamoha guNasthAnameM eka Avali kAla zepa rahane taka udaya aura udIraNA barAbara hotI rahatI hai| parantu eka Avali kAlake zepa raha jAne para tadanantara ukta 14 prakRtiyokA udaya hI hotA hai| udIraNA nahIM hotI, kyoki "udayAvaligata karmadalika saba karaNoke ayogya haiM' isa niyamake anusAra unakI udIraNA nahI hotii| zarIra paryAptise paryApta hue jIvoMke zarIra paryAptike samApta honeke anantara samayase lekara jaba taka indriya paryApti pUrNa nahIM hotI hai taba taka nidrAdika pAMcakA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udIraNAkI vizeSatA 325 udaya hI hotA hai udIraNA nahIM hotii| isake atirikta zeSa kAlameM udaya aura udIraNA eka sAtha hotI hai aura inakA viccheda bhI eka sAtha hotA hai| sAtA aura asAtA vedanIyakI udaya aura udIraNA pramattasayata guNasthAna taka eka sAtha hotI hai kintu agale guNasthAnome inakA udaya hI hotA hai udIraNA nahIM hotii| prathama samktva ko utpanna karanevAle jIvake antarakaraNa karaneke pazcAt prathama sthitimeM eka prAvali pramANa kAlake zeSa rahane para mithyAtvakA udaya hI hotA hai udIraNA nahIM hotii| kSAyika samyaktvako utpanna karanevAle jisa vedaka samyagdRSTi jIvane mithyAtva aura samyagmithyAtvakA kSaya karake samktvakI sarva apavartanAke dvArA apavartanA karake antarmuhUMta pramANa sthiti zepa rAkhI hai| tadanantara udaya aura udIraNAke dvArA usakA anubhava karate hue jaba eka Avali sthiti zeSa raha jAtI hai tava samyaktva kA udaya ho hotA hai udIraNA nahIM hotii| tIna vedomeMse jisa vedase jIva zreNipara car3hatA hai usake antarakaraNa karaneke bAda uma veDhakI prathama sthitime eka prAvali pramANa kAlake zepa rahane para udaya hI hotA udIraNA nahIM hotii| cAroM hI AyuokA apane apane bhavakI antima zrAvali pramANa kAlake zeSa rahane para udaya hI hotA hai udIraNA nahIM hotI kintu manuSyAyume itanI aura vizeSatA hai ki isakA pramattasayata guNamthAnake vAda udaya hI hotA hai udIraNA nahIM haatii| (1) digambara paraparAmeM nidrA aura pracalAkI udaya aura sattvavyucchitti kSINamoha guNasthAnameM eka sAtha batalAI hai, isaliye isa apekSAse inameM se jisa udayagata prakRtikI udayavyucchitti aura sattvavyucchitti eka sAtha hAgo usakI udayavyucchittike eka zrAvalikAla pUrva hI udIraNA vyucchitti ho jaaygii| Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'saptatikAprakaraNa tathA manuSyagati. paMcendriyajAti, sa, bAdara paryApta, subhaga. Adeya, yaza kIrti aura tIrthakara ina nau nAma karmakI prakRtiyoMkA aura uccagotrakA sayogikevalI guNasthAna taka udaya aura udIraNA dono hote haiN| kintu ayogikevalI guNasthAnameM inakA udaya hI hotA hai udIraNA nahIM hotii| isa prakAra pichalI gAthAme udaya aura udIraNAmeM svAmitvakI apekSA jina ikatAlIsa prakRtiyokI vizeSatAkA nirdeza kiyA ve ikatAlIsa prakRtiyA~ kauna haiM isakA isa gAthAse jJAna ho jAtA hai| sAtha hI vizepatAke kAraNakA bhI patA laga jAtA hai jaisA ki pUrva meM nirdeza kiyA hI hai| aba kisa guNasthAname kitanI prakRtiyokA bandha hotA hai imakA vicAra karate hai titthaMgarAhAragavirahiyAoM ajjei savvapagaIo / / micchattaveyago sAsaNo vi iguvIsasesAo // 56 // artha--mithyAdRSTi jIva tIrthakara aura AhArakadvikake vinA zeSa saba prakRtiyokA bandha karatA hai| tathA sAsvAdanasamyagdRSTi jIva unnIsake vinA eksau eka prakRtiyoMkA bandha karatA hai // 56 // vizeSArtha--yadyapi pATho karmoMkI uttara prakRtiyA~ 148 haiN| phira bhI vandha kI apekSA 120 prakRtiyoM lI jAtI haiN| isakA matalaba yaha nahIM ki zeSa 28 prakRtiyoM chor3a dI jAtI haiN| kintu isakA yaha kAraNa hai ki pA~ca bandhana aura pA~ca saMghAta paoNca zarIrake avinAbhAvI hai jahA~ jisa zarIrakA vandha hotA hai vahA~ usa baMdhana aura saMghAtakA avazya bandha hotA hai ataH vandhameM (1) sattarasuttaramegutaraM tu~ // panca. sapta0 gA. 143 / 'sattara mekaggasyaM ||-mo0 karma0 gA 103 / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnome prakRtibandha 327 pA~ca vandhana aura pA~ca saghAtako alaga nahIM ginAyA, isaliye 148 maise ina dasake ghaTa jAnese 138 rhii| varNAdika cArake avAntara bheda 20 haiM kintu yahA~ avAntara bhedokI vivakSA nahIM kI gaI hai ata 138 meMse 20-4=16 ke ghaTA dene para 122 rahIM / tathA samyaktva aura samyagmithyAtva ye dono bandhaprakRtiyA~ nahIM hai, kyoki samyaktva guNake dvArA hI jIva mithyAtvadalikake tIna bhAga kara detA hai jo atyanta vizuddha hotA hai use samyaktva mannA prApta hotI hai / jo kama vizuddha hotA hai use samyagnithyAtva sajA prApta hotI hai aura ina donoke atirikta zepa bhAga mithyAtva kahalAtA hai| ata 122 meme ina do avandha prakRtiyoMke ghaTa jAnese vandha yogya 120 prakRtiyA~ rahatI haiN| kintu tIrthakara prakRtikA vandha samyaktva guNake nAtha hotA hai aura AhArakadvikakA bandha saMyamaguNake mAtha hotA hai, ata mithyAtva guNasthAname ina tIna prakRtiyokA bandha na hokara zeSa 117 prakRtiyokA bandha hotA hai| mAsvAdana guNasthAnameM 101 prakRtiyokA bandha hotA hai gAthAme jo yaha kahA hai usakA Azaya yaha hai ki mithyAtva guNake nimittase jina mohala prakRtiyokA bandha mithyAtvameM hotA hai unakA vadha sAsvAdanameM nahIM hotaa| ve solaha prakRtiyA~ ye hai-mithyAtva, napuMmakaveda, narakagati, narakAnupUrvI, narakAyu, ekendriya jAti, do indriya jAti, tIna indriya jAti, cAra indriya jAti, , huNDasaMsthAna, sevAta saMhanana, Atapa, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa aura aparyAptaka / ata mithyAtvame vadhanevAlI 117 prakRtiyoMmeMse ukta 16 prakRtiyoke ghaTA dene para sAmvAdanameM 101 kA bandha hotA hai| Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 chopAla se mIso tevaraNa desavira saptatikA prakaraNa virayasammo tiyAlaparisesA / virao sagavaNNasesAo // 57 // artha - - samyagmithyAdRSTi jIva chiyAlIsake binA 74 kA, avirata samyagdRSTi jIva tetAlIsa ke binA 77 kA, dezavirata trepanake vinA 67 6aa aura pramattavirata sattAvana ke binA 63 kA bandha karatA hai | vizeSArtha - -- isa gAthAme mizrAdi cAra guNasthAnoMmeM, kahA~ kitanI prakRtiyokA bandha hotA hai isakA nirdeza kiyA hai / Age usakA vistAra se khulAsA karate haiN| anantAnubandhIke udayase 25 prakRtiyoMkA bandha hotA hai parantu mizra guNasthAname anantAnuvandhIkA hotA nahIM. yahA~ bandhameM 25 prakRtiyA~ aura ghaTa jAtI haiM / ve 25 prakRtiyA~ ye haiM--styAnardvitrika, anantAnuvandhI catuSka, strIveda, tiryaMcagati, tiryacAnupUrvI, tiryaMcAyu, madhyake cAra samthAna, madhyake cAra saMhanana, udyota, aprazasta vihAyogati, durbhaga, du.svara, anAdeya aura nIcagotra / sAtha hI yaha niyama hai ki mizra guNasthAna me kisI bhI AyukA vandha nahIM hotA / isaliye yahA~ manuSyA aura devAyu ye do Ayu aura ghaTa jAtI hai / narakAyu kI bandhavyucchitti pahale aura tiryacAyukI bandhavyucchiti dUsare meM ho jAtI hai ata yahA~ ina do Ayumo ke ghaTanekA prazna hI nahIM utthtaa| isa prakAra sAmbAdana meM nahIM badhanevAlI 16 prakRtiyoM meM ina 25+2= 27 prakRtiyoke milA dene para 46 prakRtiyA~ hotI haiM jinakA mizra guNasthAname bandha nahI hotA / (1) 'cohArI sagasayarI / sataTTI tigasaTThI // paJca0 sapta0 gA0 143 | causattatari sargATTa teI // - go0 karma0 gAtha 103 / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM prakRtibandha 369 kintu yahA~ inake atirikta 74 prakRtiyokA vandha avazya hotA hai / aviratasamyagdRSTi 43 ke vinA 77 kA vadha karatA hai isakA yaha Azaya hai ki aviratasamyagdRSTi jIvake manuSyAyu, devAyu aura tIrthakara prakRtikA bandha sambhava hai ataH yahA~ 120 mese 46 na ghaTAkara 43 hI ghaTAI hai aura isa prakAra aviratasamyagdRSTike 77 kA bandha batalAyA hai| dezaviratame 53 ke binA 67 kA bandha hotA hai| isakA yaha Azaya hai ki apratyAkhyAnAvaraNake udayase jina dasa prakRtiyokA bandha avirata samyagdRSTike hotA he unakA vandha dezaviratake nahIM hAtA, ata cauthe guNasthAnameM jina 43 prakRtiyoko ghaTAyA hai uname ina 10 prakRtiyoke milA dene para dezaviratameM bandhake ayogya 53 prakRtiyA~ ho jAtI haiM aura inase atirikta rahIM 67 prakRtiyokA vahA~ bandha hotA hai / apratyAkhyAnAvaraNake udayase ba~dhanevAlI ve 10 prakRtiyaoN ye haiMapratyAkhyAnAvaraNacatuSka, manuSyagati, manuSyAnupUrvI, manuSyAyu, odArikazarIra, audArika AMgopAga aura bajrarpabhanArAca sahanana / tathA pramattaviratameM 57 ke vinA 63 kA bandha hotA hai aisA kahanekA yaha tAtparya hai ki pratyAkhyAnavaraNake udayase jina pratyAkhyAnAvaraNa catuSkakA dezavirata guNasthAna taka bandha hotA hai unakA pramatta viratake nahIM hotA, ata jina 53 prakRtiyoM ko dezaviratameM vadhaneke ayogya batalAyA hai unameM ina cArake aura milA dene para pramatta viratameM 57 prakRtiyA ba~dhaneke ayogya hotI haiM aura isa prakAra yahA~ 63 prakRtiyokA bandha prApta hotA hai| Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 saptatikAprakaraNa igu'saTThimappamatto baMdhai devAuyassa iyaro vi / aTThAvaNNamapubyo chappaNNaM vA vi chabbIsaM / / 58 // artha-apramattasayata jIva unasaTha prakRtiyo / bandha karatA hai| yaha devAyukA bhI bandha karatA hai| tathA apUrvakaraNa jIva aTThAvana, chApana aura chabbIsa prakRtiyokA bandha karatA hai| vizeSArtha-pichalI gAthAoMmeM kisa guNasthAnameM kitanI prakRtiyokA bandha nahIM hotA isakA mukhyarUpase nirdeza kiyA hai| kintu isa gAthAse usa kramako badalakara aba yaha batalAyA hai ki kisa guNasthAname kitanI prakRtiyokA bandha hotA hai / yaha to phle| hI batalA Aye haiM ki pramatta viratameM 63 prakRtiyokA bandha hotA hai| unamese asAtA vedanIya, arati, zoka, asthira, azubha aura ayaza kIrti ina chaha prakRtiyo ko ghaTA kara AhArakadvika milA dene para apramatta saMyatake 56 prakRtiyokA bandha prApta hotA hai / yahA~ chaha prakRtiyAM to isaliye ghaTAIM kyoki inakA baMdha pramattasaMyata taka hI hotA hai aura AhArakadvikako isaliye milAyA, kyoMki chaThe guNasthAna taka ye avandhayogya prakRtiyAM thIM kintu sAtavese inakA bandha sambhava hai / yadyapi 56 prakRtiyome devAyu bhI sammilita hai phira bhI graMthakArane 'apramattasaMyata devAyukA bhI bandha karatA hai| isa prakAra jo pRthak nirdeza kiyA hai usakA TIkAkAra yaha abhiprAya ' batalAte haiM ki devAyuke bandhakA prArambha pramattasaMyata hI karatA hai yadyapi aisA niyama hai phira bhI yaha jIva devAyukA vandha karate hue (1) guNasaTThI aTThavaNNA ya // nidAduge chavaNNA chabbIsA NAma tIsa viramami // ' panca0 sapta0 gA0 14-144 'badhA vaDhavaNNA duvosa / ' go0 karma0 gA0 1.3 // ' , chaha prakRtiyAM to layatake 56 prakRtimAdA kara AhArakAma aura Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnome prakRtibandha 331 apramattasayata bhI ho jAtA hai aura isa prakAra apramatna sayata bhI devAyukA bandhaka hotA hai| parantu apramatta sayata guNasthAnameM devAyu kA bandha hotA hai isase yadi koI yaha samajhe ki apramatta saMyata bhI devAyuke vadhakA prArabha karatA hai so usakA aisA samajhanA ThIka nahIM hai / isa prakAra isI vAtakA jJAna karAneke liye graMthakArane 'apramatta sayata bhI devAyukA bandha karatA hai' yaha vacana diyA hai| aba ina 59 prakRtiyomeMse devAyukA bandha viccheda hojAne para apUrvakaraNa guNasthAnavAlA jIva pahale salyAtaveM bhAgame 58 prakRtiyokA bandha karatA hai| tadanantara nidrA aura pracalAkA vandhaviccheda ho jAne para sakhyAtaveM bhAgake zeSa rahane taka 56 prakRtiyo kA bandha karatA hai| tadanantara devagati, devAnupUrvI, pacendriya jAti, vaikriyazarIra, vaiviyAgopAga, AhAraka zarIra AhAraka Agopaga, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturasrasasthAna, varNa, rasa, gandha, sparza, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, ucchAsa, prazasta vihAyogati, trama, vAdara, paryApta. pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, zrAdeya, nirmANa aura tIrthakara ina 30 prakRtiyokA bandhaviccheda hojAne para antima bhAgame 26 prakRtiyokA bandha karatA hai| vAMbIsA egUNaM baMdhai atttthaarsNtmniyttttii| sattara suhamasarAgo sAyamamoho sajogi shi|| 59 // artha-anivRttivAdara jIva 22 kA aura isake bAda krama meM eka eka kama karate hue 21, 20, 19 aura 18 kA vadha karatA (1) 'hAsaraImayakucchAvirame bAvIsa punvami // puveyakohamAisu avajjhamANesu paca ThANAgi / vAre suhame sattarasa pagatio sAyamiyaresu ' paJca0 sapta. gA0 144-145 / 'duvIsa sattArasekoghe // ' go0 karma0 gA0 1.3. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 saptatikAprakaraNa hai| sUkSmasamparAya jIva 17 kA vadha karatA hai| tathA moharahita ( upazAnta moha aura kSINamoha ) jIva aura sayogikevalI eka sAtA prakRti kA bandha karatA hai| vizeSArtha-yadyapi apUrvakaraName 26 se kamakA bandha nahIM hotA phira bhI isake anta samayameM hAsya, rati, bhaya aura jugupsA ina cArakA bandhaviccheda hokara anivRttikaraNake pahale bhAga meM 22 kA vandha hotA hai| tathA isake pahale bhAgake antame puruSa vedakA, dUsare bhAgake antame krodhasaMjvalanakA tIsare bhAgake antame mAnasaMjvalana kA, cauthe bhAgake antameM mAyAsaMjvalanakA vandhaviccheda ho jAtA hai isaliye dUsare, tIsare, cauthe aura pAMcaveM bhAgameM kramase isake 21, 20, 19 aura 18 prakRtiyokA bandha hotA hai / bandha kI apekSA anivRttikaraNake pAMca bhAga haiN| isaliye pAMcave bhAgake antama jaba lobha saMjvalanakA bandhaviccheda hotA hai taba isa guNasthAnavAlA jIva sUkSmasamparAyaguNasthAnavAlA ho jAtA hai, ataH isake 17 prakRtiyoMkA nirantara bandha hotA rahatA hai| kintu isa guNAsthAnake antame jJAnAvaraNa kI pA~ca, darzanAvaraNa kI cAra, antarAya kI pA~ca, yazaHkorti aura uccagotra ina solaha prakRtiyokA bandhaviccheda ho jAtA hai, ataH upazAntamoha, kSINamoha aura sayogikevalI jIva eka sAtAvedanIya kA bandha karate hai| kintu sayogikevalI guNasthAnake antima samayame sAtAkA bhI bandhaviccheda ho jAtA hai isaliye ayogikevalI bandhake kAraNoMkA abhAva ho jAnese karmavandhase rahita haiN| yadyapi yaha 'bAta ukta gAthAmeM nahIM batalAI to bhI ukta gAthAmeM jo yaha nirdeza kiyA hai ki eka sAtAkA bandha moharahita aura sayogikevalI jIva 'karate hai, isase bandhake mukhya kAraNa kapAya aura yogakA ayogikevalI guNasthAnameM abhAva honese jAnA jAtA Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnoMmeM prakRtivandha 333 hai ki ayogIke raMcamAtra bhI karmakA vandha nahIM hotaa| isa prakAra kisa guNasthAnavAleke kitanI prakRtiyokA bandha hotA hai aura kitanI prakRtiyokA bandha nahIM hotA isakA cAra gAthAo dvArA vicAra kiyA / ava ukta kathanakA sakSepa meM jJAna karAneke liye - koSThaka dete haiM guNasthAna mithyAdRSTi sAsvAdana mizra [ 55 ] bandhayoga 120 prakRtiyA~ } avirata samyagdRSTi dezavirata bandha 117 101 74 77 67 avandha 3 16 35 da 43 53 bandhaviccheda 16 25 O 10 18 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 -saptatikAprakaraNa - - * guNasthAna prabandha bandhaviccheda pramattavirata - prapramattavirata 61 apUrvakaraNa pra0 bhA0 . vi. bhA0 , 40 bhA0 64 VIRAR bhanivRttika0 pra0 bhA0 dvi. bhA. tu. bhA gha. bhA. 101 pa.mA. sUkSma samparAya . 17 102 - - upazAntamoha 116 kSINamoha 116 sayogivalI ayogiphevalI .120, Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gati AdimeM prakRtisadbhAvanAkI sUcanA 335 eso u baMdhasAmitrodho gaiyAiesu vi taheva / - ohAyo sAhijjA jattha jahA pagaDisambhAvo // 60 // artha-yahA~ taka oghase bandhasvAmitvakA kathana kiyA / gati Adika mArgaNAoMmeM bhI jahA~ jitanI prakRtiyokA bandha hotA ho tadanusAra vahA~ bhI oghake samAna bandhasvAmitvakA kathana karanA caahiye| vizeSArtha-pichalI cAra gAthAoMmeM kisa guNasthAnavAlA kitanI prakRtiyoMkA bandha karatA hai aura kitanI prakRtiyokA bandha nahIM karatA isakA vidhi aura niSedha dvArA kathana kiyA hai / isase yadyapi AMghase bandha svAmitvakA jJAna ho jAtA hai phira bhI gati Adi mArgaNAome kahA kitanI prakRtiyoMkA bandha hotA hai aura kitanI prakRtiyokA vandha nahIM hotA isakA jJAna honA zeSa raha jAtA hai| granthakArane isake liye itanI hI sUcanA kI hai ki jahA~ jitanI prakRtiyokA bandha hotA ho isakA vicAra karake odhake samAna mArgaNAsthAnome bhI vandhasvAmitvakA kathana kara lenA cAhiye / so isa sUcanAke anusAra yaha Avazyaka ho jAtA hai ki yahA~ mArgaNAsthAnoMmeM bhI vandhakA vicAra kiyA jAya / kintu tIsare varma granthame isakA vistAra se vicAra kiyA hai| jijJAsu jana use vahA~se jAna sakate haiM ataH yahA~ isakA vicAra nahIM kiyA jAtA / gAthAmeM jo ogha pada AyA hai vaha sAmAnyakA paryAyavAcI hai aura isase spaSTataH guNasthAna kI sUcanA milatI hai kyoMki sarvaprathama guNasthAnoMmeM hI bandhasvAmitvakA vicAra kara Aye haiN| aba kisa-gatimeM kitanI prakRtiyoMkI sattA hotI hai isakA kathana karaneke liye Age kI gAthA kahate haiN| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 saptatikA prakaraNa titthagara deva nirayAugaM ca tisu tisu gaIsu boddhavyaM / . vasesA payaDIo havaMti savvAsu vi gaIsu // 61 // artha - tIrthakara nAma karma, devAyu aura narakAyu inakI sattA 1 tIna tIna gatiyome hI hotI hai| tathA inake atirikta zeSa saba prakRtiyokI sattA sabhI gatiyome hotI haiN| vizeSArtha - devAyukA bandha to tIrthakara prakRtike vandhake pahale bhI hotA hai aura pIche bhI hotA hai kintu narakAyuke sambandhame yaha niyama hai ki jisa manuSyane narakAyukA bandha kara liyA hai vaha samyagdRSTi hokara tIrthakara prakRtikA bhI bandha kara sakatA hai / isI prakAra tIrthakarakI sattA vAle deva aura nArakI niyamase manuSyAyukA hI bandha karate hai yaha bhI niyama hai ta tIrthakara prakRtikI sattA tiryaMcagatiko chor3akara zepa tIna gatiyoMme hI pAI jAtI hai / isI prakAra nArakI devAyukA aura deva narakAyukA candha nahIM karate aisA niyama hai ata. devAyukI sattA narakagati ko chor3a kara zeSa tIna gatiyoMmeM pAI jAtI hai aura narakAyukI sattA devagati ko chor3akara zeSa tIna gatiyoMmeM pAI jAtI hai yaha siddha huA / tathA isase yaha bhI niSkarSa nikala AtA hai ki ina tIna prakRtiyo ke atirikta zepa saba prakRtiyo kI sattA saba gatiyo meM hotI hai / isa gAthAke ukta kathana kA tAtparya yaha hai ki nAnA jIvokI apekSA narakagati meM devAyuke vinA 147 kI sattA hotI hai / tiryacagati meM tIrtha+ra prakRtike binA 147 kI sattA hotI hai | manuSyagati 148 kI hI sattA hotI hai aura devagatime narakAyukre vinA 17 kI sattA hotI hai / " ava upazamazreNi kA kathana karate haiM - Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazamanAkA vicAra paDhamakasAyacaukkaM dasaNatiga sattagA vi uvsNtaa| aviratasammattAno jAba niyaTTi tti nAyavvA // 62 // artha--prathama kaSAyakI caukar3I aura tIna darzanamohanIya ye sAta prakRtiyA~ avirata samyagdRSTise lekara apUrvakaraNa taka niyamase upazAnta ho jAtI haiN| tAtparya yaha hai ki apUrvakaraNako chor3akara zepa uparyukta guNasthAvAle jIva inakA yathAyogya upazama karate haiM kintu apUrvakaraNameM ye niyamase upazAnta hI prApta hotI haiN| vigepArtha--zreNiyA~ do haiM upazamazreNi aura kSapakaNi / upazamazreNime jIva cAritra mohanIya karmakA upazama karatA hai aura kSapakaNimeM jIva cAritramohanIya aura yathAsambhava anya kokA kSaya karatA hai| inameMse java jova upazamazreNiko prApta karatA hai taba pahale anantAnuvandhI catuSkakA upazama karatA hai| tadanantara darzanamohanIyakI tIna prakRtiyokA upazama karake upazamazreNike yogya hotA hai| yahA~ granthakArane isa gAthAmeM ukta sAta prakRtiyoke upazama karanekA nirdeza karate hue pahale anantAnuvandhI catuSkake upazama karanekI sUcanA kI hai ata pahale isIkA vivecana kiyA jAtA hai jisake cAra manoyoga, cAra vacanayoga aura audArika kAyayoga inamese koI eka yoga ho, jo pIta, padma aura zukla inameMse kisI eka lezyAvAlA ho, jo sAkAra upayogavAlA ho, jisake Ayu karmake vinA sattAmeM sthita zeSa sAta karmokI sthiti anta koDAkor3I sAgarake bhItara ho, jisakI cittavRtti aMtarmuhUrta pahalese uttarottara nirmala ho, jo parAvartamAna azubha prakRtiyoko chor3akara 2 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 saptatikAprakaraNa zubha prakRtiyokA hI bandha karane lagA ho, jisane azubha prakRtiyoMke sattAmeM sthita catuHsthAnI anubhAgako dvisthAnI kara liyA ho, jisane zubha prakRtiyoke sattAme sthita dvisthAnI anubhAgako catuHsthAnI kara liyA ho aura jo eka sthitibandhake pUrNa hone para / anya sthitibandhako pUrva pUrva sthitivandhakI apekSA uttarottara palyake sakhyAtave bhAga kama bA~dhane lagA ho aisA aviratasamyagdRSTi, dezavirata, pramattavirata yA apramattavirata jIva hI anantAnubandhI catuSkako upazamAtA hai| jisake liye yaha jIva yathApravRttakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa nAmake tIna karaNa karatA hai| jisake Upara batalAye anusAra tIna bheda haiN| yathApravRttakaraNameM karaNake pahaleke samAna avasthA banI rahatI hai ataH ise yathApravRttakaraNa kahate hai| isakA dUsarA nAma pUrvapravRtta karaNa bhI hai| apUrvakaraNameM sthitibandha Adi bahutasI kriyAye hone lagatI hai isaliye ise apUrvakaraNa kahate haiN| aura anivRttikaraNameM samAna kAlavAloko vizuddhi samAna hotI hai isaliye ise anivRttikaraNa kahate haiN| aba isI viSayako vizeSa spaSTIkaraNake sAtha batalAte haiM yathApravRtta karaName pratyeka samaya uttarottara anantaguNI vizuddhi hotI hai| aura zubha prakRtiyoMkA bandha' Adi pUrvavat cAlU rahatA hai| kintu sthitighAta, rasaghAta, guNazreNI aura guNasaMkrama nahIM hotA kyo ki yahA~ inake yogya vizuddhi nahIM pAI jAtI / tathA nAnA jIvoMkI apekSA isa karaName prati samaya asakhyAta loka pramANa pariNAma hote haiM jo chaha sthAna patita hote haiN| hAni aura vRddhikI apekSA ye chaha sthAna do prakArake haiN| (1) digambara paramparAmeM adhaHprArakaraNa saMzA milatI hai| Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantAnuvandhIkI upazamanA .336 ananta bhAgahAni, asakhyAta bhAgahAni, sakhyAtabhAgahAni, sakhyAtaguNa hAni, asakhyAta guNahAni aura anantaguNahAni ye hAnirUpa chaha sthAna haiN| tathA ananta bhAgavRddhi, asakhyAta bhAgavRddhi, saMkhyAta bhAgavRdvi, sakhyAta guNavRddhi, asaMkhyAta guNavRddhi aura anantagaNa vRddhi ye vRdvirUpa chaha sthAna haiN| ziya yaha hai ki jaba hama eka jIvako apekSA vicAra karate haiM taba pahale samayake pariNAmose dUsare samayake pariNAma anantaguNI vizuddhiko liye hue prApta hote haiM ityAdi / aura jaba nAnA jIvoMkI apekSA vicAra karate haiM taba eka samayavartI nAnA jovoMke pariNAma chaha sthAna patita prApta hote haiN| tathA yathApravRttakaraNake pahale samayameM nAnA jIvokI apekSA jitane pariNAma hote haiM, unase dUsare samayameM vizeSa adhika hote haiM / dUsare samayase tIsare samayameM aura tIsare samayase cauthe samayameM isI prakAra anta taka vizepa adhika vizeSa adhika pariNAma hote haiN| isameM bho pahale samayameM jaghanya vizuddhi sabase thAr3I hotI hai| isase dUsare samayameM jaghanya vizuddhi anantaguNI hotI hai| isase tIsare samayameM jaghanya vizuddhi anantaguNI hotI hai| isa prakAra yathApravRtta karaNake sakhyAtaveM bhAgake prApta hone taka yahI krama cAlU rahatA hai| para yahA~ jo jaghanya vizuddhi prApta hotI hai usase pahale samayakI utkRSTa vizuddhi anantagaNI hotI hai| tadanantara pahale mamayakI utkRSTa vizuddhise yathApravRttakaraNake sakhyAtaveM bhAgake agale samayakI jaghanya vizuddhi anantaguNI hotI hai| puna isase dUsare samayakI utkRSTa vizudvi anantaguNI hotI hai| puna isase yathApravRtta karaNake sakhyAtaveM bhAgake Age dUsare samayakI jaghanya vizuddhi anantaguNI hotI hai| isa prakAra yathApravRtta karaNake antima samayame jaghanya vizudvisthAnake prApta hone taka Upara aura Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '340 saptatikAprakaraNa nIce eka eka vizuddhi sthAnako anantaguNA karate jAnA caahiye| para isake Age jitane uskRSTa vizuddhisthAna zeSa raha gaye haiM kevala unhe uttarottara anantaguNA karanA cAhiye / isa prakAra antarmuhUrta kAlame yathApravRtta karaNako samApta karake dUsarA apUrvakaraNa hotA hai isameM prati samaya asakhyAta loka pramANa pariNAma hote haiM jo prati samaya chaha sthAna patita hote haiN| isameM bhI pahale samayama jaghanya vizuddhi sabase thor3I hotI hai jo yathApravRtta karaNake antima samayame kahI gaI utkRSTa vizuddhise anantagaNI hotI hai| puna: isase pahale samayame ho utkRSTa vizuddhi anantaguNI hotI hai|| tadanantara imale dUsare samayamai jaghanya vizuddhi anantagaNI hotI hai| puna isase dUsare samayame utkRSTa vizuddhi anantaguNI hotI hai / isa prakAra apUrvakaraNakA antima samaya prApta hone taka pratyeka samayame uttarottara isI prakAra kthana karanA caahiye| tathA isake pahale samayamai hI sthitighAta, rasaghAta guNazreNi, guNamaMkrama aura apUrva sthiti vandha ye pAMca kArya eka sAtha ho jAte haiN| sthitighAtameM sattAme sthita sthitike agrabhAgase adhikase adhika saikar3I sAgara pramANa aura kamase kama palyake saMkhyAtaveM bhAgapramANa sthitikhaeDakA antarmuharta kAlake dvArA ghAta kiyA jAtA hai / yahA~ jisa sthitikA Age cala kara ghAta nahIM hogA usameM prati samaya dalikokA nikSepa kiyA jAtA hai aura isa prakAra eka antarmuhUrta kAlake bhItara usa sthitikhaNDakA ghAta ho jAtA hai| tadanantara isake nIcake dUsare palyake sakhyAtave bhAgapramANa sthitikhaNDakA ukta prakArase ghAta kiyA jAtA hai| isa prakAra apUrva karaNake kAlameM ukta kramase hajAroM sthivikhaNDauMkA ghAta hotA hai jisase pahale samayakI sthitise, antake samayakI sthiti saMkhyAtaguNI hIna raha jAtI hai| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantAnuvandhIkI upazamana rasaghAtameM azubha prakRtiyoMkA sattAmeM sthita jo anubhAga hai usake anantaveM bhAga pramANa anubhAga ko chor3a kara zepakA antamuhUrtakAlake dvArA ghAta kiyA jAtA hai / tadanantara jo anantavA~ bhAga anubhAga zeSa bacA thA usake anantave bhAgako choDa kara zeSakA antarmuhUrta kAlake dvArA ghAta kiyA jAtA hai| isa prakAra eka eka sthitikhaNDake utkIraNa kAlake bhItara hajAro anubhAgakhaNDa khapA diye jAte haiN| guNazreNimeM anantAnuvandhIcatuSkakI antarmuhUrta pramANa sthitiko choDakara UparakI sthitivAle dalizemese prati samaya kucha dalika lekara udayavalike UparakI antarmuhUrta pramANa sthitime unakA nikSera kiyA jAtA hai / krama yaha hai ki pahale samayameM jo dalika grahaNa kiye jAte haiM unameMse sabase kama dalika udayAvalike Upara pahale samayameM sthApita kiye jAte haiN| inase asakhyAtagaNe dalika dUsare samayame sthApita kiye jAte haiM / inase asakhyAtaguNe dalika tIsare samayameM sthApita kiye jAte haiN| isa prakAra antarmuhUtekAla ke antima samaya taka uttarottara asakhyAtaguNe asakhyAtaguNe dalikokA nikSepa kiyA jAtA hai| yaha prathama samayame grahaNa kiye gaye dalikokI nikSepavidhi hai| dUsare Adi samayome jo dalika grahaNa kiye jAte haiM unakA nikSepa bhI isI prakAra hotA hai| kintu itanI vizeSatA hai ki guNazreNikI racanAke pahale samayameM jo dalika grahaNa kiye jAte haiM ve sabase thor3e hote haiN| dUsare samayameM jo dalika grahaNa kiye jAte haiM ve inase asakhyAtaguNe hote haiN| isI prakAra gaNazreNi karaNake antima samayake prApta hone taka tRtIyAdi samayomeM jo dalika grahaNa kiye jAte haiM ve uttarottara asa khyAtagaNe hote haiN| yahA~ itanI vizeSatA aura hai ki apUrvakaraNa aura anivRttikaraNakA kAla jima.prakAra uttarottara vyatIta hovA Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 / ' saptatikoprakaraNa jAtA hai tadanusAra guNazreNike dalikokA nikSepa antarmuhUrtake uttarottara zeSa bace hue samayomeM hotA hai antarmuhUrtase Uparake samayome nahIM hotaa| udAharaNArtha-mAna loguNazreNike antarmuhUrtakA pramANa pacAsa samaya hai aura apUrNakaraNa tathA anivRttikaraNa ina donoke kAlakA praNAma cAlIsa samaya hai| aba jo jIva apUrvakaraNake pahale samayamai guNazreNikI racanA karatA hai vaha guNazreNIke saba, samayoMme dalikokA nikSepa karatA hai| tathA dUsare samayameM unacAsa samayome dalikokA nikSepa karatA hai| isa prakAra jaise jaise apUrvakaraNakA kAla vyatIta hotA jAtA hai vaise vaise dalikokA nikSepa kamatI kamatI samayomeM hotA jAtA hai| guNasaMkrama pradezasaMkramakA eka bheda hai| isame prati samaya uttarottara asakhyAta guNita kramase avadhyamAna anantAnuvandhI Adi azubha prakRtiyoke karma dalikokA usa samaya baMdhanevAlI sajAtIya prakRtiyome sakramaNa hotA hai| yaha kriyA apUrvakaraNake. pahale samayase hI prArambha ho jAtI hai| tathA apUrvakaraNake pahale samayase hI jo sthitivandha hotA hai vaha apUrva arthAt isake pahale honevAle sthitibandhase vahuta thor3A hotA hai| isake sambandhame yaha niyama hai ki sthitivandha aura sthitighAta ina donoMkA prArambha bhI eka sAtha hotA hai aura inakI samApti bhI eka sAtha hotI hai isa prakAra ina pA~ca kAryoMkA prArambha apUrvakaraName eka sAtha hotA hai| apUrvakaraNake samApta hone para anivRttikaraNa hotA hai| isameM praviSTa hue jIvIke jisa prakAra zarIrake AkAra Adime pharaka dikhAI detA hai usa prakAra unake pariNAmoMmeM pharaka nahIM hotaa| arthAt samAna samayavAle eka sAthameM car3he hue jIvoMke pariNAma samAna hI hote haiN| aura bhinna samayavAle Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantAnubandhIkI upazamanA 343 / jIvoMke pariNAma sarvathA bhinna hI hote haiN| tAtparya yaha hai ki anivRttikaraNake pahale mamayameM jo jIva haiM, the aura hoge una sabake pariNAma eka se hI hote haiN| dUsare samayameM jo jIva haiM, the aura hoMge unake bhI pariNAma ekase hI hote haiN| isI prakAra tRtIyAdi samayoM meM bhI samajhanA cAhiye / anivRttikaraNake isaliye jitane samaya haiM utane hI isake pariNAma hote haiM nyUnAdhika nahIM / kintu itanI vizeSatA hai ki isake prathamAdi samayoM meM jo vizuddhi hotI hai dvitIyAdi samaya meM vaha uttarottara anataguNI hotI hai / pUrNakaraNake sthitighAta Adi pAcI kArya anivRttikaraNameM bhI cAlU rahate haiN| isake antarmuhUrta kAlameMse sakhyAta bhAgoke vIta jAne para jaba eka bhAga zepa rahatA hai taba anantAnubandhIcatuSka ke eka zrAvalipramANa nIceke nipekoko choDa kara antarmuhUrta pramANa nipakokA antarakaraNa kiyA jAtA hai| isa kriyAke karanemeM nyUtana sthitibandha ke kAlake barAbara samaya lagatA hai / eka Avali yA antarmuhUrta pramANa nIcekI aura Upara kI sthitiko chor3akara madhyame se antarmuhUrta pramANa DhalikoMko uThAkara unakA vadhanevAlI anya sajAtIya prakRtiyomaM prakSepa karanekA nAma antarakaraNa hai / yadi udayavAlI prakRtiyokA antarakaraNa kiyA jAtA hai to unakI sthiti antarmuhUrta pramANa chor3a dI jAtI hai aura yadi anudayavAlI prakRtiyokA antarakaraNa kiyA jAtA hai to unakI nIcekI sthiti zravalipramANa chor3a dI jAtI hai| cUki yahA anantAnuvandhI catudhakakA antara karaNa karanA hai| kintu usakA cauthe Adi guNasthAnoM meM udaya nahIM hotA isaliye isake nIceke Avali pramANa dalikoko choDakara Upara ke antarmuhUrta pramANa dalikoMkA antarakaraNa kiyA jAtA hai / antarakaraName antarakA artha vyavadhAna aura karaNa kA artha kiyA hai| tadanusAra jina prakRtiyokA antara Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 - saptatikAprakaraNa karaNa kiyA jAtA hai unake dalikoMkI lar3Iko madhyase bhaMga kara diyA jAtA hai| isase dalikokI tIna avasthAe~ ho jAtI haiMprathama sthiti, sAntara sthiti aura uparitana yA dvitIya sthiti / prathama sthitikA pramANa eka prAvali thA eka antarmahUrta hotA hai| isake bAda sAntara sthiti prApta hotI hai| yaha dalikose zUnya avasthA hai| isakA bhI pramANa antarmuhUrta hai| isake bAda dvitIya sthiti prAma hotI hai| isakA pramANa dalikokI zepa sthiti hai| antarakaraNa karaneke pahale dalikokI lar3I 0000000000000000 isa prakAra avicchinna rahatI hai| kintu antarakaraNa kara lene para usakI avasthA 00000000000000 isa prakAra ho jAtI hai| yahA~ madhyame jo zUnya sthAna dikhAI detA hai vahA~ ke kucha dalikoko yathA sambhava baMdhanevAlI anya sajAtIya prakRtiyome milA diyA jAtA hai| isa antarasthAna se nIcekI sthitiko prathama sthiti aura UparakI sthitiko dvitIya sthiti kahate haiN| udayavAlI prakRtiyoMke antara karaNa karanekA kAla aura prathama sthitikA pramANa samAna hotA hai| kintu anudayavAlI prakRtiyokI prathama sthitike pramANase antarakaraNa karanekA kAla bahuta bar3A hotA hai| antarakaraNa kriyAke cAlU rahate hue udayavAlI prakRtiyoMkI prathama sthitikA eka eka dalika udayame Akara nirjIrNa hotA jAtA hai aura anudayavAlI prakRtiyokI prathama sthitike eka eka dalikakA udayame AnevAlI sajAtIya prakRtiyome stivuka saMkramaNake dvArA saMkrama hotA rahatA hai| prakRtame anantAnubandhIke upazamakA adhikAra hai, kintu yahA isakA udaya nahIM hai ataH isake prathama sthitigata pratyeka dalikakA bhI stivuka sakramaNake dvArA para prakRtiyome sakramaNa hotA rahatA hai| isa prakAra antarakaraNake ho jAne para dUsare samayame anantAnuvandhI catuSkakI dvitIya sthitivAle dali Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anantAnubandhIkI visayojanA 345 kokA upazama kiyA jAtA hai, pahale mamayameM thor3e dalikoMkA upazama kiyA jAtA hai| dUsare samayameM usase amakhyAtaguNe dalikokA upazama kiyA jAtA hai| tIsare samayame isase bhI amakhyAnaguNe dalikokA upazama kiga jAtA hai antarmuhUrta kAlataka isI prakAra asatyAtaguNaM amalyAtaguNe dalikokA prati mamaya upazama kiyA jAtA hai| itane samayame samasta anatAnuvandhI catupphakA upazama ho jAtA hai / jima prakAra dhUliko pAnIse sIMca sIMca kara duramaTase kUTa dene para vaha jama jAtI hai usI prakAra karmaraja bhI vizudvirUpI jala se sIMca mIMca kara anivRttikaraNarUpI duramaTake dvArA kUTa diye jAne para sakramaNa, udaya, udIraNA nidhatti aura nikAcanAke prAyogya ho jAtI hai| ise hI anantAnuvandhIkA upazama kahate haiN| kintu anya AcAryokA mata hai ki anantAnuvandhI catuSkakA upazama na hokara visayojanA hI hotI hai| visayojanA kSapaNAkA dUsarA nAma hai| kintu visayojanA aura kSapaNAme kevala itanA antara hai ki jina prakRniyokI visayojanA hotI hai unakI puna mattA prApta ho jAtI hai| kintu jina prakRtiyoMkI napaNA 1karmaprakRtimeM anantAnuvandhIkI upazamanAkA spaSTa niSedha kiyA hai| vahA~ vatalAyA hai ki cAye, pA~caveM aura chaThe guNasthAnavartI yayAyogya cAroM gatika paryApta nAva tIna karaNoMke dvArA anantAnuvandhI catuSkakA visayojana karate haiM / kintu visayojana karate samaya na to antarakaraNa hotA hai aura na anantAnuvandhI catuSkakA upazama hI hotA hai baThagaiyA pajattA tinni vi sayojaNA viyojati / karaNehi nAhiM sahiyA nArakarayAM utsamo vA / ' digambara paramparAmeM kapaNyayAhuda, usakI cUrNi, paTkhaDAgama aura labdhi Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa hotI hai unakI punaH sattA nahIM prApta hotI / anantAnuvandhIkI visaMyojanA avirata samyagvaSTi guNAsthAnase lekara apramatta saMyata guNasthAna taka kisI eka guNasthAnameM hotI hai| cauthe guNamthAnameM cAgaM gatike jIva anantAnuvandhIkI visaMyojanA karate haiN| pA~caveM guNasthAnameM tithaMca aura manuSya anantAnubandhIkI visaMyojanA karate haiM / tathA chaThe aura sAtaveM guNasthAname manuSya hI anantAnubandhIkI visaMyojanA karate haiN| isake liye bhI pahaleke samAna tIna karaNa kiye jAte haiN| itanI vizeSatA hai ki visaMyojanAke liye antarakaraNakI AvazyakatA nahIM hotii| kintu Avali pramANa dalikoko chor3akara Uparake sava dRlikokA anya majAtIya prakRtirUpase saMkramaNa karake vinAza kara diyA jAtA hai aura Ali pramANa dalikAkA vedyamAna prakRtiyoM meM sakramaNa karake unakA vinAza kara diyA jAtA hai| isa prakAra anantAnandhIkI upazamanA aura visaMyojanAkA vicAra karake aba darzanamohanIyakI tIna prakRtiyoMkI upazamanAkA vicAra karate haiN| isa vipayameM yaha niyama hai ki mithyAtvakA upazama to mithyASTi aura samyagvaSTi jIva karate haiM kintu sArameM bhI anantAnuvandhIke visaMyojanavAle matakA hI ullekha milatA hai| itanA hI nahIM kintu karmaprakRtike samAna kasAyapAhuDakI cUrNimeM bhI anantAnuvandhIke upazamakA gpaSTa niSedha kiyA hai| haoN digambara paramparAmeM pracalita saptatikAmeM bhI upazamavAlA mata pAyA jAtA hai| aura gommapsAra karmakANDase isa bAtakA avazya patA lagatA hai ki ve anantAnandhIke upazamavAle matase paricita the| 1- digambara paramparA ke sabhI kArmika pranyoM meM isa viSayameM jo nirdeza kiyA hai usakA bhAva yaha hai ki mithyATi.eka mithyAtvaM kA, mithyAla aura Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanamohanIyakI upazamanA 347 samyaktva aura samyagmithyAtvakA upazama vedakamamyagdRSTi jIva hI karate haiN| isameM bhI cAro gatikA mithyADaSTi jIva java prathama samyaktvako utpanna karatA hai taba mithyAtvakA upazama karatA hai| mithyAtvake upazama karanekI vidhi pUrvavat hai| kintu itanI vizepatA hai ki isake apUrvakaraName guNasakrama nahIM hotA kintu sthi tighAta, rasaghAta, sthitivandha aura guNazreNi hotI hai| mithyAdRSTi ke niyamase mithyAtvakA udaya hotA hai isaliye isake guNazroNikI racanA udayasamayase lekara hotI hai| apUrNakaraNake vATa anivRttikaraNamaM bhI isI prakAra jAnanA cAhiye / kintu isake sakhyAta bhAgoke bIta jAne para jaba eka bhAga zepa raha jAtA hai taba mithyAtvake antarmurtapramANa nIceke nipekoko choDakara isase kucha adhika antarmuhUrta pramANa Uparake niSekokA antarakaraNa kiyA jAtA hai| isa kriyAme nyUtana sthitibandhake samAna antamuhUrta kAla lagatA hai| yahA~ jina dalikokA antarakaraNa kiyA jAtA hai unameMse kucha ko prathama sthitimeM aura kucha ko dvitIya sthitimeM DAla diyA jAtA hai, kyoki mithyAdRSTike samyagmithyAtva ina donoMkA yA mithyAtva samyagmithyAtva aura samyakaprakRti ina tInoMkA tathA samyagdRSTi dvitIyopazama samyaktvakI prAptike samaya tInoMkA upazama karatA hai / jo jIva samyaktvase cyuta hokara mithyAtvameM jAkara vedaka kAla ko ullaghanakara jAtA hai vaha yadi samyaktva kI udvalanA hone ke kAla meM hI upazama samyaktvako prApta hotA hai to usake tInoM kA upazama hotA hai| jo jIva samyaktvakI udvalanA ke bAda samyagmithyAtva kI udvalanA hote khamaya yadi upazamasamyaktvako prApta karatA hai to usake mithyAtva aura samyagmidhyAtva ina do kA upazama hotA hai aura jo mohanIyakI chabbIsa prakRtiyoMkI sattAvAlA mithyAdRSTi hotA hai usake eka mithyAtva kA hI upazama hotA hai| Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 saptatikAprakaraNa mithyAtvakA paraprakRti rUpase saMkramaNa nahIM hotaa| isake prathama sthitimeM eka prAvalipramANa kAla zeSa rahane taka prathama sthitike dalikoMkI udIraNA hotI hai kintu dvitIya sthitike dalikAMkI udIraNA prathama sthitimeM do prAvali pramANa kAla zeSa rahane taka hI hotI hai / yahA~ dvitIya sthitike daliko kI udIraNAko AgAla kahate haiN| isa prakAra yaha jIva prathama sthitikA vedana karatA huyA jatra prathama sthitike antima sthAnasthiti dalikakA vedana karatA hai taba vaha antarakaraNa ke Upara dvitIya sthitima sthita mithyAtvake dalikoko anubhAgake anusAra tIna bhAgAmeM vibhakta kara detA hai| inameMse sabase vizuddha bhAgako samyaktva kahate hai / ardha vizuddha bhAgako samyagmithyAtva kahate hai aura sabase avizuddha bhAgako mithyAtva kahate hai / yahA~ prathama sthitike samApta hone para mithyAtvake dalikakA udaya nahIM honese aupazamika samyaktva prApta hotA hai| kintu isa samyaktvasaM jIva upazamaNi para na car3hakara dvitIyopazamasamyaktvase car3hatA hai| jo vedaksamyamhaSTi jIva anantAnuvandhI kapAya aura tIna darzanamohanIyakA upazama karake upazama samnaktvako prApta hotA hai use dvitIyopazama samyaktva kahate haiM / inameMse anantAnandhIke upazama honekA kathana to pahale kara Aye haiM aba yahA~ darzana mohanIyake upazama honekI vidhi ko saMkSepameM batalAte haiN| jo vedaka samyaSTi jIva sayamame vidyamAna hai vaha darzanamAhanIyakI tIna prakRtiyokA upazama karatA hai| isake yathApravRtta Adi tIna karaNa pahale ke samAna jAnanA caahiye| kintu anivRttikaraNake saMkhyAta bhAgAMke bIta jAne para antarakaraNa karate samaya samyaktvakI prathama sthiti antarmuhUrta pramANa sthApita kI jAtI hai, kyoki yaha vedyamAna prakRti hai| tathA samyagmithyAtva Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ cAritramohanIyakI upazamanA aura mithyAtvakI prathama sthiti AvalipramANa sthApita kI jAtI hai, kyoki veDhakasamyagdRSTike ina donoMkA udaya nahIM hotaa| yahA~ ina tInoMprakRtiyoMke jina dalikokA antarakaraNa kiyA jAtA hai unakA ninepa samyaktvakI prathama sthitimeM hotA hai| isI prakAra isa jIvake mithyAtva aura samyagmithyAtvakI prathama sthitike dalikakA samyaktvakI prathama sthitike dalikameM stivuka saMkramake dvAga sakramaNa hotA rahatA hai| aura samyaktvakI prathama sthitikA pratyeka dalika unyame A Akara nirjINa hotA rahatA hai / isa prakAra isake samyaktvakI prathama sthitike kSINa ho jAne para dvitIyopazama samyaktvakI prApti hotI hai| isa prakAra dvinIyopazamako prApta karake cAritra mohanIyakA upazama karaneke liye puna yathApravRtta Adi tIna karaNa karatA hai| karaNokA svarUpa to pUrvavat hI hai| kintu yahA~ itanI vizepatA hai ki yathApravRtta karaNa apramattasayata guNasthAnameM hotA hai apUrvakaraNa apUrvakaraNa guNasthAname hotA hai| aura anivRttikaraNa anivRttikaraNa guNasthAnameM hotA hai / yahA~ bhI apUrvakaraNa aura anivRttikaraNameM sthitighAta Adi pahale ke samAna hote haiN| kintu itanI vizaMpatA hai ki cauthese lekara sAto guNasthAna taka jo apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa hote haiM uname usI prakRtikA guNasakrama hotA hai jisake sambandhame ve pariNAma hote haiN| kintu apUrvakaraNameM nahIM baMdhanevAlI sapUrNa azubha prakRtiyokA guNasakrama hotA hai| apUrNakaraNake kAlamese sakhyAtavaoN bhAga vIta jAna para nidrA aura pracalA ina do prakRtiyo kI vandhavyucchitti hotI hai| isake bAda java hajAro sthiti khaeDokA dhAna ho letA hai tava apUrvakaraNa kA sakhtAta bahubhAga kAla vyatIta hotA hai aura eka bhAga zeSa rahatA hai / isa bIcameM Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 saptatikAkaraNa devagati, devAnupUrvI, paMcendriyajAti, vaikriyazarIra, AhArakazarIra, taijasazarIra, kArmaNazarIra, samacaturastra saMsthAna, vaikriya AMgopAMga, AhAraka AMgopAMga varNAdika cAra, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, ucchAsa, trasa, bAdara, paryApta, pratyeka, prazastavihAyogati, sthira, zubha, subhaga, susvara, prAdeya, nirmANa aura tIrthakara ina tIsa nAmakarmako prakRtiyokI vandhabyucchitti hotI hai| tadanantara sthitikhaNDapRthaktvake jAne para apUrvakaraNakA antima samaya prApta hotA hai| isameM hAsya, rati, bhaya aura jugupsAkI bandhavyucchitti, chaha nokaSAyo kI udayavyucchitti tathA saba karmoMkI dezopazamanA, nidhatti aura nikAcanA karaNokI vyucchitti hotI hai| isake bAda anivRttikaraNa guNasthAnameM praveza karatA hai| isameM bhI sthitighAta Adi kArya pahaleke samAna hote haiN| anivRttikaraNake saMkhyAta bahu bhAga kAlake bIta jAne para cAritramohanIyakI ikkIsa pravRtiyokA antarakaraNa karatA hai| antarakaraNa karate samaya cAra sajvalanomeMse jisa sajvalanakA aura tIna vedo meMse jisa vedakA udaya hai unakI prathama sthitiko apane apane udayakAla pramANa sthApita karatA hai aura anya unnIsa prakR. tiyoMkI prathama sthitiko eka AvalipramANa sthApita karatA hai| strIveda aura napuMsakavedakA udayakAla sabase thor3A hai| puruSavedakA udayakAla isase saMkhyAtaguNA hai| saMjvalanakrodhakA udayakAla isase vizeSa adhika haiN| saMjvalana mAnakA udayakAla isase vizeSa adhika hai| saMjvalanamAyAkA udayakAla isase vizeSa adhika hai aura saMjvalana lobhakA udayakAla isase vizeSa adhika hai| paJcasaMgrahameM kahA bhI hai'thIapumodayakAlA saMkhejaguNo u purisaveyassa / tatto vi visesaahiyo kohe tatto vi jahakamaso / ' Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritramohanIyako upazamanA 351 arthAt- 'khIveda aura napuMsaka vedake kAlase puruSavedakA kAla saMkhyAta guNA hai| isase krodhakA kAla vizeSa adhika hai| Age bhI isI prakAra yathAkrama vizeSa adhika kAla jAnanA cAhiye / ' no sajvalana krodhake udayase upazamazreNi para car3hatA hai usake javataka apratyAkhyAnAvaraNa krodha aura pratyArakhyAnAvaraNa krodhakA upazama nahIM hotA hai taba taka saMjvalana krodhakA udaya rahatA hai / jo saMnvalana mAnake udayase upazama zreNi para car3hatA hai, usake jabataka apratyAkhyAnAvaraNa mAna aura pratyAkhyAnAvaraNa mAnakA upazama nahIM hotA hai taba taka sajvalana mAnakA udaya rahatA hai / jo saMmvalana mAyAke udayase upazamazreNi para car3hatA hai usake jaba taka apratyAkhyAnAvaraNa mAyA aura pratyAkhyAnAvaraNa mAyAkA upazama nahIM hotA hai tabataka sancalana mAyAkA udaya rahatA hai / tathA jo sabvalana lobhake udayase upazamazreNi para car3hatA hai usake jaba taka apratyAkhyAnAvaraNa lIbha aura pratyAkhyAnAvaraNa lobhakA upazama nahIM hotA hai tabataka sabbalana lobhakA udaya rahatA hai| jitane kAlake dvArA sthitikhaNDakA ghAta karatA hai yA anya sthitikA bandha karatA hai, utane hI kAlake dvArA antarakaraNa karatA hai, kyoki ina tonokA Arambha aura samApti eka sAtha hotI hai / tAtparya yaha hai ki jisa samaya antarakaraNa kriyAkA Arambha hotA hai / usI samaya anya sthitikhaNDake ghAtakA aura anya sthitibandhakA bhI Arambha hotA hai aura antarakaraNa kriyA ke samApta hone ke samaya hI inakI samApti bhI hotI hai / isa prakAra antarakaraNake dvArA jo antara sthApita kiyA jAtA hai usakA pramANa prathama sthitise saMkhyAtaguNA hai / antarakaraNa karate samaya jina karmoMkA bandha, aura udaya hotA hai unake antarakaraNa sambandhI dalikoMko prathama sthiti aura dvitIya sthitimeM kSepaNa karatA hai / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 saptatikAprakaraNa jaise purupavedake udayase zreNi para car3hanevAlA purupavedakA / jina ' karmoMkA antarakaraNa karate samaya udaya hI hotA hai. bandha nahIM, hotA; unake antarakaraNa sambandhI dalikoMko prathama sthitimeM hI kSepaNa karatA hai dvitIya sthitimeM nahIM jaise strIveTake udayase zreNi para car3hanevAlA strIvedakA / antarakaraNa karaneke samaya jina karmokA udaya na hokara kevala vandha hI hotA hai usake antarakaraNa sambandhI dalikoko dvitIya sthitimeM hI kSepaNa karatA hai, prathama sthitimeM nhiiN| jaise sajvalana krodhake udayase zreNi para car3hanevAlA zeSa saMjvalanoMkA / kintu antarakaraNa karaneke samaya jina karmokA na tovandha hI hotA hai aura na udaya ho unake antarakaraNasambandhI dalikokA anya sajAtIya vadhanevAlI prakRtiyoMmeM kSepaNa karatA hai| jaise dUsarI aura tIsarI kpaayokaa| antarakaraNa karake napuMsakavedakA upazama karatA hai| pahale samayameM savase thor3e dalikokA upazama karatA hai 'dUsare samayame asakhyAtaguNe dalikokA upazama karatA hai| tIsare samayameM isase asaMkhyAtaguNe dalikoMkA upazama karatA hai| isa prakAra antima samaya prApta hone taka prati samaya asaMkhyAtaguNe asaMkhyAtaguNe dalikokA upazama karatA hai| tathA jisa samaya jitane dalikokA upazama karatA hai usa samaya usase asaMkhyAtaguNe dalikokA paraprakRtiyome kSepaNa karatA hai| kintu yaha krama upAntya samaya taka hI cAlU rahatA hai| antima samayameM to jitane dalikokA para prakRtiyoMme saMkramaNa hotA hai usase asakhyAtaguNe dalikokA upazama karatA hai| isake bAda eka antarmuhUrtameM strIvedakA upazama karatA hai| 'isake bAda eka antarmuhUrtame hAsyAdi chahakA upazama karatA hai.| hAsyAdizchahakA upazama hote hI purupavedake 'bandha, aura udIraNAkA tathA prathama sthitikA viccheda ho jAtA hai| kintu AgAla prathama Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritramohanIyakI upazamanA 353 sthitimeM do AvalikA kAla zepa rahane taka hI hotA hai| tathA isI samayase chaha nokapAyoMke dalikoMkA puruSaveda meM kSepaNa na karake majvalana krodhAdikameM nepaNa karatA hai| hAsyAdi chahakA upazama ho jAne ke bAda eka samaya kama do AvalijhAkAlameM sakala purupavedakA upazama karatA hai| pahale samayame sabase thoDe daligokA upazama karatA hai| dUsare mamayame asakhyAtaguNe dalikokA upazama karatA hai / tImare mamayamai isase amakhyAtaguNe dalikokA upazama karatA hai| do mamaya kama do AvaliyoMke antima samaya taka isI prakAra upazama karanA hai| tathA do samaya kama do Avali kAla taka prati samaya yathApravRtta sakramake dvArA para prakRtiyoMme dali kokA nikSepa karatA hai| pahale mamayame bahuta dalikokA nikSepa karatA hai| dUsare samayameM vizepa hIna dalikokA nikSepa karatA hai| nImare samayamai isase vizeSa hIna dalikoMkA nikSepa karatA hai / antima mamaya taka isI prakAra jAnanA cAhiye / jisa samaya hAsyAdi chahakA upazama ho jAtA hai aura purupavedakI prathama sthiti nINa ho jAtI hai usake anantara samayase apratyAcyAnAvaraNa krodha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha aura sajvalana krodhake upazama karanekA eka sAtha prArambha karatA hai| nathA saMjvalana krodhakI prathama sthitimeM eka samaya kama tIna AvalikA zeSa raha jAnepara apratyAkhyAnAvaraNa krodha aura pratyAkhyAnAvaraNa krodhake dalikokA saMjvalana krodhameM ninepa na karake saMjvalana mAnAdikameM nikSepa karatA hai / tathA do zrAvali kAlake zeSa rahane para AgAla nahIM hotA hai kintu kevala udIraNA hI hotI hai| aura eka zrAvaliza kAlake zepa raha jAne para saMjvalana krodhake bandha, udaya aura udIraNAkA viccheda ho jAtA hai aura apratyAkhyAnAvaraNa krodha tathA pratyAkhyAnAvaraNa krodhakA upazama ho jAtA hai| usa Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa samaya sajvalana krodhakI prathama sthitigata eka AvalikA pramANa dalikoko aura uparitana sthitigata eka samaya kama do zrAvalikA kAlake dvArA baddha dalikoko chor3akara zeSa dalika upazAnta ho jAte hai| tadanantara prathama sthitigata eka AvalikA pramANa dalikokA stibukasakramake dvArA kramase saMjvalana mAnameM nikSepa karatA hai aura eka samayakama do AvalikAlamai baddha dalikokA purupavedake samAna upazama karatA hai aura paraprakRtirUpase saMkramaNa karatA hai / isa prakAra apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa krodhake upazama honeke bAda eka samaya kama do AvalikA kAlameM saMjvalana krodhakA upazama ho jAtA hai| jisa samaya saMjvalana krodhake vandha, udaya aura udIraNAkA viccheda hotA hai usake anantara samayase lekara saMjvalana mAnakI dvitIya sthitise dalikoko lekara unakI prathama sthiti karake vedana karatA hai| prathama sthiti karate samaya udaya samayameM sabase thor3e dalikoMkA nikSepa karatA hai| dUsare samaya asaMkhyAtaguNe dalikoMkA nikSepa krtaa| tIsare samayamai isase asaMkhyAtaguNe dalikokA nikSepa karatA hai| isa prakAra prathama sthitike antima samaya taka uttarottara asakhyAtaguNe dalikokA nikSepa karatA hai| prathama sthiti karaneke prathama samayase lekara apratyAkhyAnAvaraNamAna, pratyAkhyAnAvaraNamAna aura saMjvalanamAnake upazama karanekA eka sAtha prArambha karatA hai| sajvalana mAnakI prathama sthitime eka samaya kama tIna AvalikA kAlake zeSa rahane para apratyAkhyAnAvaraNa mAna aura pratyAkhyAnAvaraNa mAnake dalikokA saMjvalana mAnameM prakSepa na karake saMnvalana mAyA AdimeM prakSepa karatA hai| do AvalikAke zeSa rahane para AgAla nahIM hotA kintu kevala udIraNA hI hotI hai| eka AvalikA kAlake zeSa rahane para sajvalanamAnake vandha, Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritramohanIyakI upazamanA 355 udaya aura udIraNAkA viccheda huuN| jAtA hai| tathA apratyAkhyAnAvaramAna aura pratyAkhyAnAvaraNamAnakA upazama ho jAtA hai / usa samaya sajvalanamAnakI prathama sthitigata eka AvalikA pramANa dalikoM aura uparitana sthitigata eka samaya kama do zrAvalikA kAlameM baddha dalikoko choDakara zepa dalika upazAnta ho jAte haiM / tadanantara prathama sthitigata eka zrAvalikA, pramANa dalikokA stivaka makramake dvArA kramase sajvalana mAyAmeM nikSepa karatA hai aura eka samaya kama do AvalikAkAlameM vaddha DhalikokA puruSavedake mamAna upazama karatA hai aura paraprakRti - rUpase sakramaNa karatA hai / isa prakAra apratyAkhyAnAvaraNa mAna aura pratyAkhyAnAvaraNa mAnake upazama honeke bAda eka samaya kama st AvalikA kAlameM sajvalana mAnakA upazama ho jAtA hai / jisa samaya sajvalana mAnake bandha udaya aura udIraNAkA viccheda ho jAtA hai usake anantara samayase lekara sajvalana mAyAkI dvitIya sthitise daliko ko lekara unakI prathama sthiti karake are karatA hai / tathA usI samayase lekara apratyAkhyAnAvaraNa mAyA pratyAkhyAnAvaraNa mAyA aura sajvalana mAyAke upazama karanekA eka sAtha prArambha karatA hai / sajvalana mAyAkI prathama sthiti meM eka samaya kama tIna AvalikA kAlake zepa rahane para zrapratyAkhyAnAvaraNa mAyA aura pratyAkhyAnAvaraNa mAyAke ilikokA sancalana mAyAme prakSepa na karake sajvalana lobhameM prakSepa karatA hai / do AvalikA zepa rahane para AgAla nahIM hotA kintu kevala udIraNA hI hotI hai| eka AvalikA vAlake zepa rahane para saMcalana mAyAke bandha, udaya aura udIraNAkA viccheda ho jAtA hai tathA pratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa mAyAkA upazama ho jAtA hai / usa samaya saMjvalana mAyAkI prathama sthiti Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 saptatikAprakaraNa na eka AvalikA pramANa dalikoMko aura uparitana sthitigata eka samaya kama do AvalikA kAlame baddha dalikoMko chor3akara zepa dalika upazAnta ho jAte haiM / tadanantara prathama sthitigata eka cAvalikA pramANa dalikoMkA stivaka saMkramake dvArA kramase saMcalana mAyAmeM nikSepa karatA hai aura eka samaya kama do cAvalikA kAlameM baddha dalikoMkA puruSavedake samAna upazama karatA hai aura paraprakRtirUpase saMkramaNa karatA hai / isa prakAra J pratyAkhyAnAvaraNa mAyA aura pratyAkhyAnAvaraNa mAyAke upazama honeke bAda eka samaya kama do AvalikA kAlameM sancalana mAyAkA upazama ho jAtA hai| jisa samaya saMjvalana mAyAke bandha, udaya aura udIraNAkA viccheda hotA hai usake anantara samayase lekara sajvalana lAMbhavI dvitIya sthitise dalikoko lekara unakI lobhavedaka kAlake tIna bhAgoM meM se do bhAga pramANa prathama sthitikarake vedana karatA hai / inameM se pahale vibhAgakA nAma azvakarNa karaNa kAla hai aura dUsare tribhAgakA nAma kiTTIkaraNakAla hai| azvakaraNa kAlameM pUrvaspardhakoMse dalikoko lekara apUrva sparddhaka karatA hai / bAta yaha haiM ki jIva prati samaya anantAnanta paramANuoM ke bane hue skandhoko karmarUpase grahaNa karatA hai / inameMse pratyeka skandhameM to sabase jaghanya rasavAlA paramANu hai usake rasake buddhise cheda karane para saba jIvoMse anantaguNe avibhAga prati - ccheda prApta hote haiM / anya paramANumeM eka adhika avibhAga praticcheda prApta hone haiM / anya paramANuse do adhika vibhAga praticcheda prApta hote haiN| isa prakAra siddhAMke anantaveM bhAga adhika rasake avibhAga praticcheda prApta hone taka pratyeka paramANumeM rasakA eka eka avibhAga praticcheda bar3hAte jAnA cAhiye ! T Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caritramohanIyakI upazamanA 357 yahA~ jaghanya rasavAle jitane paramANu hote haiM unake samudAya ko eka vargaNA kahate haiN| eka adhika rasavAle paramANuoMke mamudAyako da sarI vargaNA kahate haiN| do adhika rasavAle paramANoke samudAyako tIsarI vargaNA kahate hai| isa prakAra kula vargaNAe siddhoMke anantave bhAgapramANa yA abhavyose anantaguNI prApta hotI haiN| ina saba vargaNAoke samudAyako eka spardhaka kahate haiN| dUsare Adi spardhaka bhI isI prakAra prApta hote hai| kintu itanI vizepatA hai ki prathama Adi spardhakoMkI antima vargaNAke pratyeka vargameM jitane avibhAga praticcheda hote haiM dUsare Adi spardhakakI prathama vargaNAke pratyeka vargame saba jIvose dhanantaguNe rasake avibhAga praticcheda hote haiN| aura phira apaneapane sparddha kakI antima vargaNA taka rasakA eka eka avibhAga praticcheda bar3hatA jAtA hai| ye sava spardhaka saMsArI jIvoMke prArambhase hI yathAyogya hote haiM isaliye inheM pUrvasparddhaka kahate haiN| kintu yahA~ para unamese dalikoko le lekara unake rasako atyanta hIna kara detA hai| isaliye unako apUrvaspardhaka kahate haiN| tAtparya yaha hai ki sasAra avasthAme ima jIvane bandhakI apekSA kabhI bhI se spardhaka nahIM kiye the kintu vizuddhike prakarpase isa samaya karatA hai isa liye ye apUrvaspardhaka kahe jAte haiN| yaha kriyA pahale tribhAgameM kI jAtI hai| dUsare tribhAgameM pUrNasparddha ko aura apUrNaspardvakomeMse dalikoko le lekara prati samaya ananta kiTTiyA~ karatA hai| arthAt pUrNasparddha ko aura apUrNasparddha koMse vargaNAoko grahaNa karake aura unake rasako anantaguNA hIna karake rasake avibhAga praticchedomeM antarAla kara detA hai / jaise, mAnalo rasake avibhAga praticcheda sau, ekasau eka aura ekasau do the aba unheM ghaTA kara kramase paoNca, pandraha aura paJcIsa kara diyaa| isIkA nAma kiTaTI Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 namatikAprakaraNa karaNa hai| kiTTI karaNa kAlake antima samayameM apratyAkhyAnA varaNa lobha pratyAkhyAnAvaraNa lomakA upazama karatA hai| nayA usI samaya saMjvalana lobhakA bandhaviccheda honA hai aura vAdA saMcalanake udaya tathA udIraNAke vicchedake sAtha nau guNamyA nakA anta ho jAtA hai| isake bAda sUkSmasamparAya guNasthAna hotA hai| isakA kAla annamuhata hai| isake pahale samayameM uparinana sthitimeMse kucha kiTTiyA~ko lekara sUkSmasamparAya kAlake varAvara unakI prathama sthiti karake vedana karatA hai aura eka samaya kama hI AvalikAmeM baMdhe hue sUkSma avasthAko prAma zeSa dRnikoMga upazama karatA hai / tadanantara mUtmasamparAya guNanyAna antima samayame maMcalana lobhakA upazama ho jAtA hai aura usI samaya bAnAbaraNanI pA~ca darzanAvaraNakI cAra, annarAyakI pA~ca, yazAcIni aura uccagotra ina solaha prakRtiyoMkI anyatryuchini hotI hai| isake bAda damare samayameM gyArahavA~ guNalyAna upazAnta kaSAya hotA hai| isameM mohanIyakI matra prakRtiyA~ upazAnta rahatI haiN| upazAntakayAyakA jaghanya kAla' eka samaya aura utkRSTa kAla antamuharta hai| isake bAda isakA niyanase patana hotA hai| patana do prakArasa hotA hai bhavanayasa aura addhAjayase / Ayuke samApta ho jAne para jo patana hotA hai use bhavanyase honevAlA panana kahate haiN| yahA~ bhavakA artha paryAya hai aura nayakA artha vinAza ! tathA upazAnnapAyake bhAlake samApta ho jAne para jo patana hotA hai use addhAkSayase honevAlA patana kahate haiN| jisakA bhavakSayase patana hotA hai usake anantara samayameM aviratamunyaSTi guNanyAna hotA hai aura usake pahale samayameM hI vanvAdika saba karaNoMkA prArambha ho jAtA hai| jilaga addhAJjayase patana honA hai.vaha nisa kramase car3hatA hai| Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanamohanIyakI kSapaNA 35 usI kramase giratA hai| isake jahA~ jisa kAraNakI vyucchitti huI vahA~ pahuMcane para usa karaNakA prArambha hotA hai| yaha jIva pramatta sayata guNasthAnameM jAkara ruka jAtA hai| koI koI dezavirati aura aviratasamyagdRSTi guNasthAnako bhI prApta hotA hai tathA koI sAsvAdanabhAvako bhI prApta hotA hai| sAdhAraNata eka bhavameM eka bAra upazamazreNiko prAta hotA hai| kadAcit koI jIva do vAra bhI upazamazreNiko prApta hotA hai isase adhika bAra nhiiN| jo do bAra upazamaNiko prApta hotA hai usake usa bhavameM kSapakaNi nahIM hotii| jo eka bAra upazamaNiko prApta hotA hai usake kSapakoNi hotI bhI hai| ___ yadyapi granthakArane mUla gAthAmeM anantAnuvandhIkI cAra aura darzanamohanIyakI tIna ina sAta prakRtiyokA upazama kahA~ aura kisa kramase hotA hai itanA hI nirdeza kiyA hai para prasagase yahA~ anantAnuvandhIkI visaMyojanA aura caritra mohanIyakI upazamanAkA bhI vivecana kiyA gayA hai| isa prakAra upazamazroNikA kathana samApta huaa| aba kSapakaraNike kathana karanekI icchAse pahale kSAyika samyaktvakI prApti kahA~ kisa kramase hotI hai isakA nirdeza karate haiM paDhamakasAyacaukkaM etto micchattamIsasammattaM / aviraya dese virae pamatti apamatti khIyaMti // 63 / / artha-aviratasamyadRSTi dezavirata, pramattavirata aura apramattavirata ina cAra guNasthAnomeMse kisI ekame anantAnuvandhI cArakA aura tadanantara mithyAtva, mizra aura samyaktvakA kramase kSaya hotA hai| Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa vizepArtha-upazamaNimeM mohanIyakI prakRtiyoMkA upazama kiyA jAtA hai aura ApakoNimeM unakA kSaya kiyA jAtA hai| tAtparya yaha hai ki upazamaNime prakRtiyokI sattA to banI rahatI hai kintu antarmuhUrta pramANa dalikokA antarakaraNa ho jAtA hai aura dvitIya sthitimeM sthita dalika saMkramaNa Adike ayogya ho jAte haiM isaliye antamuhUrta kAla taka unakA phala nahIM prApta hotaa| kintu napakroNime unakA samUla nAza ho jAtA hai| kadAcit yaha kahA jAya ki bandhAdika ke dvArA unakI punaH sattA prApta ho jAyagI mo bhI bAta nahIM, kyoMki aisA niyama hai ki samyagdRSTike jina prakRtiyoMkA samUla kSaya ho jAtA hai unakA na to bandha hI hotA hai aura na tadpa anya prakRtiyokA sakrama hI, ataH aisI prakRtiyoMkI puna. sattA, sambhava nhiiN| hA~ anantAnuvandhI catuSka isa niyamakA apavAda hai isIliye usakA kSaya visayojanA zabdake dvArA kahA jAtA hai| kSapakoNikA Arambha ATha varSase adhika AyuvAle, uttama saMhananake dhAraka, cauthe pA~caveM chaThe yA sAtave guNasthAnavartI jinakAlika manupyake hI hotA hai anyake nhiiN| sabase pahale vaha anantAnuvandhI catutakI visayojanA karatA hai| tadanantara mithyAtva, samyagmithyAtva, aura samyaktvakI kSapaNAkA prArambha karatA hai| isake liye yathApravRtta Adi tIna karaNa hote hai| inakA kathana pahale kara hI Aye haiM usI prakAra yahA~ bhI jAnanA cAhiye / kintu itanI vizeSatA hai ki apUrvakaraNake pahale samayamai anudayarUpa mithyAtva aura samyagmithyAtvake dalikokA guNasaMkramake dvArA samyaktvame nikSepa kiyA jAtA hai| tathA apUrvakaraName ina donokA udvalanA sakrama bhI hotA hai| isameM sabase pahale sabase bar3e sthitikhaNDakI udvalanA kI jAtI hai| tadanantara eka eka vizepa kama sthitikhaNDokI udvalanA kI jAtI hai| yaha krama Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 darzanamAhanIyakI kSapaNA apUrvakaraNake antima samaya taka cAlU rahatA hai| isase apUrvakaraNake pahale samayame jitanI sthiti hAtI hai antima samayameM umase sakhyAtaguNa hona arthAt sakhyAtavA bhAga sthiti raha jAtI hai| isake bAda yaha anivRttikaraNameM praveza karatA hai| yahA~ bhI sthitighAta Adi kArya pahaleke sanAna cAlU rahate hai| anivRttikaraNake pahale samayameM darzanatrikakI dezopazamanA, nitti aura nivAcanAkA viccheda ho jAtA hai| anivRttikaraNake pahale samayase lekara hajAro sthitikhaNDoMkA ghAta ho jAne para darzana trikakI sthitisattA asanjIke yogya zepa rahatI hai / isake bAda hajAra pRthakatva pramANa sthiti khaNDokA ghAta ho jAne para cauindriya jIvake yogya sthitisattA zepa rahatI hai| isake bAda ukta pramANa sthitikhaNDoMkA ghAta ho jAne para tIna indriya jIvake yogya sthiti sattA zepa rahatI hai| isake bAda puna ukta pramANa sthitikhaNDokA ghAta ho jAne para do indriya jIvake yogya sthitisattAzepa rahatI hai| isake bAda puna ukta pramANa sthitikhaNDokA ghAta ho jAne para ekendriya jIvake yogya sthitisattA zeSa rahatI hai| isake vADha punarapi ukta pramANa sthitikhaNDoMkA ghAta ho jAne para palyake asakhyAtave bhAgapramANa sthitimattA zepa rahatI hai / tadanandara tInoM prakRtiyokI sthitike eka bhAgako chor3akara zepa bahubhAgakA ghAta karatA hai| tadanantara punarapi eka bhAgako chor3akara zepa bahu bhAgakA ghAta karatA hai| isa prakAra isa kramase bhI hajAro sthitikhaDI kA ghAta karatA hai, tadanantara mithyAtvakI sthitike asakhyAta bhAgoMkA tathA samyagmithyAtva aura samyaktvake sakhyAta bhAgokA ghAta karatA hai| isa prakAra prabhUta sthitikhaDoke vyatIta ho jAne para mithyAtvake dalika AvalipramANa zepa rahate haiN| tathA samyagmithyAtva aura samyaktvake dalika palyake asakhyAta bhAgapramANa zeSa rahate haiN| tikepi bhI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 saptatikAprakaraNa uparyukta ina sthitikhaDokA ghAta karate samaya mithyAtvasambandhI dalikIkA samyagmithyAtva aura samyakva meM nikSepa kiyA jAtA hai / samyagmithyAtva sambandhI dalikokA samyaktvameM nikSepa kiyA jAtA hai aura samyaktvasambandhI dalikokA apane kama sthitivAle dalikomeM hI nikSepa kiyA jAtA hai| isa prakAra java mithyAtvake eka avalipramANa dalika zeSa rahate hai taba unakA bhI stibukasaMkramake dvArA samyaktvame nikSepa kiyA jAtA hai / tadanantara samyagmithyAtva aura samyaktvake asaMkhyAta bhAgokA ghAta karatA hai aura eka bhAga zepa rahatA hai / tadanantara jo eka bhAga bacatA hai usake asaMkhyAta bhAgokA ghAta karatA hai aura eka bhAga zeSa rahatA hai| isa prakAra isa kramase kitane hI sthitikhaMDoMke vyatIta ho jAne para samyagmithyAtvakI bhI eka avalipramANa aura samyaktvakI ATha varSapramANa sthiti zeSa rahatI hai| isI samaya yaha jIva nizcayanayakI dRSTise darzanamohanIyakA kSapaka mAnA jAtA hai / isake bAda samyaktvake antarmuhUrta pramANa sthitikhaMDakI utkIraNA karatA hai / utkIraNA karate samaya dalikakA udaya samaya se lekara nikSepa karatA hai / udaya samayame sabase thor3e dalikokA nikSepa karatA hai / dUsare samaya meM asaMkhyAtaguNe dalikokA nikSepa karatA hai| tIsare samaya meM asaMkhyAtaguNe dalikoMkA nikSepa karatA hai / isa prakAra yaha krama guNazra NIzIrSa taka cAlU rahatA hai / isake Age antima sthiti prApta hone taka uttarottara kama kama dalikokA nikSepa karatA hai| isa prakAra antarmuhUrta pramANa aneka sthitikhaDokI utkIraNA karake unakA adhastana sthiti me nikSepa karatA hai / isake yaha krama dvicarama sthitikhaNDa ke prApta honetaka cAlU rahatA hai / kintu dvicarama sthitikhaMDa se antima sthitikhaDa saMkhyAtaguNA bar3A hotA hai / Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanamohanIyakI kSapaNA 363 java yaha jIva samyaktvake antima sthitikhaMDakI utkIraNA kara cukatA hai taba use kRtakaraNa kahate haiM / isa kRtakaraNake kAla meM yadi koI jIva maratA hai to vaha cAro gatiyoMmeMse parabhavasambandhI ke anusAra kisI bhI gatimeM utpanna hotA hai / isa samaya yaha zukla lezyAko chor3akara anya lezyAko bhI prApta hotA hai / isa prakAra darzanamohanIyakI kSamaraNAkA prArambha manuSya hI karatA hai kintu usakI samApti cAro gatiyome hotI hai / kahA bhI hai'paTTavago u maNUso niTTavago causu vi gaIsu // ' arthAt- 'darzanamohanIyakI kSapaNAkA prArambha manuSya hI karatA hai kintu usakI samApti cAro gatiyo meM hotI hai / ' yadi baddhAyu jIva kSapaka zikA prArambha karatA hai to anantAnuvandhI catuSkakA kSaya ho jAneke pazcAt usakA maraNa honA bhI sambhava hai / usa avasthA meM mithyAtvakA udaya ho jAnese yaha jIva puna anantAnubandhIkA bandha aura sakramadvArA maMcaya karatA hai kyoMki mithyAtvake udayameM anantAnubandhIkA sattva niyamase pAyA jAtA hai / kintu jisane mithyAtvakA kSaya kara diyA hai vaha puna anantAnubandhI catuSkakA sacaya nahIM karatA / sAta prakRtiyokA kSaya ho jAne para jisake pariNAma nahIM badale haiM vaha marakara niyamase devome utpanna hotA hai kintu jisake pariNAma badala jAte haiM vaha pariNAmAnusAra anya gati meM bhI utpanna hotA hai / vaddhAyu hone para bhI yadi koI jIva usa samaya maraNa nahIM karatA to sAta prakRtiyokA kSaya hone para vaha vahIM Thahara jAtA hai cAritramohanIyake kSayakA yatna nahIM karatA / jo vadvAyu jIva sAta prakRtiyokA kSaya karake deva yA nArakI hotA hai vaha niyamase tIsarI paryAyame mokSako prApta hotA hai aura jo manuSya yA tiryaca hotA hai vaha asakhyAta varSakI Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 saptatikAprakaraNa AyuvAle manuSyoM aura tiryacoMmeM hI utpanna hotA hai isaliye vaha niyamase cauthe bhavame hI mokSako prApta hotA hai / ava yadi zraddhAyu jIva kSapakazreNikA Arambha karatA hai to vaha sAta prakRtiyokA kSaya ho jAne para cAritramohanIya karmake kSaya karanekA yatna karatA hai cUMki cAritramohanIyakI kSapaNA karanevAlA manuSya zraddhA hI hotA hai isaliye isake narakAya devAyu aura tiryaMcAyukA sattva to svabhAvata hI nahIM pAyA jAtA hai / tathA cAra anantAnuvandhI aura tIna darzanamAhanIyakA kSaya pUrvokta kramase ho jAtA hai ata caritramohanIyakI kSapaNA karanevAle jIvake ukta isa prakRtiyoMkA sattva niyamase nahIM hotA yaha siddha huaa| jo jIva caritramohanIyakI kSapaNA karatA hai usake bhI yathApravRtta Adi tIna karaNa hote haiM / yahA~ yathApravRttakaraNa sAtaveM guNasthAna meM hotA hai / aura AThave guNasthAnakI pUrvakaraNa aura nau guNasthAnakI zranivRttikaraNa saMjJA hai / ina tInoM karaNIkA khulAsA pahale kara Aye haiM isaliye yahA~ nahIM kiyA jAtA hai / yahA~ pUrNa karAmeM yaha jIva sthitighAta Adike dvArA apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa kapAyakI ATha prakR tiyokA isa prakAra kSaya karatA hai jisase nauveM guNamthAnake pahale samaya meM unakI sthiti palyake asaMkhyAtatre bhAgapramANa zeSa rahatI hai| tathA anivRttikaraNa ke saMkhyAta vahubhAgoke bIta jAne para styAnarddhintrika, narakagati, narakAnupUrvI tiryaMcagati, tiryaMcAnupUrvI. ekendriya jAni, dvIndriyajAti, tInendriyajAti, cAra indriyajAti, sthAvara, zrAtapa, udyota, sUkSma aura sAdhAraNa ina solaha prakRtiyokI sthiti kI ulanA saMkramake dvArA udUlanA hone para vaha palyake asakhyAtI bhAgamAtraM zeSa raha jAtI hai / tadanantara guNasaMkramake dvArA unakA prati samaya vadhyamAna prakRtiyoMmeM prakSepa karake unheM 1 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritramohanIyako kSapaNA 365 pUrI tarahame nINa kara diyA jAtA hai / yadyapi apratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAnAvaraNa kapAyakI ATha prakRtiyoMke jayakA prArambha pahale hI kara diyA jAtA hai to bhI inakA kSaya honake pahale madhyameM hI ukta styAnaci Adi mohala prakRtiyokA kSaya ho jAtA hai aura inake kSaya hone ke pazcAt antamuhartame ukta ATha kapAyokA jaya hotA hai| kintu isa vipayameM kinhIM AcAryo kA sA bho mata hai ki yadyapi solaha kapAyoke kSayakA prArambha pahale kara diyA jAtA hai to bhI ATha kapAyokA kSaya ho jAne para hI ukta solaha prakRtiyokA kSaya hotA hai| isake pazcAt naunokapAya aura cAra sajvalana ina teraha prakRtiyoMkA antarakaraNa karatA hai| antarakaraNa karaneke vAda napusakavedake uparitana nthitigata dalikokA udghalanA vidhise kSaya karatA hai| aura isa prakAra antarmuharta meM usakI palyake asakhyAtaveM bhAgapramANa sthiti zepa raha jAtI hai / tatpazcAt isake dalikokA guNasakramake dvArA ba~dhanevAlI anya prakRtiyome nikSepa karatA hai| isa prakAra antarmuhUrtameM isakA samUla nAza ho jAtA hai| yahA~ itanA vizepa jAnanA cAhiye ki jo jIva napusakavedake udayake sAtha ApakazreNi para car3hatA hai vaha usake adhastana dalakokA vedana karate hue kSaya karatA hai| isa prakAra napusakavedakA kSaya ho jAne para antamuhUrtameM isI kamase strIvedakA kSaya kiyA jAtA hai| tadanantara chaha nokapAyoke kSayakA eka sAtha prArambha kiyA jAtA hai| chaha nokapAyoMke nayakA prArambha kara leneke pazcAt inakA sakramaNa purupavedameM na hokara saMjvalana krodha hotA hai aura isa prakAra inakA kSaya kara diyA jAtA hai| jisa samaya chaha nokaSAyokA kSaya hotA hai usI samaya purupavedake bandha, udaya aura udIraNAkI vyucchitti hotI hai tathA eka samaya kama do AvalipramANa samaya Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa prabaddhako chor3akara purupavedake zepa dalikoMkA kSaya ho jAtA hai| yahA~ puruSavedake udaya aura udIraNAkI vyucchitti ho cukI hai isaliye yaha apagataveDhI ho jAtA hai| kintu yaha kathana jo jIva purupavedake udayase kSapakozi para ArohaNa karatA hai usakI apanA jAnanA caahiye| kintu jo jIva napumakavedake udayase napakaraNa para car3hatA hai vaha strIveda aura napuMsakavedakA eka mAtha kSaya karatA hai / tathA isake jisa samaya strIveda aura napuMkavedakA kSaya hotA hai usI samaya purupavedakI bandhavyucchitti hotI hai| aura isake bAda vaha apagatavenI hokara purupaveda aura chaha nokapAyAMkA eka sAtha kSaya karatA hai| aba yadi koI jIva khovedake udayame napakanINi para car3hatA hai to vaha napuMsaka vedakA kSaya ho jAneke pazcAt trIvedakA kSaya karatA hai| kintu isake bhI bIvedake naya honeke samaya hI puruSavedakI andhanyucchitti hotI hai / aura isake bAda apagatavedI hokara purupaveda aura chaha nokrapAyokA eka sAtha taya karatA hai| aba eka aisA jIva hai jo purupavedake udayase kSapakaraNa para car3hakara krodha kapAyakA vedana kara rahA hai to usake purupavedakI udayanyucchittike pazcAt krodhakAla tIna bhAgoMmeM baeNTa jAtA haiazvarNa karaNakAla, kiTTIkaraNakAla aura kiTTIvedanakAla / ghor3aka kAnako azvakaraNa kahate haiN| yaha mUlameM bar3A aura aparakI aura kramasa ghaTatA huA hotA hai| isI prakAra jisa karaNameM krobase lekara lobha taka cAroM saMjvalanoMkA anubhAga uttarottara anantaguNAhIna ho jAtA hai usa karaNakI azvakarNakaraNa sanA hai| anyatra imake AdolakaraNa aura udvartanApavartanakaraNa ye do nAma aura milate haiN| kiTTIkA artha kaza karanA hai ata. jisa karaNameM pUrva spardhakoM aura apUrva spardhakaoNmeMse dalikoMko le lekara unake Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritramohanIyakI kSapaNA anubhAgako anantaguNAhIna karake antarAlase sthApita kiyA jAtA hai usakI kiTTIkaraNa saMjJA hai| aura ina kiTTiyoMke vedana karaneko kiTTIvedana kahate haiN| inameMse jaba yaha jIva azvakarNakaraNake kAlameM vidyamAna rahatA hai taba cAro sajvalanokI antara karaNase UparakI sthitimeM prati samaya ananta apUrva spardhaka karatA hai| tathA eka samaya kama do prAvalikA pramANa kAlameM baddha puruSavedake dalikoko itane hI kAlameM krodhasajvalaname sakramaNa kara naSTa karatA hai| yahA~ pahale guNasakrama hotA hai aura antima samayameM sarvasakrama hotA hai| azvakarNakaraNakAlake samApta ho jAne para kiTTIkaraNakAlame praveza karatA hai| yadyapi kiTTiyA~ ananta haiM para sthUlarUpase ve vAraha hotI haiN| jo pratyeka kaSAyame tIna tIna prApta hotI haiN| kintu jo jIva mAnake udayase ApakazreNipara car3hatA hai vaha udvalanAvidhise krodhakA kSaya karake zeSa tIna kaSAyoMkI nau kiTTI karatA hai| yadi mAyAke udayase kSapakazreNi para car3hatA hai to krodha aura mAnakA udvalanAvidhise kSaya karake zepa do kaSAyoMkI chaha kiTTiyA~ karatA hai| aura yadi lobhake udayase jIva kSapakazreNi para car3hatA hai to udvalanAvidhise krodhAdika tInakA kSaya karake lobhakI tIna kiTTI karatA hai| isa prakAra kiTTI karaNake kAlake samApta ho jAne para krodhake udayase kSapakaNi para car3hA huA jIva krodhakI prathama kiTTIkI dvitIya sthitime sthita dalikakA apakarSaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka samaya adhika eka pAvalikA pramANa kAlake zeSa rahane taka usakA vedana karatA hai| tatpazcAt dUsarI kiTTIkI dUsarI sthitimeM sthita dalikakA apakarSaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka samaya adhika eka AvalikA pramANa kAlake zepa rahane taka usakA vedana karatA hai| tatpazcAt tIsarI kiTTI Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 saptatikAprakaraNa kI dUsarI sthitime sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka samaya adhika eka AvalikA pramANakAlake zepa rahane taka usakA vedana karatA hai / tathA ina tInoM kiTTiyoMke vedanakAlake samaya uparitana sthitigata dalikakA guNasaMkramake dvArA prati samaya sajvalanamAnameM nikSepa karatA hai| tathA jaba tIsarI kiTTIke vedanakA antima samaya prApta hotA hai taba saMjvalana krodhake bandha, udaya aura udIraNAkI eka sAtha vyucchitti ho jAtI hai| isa samaya isake eka samaya kama do AvalikA pramANa kAlake dvArA ba~dhe hue dalikoMko chor3akara zeSakA abhAva ho jAtA hai| tatpazcAt mAnakI prathama kiTTIkI dUsarI sthitimeM sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka antarmuhUrta kAlataka usakA vedana karatA hai| tathA mAnakI prathama kiTTIke vedanakAlake bhItara hI eka samaya' kama do AvalikA pramANa kAlake dvArA krodhasaMjvalanake bandhakA saMkramaNa bhI karatA hai / yahA~ do samaya kama do AvalikA kAlataka guNasaMkrama hotA hai aura antima samayame sarva saMkrama hotA hai| isa prakAra mAnakI prathama kiTTIkA eka samaya adhika eka AvalikA zepa rahane taka vedanA karatA hai aura tatpazcAt mAnakI dUsarI kiTTIkI dUsarI sthitimeM sthita dalikakA apakarSaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka samaya adhika eka AvalikA kAlake zepa rahane taka usakA vedana karatA hai| tatpazcAt tIsarI. kiTTIkI dUsarI sthitime sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka samaya adhika eka AvalikA kAlake zeSa rahanetaka usakA vedana karatA hai| isI samaya mAnake bandha udaya aura udIraNAkI vyucchitti ho jAtI hai tathA sattAmeM kevala eka samaya kama do AvalikAke dvArA ba~dhe hue dalika' zeSa rahate Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 cAritramohanIyakI kSapaNA haiM zeSakA abhAva ho jAtA hai| tatpazcAt mAyAkI prathama kiTTI kI dUsarI sthitime sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka antarmuhUrta kAlataka usakA vedana karatA hai| tathA mAnake vandhAdizke vicchinna ho jAne para usake dalikakA eka samaya kama do zrAvalikAkAlameM guNasakramake dvArA mAyAmeM nikSepa karatA hai| mAyAkI prathama kiTTIkA eka samaya adhika eka AvalikA zepa rahane taka vedana karatA hai tatpazcAt mAyAkI dUsarI kiTTIkI dUsarI sthitime sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura usakA eka samaya adhika eka AvalikA pramANa kAlake zepa rahanetaka vedana karatA hai / tatpazcAt mAyAkI tIsarI kiTTIkI dUsarI sthitime sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura usakA eka samaya adhika eka AvalikA kAlake zepa rahane taka vedana karatA hai| isI samaya mAyAke vandha, udaya aura udIraNAkI eka sAtha vyucchitti ho jAtI hai tathA sattAmeM kevala eka samaya kama do zrAvalikAke dvArA ba~dhe hue dalika zeSa rahate haiM zeSakA abhAva ho jAtA hai| tatpazcAt lobhakI prathama kiTTIkI dUsarI sthitimeM sthita dalikakA apakarSaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka antarmuhUrta kAlataka usakA vedana karatA hai| tathA mAyAke vandhAdikake vicchinna ho jAne para usake navIna baMdhe hue dalikakA eka samaya kama do AvalikA kAlameM guNasakramake dvArA lobhame nikSepa karatA hai| tathA mAyAkI prathama kiTTIkA eka samaya adhika eka zrAvalikA kAlake zeSa rahane taka hI vedana karatA hai| tatpazcAt lobhakI dUsarI kiTTIkI dUsarI sthitimeM sthita dalikakA apakarpaNa karake prathama sthiti karatA hai aura eka samaya adhika eka AvalikA kAlake zeSa rahane taka usakA vedana Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 saptatikAprakaraNa karatA hai| jaba yaha jIva dUsarI kiTTIkA vedana karatA hai taba tIsarI kiTTIke dalikakI sUkSma kiTTI karatA hai yaha kriyA bhI dUsarI kiTTIke vedanakAlake samAna eka samaya adhika eka AvalikA kAlake zepa rahane taka cAlU rahatI hai| jisa samaya sUkSma kiTTI karanekA kArya samApta hotA hai usI samaya sajvalana lobhakA bandhaviccheda, bAdara kapAyake udaya aura udIraNAkA viccheda tathA anivRtti bAdara samparAya guNasthAnake kAlakA viccheda hotA hai| tadanantara sUkSma kiTTIkI dUsarI sthitime sthita dalikakA apakarSaNa karake prathama sthiti karatA hai aura usakA vedana karatA hai| isI samayase yaha jIva sUkSma samparAya kahA jAtA hai / sUkSmasamparAya guNasthAnake kAla meM eka bhAgake zeSa rahane taka yaha jIva eka samaya kama do AvalikAke dvArA ba~dhe hue sUkSma kiTTI gata dalikakA sthiti ghAtAdikake dvArA pratyeka samayameM kSaya bhI karatA hai| tadanantara jo eka bhAga zeSa bacA hai usameM sarvApavartanAke dvArA saMjvalana lobhakA apavartana karake use sUkSmasamparAyake kAlake barAvara karatA hai| yaha sUkSma samparAyakA kAla bhI antarmuhUrta hI hai| yahA~se Age saMjvalana lobhake sthitighAta Adi kArya honA banda ho jAte hai, kintu zeSa karmoMke sthitighAta Adi kArya barAbara hote rahate haiN| sarvApavartanAke dvArA apavartita kI gaI isa sthitikA udaya aura udIraNAke dvArA eka samaya adhika eka AvalikA kAlake : zeSa rahane taka vedana karatA hai| tatpazcAt udIraNAkA viccheda ho jAtA hai aura sUkSma samparAyake antima samaya taka sUkSma lobhakA kevala udaya hI rahatA hai| sUkSmasamparAyake antima samayameM jJAnAvaraNakI pA~ca, darzanAvaraNakI cAra, yazaHkIrti, uccagotra aura antarAyakI pA~ca ina solaha prakRtiyokA bandha Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritramohanIyakI kSapaNA 371 viccheda tathA mohanIyakA udaya aura sattAviccheda ho * jAtA hai| ___aba pUrvokta arthakA sakalana karanake liye AgekI gAyA kahate haiM purisaM kohe kohaM mANe mANaM ca chuhai mAyAe / mAyaM ca chuhaha lohe lohaM suhumaM pi to haNai // 64 // artha-purupaveTakA krodha, krodhakA mAname, mAnakA mAyAmeM mora mAyAkA lobhameM sakramaNa karatA hai| tathA sUkSma lobhakA svodayase ghAta karatA hai| vizaMpArtha -purupavedakI vandhAdikakI vyucchitti ho jAne para unakA guNa sakramaNake dvArA sajya jana krAdhameM makramaNa karatA hai / sajvalana krAdhake bandhAdikako vyucchitti hA jAne para usakA sajvalana mAnameM sakramaNa karatA hai / sacalana mAnake bandhAdikakI vyucchitti ho jAne para usakA sajvalana mAyAma maMkramaNa karatA hai| sajjalana mAyAke bhI bandhAdika kI vyucchitti ho jAne para unakA sajvalana lobhameM sakramaNa karatA hai| tathA sajvalana lobhake vandhAdikakI vyucchitti ho jAne para mUkSma kiTTIgata lobhakA vinAza karatA hai| lobhakA pUrI tarahase taya ho jAne para tadanantara samayameM kSINakapAya hotA hai| isake kSINakapAyake kAlake bahubhAgake vyatIta honetaka zepa karmoke sthitighAta Adi kArya pahaleke samAna cAlU rahate haiN| kintu kSANakapAyake kAlakA jaba eka bhAga zeSa raha jAtA hai taba (1) 'koha ca chuhai mANe mANa mAyAe NiyamA chuhaha / mAya ca chuhara lohe paDilomo saMkayo tyi / / ' ka. pA. (kSapaNAdhikAra ) Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 saptatikAprakaraNa jJAnAvaraNakI pA~ca, darzanAvaraNakI cAra, antarAyakI pA~ca aura nidrAdvika ina solaha prakRtiyo kI sthitikA sarvApavartanAke dvArA apavartana karake use kSINa kaSAyake zeSa rahe hue kAlake barAvara karatA hai / kevala nidrAdvikakI sthitiko svarUpakI apekSA eka samaya kama rahatA hai / sAmAnya karmakI apekSA to inakI sthiti zeSa karmoM ke samAna hI rahatI hai| kSINakapAyake sampUrNa kAla kI apekSA yaha kAla yadyapi usakA eka bhAga hai to bhI usakA pramANa antarmuhUrta hotA hai / inakI sthiti kSINakapAyake kAlake barAvara hote hI inameM sthitighAta Adi kArya nahIM hote kintu zepa karmoM ke hote haiM / nidrAdvikake vinA uparyukta zepa caudaha prakRtiyoM kA eka samaya adhika eka zrAvali kAlake zepa rahane taka udaya aura ' udIraNA donoM hote haiM / tadanantara eka Avali kAla taka kevala udaya hI hotA hai / kSINaka pAyake upAntya samayameM nindrAdvikakA svarUpa sattAkI apekSA kSaya karatA hai aura antima samaya meM zeSa caudaha prakRtiyokA kSaya karatA hai / isake anantara samayame yaha jIva sayogikevalI hotA hai / vaha lokAlokakA pUrI taraha jJAtA draSTA hotA hai / jagame aisA koI padArtha nahIM, na huA aura na hogA jise jinadeva nahIM jAnate haiN| arthAt ve sabako jAnate aura dekhate haiM / isa prakAra sayogikevalI jaghanyase antarmuhUrta taka aura utkRse kucha kama pUrvakoTi kAla taka vihAra karate haiM / yadi unake vedI Adi tIna karmoM kI sthiti Ayukarma kI sthiti se adhika hotI hai to unakI sthiti Ayurma ke varAvara karane ke liye antameM ve samuddhAta karate haiM aura yadi zeSa tIna karmoMkI sthiti Ayukarma ke barAbara hotI hai to ve samuddhAta nahIM karate / mUla zarIrako na chor3akara AtmapradezoMkA zarIra se bAhara nikalanA samuddhAta kahalAtA hai| isake Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ musaddhAtoMkA nirdeza 373 sAta bheda haiM-vedanA samudghAta. kapAyasamudghAta, mAraNAntikasamudghAta, taijasasamudghAta, vaikriyasamudghAta, AhArakasamudghAta aura kevalisamudghAta / tIvra vedanAke kAraNa jo samudghAta hotA hai use vedanAsamuddhAta kahate haiN| krodhAdikake nimittase jo samuddhAta hotA hai use kaSAyasamuddhAta kahate haiM / maraNake pahale usa nimittase jo samudghAta hotA hai use mAraNAntika samudghAta kahate haiN| jIvo anugraha yA vinAza karane meM samartha taijasa zarIrako racanAke liye jo samudghAta hotA hai use taijasasamudghAta kahate haiN| vaikriyazarIrake nimittase jo samudghAta hotA hai use vaikriyasamudghAta kahate haiN| AhArakazarIrake nimittase jo samudghAta hotA hai use AhArakamamudghAta kahate haiN| tathA vedanIya Adi tIna aghAtikarmoM kI sthiti Ayukarmake varAvara karaneke liye kevalI jina jo samudghAta karate haiM use kevalisamudghAta kahate haiN| isameM ATha samaya lagate haiN| pahale samayameM apane zarIrakA jitanA vAhulya hai tatpramANa zrAtmapradezoMko Upara aura nIce lokake antaparyanta racate haiM ise daNDasamudghAta kahate haiN| dUsare samayameM pUrva aura pazcima yA dakSiNa aura uttara dizAmeM kapATarUpase Atmapradezoko phailAte haiN| tosare samayameM unakA manthAna samudghAta karate hai| cauthe samayameM lokame jo avakAza zeSa rahatA hai use bhara dete haiM / pA~caveM samayameM sakoca karate haiM / chaThe samayameM manthAnakA sakoca karate haiN| sAtaveM samayameM puna. kapATa "avasthAko prApta hote haiM aura AThaveM samayameM svazarIrastha ho jAte haiN| jo kevalI samudghAtako prApta hote haiM ve samudghAtake pazcAt aura jo samudghAtako nahIM prApta hote ve yoganirodhake yogya kAlake zepa rahane para yoganirodhakA prArambha karate haiN| isameM sabase pahale vAdara kAyayogake dvArA vAdara manoyogako rokate haiN| Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 saptatikAprakaraNa tatpazcAt bAdara vacanayogako rokate haiN| isake bAda sUkSma kAyayogake dvArA bAdara kAyayogako rokate haiN| tatpazcAt sUkSma manoyogako rokte hai| tatpazcAt sUkSma vacanayogako rokate haiN| tatpazcAt sUkSma kAyayogako rokate hue sUkSma kriyA pratipAta dhyAnako prApta hote haiN| isa dhyAnakI sAmarthyase Atmapradeza saMkucita hokara nizchidra ho jAte hai| isa dhyAname sthitighAta Adike dvArA sayogI avasthAke antima samaya taka Ayukarmake sivA bhavakA upakAra karanevAle zepa saba kA~kA apavartana karate hai jisase sayogikevalIke antima samayameM sava karmoMkI sthiti ayogikevalI guNasthAnake kAlake barAvara ho jAtI hai| yahA~ itanI vizepatA hai ki jina karmoMkA ayogikevalIke udaya nahIM hotA unakI sthiti svarUpakI apekSA eka samaya kama ho jAtI hai kintu karma sAmAnyakI apekSA unakI bhI sthiti ayogikevalI guNasthAnake kAlake barAvara rahatI hai| sayogikevalI guNasthAnake antima samayameM koI eka vedanIya, audArikazarIra, taijasazarIra, kAmaNa zarIra, chaha sasthAna, pahalA saMhanana, audArika AMgopAMga, varNAdi cAra, agurulaghu, upaghAta, paraghAta ucchAsa, zubha azubhavihAyogati, pratyeka, sthira asthira, zubha, azubha, susvara, duHsvara aura nirmANa ina tIsa prakRtiyoke udaya aura udIraNAkA viccheda karake usake anantara samayame ve ayogikevalI ho jAte haiN| ayogikevalI guNasthAnakA kAla antarmuhUrta hai| isa avasthAmeM ve bhavakA upakAra karanevAle karmoMkA kSaya karaneke liye vyuparatakriyApratipAti dhyAnako karate haiN| vahA~ sthiti ghAta Adi kArya nahIM hote| kintu jina karmoMkA udaya hotA hai unako to apanI sthiti pUrI honese anubhava karake naSTa kara dete haiN| tathA jina prakRtiyokA udaya nahIM hotA unakA stibuka saMkrama Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ayogikevalIke kArya 375 ke dvArA pratisamaya vedyamAna prakRtiyomeM saMkrama karate hue ayogikevalI guNasthAnake upAntya samaya taka vedyamAna prakRtirUpase vedana karate haiN| aba ayogikevalIke upAntya samayameM kina prakRtiyokA kSaya hotA hai ise agalI gAthAdvArA batalAte hai devagaisahagayAo ducaramasamayabhaviyammi khIyaMti savivAgeyaranAmA nIyAgoyaM pi tattheva // 6 // artha-ayogI avasthAke upAntya samayame devagatike sAtha ba~dhanevAlI prakRtiyokA kSaya hotA hai| tathA vahIM para jinakA ayogI avasthAmeM udaya nahIM hai unakA tathA nIcagotra aura kisI eka vedanIyakA bhI kSaya hotA hai| vizeSArtha-jaisA ki pahale vatalA Aye haiM ki ayogI avasthAme jina prakRtiyokA udaya nahIM hotA unakI sthiti ayogikevalI guNasthAnake kAlase eka samaya kama hotI hai aura isaliye unakA upAntya samayame caya ho jAtA hai| kintu ve prakRtiyA kaunakauna haiM imakA vicAra vahA~ na karake prakRta gAthAme kiyA gayA hai| yahA~ banalAyA hai ki jina prakRtiyokA devatike sAtha bandha hotA hai unakI, nAmakI jina prakRtiyokA ayogI avasthAmeM udaya nahIM hotA unakI tathA nIcagotra aura kisI eka vedanIyakI ayogikevalI guNasthAnake upAntya samayameM sattvavyucchitti ho jAtI hai| devagatike sAtha baMdhanevAlI prakRtiyA~ dasa haiM jo nimnaprakAra haiM-devagati, devAnupUrvI vaikriyazarIra, vaikriyavandhana, vaikriyasaghAta. vaikriya gopAga, AhAraka zarIra AhArakabandhana, AhArakasaMghAta, AhArakAgopAga | gAthAmeM nAmakarmakI, Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 saptatikAprakaraNa jina prakRtiyoMkA anudayalpase saMketa kiyA hai ve paMtAlIsa haiN| yathA-audArika zarIra, audArikavandhana, audArikasaMghAta, tejasagarIra. tejasavandhana tejasasaMghAta, kArmaNa zarIra, kArmaNabandhana, kArmaNasaMghAta, chaha saMsthAna, chaha saMhanana, audArika prAMgopAMga varNa, rasa, gandha, sparza, manuSyAnupUrvI, paraghAta, upaghAta, agunalaghu. prazasta va aprazasta vihAyogavi,pratyaka, aparyApta, uccAsa, thira. anthira zubha azubha, susvara, dusvara, durbhaga, anAya, ayaza. kIrti aura nirmANa | inake atirikta nIcagotra aura koI eka vedanIya ye do prakRtiyAM aura haiN| isa prakAra kula sattAvana prakRtiyA~ hai jinakA ayogI avasthAke upAntya samayameM nya ho jAtA hai| yahA~ varNAdika cArake avAntara bheda nahIM ginAye isaliye sattAvana prakRtiyA~ kahI hai| aba yadi inameM varNAdika cArake sthAnameM unake avAntara bheda sammilita kara diye jAMca to upAntya samayameM taya honevAlI prakRtiyoM kI saMkhyA tihattara ho jAtI hai| yadyapi gAthAmeM kisI eka vedanIyakA nAmollekha nahIM kiyA hai phira bhI gAthAmeM jo 'api' zabda AyA hai usake valase umakA grahaNa ho jAtA hai| aba ayogikaMvalI guNatyAnameM kina prakRviyoMcA udaya hotA hai yaha batalAneke liye agalI gAthA kahate haiM___ annayaraveyaNIyaM maNuyAuya uccagoya nava nAme / ei ajogijiNo unosa jahanna ekkAraM // 66 // __ artha-ayogI jina skRSTa se kisI eka vedanIya, manughyAyu, uccagotra aura nAmakarmakI no prakRtiyAM isa prakAra ina bAraha prakRtiyoMkA vaMdana karate haiN| tathA inameMne tIrthakara prakRtike krama ho jAne para jayalarUpasaM gyAraha prakRtiyoMkA vedana karate haiN| Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayogakevalI kArya 37 vizeSArtha - yaha niyama hai ki sayogikevalI guNasthAnake antima samayame kisI eka vedanIyakI udaya vyucchitti ho jAtI hai | yadi sAtAkI udayavyucchitti ho jAtI hai to ayogI avasthAmeM asAtAkA udaya rahatA hai aura yadi asAtAkI udayavyacchitti ho jAtI hai to AyogI avasthAme sAtAkA udaya rahatA hai isI bAta ko dhyAna meM rakhakara gAthAmeM 'anyatara vedanIya' kahA hai / dUsare gAthAmeM utkRSTarUpase bAraha aura jaghanya rUpase gyAraha prakRtiyoke udaya batalAnekA kAraNa yaha hai ki saba jIvoMke tIrthakara prakRtikA udaya nahIM hotA / jinhone tIrthaMkara prakRtikA bandha kiyA hotA hai unhIMke usakA udaya hotA hai anyake nahIM, ata' ayogI avasthA meM adhika se adhika vAraha aura kamase kama gyAraha prakRtiyokA udaya bana jAtA hai / bAraha prakRtiyo kA nAmollekha gAthAmeM kiyA hI hai / ava agalI gAthA dvArA ayogI avasthAmeM udaya yogya nAmakarmakI nau prakRtiyA batalAte haiM maNuyagaha jAi tasa vAyaraM ca pajatasubhagamAija / jasakittI titthayaraM nAmassa havaMti nava eyA // 67 // Rrtha manuSyagati, pacendriyajAti trasa, bAdara, paryApta, subhaga, Adeya, yazaH kIrti aura tIrthakara ye nAmakarmakI nau prakRtiyA haiM jinakA prayogI avasthA meM udaya hotA hai / manuSyAnupUrvIkI sattA upAntya samayataka hotI hai yA antima samaya taka Age agalI gAthA dvArA isI matabhedakA nirdeza karate haiMtaccApuvvisahiyA terasa bhavasiddhiyassa carimammi / saMtaM sagamukosaM jahannayaM bArasa havaMti // 68 // - Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 saptatikAprakaraNa artha -- tadbhava mokSagAmI jIvake antima samayame utkRSTarUpase manuSyAnupUrvI sahita teraha prakRtiyokI aura jaghanyarUpase bAraha prakRtiyo kI sattA hotI hai / vizepArthaM - pahale yaha batalA Aye haiM ki jina prakRtiyoMkA ayogI avasthAmeM udaya nahIM hotA unakI sattvavyucchitti upAntya samaya meM ho jAtI hai / manuSyAnupUrvIkA udaya prathama, dUsare aura cauthe guNasthAnameM hI hotA hai ataH siddhaH huA ki isakA udaya yogI avasthAmeM nahIM ho sakatA aura isaliye pUrvokta niyama ke anusAra isakI sattva vyucchitti ayogI ava sthAke upAntya samayame vatalAI hai / kintu anya AcAryoM kA mata hai ki manuSyAnupUrvIkI sattvavyucchitti prayogI avasthAke antima samaya meM hotI hai / uparyukta gAthAme isI matabhedakA nirdeza kiyA gayA hai| pUrvokta kathanakA sAra yaha hai ki saptatikA prakaraNake kartAke matAnusAra manuSyAnupUrvIkA upAntya samayameM kSaya ho jAtA hai isaliye antima samayameM udyAgata vAraha yA gyAraha prakRtiyokA ho sattva pAyA jAtA hai / tathA kucha anya AcAryoMke matAnusAra antima samayameM manuSyAnupUrvIkA sattva aura rahatA hai ' antima samayame teraha yA bAraha prakRtiyokA sattva pAyA jAtA hai / anya AcArya manuSyAnupUrvIkA sattva antima samayameM kyo mAnate haiM, Age agalI gAMthA dvArA isI bAtakA ullekha karate haiM - Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matabhedakA ullekha Bioc maga sahagayA bhavakhitta vivAgajIvavAga ci / defNayannayaruvaM ca carimabhaviyassa khIyaMti // 69 // artha- manuSyagati ke sAtha udayako prApta honevAlIM bhavavipAkI, kSetravipAkI aura jIvavipAkI prakRtiyA~ tathA koI eka vedanIya aura uccagotra kula milA kara ye teraha prakRtiyA~ tadbhava mokSagAmI jIvake antima samayameM kSayako prApta hotI haiN| vizeSArtha- - isa gAthA meM batalAyA hai| manuSyatake sAtha udayako prApta honevAlI bhavavipAkI, kSetravipAkI aura jIvavipAkI tathA koI eka vedanIya aura uccagotra ina prakRtiyo kA prayogakevalI guNasthAnake antima samayame kSaya hotA hai / jo prakRtiyoM narakAdi bhavakI pradhAnatAse apanA phala detI hai ve bhavavipAkI kahI jAtI haiN| jaise cAro Ayu / jo prakRtiyA~ kSetrakI pradhAnanAse apanA phala detI haiM ve kSetravipAkI kahalAtI haiN| jaise cAroM AnupUrvI / jo prakRtiyA~ apanA phala jIvame detI haiM unheM jIvavipAkI prakRtiyA~ kahate hai| jaise pA~ca jJAnAvaraNa Adi / prakRtame bhavavipAkI manuSyAyu hai / kSetravipAkI manuSyAnupUrvI hai| jIvavipAkI pUrvokta nAmakarmakI nau prakRtiyoM haiN| tathA inake atirikta koI eka vedanIya aura uccagotra ye do prakRtiyA~ aura haiN| ( 1 ) gommaTasAra karmakANDameM eka isI matakA ullekha hai ki manuSyAnupUrvI kI caudahaveM guNasthAnake antima samayameM sasvavyucchitti hotI hai / yathA 'udayagavAra NarANU terasa carimamhi vocchiNNA // 240 // kintu dhavalA prathama pustakameM saptatikA ke samAna donoM hI matoMkA ullekha kiyA hai| dekho dhavalA prathama pu0 pR0 294 / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. bikaar'y isa prakAra ye kala teraha kRtiyA~ haiM jinakA jaya bhavattihika jIva ke antima samayameM hotA hai| pUrvokta sthAnamA sAra yaha hai ki manuSyAnupUrvIcA jaba bhI udaya hotA hai to vaha manuSyagati ke sAtha hI hotA hai ataH usakA jaya bhI manuSyagatike sAtha hI hotA hai| isa vyavanyAke anusAra bhavasiddhiko antima samayameM teraha yA tIrthakara Rnike vinA bAraha kA naya hotA hai| kintu anya AcAryoMccA nata hai ki manuzyAnupUrvIcA ayogI avasthA meM udaya nahIM hotA ata: usakA agaMgI svasthAke Annya samayameM hI nya ho jAtA hai| nI prakRtiyA~ ujayavAlI hotI haiM unakA ntibuka maMkana nahIM hotA ataeva unake dalika nvanvarUpase apane apane udayake antima samayameM digaI dete haiM aura isaliye unakA antima samayameM juttAviccheda hotA hai yaha bAta to yukta hai, parantu cAroM anupUrvI kSetra vipAnI prakRtiyA~ haiM unakA lakSya kevala apAntarAla gAna meM hI hotA hai isaliye bhavasya jIvake unakA ucya sanbhava nahIM aura isaliye manuSyAnupUrvIca ayonA avanyA antima namayane sattAviccheda na hokara hicarana mamagna hI unakA sanAviccheda ho jAtA hai| pahale dvitrarana sanayaneM jo macAvana ratiyAMkA sacavicchena aura antima samayameM jo vAha yA tArtha prakRtika binA gyAraha prakRtiyoMkA cariccheda batalAyA hai vaha isI matake anusAra batalAyA hai| isa bAra agagI vasyAle antimasamayameM kocA namUla nAza ho jAnece pazcAt kyA hotA hai isakA agalI nAthA dvArA vicAra karate haiM aha suiyamayalajagasiharamasyanisvamasahAvasiddhisuhaM / anihaNamabAbAI tirayaNasAraM aNuhavaMti // 70 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhasukhakA nirdeza 381 artha-karmokA kSaya hojAneke pazcAt jIva ekAnta zuddha, sampUrNa, jagame jitane sukha haiM una sabameM pradhAna, rogarahita, upamA rahita, svAbhAvika, nAzarahita, vAdhArahita aura ratnatrayake sArabhUta siddhi sukha kA anubhava karate haiN| vizeSArthe isa gAthAme jaba AtmA ATho karmoMkA kSaya ho jAneke pazcAt mukta ho jAtA hai taba use kaise sukhakI prApti hotI hai isakA vicAra kiyA gayA hai| gAthAme siddhi sukhake nau vizepaNa diye haiN| pahalA vizeSaNa zucika hai| malayagiri AcAryane isakA artha ekAnta zuddha kiyA hai| bhAva yaha hai ki sasArI jIvakA sukha rAga dvepa se milA huA rahatA hai| kintu siddha jIvoke rAga dvaSakA sarvathA abhAva ho gayA hai isaliye unake jo sukha hotA hai vaha zuddha AtmAse utpanna hotA hai usameM vAharI vastukA sayoga aura viyoga tathA usameM iSTAniSTa klpanA kAraNa nahIM pddtii| dUsarA vizepaNa sakala hai jisakA artha sampUrNa hotA hai| bAta yaha hai ki samAra avasthAme jIvake karmoMkA sambandha banA rahatA hai isaliye eka to ise AtmIka sukhakI prApti hotI hI nahIM aura kadAcit samyagdarzanAdike nimittase AtmIka sukhakI prApti hotI bhI hai to bhI vyAkulatAkA abhAva na honese vaha kicinmAtrAme hI hotI hai kintu siddha jIvoke saba bAdhaka kAraNa dUra hogaye haiM ata: unheM pUrNa siddhijanya sukha prApta hotA hai| tIsarA vizeSaNa jagazikhara hai| jisakA artha hai jagameM jitane sukha haiM siddha jIvoMkA sukha una sabameM pradhAna hai, vAta yaha hai ki zrAtmAke ananta anujIvI guNome sukha bhI eka guNa hai| aba jaba taka yaha jIva saMsArameM vAsa karatA hai taba taka usakA vaha guNa dhAtita rahatA hai / kadAcit prakaTa bhI hotA hai to svalpamAtrAme prakaTa hotA hai| kintu siddha jIvoMke pratibandhaka kArayoMke Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 saptatikAprakaraNa dUra ho jAnese pUrA sukha guNa prakaTa ho jAtA hai isaliye jagameM jitane bhI prakArake sukha haiM uname siddha jIvokA sukha pradhAnabhUta hai yaha siddha hotA hai| cauthA vizeSaNa rogarahita hai / rogAdi dopo kI utpatti zarIrake nimittase hotI hai| para siddha jIva zarIra rahita hai| unake zarIra prAptikA nimitta kAraNa karma bhI dUra ho gayA hai, ataH siddha jIvokA sukha rogAdi dopose rahita hai yaha siddha hotA hai| pA~cavaoN vizepaNa nirupama AyA hai| bAta yaha hai ki pratyeka guNa dharma dUsare guNadharmose bhinna haiN| usake svarUpa nirNayake liye hama jo kucha bho dRSTAnta dekara zabdo dvArA use mApane kA prayatna karate haiM usa mApane ko upamA kahate haiN| upa arthAt upacArase yA najadIkase jA mApa karane kI prakriyA hai use upamA kahate haiN| bhAva yaha hai ki pratyeka guNadharma aura usakI paryAya dUsare guNadharmose yA usI vivakSita guNadharmakI anya paryAyase bhinna hai ataH thor3I bahuta samAnatAko dekhakara dRSTAnta dvArA usakA parijJAna karAyA jAtA hai isaliye isa prakriyAko upamAmeM liyA jAtA hai| parantu yaha prakriyA unhIM meM ghaTita ho sakatI hai jo indriyagocara hai| siddha parameSThIkA sukha to atIdriya hai isaliye upamA dvArA usakA parijJAna nahIM ho sktaa| use yadi koI bhI upamA dI jA sakatI hai to usIkI dI jA sakatI hai| saMsArame tatsadRza aisA koI padArtha nahIM jisakI use upamA dI jA sake isaliye siddha parameSThIke sukhako anupama kahA hai| chaThA vizepaNa svabhAvabhuta hai| isakA yaha Azaya hai ki jisa prakAra saMsArI sukha komala sparza, susvAdu bhojana, vAyumaNDala ko surabhita karanevAle nAnA prakAra ke puSpa, itra, taila Adi ke gandha, ramaNIya rUpakA avalokana, madhura saMgIta Adike nimittase utpanna hotA hai siddha sukhakI vaha bAta nahIM hai kintu vaha AtmA Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 antima vaktavya kA svabhAva hai| sAtavA~ vizepaNa anidhana hai| isakA yaha bhAva hai ki siddha paryAya kI prApti ho jAneke pazcAt usakA kabhI nAza nahIM hotaa| usake svAbhAvika ananta guNa sadA svabhAvarUpa se sthira rahate haiN| unameM sukha bhI eka guNa hai ata usakA bhI kabhI nAza nahIM hotaa| AThavaoN vizeSaNa avyAvAdha hai| jo anyake nimittase hotA hai yA asthAyI hotA hai usIme vAdhA utpanna hotI hai| parantu siddha jIvokA sukha na to anyake nimitta me hI utpanna hotA hai aura na kucha kAla taka hI TikanevAlA hai| vaha to AtmAkA anarAyI aura sarvadA vyakta rahanevAlA dharma hai isaliye use anyAvAgha kahA hai| AkhirI vizeSaNa niratnasAra hai| Akhira sasArI jIva ratnatraya arthAt samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak caritra kI AsanA kisa liye karatA hai| isIliye hI ki isakI upAsanA dvArA vaha nirAkula avasthAko prApta karanA cAhatA hai| sukhakI abhivyakti nirAkulatAmeM hI hai / yahI sababa hai ki yahA~ sukhako ratnatrayakA sAra batalAyA hai| upamaMdAra gaathaadurhigm-niunn-prmtth-ruhr-bhubhNgditthivaayaa| atthA aNusariyavyA baMdhodayasaMtakammANaM // 71 / / artha-dRSTivAda aGga ati kaSTa se jAnane yogya hai, sUkSma budvigamya hai, yathAvasthita arthakA pratipAdana karane vAlA hai AhnAdakArI hai aura aneka bhedavAlA hai| jo vandha, udaya aura sattArUpa karmAko vizeSarUpase jAnanA cAhate haiM unheM yaha saba isase jAnanA caahiye| vizeSArtha-granthakartA ne yaha dhvanita kiyA hai ki yadyapi hamane yaha maptatikA prakaraNa dRSTivAda aGgake AdhArase likhA hai phira bhI vaha duradhigama hai / saba koI usakA saralatAse adhyayana nahIM kara skte| jinakI buddhi sUkSma hai ve hI usameM praveza pAve Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 saptatikAprakaraNa haiN| mAnA ki usameM yathAvasthita arthakA hI sundaratAse pratipAdana kiyA gayA hai para usake aneka bheda prabheda haiM ata: pUrI taraha usakA mathana karanA kaThina hai / isaliye hamase jitanA vana sakA usake anusAra usakA adhyayana karake yaha grantha nibaddha kiyA hai| jo vizeSa arthake jijJAsu haiM ve usakA adhyayana kareM aura usase bandha, udaya aura sattArUpa karmoM ke bheda prabhedoMko samajha leN| aba apanI laghutAtA ko dikhalAneke liye AcArya agalI gAthA kahate haiM jo jattha apaDipunno attho appAgameNa baddho tti / taM khamiuNa bahusuyA pUreUNaM parikahaMtu // 72 / / artha--cU ki maiM alpa Agama kA nAtA hU~ yA yaha Agama kA saMkSepa hai isaliye maiMne jisa prakaraNameM jitanA aparipUrNa artha nivaddha kiyA hai vaha merA doSa hai ataH bahuzruta jana mere dopako kSamA karake aura usa artha kI pUrti karake kathana kre| vizeSArtha--isa gAthAmeM apanI laghutA prakaTa karate hue AcArya likhate haiM eka to maiM alpajJa hU~ yA yaha grantha AgamakA saMkSepa haiN| isa kAraNase bahuta sambhava hai ki isa granthame maiMne jo viSaya vivecana kI zRGkhalA vA~dhI hai vaha skhalita ho| yadyapi yaha jAna bUjhakara nahIM kiyA gayA hai para aisA honA sambhava hai ataH yaha merA aparAdha hai| kintu jo vahuzruta jana haiM ve mere isa doSako bhUla jAyeM / yadA kadAcit na bhUla sakeM to namA kreN| aura jisa prakaraNameM jo kamI dikhAI de use pUrA kara le| * hindI vyAkhyA sahita saptatikAprakaraNa samApta * Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindIvyAkhyAmahita saptatikAprakaraNake pariziSTa Page #468 -------------------------------------------------------------------------- Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 saptatikA prakaraNa kI gAthAoM kA akArAdi anukrama 156 232 1 262 zravaNattIsechArama agamattagachaccara aha ya bAralaahavihasattachaahasu egavigappo asu pacasu ege annayaraveyaNIyaM maha suiyasayala 156 | ega viyAlekkArasa65 / ega suhamamarAgo aigegamaha egega15, egegamegatIme eso u vadhasAmitta 160 kaha baMdhato yaha MM 376 38. guNaThANagesu asu 131 330 135 iga vigaliMdiya pagale igusaTimappamatto itto cambadhAI iya kammapagai cara paNavIsA solasa cattAramAi nava 319 262 322 chaNNava chakka tiga uvyAvIse caTha chAyAlasesamIso uDhayassuTIraNAe svarayavadhe cava 'tyasate cara paNa 328 236 384 64 ekagaThakkakArasaeka chaThekArakA eka va do va cauro jogovaogalesA jo jatya apadipulo 235 62 | taccANupucisahiyA Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } 388 tiNNege egegaM titthagara devariyA titthagarAhAraga duI guna tine yAvI tivigappapagahU terasasu jIva tere nava cau tevIsa paNNavIsA dasanavapannarasAI dasa bAvIse nava durahigamanitraNadevaga isa gayAo do ca navasIyasahi navapaMcANausa navapacodayatA da paMcavica visuM na nANaMtarAya tivihanANaMtarAya sagaM pa saptatikAprakaraNa pR0 256 paDhama kasAya- 336 paThama kasAtha 326 paNaduga paNagaM 160 | purisa kohe koha 107 181 182 184 124 123 78 383 375 297 102 68 16 2 219 324 107 vadhas ya saMtasla baMdhodayasatasA bAvIsA ekUNa ba ma maNuyagar3a jAi maNuyagai saha missAi niyaTTIbho va vAvIsa ekavIsA fare bhoaafor vIyAvaraNe navabaMdha vIsigavIsA vaDa sa sattaTThavaghaaDumatte apajjattA satassa pagaiThAlAI sattAI dasa va micche siddhaehiM mahatthaM pR0 paha 337 165 371 28 26 331 377 375 220 d. 17 232 32 139 19 195 L 231 , | Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 antarbhASya gAthA-sUcI pajjattagamanniyare ana caTakka ca veynniybhNgaa| mataga tigaM ca goe patteyaM jIvaThANesu // 1 // pajjattApajjattA samaNe pajjatta amaNa sesesu / aThAvIsaM dasaga navaga paNaga ca Avassa // 2 // ca: chassu doSiNa sattasu ege caDa guNisu veynniymgaa| gopa paNa caTa do tisu ega'su doSiNa emmi // 3 // aThacchAhigavIlA solama vIsa ca vAra cha dosu / do causu tIsu ekka micchAisu Auge bhagA // 4 // vArasapaNasamayA udayavigappehi mohiyA jIvA / culasIIsattattaripabiMdasaehi vineyA // 5 // aTThA cara cara caragA ya cataro ya hoti cavIsA / micchAi apuvattA vArasa paNaga ca aniya? // 6 // bhaTahI battIsa battIsa saThimeva pAvannA / coyAla coyAlaM vIsA di ya micchabhAIsu // 7 // ghau paNatrImA molama natra cattAlA mayA ya vANagyA / battIsuttarachAyAlasayA micchassa bandhavihI // 4 // bhaTTa ya saya covahiM battIsa sapA ya sAsaNe bheyaa| aTThAvIsAIsu sanvANa'hiMga chaNNaI // 9 // battIsa donni aha ya bAsIyasayA ya paMca naca udyaa| ghArahigA tevIsA bAvannekkArasa sayA y|| 10 // Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 anuvAda tathA hindI TippaNa meM uddhata avataraNAkA akArAdi anukrama udaghRta vAkya pR. udarata vAkya pRSTa 1.5 245 131 acchAhigavIsA zradA ekka ekkaka aba cava cara aTThI battIpta aTThaya sayacoTiMTha aDacaurekkAvIsaM aNadasaNapusitthI zrA zrAsANa vA vi gacchejjA pR0 / 64 | kayAi hola ityi | kapAyavanAnta, 266 guNatIse tIse viya 274 | gaithA pajattA ghara chassu doNi capadasa ya sahacau paNavIsA solaha caravIsavihattI keva. caturvidhabandhakasyA251 caturvidhavandhaka carituvasamaNa kA 173 / cattAri vIsa solasa 111, 344 224 243 379 92 udayagavAra NarANU udayANuvabhogesuM uvasamasammAiTThI svasaMtimao na miccho 114 127 ekkavIsAe vihattI egaTa a vigaliegediyadaesu egavIlA tirikkhesu. 72 | chabbIsavihattI keva126 142 / lassa tityagarAhAra115/ je veyai te baghaha - Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 udara vAkya pRSTa Navari vArasAha vihattI 3 pariziSTa pRSTa / uhata vAkya paNavIsasattavIlopaNuvIsayammi ekko pannAsa ca sahassA 144 ba 27 battIsa doni acha ya vArasapaNasaThasayA bha | bhUdayalibhayavaMtassu 202 133 253 276 236 tiga tiga duga caucha tigahINA tevannA tityAhArA jugava tiduigiNagdI padI visu bhAugesu pandrasu tucchA gAravabahulA tejavAjavajjo 160 20 242 166 manakaraNaM kevaliNo 105 dvikodaye caturvizatidugamegaM ca ya sa devA nAragA vA 95 yato yugmena vedena / 116 | vIsAdINaM bhaMgA igiveviSayachakka uvva. 156 166 no suhamatigeNa jasaM 126 248 paMcaNDa vi kei paMcaha vihantio pajattasaniyara pajattApajattaga paThyago umaNUso sattarasA sasasayA sattAvIsAe viha110 samattaguNanimira 185 sAmanneNa vayajAIe 187 119, 363 / hurDa asapatta va 164 226 " 30 - Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 digambara paramparAkI sittarI [digambara paramparAmeM prAkRta paMcasaMgrahakA sittarI eka prakaraNa hai| TamameM mAyagAthAoMke sAtha isa prakaraNI pA~casIse kucha adhika gAthAe~ hai| pAThakoM kI jAnakArI ke liye malapakaraNa yahA~ diyA jA rahA hai| isase unheM donoM paramparAoM ke sittarI prakaraNameM kahA~ kitanA antara hai isa vAtake jAnane meM suvidhA hogii| isa sittarIke mUlarUpane nizcita karane kA yaha antima prayatna na hokara prathama prayatna hai, pAThaka 'itanA dhyAna rkheN| ] sampAdaka miTupadehi mahatva baMdhodayamaMtapayadiDANAni / vocchaM suNa samvevaM Nirasada niTivvAdAdo // 1 // kadi vardhatI vedi kadi kadi vA paDhiThANakAmaMsA / mUluttarapayaDhIsu ya bhaMgaviyapyA du bohavA // 2 // ahivahasattabadhagemu aSTeva ndayakammaMsA / egavihe tivigappo egavigapyo bhavaM dhammi // 3 // satahavaMca aTToTayaMsa terasasu jIvaThANetu / elchanmi paMca maMgA do maMgA hoti kevlinno||4|| mahamu eyaviyappo chAsu vi guNapiNadesu dudhiyapyo / paroyaM patteyaM baMdhodaya tAmAgaM // 2 // (1) mere mitra paM0 hIrAlAlajI siddhAnta zAstrIko kRpAse paMcAgraha ko hameM eka hI prati mila skii| prayatna karane para bhI hama isarI prati prApta nahIM kara sake / isaliye nahA~ mUla gAthA zabda yA vyAkaraNa sambandhI azuddhi pratIta huI vahA~ hamane yayAsammava usakA sudhAra kara diyA hai / -sampAdaka Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 4 pariziSTa baMdhodayakammaMsA NANAvaraNatarAie pc| paMdhovarame vi tahA vadayamA haoNti paMceva // 6 // Nama chakka pattAri ya sipiNa ya ThANANi 6saNAvaraNe / baMdhe sate Tae doNi ya cattAri paca vA hoti // 7 // samayamadhe sate matA Nava hoti chaca khINammi | vINate saMtudayA ghara tesu cAri paMca vA udayaM // 8 // godesu satta bhagA bhaha ya bhagA havati veyaNie / paNa Nava paNa va sapA pAracAke vi kamaso du||6|| rAsamedhAvIsa gattArasa teraseva nava paca / ghara tiya duya ca eya bANANi mohamsa // 10 // umbAvIse ghara igayope sattarama tera do dosu| Navadhae yi ToNi ya pugegamado para bhagA // 11 // eka va do ya cattAri taTo egAdhiyA dsukyaassaa| ogheza mohaNije udayadvANANi Nava hoti // 12 // paThayamattayaramayacattiyaduyaeyaahiyavIsA ya / terama vAreyAraM etto pacAdi egaNa // 13 // satassa payadiThANANi tANi mohasma hoti paNNarasa / baMdhodayasate puNu bhaMgaviyappA bahu jANe // 14 // yAvIsAdisu paMcasu damAdi vadayA havati paMceva / seme du doNi ega egegamado para NeyaM // 15 // NavapacANadisapahudayavigappehi mohiyA jIvA / jaNattarieyattaripayavadhamaehi viSNeyA // 16 // zrAdatiyaM vAvIse igivIse anIsa kammamA / sattarasa terama Nava baMdhae aDacautigadugegahiyavIsA // 17 // Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 saptatikAprakaraNa paMcavihe aDacauegahiyavIsA tervaarsegaareN| cauvihabadhe satA pahiyA hoti te ceva // 18 // seseSu abaMdhammi ya saMtA aDacauraegahiyavIsA / te puNa ahiyA NeyA kamaso cAtiyadugegeNa // 19 // dasaNavapaNNarasAi baMdhodayasaMtapayaDiThANANi / bhaNiyANi mohaNije itto NAma para vocchaM // 20 // tevIsaM paNuvIsaM chabbIsa avIsa mugutIsa / tIsekkatIsamegaM baghANANi NAmassa // 21 // igivIsaM cauvIsaM eto igitIsayaM ti eyahiya / udayaTThANANi tahA Nagha bhaTcha ya hoti NAmassa // 22 // tiduigiNasadi NAdi bhahaca dugahiyamasIdimasIdi ca / uNasIdi attari sattattari dala ya Nava saMtA // 23 // bhaThegArasa terasa badhodayasaMtapayaDiThANANi / ogheNAdeseNa ya jattha jahAsabhavaM vibhaje // 24 // Nava pacodayasaMtA tevIse pacavIsa chabbIse / aucaTharaThavIse Nava sattugutIsa tIsammi // 25 // egegaM igitIse egegudaya saMtanmi / uvarayabaMdha capadasa vedayasatammiANANi // 26 // tiviyappapayaDihANA jIvaguNasaNNidesu ThANesu / bhaMgA pajiyavvA jattha jahA payaDisaMbhavo havaha // 27 // terasasu jIvasaMkhevaesu gANaMtarAya tiviyappo / ekkammi tiduvigappo karaNa paDi etya avigappo / 28 / / tere Nava caTa paNayaM Nava saMtA eyammi teraha viyappA / vIyaNIyogode vibhaja mohaM para vocchaM // 26 // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 pariziSTa asu paMcasu ege eya duya dasa ya mohabadhagae / tiya ca Nava udayagaTe tiya tiya paNNarasa satamima // 30 // sarova bhapajattA sAmI taha suhuma vAyarA ceva / vigaliMdiyA tini dutahA asaNNI ya sagI ya // 31 // paNaya duya paNaya paNaya caTu paNa badhudaya sata paNayaM ca / paNa chakka paNaya cha chakka paNaya a meyAraM // 32 // NANAvaraNe vigdhe vadhodayasaMta paca DhANANi / / micchAi dasaguNesu khINuvasaMtemu paca satudayA // 33 // Nava ukka pattAri ya tiNi ya ThANANi dasaNAvaraNe / badhe sate udae doSiNa ya canAri paca vA hoti // 34 // avarayabaMdhe sate sata Nava hoti ucca vINamima / khINate saMtudayA cara tesu cayAri paca vA udaya // 35 // vAyAla terasutarasadaM ca paNubIsaya viyANAhi / vedaNiyAugagode micchAi ajogiNa bhagA // 36 // guNAThANapasu aThTha egega vadhapayadiThANANi / paMcaNiyaTiThaThANe vadhovaramo para tatto // 37 // sattAi dasa : micche sAsAyaNa mIsae nnvukkosaa| chAdI aviradasamme dese pacAdi acheva // 38 // virae khayovasamie caurAdi satta prakkasaM cha NiyaSTimmi / aNiyaTTivAyare puNa ekko vA do va udayaMsA // 39 // egaM suhumasarAgo vededi avedayA bhave sesA / bhaMgANa ca pamANaM punvuhiTheNa NAyava / / 40 // ekka ya chakkegAra egAregAraseva Nava tiNi / ede gharavIlagadA vArasa duge paMca egammi || 11 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa je jatya guNA udayA jAo ya havati tatya pyddhiio| jogovaogalesAdiehi jiha jogate guNijAhi // 12 // ligege egegaM do misse paca caduNiyahoe tiNi / tasa vAdarammi suhume cattAri ya tiSiNa ubasate // 3 // chaNNava uttiya yatta ya ega duya tiya dutiya phuN| dudha dubha cau duba paNa cara cadurega cadupaNagega caDhuMgA egegamaTha egegamachadumatya kevalijiNANaM / / ega cadurega caduro do cahu dA mudayasA / / 45 // do chakkacaThakka' girayAdisu payaDibaMdhaThANANi / paNa eva damayaM paNaya ti paca vAre cakka ca / / 46 / / igi viyalidira sayale paNa para ar3a bavaThANANi / paNa hakka dasa 5 udae paNa paNa tere du saMtammi / / 47 / / iya kammapayaDiThANANi suTu vadhuvyasaMtakammANa / gadiAdiera asu ghaTappayAreNa yANi // 10 // udayassudIraNassa ya sAmittAno Na vinati vimeso / mottUNa ya igiTAlaM selANaM savapayaDINaM // 46 / / gANaMtarAyadasayaM daMsaNa Nava ceraNIya micchattaM / sammatta loma vegAugANi gava NAma ucca ca // 50 // tityayarAhAravirahiyAu aledi sntrpyhoo| micchattavedao sAsaNo ya guvIsasesAo / / 51 // chAyAlalesa mitso avirayasammo vidAlaparisasA / tevaNNA desavirado virado sagavaNa semAo / / 52 // gumaTiGmappamatto baMghaha devATagaM ca iyaro vi| aTahAvaeNamapucho uppaNaM cAvi chanvIsaM / / 53 // Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi / pariziSTa vAsIsA egaNa baMdhaha ahArasaMca anniyssttii| sattarasa suhumamarAmao sAyamaraseho du sajoI du||54|| eso du baMdhasAmittopo gadikSAdiesu vohanyo / oghAzro sAhejjo jattha jahA payaDhisamavo hoi // 55 // titthayaradevaNirayAugaM ca tIsu vi gaDhIsu vohavva / avasesA payaDImo havani savvAsu vi gadIm // 56 // paDhamakasAyacaThakkaM dasaNaniya satayA du' uvsNtaa| avirayasamma sAdI jAva Niyahi tti NAyavvA // 57 // sattAvIsaM suhume bhaTThAvIsa ca mohpyddiio| vavasatavIyarAe svasatA hoti NAyavvA // 58 // paDhamakasAyacaukka eso micchatta missa sammat / avirada samme dese virada apamatte ya khIyati // 59 // bhaNiyahivAyare thINagiddhitiga giraya tiriyaNAmAbho / saMkhejadime sese tappAoggA ya khIyati // 6 // eto haNadi kasAyavyaM ca pacchA Nasaya itthI / to NokasAyachakkaM purisavedammi sachuhai // 61 // purisa kohe kohaM mANe mANa ca chuhai mAyAe / mAya ca chuhada lohe loha suhamammi to haNai // 12 // vINakasAyaducarime NihA payalA ya haNai chadumatyo / NANatarAyadasayaM dasaNavattAri carimamhi // 63 / / devagaisahagayAo ducarimabhavasiddhiyamhi khIyaMti / savivAgedaramaNuyagai NAma NIcaM pi etyeva // 64 // aNNayaraveyaNIyaM maNuyAja uccagoya NAma Nava | cededi bhajogijiNo dhakkasya jahaNNameyAra // 65 // Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 saptatikAprakaraNa maNuyagaI paMcidiya vasa vAyaraNAma sumagamAdijjaM / panja jasakittI tityayaraM NAma Nava haoNti / / 66 // maNuyANupubbisahiyA terasamavasiddhiyassa caramate / saMtassa du ukkassaM jahaNNayaM bArasA hoti // 67 // maNuyagaisahagayAo bhavakhettavivAyajIvavAgA ya / vedaNiyaNNadaraca carime bhavasiddhiyassa khIyaMti // 68 // aha suThiyasayalajayasiharamarayaNitvamasahAvasiddhisukhaM / aNihagamavAvAhaM tirayaNasAraM aNuivati // 6 // durdhigmnnittnnprmhruddrbhubhNgdiditthdaadaao| bhatyA aNumariyamvA baMdhodayasaMtanammANa // 50 // jo etya bhapadipuNNo atyo appAgameNa raho ci / taM khamijaNa bahusuyA pUrejaNaM parikAhaMtu // 71 // Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. anuvAdagata pAribhASika zabdoMkA koza 24rU 373 5,10,13 320 320 anivRttikaraNa anumAga anuyogadvAra antara ( anu0) antakaraNa apUrvakaraNa pravandhakAla alpavahutva agreNigata 342 / karaNa 319 kapAyasamuddhAta kAla 321, 343 kAla bhanuyogadvAra 343 kevalisamuddhAta kSapakazreNi kSaya kSetra anuyogadvAra kSetravipAkI rU7rU 337 85 320 zrA 348 AgAla AhArasamuddhAta 373 guNazceNi guNasakraya guNasthAna 342 3,322 379 udaya udayavikalpa udayasthAna udIraNA uparatabandhakAla upazamazreNi 9 jIvavipAkI 322 | jIvasamAsa 43-43 337 / taijasasamuddhAta 373 (1) yahA~ aise hI zabdoMkA sagraha kiyA gayA hai jinakI paribhASA hai / jinake viSayameM vizeSa kucha kahA gayA hai| Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatikAprakaraNa daNDasamudrAta dvitIyasthiti dvitIyopazama samyaktva 373 / yatratatrAnupUrvI 344 yathApravRttakaraNa 62 rasaghAta 341 81,345 373 353 patagrahaprakRti pada padavRnda pazcAdAnupUrvI pUrvAnupUrvI prakRti prakRtipikalpa prakRtisthAna prathamasthiti 344 3 pradeza visaMyojanA vedanAmamuddhAta vaikriyasamuddhAta za 319 zreNigata 100 sattA sattAsthAna 316 sadanuNogadvAra samyaktva samyamithyAtva sAntarasthiti siddhapada siddhisugva sakhyA anuyogadvAra savedha 321 sparzana anuyogadvAra 373 sthAna svAmI 320 sthiti 1358 | sthitighAta 340 348 3,44 12,3 vandha vandhakAla bandhasthAna bha bhavavipAkI bhAvabhanuyogadvAra 381 379 mAraNAntika samuddhAMta mArgaNa mArgaNA mithyAtva 316 6,10,13 319 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 saptatikA anuvAda, TippaNI tathA prastAvanAmeM upayukta granthoMkI sUcI tathA saMketa vivaraNa a0 paca saM0 -- amitagatikA pacasaMgraha, mANikacandra granthamAlA bambaI / Zuan zrAptamImAMsA - jaina siddhAnta prakAzinI saMsthA kalakattA | zrI0 ni0 - Avazyaka niyukti, Agamodaya samiti sUrata / ka0 pA0 } kasAyapAhuDa, aprakAzita / kasAya0 ka0 pA0 cu0 kalAya cu0 kasAya0 cupi kamAyapAhuDa cuNi, aprakAzina 1 karma prakRti karmapra0 uda0 -- karmaprakRti udaya karmapra0 u0--- karmaprakRti udAraNA kamaMpra0 upa0 - karmaprakRti upazamanA karma pra0 bandhoda0 - pharmaprakRti bandhodayasava f sukkAbAI jJAnamandira bhoii| karmastava -- AtmAnanda jaina pustaka pracAraka maNDala bhAgarA / go0 karma0 - gommaTasAra karmakANDa, rAyacandra jaina, zAstramAlA cambaI / gomaTThasAra jIvakANDa 99 cUrNi - pUrNisahitA sittI, pATana gujarAta / jayadha0 --- jayadhavalA aprakAzita / 59 37 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 saptatikAprakaraNa jI0 cU0 dvA01 jIvasthAna cUlikA sthAnasamutkIrtana jaina sAhityojI0 cU0 / dvAraka phaNDa amarAvatI / ta0 sU0- tatvArthasUtra sUrata / dravya0-dravyasaMgraha , dhavalA- ) aprakAzita dhava0 uda0 A0 dhavalA udaya, ArA prati aprakAzita dhava0 udI0 A0) , udIraNA, " " paMcasaMgraha prAkRta-aprakAzita / paMcasaMgraha saptatikA, mukkAvAI jJAnamandira ubhoI paJcasaM0 saptati paM0 ka0 graMka-paMcama pharmagrantha, zrAtmAnanda jaina pustaka pracAraka maMDala aagraa| paMcAstikAya-rAyacandra zAstramAlA vmbii| prakaraNaratnAkara-prakAzaka zrI bhImasI mANaka bambaI / prajJApanAprameyakamalamArtaNDa-nirNayasAgara presa, bambaI / pravacanasAra-rAyacandra zAstramAlA bambaI / mala0 sapta0 TI0-malayagiri saptati TIkA, zrI jaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / mokSamArgaprakAza-manantakIrti granthamAlA bmbii| rAjavArtika-tatvArtha rAjavArtika, jaina siddhAntaprakAzanI saMsthA klkttaa| rAmacaritamAnasa-banArasa / vizeSaNavatI-zvetAmbara sasthA ratalAma | Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6pariziSTa 403 vi0 bhASa-vizeSAvazyaka, bhASya zvetAmbara sasthA ratalAma / vRtti-saptatikAjhI malayagiri vRtti, jaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / zataka / 6 maNi zatakaprakaraNa, rAjanagarastha vIra samAja / zatakcUrNi samayaprAbhRta-rAyacandra jainazAstramAlA bambaI / sarvArthasiddhi-mallisAgara di. jaina granthamAlA meraTha / subhApitaratnasaMdoha-nirNayasAgara presa, bambaI / gA0-gAthA, pa0-patra, pR0-pRSTha, zlo0-zloka, sU0-sUtra / Page #486 -------------------------------------------------------------------------- Page #487 -------------------------------------------------------------------------- _