Book Title: Aagam 45 Anuyogdwaar Haaribhadriyaa Vrutti
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007206/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [45] zrI anuyogadvAra sUtram namo namo nimmaladaMsaNassa pUjya zrIAnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyo nama: "anuyogadvAra" mUlaM evaM vRtti: haribhadrasUrijI racitA vRttiH] [Aya saMpAdaka: - pUjya AgamoddhAraka AcAryadeva zrI AnaMdasAgara sUrIzvarajI ma. sA. ] (kiJcit vaiziSThyaM samarpitena saha) puna: saMkalanakartA- muni dIparatnasAgara (M.Com., M.Ed., Ph.D., zrutamaharSi) 28/07/2017, zukravAra, 2073 zrAvaNa zukla 5 jain_e_library's Net Publications muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [-] gAthA II-II dIpa anukrama H *** "anuyogadvAra" - cUlikAsUtra -2 (mUlaM + vRtti:) mUlaM [-] / gAthA [-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikA - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanuyogadvArANAM prasiddhatAkAriNI-ratalAma zrI RSabhadevajI kezarImalajI zvetAMbara saMsthA. kAlIyAvADIvAstavya zreSThirAyacaMdradurlabhadAsa maganalAlanemacandrAbhyAM zrImadvijaya kamalasUrikRtopadezAt dattasAhAyyena. mudraNakRta--- indaura pIpalIbajAra zrIjainabandhuyantrAlayAdhipaH zAH juhAramala mizrIlAla pAlarecA. vikrama saMvat 1984 krAisTa 1928 pratayaH 500 vIra saMvat 2454 zrIharibhadrAcAryakRtA vRtti 'anuyogadvAra' hAribhadriyA- vRtteH mUla TAITala pRSTha 2~ paNyaM 2-0-0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlAGkA: 152+141 anuyogadvAra cUlikA-sUtrasya viSayAnukrama dIpa-anukramA: 350 mUlAka: viSayaH mUlAMka: viSaya: pRSThAMka | mUlAka: viSayaH pRSThAMka: 001- 005 077 pRSThAMka: anuyogadavArasUtraM - jJAnaviSayaka varNanaM 005 - Avazyaka-tasya 010 . adhyayanaM, - zruta- tasya nikSepA: | 024 . bhedA:, ityAdi 031 086 -dravyaskandha: 0rAka - upakramaH, tasya - AnupUrvI 034 - anugamaM " nAma evaM tasya bhedA: / 063 , pramANa prarupaNA - samaya Adi - jIvAdi dravya- nikSepa-vyAkhyA - saptanaya svarupam 103 044 125 127 muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [anuyogadvAra- mUlaM evaM vRtti:] isa prakAzana kI vikAsa-gAthA yaha prata sabase pahale "anuyogadvAra sUtra" ke nAmase sana 1928 (vikrama saMvata 1984) meM RSabhadevajI kezarimalajI zvetAmbara saMsthA dvArA prakAzita huI, isa ke saMpAdaka-mahodaya the pUjyapAda AgamoddhAraka AcAryadeva zrI AnaMdasAgarasUrIzvarajI (sAgarAnaMdasUrijI) mahArAja sAheba | ye vRtti eka choTI vRtti hai, isa ke alAvA zrI malladhArI hemacandrAcAryajI kI racita eka bar3I vRtti bhI hai, jo hamArI 'Agama-suttANi-saTIka' zreNime hamane mudrita karavAI hai | isa ke alAvA 'anuyogadvAra cUrNi bhI hai, jo hamAre cUrNi-sAhitya ke prakAzanome prakAzita hui hai | hamArA ye prayAsa kyoM? * Agama kI sevA karane ke hameM to bahota avasara mile, 45-Agama saTIka bhI hamane 30 bhAgome 12500 se jyAdA pRSThomeM prakAzita karavAe hai, kintu logo kI pUjyazrI sAgarAnaMdasUrIzvarajI ke prati zraddhA tathA prata svarupa prAcIna prathA kA Adara dekhakara hamane isI prata ko skena karavAI, usake bAda eka speziyala phorameTa banavAyA, jisame bIcame pUjyazrI saMpAdita prata jyoM kI tyoM rakha dI. Upara zIrSasthAname Agama kA nAma, phira sUtra Adi ke naMbara likha die, tA~ki par3hanevAle ko pratyeka peja para kaunasA sUtra Adi cala rahe hai usakA saralatAse jJAna ho zake | bAyIM tarapha Agama kA krama aura isI prata kA sUtrakrama diyA hai, usake sAtha vahA~ 'dIpa anukrama' bhI diyA hai, jisase hamAre prAkRta, saMskRta, hiMdI gujarAtI, iMgliza Adi sabhI Agama prakAzanomeM praveza kara zake | - hamAre anukrama to pratyeka prakAzanomeM eka sAmAna aura kramazaH Age bar3hate hue hI hai, isIlie sirpha krama naMbara die hai, magara prata meM gAthA aura sUtroM ke naMbara alaga-alaga hone se hamane jahAM sUtra hai vahA~ kauMsa - die hai aura jahAM gAthA hai vahA~ ||-|| aisI do lAina khIMcI yA 'gAthA' zabda likhA hai| hara pRSTha ke nIce viziSTha phUTanoTa dI hai| abhI to ye jain_e_library.org kA 'iMTaraneTa pablikezana' hai, kyoMki vizvabharameM aneka logo taka pahu~cane kA yahIM sarala, sastA aura Adhunika rAstA hai, Age jAkara Isiko mudraNa karavAne kI hamArI manISA hai| ...... muni dIparatnasAgara muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUla [1] / gAthA [-] ........ muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: haribhadrAcAryavelA anuyogadvAraTIkA. lAnandI prata sUtrAMka [1] gAthA - vyAkhyAnA hA niyamaH janavare vidazendranarendrapUjitaM vIram |mnuyogdvaaraannaaN prakaTA vivRtimAbhidhAsye // 1 // prAnto'yama-19 uddezAdi vaprAptidevalAyobhato varttate, yAmi vinAni bhavanti, tathA coktam-"yAMsi pahuvinAni bhavantI" tyAdi vidhiH vighnavinAzAmtaye majalAdhikArI naukaH pratipAditaH, sAmpratamanuyogadvArAbhyayanamArabhyate, athAsyAnuyoga iti, ucyate dinAnuyogakAmhatvAttasya cAnuyogadvAramantareNa pratipAdayitumazakyatvAdanuyogadvArANA 19 sAkalyatAapa prAyaH pratyadhyayanamupayogitvAnandacakamanyAkhyAnasamanantarameyAnuyogadvArAdhyayanAvakAza ityamabhisaMbaMdha:, ladanena smbndhenaa| yAvamidamanuyogadvArAdhyayana, masya cAdhyayanAntaratvAt sAkalyato'pi prAyaH sakalAdhyayanavyApakaravAnmahAtvAkacAdAveva maGgalazabdAbhidhAna-16 pUrvakamupanyAsamupadarzayatA granthakAreNedamabhyadhAyi 'NANaM paMcavihaM paNNatta'mityAdi,(1-1)abAha-iha majalAdhikAre nandiH pratipAdita eva, tatazcAnarthaka eSa asva sUtrasyopanyAsa iti, anokhyate, naitadevaM, asyAkSepasya cAdhyayanAntaratvAdityAdinavAnavakAzatvAt , aniyamapradarzanArthatvAcca hai tathAhi-nArya niyamo nanmabhyayanAnuyogamantrareNAsyAnuyogo na karttavya iti, yadA yadA ca kriyata tadA sArthaka eva iti, yathoktopanyAsastu hai| prAyovRttyapekSayA'navatha eva, anye tu vyAcakSate-kazidAcArya dezajAtiSatrizaguNAlaMkRtaM kazcidvineya; savinayamuktavAn-bhagavan ! anuyogadvAraprarUpaNayA me kriyatAmanupahaH, tatastamasAvAcAryoM yogyamadhigamya avyavakichattaye'nuyogadvAraprarUpaNAyAM pravartamAno vinavinAvakopazAntaye SCARSAGE dIpa anukrama [1] ... jJAnasya paMca-bhedAnAma ullekha: Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) ............... mUla 2] / gAthA [-] ........... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [2] gAthA - zrIanu0bhAvamajalAdhikAre zvamupavastavAn--NANa' mityAdi, astha sUtrastha samudAyArtho'vayavArthaca nanyabhyayanaTIkAyAM prapannataH pratipAdita 8 nandI hAri vRttI evevi ne pratipAthava iti / 'tastha' ityAdi, (2-3) satra-tasmin zAnapatrake catvAri jJAnAni-matyavadhimana:paryAya kevalAkhyAni, ki,lavyAkhyAnA myavahAranayAbhiprAyataH sAkSAdasaMvyavahAryatvAtsthApyAnIva sthApyAni, yatazcaivamataH sthApanIyAni, tiSThatu tAvat na vairihAdhikAraH, athavA niyamaH // 2 // svarUpapratipAdane'pyasamarthatvAtsthApyAni, iha cAnuyogadvAraprakrame 'nupayogitvAtsthApanIyAni, athavA sthApyAni sanyAsikAni, naI uddezAdi cAmihAbuyogaH, punarvivRNoti-sthApanIyAnItyarthaH, yatIvamataH 'no udissantI' tyAdi, no uddizyante no samudizyante no anujhAyaMte, tatra | layabamadhyayanaM paThitavyamityurezaH 1 tadevAhInAdilakSaNopetaM paThitvA guronivedayati, tatraivavidhaM sthiraparicitaM kurSiti samanujJA samuddezaH | 2 vathA kRtvA gurornivedite anyadhAraNa ziSyAdhyApanaM ca kuviti anuzA 3' suyaNANasse' tyAdi, iha avajJAnasya svaparaprakAzakatvAd gurvAderAyattatvAcca kintUdezaH samuddezaH anujhA anuyoga pravarcata iti, saMkSepeNodezAdInAmartha:kathita eva / adhunA ziSyajanAnubhahArtha vistareNa kathyate-tattha bAyArAdivaMgassa uttarAyaNAdikAliyamuyakhaMdhassa ya uvacAiyAdivakAliyacvaMgajmayaNassa ya imo nadesaNavihI, punya samAyaM paTThavecA tato suyagAhI viNNasiM kareDa-icchAkAreNa muga me suyamurisai, tato gurU icchAmotti bhaNati, tao suyagAhI vaMdaNayaM deza, paDhamaM 1, to gurU udvittA peie baMdacha, tato baMdiyapakacuhiyasuyaggAhI vAmapAse ThavettA jogukkhebussaga sagavIsussAsakAliyaM karei, tato ussaritakaTTitacavIsatyamao tahaDio ceva paMcanamokAraM tiNi vAraM uccAratA 'mANaM paMcavihaM paNNata' mityAdi usanandI kaTTara, dIse va aMte bhaNAdi-dharma puNa paDavaNaM paDaca imassa sAghussa imaM aMga subakhaMdha amAyaNaM vA uritsAmi, ahaMkAravajaNatvaM bhaNAdi-khamAsa-1 mANaM hatyeNaM suteNaM atyeNa tadubhaeNaM ca sadiha, naMtaraM sIso ilAmoci bhaNitA vavarNa deza, ciniyaM, sato tito bhaNAdi-saMdisaha ki dIpa anukrama 2] IAS ... sUtrANAM uddezAdi-vidhi: Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ............... mUla 2] / gAthA [-] ........... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sutrAMka [2] gAthA I zrIanu: bhaNAmo 1, tato gurU bhaNAdi-vaditvA paveyamuti, tavo sImo icchAmoti bhaNittA baMdaNagaM deva, tahayaM, sIso puNa udvito bhaNAvi-tumhahiM me uddezAdi bArapAkA babhuga supariDha icchAmi aNusahi, tato gurU bhaNati-jogaM karehici, evaM saviDo icchAmotti bhaNicA baMdaNaM deza cajasthaya, etyaMtare NamokAra-17 vidhi: lAparo guruM padakSiNeDa, padavikhaNittA purao ThicA bhaNAdi-tumhedi me amurga suvamudiI, tato guruNA joga karehici saMviTo vajao icchAmotilA bhaNittA vaMdittA ya padAksiNaM karei, evaM vaiyavAraMpi, pate va tato'vi vaMdaNA eka theva vaMdaNaTThANaM, taiyapadakkhiyaMte ya gurussa purao ciTThA, | mAhe gurU nisIdati, nisaNNavasa va guruNo purao addhAvaNayakAyo bhaNati-tumbha paveditaM saMdisaha sAhUNaM pavedAmilAti, nato gurU bhaNAti-pavedihiNi, tavo icchAmotti bhaNitA paMcamaM baMdaNagaM dei, baMdiyapakavudvito va kavapaMcaNamokAro chaI vaMdaNayaM | | veDa, puNo va baMdiyapakacuDio tumbhaM pavevitaM sAhUrNa pavedivaM saMdisaha karemi utsarga, tatoNaM gurU bhaNati-pharehi, tAhe vaNayaM deha sattamayaM / / | ete ca muvapaccayA satta baMdaNagA / bato baMpiyapaccuhito bhaNati-amugassa suvAsa risAvaNaM karemi samAM annastha UsasieNaM jAva vosiIMIsamiti, tato satcAcIsussAsakA ThikacA kogassa ubjoagaraM citittA vassArittA bhaNAdi-Namo arahatANati, loyassaumjoagaraM kavitA muthasamattabahemakiriyataNao agne pheTAvaMdaNavaM yeDa, jaM puNa baMdaNagaM devi taM na sutapaccataM, gurUvakAriti viNayaparivattio ahamaM baMdaNaM deti| evaM aMgAdisu samurese'Si, NavaraM pavedite gurU bhaNati-ciraparijinaM karehitti, gaMdI ya Na kaDijati, jogukkhebussago ya ja kIraNa ya padakSiNa to bAre karigjati, jeNa NisaNNo gurU samudisati, evaM aMgAvisu aNuNNAe jahA uddese tahA sarva kAjati, gavaraM pavedite * x // 3 // | gurU bhaNavi-sammaM dhAraya aNNesi pa paveyasutti, jogukkhevustramgo Na va bhavati, evaM AvassagAvisu pahaSNagesu ya taMduLaveyAliyAvisu esevA hAvihI, NavaraM samAlo Na paDhavigjA, joguklevaLasvago Na kIrai, evaM sAmAviyAvimuvi anjhavaNesu naresAmu ya parisamANesu vizvaMdaNapada-lA dIpa anukrama [2] Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [2] gAthA II-II dIpa anukrama [2] zrI anu hAri. vRcau // 4 // "anuyogadvAra" - cUlikAsUtra -2 (mUlaM + vRtti:) mUlaM [2] / gAthA [-] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: ktriNA divi se sakiriyAvajjiyA satta caiva baMdajagA puthvakammeNeva bhavati, jayA puNa aNuogo aNuNNavijjati tadA imo vihI-pasatyesu tihIkaraNa muhucaNakkhacesu pasatye ya khette jiNAyayaNAdau bhUmI pamacittA do pisijAo kIraMti, ekA gurutho bitiyA akkhAti, carimaphAle pavedite NisajjAe NimaNNA gurU ahajA ubagarapoDio sIkho tato dovi te gurU sIkho ya muhapociyaM paDilehindi, tao sIso bArasAvattagaM baMdaNagaM dAu bhaNati saMdisaha samjhAyaM paTTavemi, tao duyayAvi sajjhAyaM paTTaveti tato paDhavite gurU NisIdati, bato sIso bArasA| vatteSya vaMdati, tato doSi uTThettA aNuogaM paTTaveMti, tato paDhavite gurU visIdati, tato sIso bArasAvaceNa vaMdati, vaMdite gurukA akvAmaMtaNe te guru nisejjAo udveti, tato niseljaM purao kA adhayasUyaM sIsa vAmapAle ThabettA cetie baMdati, samatte ceiyavaMdaNe gurU Thito. deva NamokAra kA kiti, tIse ya ante bhaNati imassa sAhussa aNuogaM aNujANAmi khamAsamaNANaM hatyeNaM davvaguNapajjayehiM aNNAbho, tato sIso baMdaNagaM dei, uhito bhaNati - saMdisaha kiM bhaNAmo 1, tao gurU bhaNati-baMdaNaM dADaM pavedeha, tato vaMdati, vaMditA uhito bhaNati tumehiM me aNujogo aNuSNAo, icchAmo aNusaDiM, tato gurU bhaNati sammaM dhAraya aNNasiM ca pavedaya, tato baMdati, vaMditA guru padakkhi jeti, evaM tato bAre, vAhe gurU nisejjAe NisIyati, vAhe sIso purao Thito bhaNNati-tumbhaM paveditaM saMdisaha sAhUNaM pavedayAmi evaM zeSa prAgvat / tato usamAste vaMdettA sIso guruM saha nisejjAra padakkhiNIkareti, baMdei ya, evaM tato vArA, tAhe uTTettA gurussa dAhiNAsaNNe NisIdati, tato se gurU guruparaMparAgae maMtapae kaheti tato vArA, tato batiyAto tato akkhamuTTIto gaMdhasahiyAto deti, tAhe gurU nisajjAo uDei, sIso tattha nisIdati, tAhe saha guruNA ahAsaNihitA sAhU vaMdaNaM deti, tAhe so'vi nisejjATio aNuogI 'pANaM paMcavihaM paNNatta' mityAdi suttaM kadruti, kAGkSattA jahAsattiM vakkhANaM kareti vakkhANe ya kate sAhUNaM baMdaNaM deti, tAhe so uDei, ni ~8~ uddezAdi vidhiH // 4 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .................... mUlaM [3-6] / gAthA - muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIjanu hAra Avazyaka nikSepAH prata sUtrAMka [3-6] gAthA - // 5 // jAo, puNo gurU va tattha nisIvati, to aNuogavisajjaNathaM kAussa kareMti kAlarasa va parikamaMti, tato aNuNNAyANuogo sAha niruvaM pavedeti / evameve uddezAdayaH zrutajJAnasyaiva pravartante, na zeSajJAnAnAmiti, na cehodezAdimiradhikAraH, ki tarhi 1, anuyogena, tasyaiva prakAntatyAditi, 'jati sutaNANasse' tyAdi (3-6) (4-6) (5-7) sarva nigadasiddha yAvat / imaM puNa paTThavaNa paduca AvassagassANuogoMti, navarAmimAM punarAdhikRtAM prasthApanA pravItya, prArambhaprasthApanAmenAmAbhityAvazyakasya, avazya kriyAnuSThAnAdAvazyaka vasyAnuyoga:- arthakathanavidhistenAdhikAra ityarthaH, ihAnuyogasya prakrAntatvAttadvavaktavyatAlambanAyAH khalvasyA dvAragAthAyAH prastAvaH, | tayathA-'Nikkhevegaha nitti vihI pavittIya keNa vA kasma / taddAra bheda lakkhaNa tarihapArasA ya muttatthoM // 1 // asyAH samudAyArthamavayavArtha ca andhAntare svasthAna evaM vyAkhyAsyAmaH, atra tu kasyeti dvAre 'imaM puNa paTTavarNa paduzca Avassagassa aNuogIti sUtranipAtaH, 'jai Avassagasse'tyAdi, (6-9) praznasUtra,nivecanasUna cocAnArthameva / navaramAha codakara-hAvazyaka kimarga kimayAnItyAdipraznasUtrasyAnavakAza eva, nanyanuyAgAdevAvagatatvAta, tathAhi-tatrAvazyakamanaMgapraviSTabhUtAdhikAra evaM vyAkhyAtaM, tahApyamabAghotkAlikAdikrameNaiva AvazyakasyodezAdInAM pratipAditatvAditi, atrocyate, yattAvaduktaM 'nanyanuyogAdevAvagatatvA' diti tadayuktaM, yato nAyaM niyamo'vazyameva nandigadI vyAkhyeyaH, kuto gamyata iti ceta, adhikRtasUtropanyAsAnyathAnupapatteH, idameva sUtra jJApakamaniyamasyeti, maGgaTArthamavazyaM | vyAkhyeya iti cet, na, zAnapaMcakAbhidhAnamAtrasyaiva mAlatvAt / yazcokta 'ihApyanApraviSTotkAlikAdikrameNaivA' 'vazyakasyorezAdayaH pratipAditA' iti, etadapi na bAdhakamanyArthatvAt , ihAgapraviSTAdibhedabhinnasya zrutasyoddezAdayaH pravartante iti zApanArthametadityamyArthatA, anye tu vyAcakSate-cAritryapi bhinnakarmakSayopazamajanyatvAt jJAnasyAnAbhogabahulo bhavati mASatuSavat so'pi prajJApanIya eveti darzanArtha / / dIpa anukrama [3-6] ... 'Avazyaka'sya nikSepA: Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [7-9] gAthA dIpa anukrama [7-10] zrIanu0 hAri. vRttI // 6 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM vRttiH) mUlaM [7-9] / gAthA [1] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: " iAdhikRtAnuyogaviSayIkRtazAstranAma AvazyakazrutaranyAdhyayanAni nAma ca yathArthAdibhedAt trividhaM tathathA-yathArthamayathArthamarthazUnyaM ca tatra yathArtha pradIpAdi ayathArtha palAzAdi arthazUnyaM DityAdi, tatra yathArtha zAstrAbhidhAnamiSyate, tatraiva samudAyArthaparisamApteH, yata evamatastanirU panAha' tamhA AvasvayaM ityAdi, ( 7-10 ) tasmAdAvazyaka nikSepsyAmItyAdi upanyAsasUtraM prakaTArthameva codakastvAha khaMdho niyamajjha yaNA ajjhayaNAthi ya Na saMdhavairitA / tanhA Na dovi gejhA aNNavaraM geNDa codeti // 1 // ' AcAryastvAda' khaMdhotti satyanAmaM tassa ya satthassa bheda ajhayaNA | phuDa bhiNNatthA evaM donha gadde bhaNati to sUrI 1 ||' sAmprataM yaduktaM 'Avazyaka nikSepsyAmI' tvAdi, rAtra jagha nyatA nikSepamedaniyamanAyAha- ' jattha' gAhA ( 1-10) vyAkhyA yatra jIvAdI vastuni yaM jAnIyAt kaM 1- nikSepaM, nyAsamityarthaH, yattadonityAbhisaMbaMdhAt tanikSipet niravazeSaM samayaM yatrApi ca na jAnIyAtsamamaM nikSepajALaM 'catuSkaM ' nAmAdi bhAvAntaM nikSipet tatra, yasmAd vyApakaM nAmAdicatuSTayamiti gAthArtha: / 'se kiM ta' mityAdi ( 8-10 ) praznasUtraM, atra 'se' zabdo mAgadhadezI prasiddhaH athazabdArthe varttate, athazabdazca vAkyopanyAsArthaH tathA coka 'atha prakriyApraznAnantaryamaGga kopanyAsArthaprativacanasamucayeSu kimiti pariprazne, taditi sarvanAma pUrvaprakrAntAvamarzi, ato'rthaM samudAyArthaH atha kiM tadAvazyakaM 1, evaM prazne sati AcAryaH ziSya vacanAnurodhenAdarAdhAnArthaM pratyuccArya nirdizatiavazyaka rttavyamAvazyakaM, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM yathA aMtaM karotItyaMtaka, prAkRtazailyA vA 'vasa nivAsa' iti guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsa ke caturvidhe prajJaptaM catasro vidhA asyeti caturviSaM prazataM prarUpitaM arthatastIrthakAH sUtrato gaNadharaiH, tadyathA-nAmAvazyakamityAdi, 'se kiM ta' mityAdi (9-11) vatra nAma abhidhAnaM nAma ca tAvazyakaM ca nAmAvazyaka, AvazyakAbhidhAnamityarthaH, idda nAna idaM lakSaNaM yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM ca nAma yAdRcchikaM ca tathA // 1 // yasya vastunaH 'Na'miti ~10~ Avazyaka. nikSepAH // 6 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [10] gAthA ||..|| dIpa anukrama [11] zrIanu0 hAri. vRcau // 7 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra -2 (mUlaM vRttiH) mUlaM [10] / gAyA [...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: vAkyAlaGkAre jIvasya vA yAvattadubhavAnAM cAvazyakamiti nAma kriyate 'seta' mityAdi, tadetannAmAvazyakamitti samudAyArthaH, avayavArthasvayaM 'Avarasati nAma koI kAsati jahicchiyA kuNati / dIsai Dhoe evaM jaha sAhiga devadattAdI || 1 | anIsuvi kesuvi AvAsa bhaNati egadavyaM tu / jaha acittamamiNa mati sappassa AvAsaM // 2 // jIvANa bahUNa jahA bhaNati agArNe tu mUsagAvAsaM / ajIvAbihu bahavo jadda AvAsaM tu sadassi || 3 || ubhayaM jIbAjIcA taNiphaNNaM bhAMti AvAsaM / jaha rAINAvAsaM devAvAsaM vimANaM vA // 4 // samudAeNubhayANaM kappAvAsaM bhaNati iMdassa / nagaranivAsAvAsaM gAmAvAsaM ca icAdi // 5 // 'se kiM tamityAdi ( 10-12 ) tatra sthAdhyata iti sthApanA sthApanA cAvazyakaM ceti sthApanAvazyaka, Avazyaka trataH sthApanetyarthaH, sthApanAlakSaNaM cedaM yastu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yaca tatkaraNiH / pyAdi karma tarasthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 1 // yat 'Na' miti vAkyAlaGkAre kAkamrmaNi vA yAvadAvazyakamiti sthApanA sthApyate, 'seta ' mityAdi, tadevassthApanA''vazyakamiti samudAyArthaH, avayavArthassvayaM- 'Avazsava karento uvaNAe je uvijae sAhU / taM saha uvaNAdAsa bhaNati sAhenimehiM tu / / 1 / / ' kASTha karma kASThakarma tatha kuTTimaM tasmin citrakam pratItaM, pustakamme dhIDallikAdi vakhapallavasamutya vA saMpuTakaM madhyavarttikAkhyaM vA patracchedaniSkaNNaM vA uktaM ca-'palgiAdi beljiyambhAdinivvattiyaM ca jANAdi / saMpuDhagavAttivihiyaM pattacchejje va potyati // 1 // ' lepyakamrmma pratItaM, manthisamudAyajaM puSpamAlAvat jAlikAvaDA, nirvarttayanti ca kecidatizayanaipuNyAvivAstatrApyAvazyakavantaM sAghumityevaM beSTimAdiSvapi bhAvanIyaM tatra peTi beTanakasaMbhavamAnandapure pUrakavat, kalAkuzalabhAvato vA kAlIdvatraveSTanena bhAvazyakakriyAyuktaM yatimavasthApayati parimaM-bharimaM sagarbharItikAdibhRtapratimAdivat saMghAtimaM kaMcukavat, akSa:- candanakaH marATaka: kapardakaH, eteSu eko vA Avazyaka kriyAvAn aneke vA vataH sadbhAvasthApanAyA vA asadbhAvasthApanayA vA tatra tadAkAravatI sadbhAva ~11~ AvazyakanikSepAH // 7 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [11-13] gAthA ||..|| dIpa anukrama [12-14] zrIago hAri. vRttau || 2 11 "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [11-13] / gAthA [...]])] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: sthApanA adAkAravatI cAsadbhAbasthApaneti, uktaM ca- 'akkhe barADara vA kaTThe potye va cittakamme vA / sambhAvamasambhAvaM ThevaNAkAryaM biyANAhi // 1 // keppagaddatthI itthiti esa sambhAviyA bhave ThavaNA / hoi asambhAve puNa ityitti nirAkitI akkho // 2 // ' Avazyakamiti kriyAkriyAvatorabhedAttadvAnatra gRhyate, sthApanA sthApyate sthApanA kriyate ' se ta' mityAdi, tadetatsthApanA''vazyakaM / sAmprataM nAmasthApanayorabhedAza kA pohAyada sUtraM 'nAmaTavaNANa' mityAdi, ( 11-15 ) kaH prativizeSo nAmasthApanayoriti samAsArthaH / AkSepaparihAralakSaNo vistarArthastvayaM-'bhAvarahitammi dabbe NAmaduvaNAo dovi avisiddhA / itaretaraM paDucA kiha va viseso bhave tAsi 1 // 1 // kAlakaMto'tya viseso NAmaM tA dharati jAva taM dabbaM / ThavaNA duhA ya itarA yAvakahA icarA iNamo // 2 // iha jo ThavaNiMdakao akkho so puNa Thabijjae rAyA / evittara AvakahA kalasAdI jA bimANesu || 3 || ava viseso bhaNNati abhidhANaM vatthuNeo NirAgAraM / uvaNAo AgAro sobi ya NAmassa Niravekkho || 4 |' 'se kiM ta' mityAdi (12-14) tatra dravati gacchati tAMstAn paryAyAniti dravyaM dravyaM ca tadAvazyakaM ca dravyAvazyakaM bhAvAvazyakakAraNamityarthaH dravyalakSaNaM cedaM 'bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM tatvajJaiH saMcetanAcetanaM kathitam // 1 // iha cAvazyakazabdena prazastabhAvAdhiSThitA dehAdaya evocyate tadvikalAstu ta eva dravyAvazyakamiti, ukaM ca "deAgamakariyAo dabbAvAsaM bhaNati savvaSNU / bhAvAbhAvattaNao davvajitaM bhAvarahitaM vA // 1 // vivakSayA vivakSitabhAvarahita eva deo gRhyate, jAMbo na sAmAnyato, bhAvazUnyatvAnupapateralaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH dravyAvazyakaM dvividhaM prajJaptaM tadyathA-Agamata:AgamamAzritya noAgamataca nozabdArtha yathA'vasarameva vakSyAmaH cazabdau dvayorapi tulyapakSatabhAvanAya / 'se kiM ta' mityAdi, (13-14) Agamato dravyAvazyakaM 'jassa Na' mityAdi, yasya kasyacit 'Na' miti vAkyAlaGkAre AvazyakamityetatpadaM iha cAdhikRta ... Avazyakasya dravya nikSepa adhikAra: ~12~ AvazyakanikSepAH 112 11 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUlaM [11-13] / gAthA [...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka zrIanu hAri.vRtta sakA // 9 [11-13] gAthA ||1..|| // pakSAlambana zAstramabhigRhyate, zikSite bhavati, sa tatra vAcanAdibhirvartamAno'pi vyAvazyakAmiti kriyA, atra ca 'supA luga' tyAdinA chaMdAmadravyAvazyaena(iti)zikSitamityapi bhavati, tana zikSitamityaMta nItamadhIsamityarthaH, sthitamiti cetasi sthitaM na pazyasamitiyAyata, jisamiti paripATIkAdhikAraH kurvato dunamAgacchanItyarthaH, mitamiti varNAdibhiH parisaMkhyAtAmiti hRdayaM, parijitAmiti sarvato jitaM parijitaM, parAvartanAM kurvato yadutkame-16 NApyAgapatItyabhidhAyaH, nAnA samaM nAmasamaM, nAma-abhidhAnaM, etaduktaM bhavati-svanAmavana zikSitAciguNopetamiti, ghossaa-sdaacaadyH| vAcanAcAryAbhihitapopaiH samaM ghoSasama, akSaranyUna hInAkSaraM na honAkSaramahInAkSaraM, adhikAkSaraM nAdhikAkSaramanatyakSaramiti, viparyastaratnamAlAgataratnAnIva na vyAviddhAni akSarANi yasmiMstadavyAviDAkSaraM, upalAkulabhUmilAGgalavanna skhalitamassvalitaM, na militamamilitaM asarazadhAnyamelakavat na viparvastapadavAkyamanyamityarthaH, asaMsaktapadavAkyaviccheda.ti, anekazAstragranthasaMkarAta asthAnachinnapanthanA dvA na vyatyA''Dita pholikapAyasavat bherIkathAvatyavyatyAmeDitaM, asthAnAchinnamagadhanena vyatyAmejitaM yathA 'prApta rAjyasya rAmasya rAkSasA nidhanaM gate' tyAdi, pratipUrNa graMthato'rthatA, taba prayato mAtrAdibhiryapratiniyatapramANaM chadasA vA niyatamAnamiti, arthataH paripUrNa nAbha ma sAkAMkSamadhyApakaM svataMtraM ceti, udAtAdighoSASikalaM paripUrNayothaM, Aha-poSasamamityuktaM tato'sya ko vizeSa: / iti, ucyate, ghoSasamamiti zikSitamadhikRtyoktaM pratipUrNapoSaM sUcAryamANaM gRhAta ityayaM vizeSaH, kaMThazrauSThI kaMThoSThaM prANyagatvAdekabahAvastena viSamuktamiti vigrahaH, nAmyAyAlamUkabhASitavat , vAcanayA upagataM guruvAcanayA hetubhUtayA'vA, na kAMghATaphena zikSitamityarthaH, pustakAvA adhInamiti, sa iti satva: 'Na' miti vAkyAlabAre tatrA''vazyake vAcanayA pratipraznena parAvartanena dharmakathayA vartamAno vyAvazyakamiti vAkyazeSaH // 9 // nAnuprezayA vyApatye icyAvazyaka, kasmAd ?, anupayogo dravya' miti kRtyA, anuprekSayA tu tadabhAvaH, tatra pranthato ziSyA'dhyApanaM vAcanA dIpa anukrama [12-14] ~13~ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [11-13] / gAthA [1...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [11-13]] gAthA // 1..|| zrIanu0 hAri vRttI // 10 // anavagatArthAdau guruM prati praznaH pratipraznaH manthasya punaH punarabhyasanaM parAvartanaM ahiMsAlakSaNadharmAnvAkhyAnaM dharmakathA graMthArthAnucintanamanuprekSA, vyAvazyaAha-Agamato'nupayukto vyAvazyakamityetAvataivAmilapitArthasiddheH zikSitAdizrutaguNotkIrtanamanarthakamiti, sakyate, zikSitAdizruta- kAdhikAra: guNakIrtanaM kurvannidaM jJApayati yaha sakaladoSavipramuktamapi zrutaM nigadato dravyazrutaM bhavati, dravyAvazyaka pa, evaM sarva eva IyAdikiyA-1 vizeSaH anupayuktasya viphala iti, upayuktastra tu vathA skhalitAdidoSaduSTamapi nigadato bhAkzrutamevIryAdayo'pi kriyAvizeSAH karmamalA-1 pagamAyeti, etva va avAyadasaNathaM vINakkharami udAharaNa-iha bharahami rAyagiha nagaraM, tatva gayA seNio nAma hosthA, tarasa putto payANu| sArI cavihadhuddhisaMpanno abhao NAma hotthA, aNNathA teNe kALeNa teNaM samaparNa samaNe bhagavaM mahAvIre iha bharahami viharamANe taMmi Nagare samosariMsu, tattha ya bahave surasiddhavijAharA dhammasavaNanimittaM samAgachisu, taso dhammakahAvasANe NiyaNiyabhavaNANi gacchatANaM egassa | vijAharassa NahagAmiNIe vijAe ekamakkharaM pamhamAsI, tao taM viyalavija NiyagabhavaNaM gaMtumacAentaM maMDuka ivoppaNivayamANa seNie adakkhu, tato so bhagavataM purichasu, se ya bhagavaM mahAvIre akahiMsu, taM ca kahiAjamANaM nimuNettA seNiyaputte abhae vijAharaM evaM vayAsI-jai marma sAmaNNasidi karesi tato'haM te akkharai bhAmi payANusAritaNao, se ya kArhasu, tato se abhae tamakkharaM larmisu, labhicA ya vijAharasa kAsu, tato se ya puSNavijjo tIe viSjAe abhayassa sAhaNAvArya kahetA NiyagabhavaNaM gamimutti, esa viDato, ayamatthovaNao-jahA tassa vijAharassa hoNakkharadAseNaM jahagamaNameva pamhamAsI, vaMmi ya ahaMte bihalA vijA, evaM hInA'rthabhedo'rtha| bhedAt kriyAbhedAdayastato mokSAbhAvastadabhAve ca dIkSAvaiyayAmiti ahiyakakharaMmi udAharaNaM-pATalipu se pathare caMdaguttapusassa piMdusArassa putto P // asogo nAma rAyA, vassa asogassa putto kuNAlo nAma, ujeNI se kamAramocIe diSaNA,mA buTTara, aNNatA tassa raNNo niveditaM-jahA kumAro dIpa anukrama [12-14] | ~14~ Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUlaM [11-13] / gAthA [...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sutrAMka [11-13] gAthA // 1..|| zrIanu sAiregahavAso jAoti, tAhe raNNA sayameva leho lihio jahAhIyatu kumArI, kumArassa va mAdIsambakIe raNNA pAsahiyAe tastha draSyAvazyare.vRttau pacchaNNo bindU pAhio, raNNA acAiya muhitA ujjeNI pesio, bAio, vAyagA pucchiyA-lihiyA, te gacchati kahilaM, tAhe kumAreNa kAdhikAra sayameva vAio, pitiya ca'NeNa-aha moriyavasiyANa apaDihavA ANAo, kahamahaM apaNo piNo ANa bhaMjAmi', tao aNeNa tttslaa||11|| " gAe acchINi aMjiyANi, tAhe rANA NArya, paritaSittA ujeNI aNNassa kumArassai viNNA, tassavi kumArasma aNNo gAmo diNNo, aNNayA kA tassa kuNAlassa aMdhayassa putto jAo, NAmaM ca se karya saMpatI, so aMdhayo kuNAlo gaMdhava atIvakuza, aNNayA ya aNNAyo bamjeNIe lagAyato hiMDai, tattha raNNo nivediyaM jahA eriso so gaMdhavvi jo aMdhala otti, tao raNNA bhaNiyaM-ANehati, tAhe ANio javaNiva |tario gAyati, jAhe atIva asogo akkhico, tAhe bhaNati-kiM te demi ?, tao etya kuNAleNa gItaM- 'caMdagucapocAu, biMdusArassa sttuo| asogasiriNo puco, aMgho jAyati kAgirNi // 1 // vAhe raNNA pukchita-ko esa tuma?, teNa kahitaM-tubhaM ceva putto, tato javaDAniya avasAre kaMThe padhenuM aMmupAto ko, bhANiyaM ca-kiM demi, veNa bhANiyaM-kAgaNi me dedi, raNNA bhaNiya-kiM kAgiNie va turma kari| hisi jai kAgaNiM jAyasi, tato amacehi bhaNiya-sAmi! rAyaputtANaM raja kAgaNi bhaNNati, raNNA bhANayaM-ki tuma kAhisi ramaNa ?, kuNAleya maNivaM-mama putto asthi saMpatINAma kumAro, tao se diNaM raja, so va lavaNo NavaramahiyakhareNaMti abhilAyo kAyavyo, / aibA bhAvAhie lokayaM imaM akvANaya-kAmiyasarassa tIre va vaMyularukkho mahatimahAlao, tatya kira rukkhe avalaggiDa jo sare pahati sI jAtirikkhajoNio to maNusso hoti, ahamaNusso paddhati tato devo hoti, aho puNo bIyaM vAraM paDati so puNa socevA [ya hoi, tattha kANaro sapattio oyarati pavidiNaM pANitaM pAtu, aNNayA pANipiyaNavAe Agato saMto vaMjularukkhAo maNussithimihu dIpa anukrama [12-14] ~150 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [14] gAthA ||..|| dIpa anukrama [15] zrIanu0 hAri. vRttau 12 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra -2 (mUlaM vRttiH) mUlaM [14] gAyA [...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: jagaM kAmasare paDitaM tato devabhihuNa jAye pecchati, tao vANaro sapattio saMpahAreti jahA ruktra avalaggituM sare paDhAmo jA devamiDujagaM bhavAmo, to paDitANi, urAlaM mANusajualaM jAvaM, so bhaNai paDhAmo jAhe devajuyalagaM bhavAmo, itthI vAretI, ko jANati mANa homo devA, puriso bhaNati jai pNa hojjAmo ki mANusavarNapi Narisahiti 1, tIe bhaNiyaM ko jANaiti tato so sIe vArijjamANo'thi paDio, puNoSi vANaro cetra jAo, pacchA sA rAyapurisehiM gahiyA, raNNo bhagjA jAyA, itaro'vi moyArahi gahio khaDduo sikkhAvito, aNNayA ya te moyAragA raNNo purao pecchaM devi, rAyAdi saha tIe devIe pecchati, tAhe so vANaro deviM nijjhAeMto ahilasati, lao tIe anukaMpAe vANaro bhaNijo jo jahA vaTTae kAlo, taM tahA seva vANarA ! mA baMjulapariSbhaTTho, vANarA ! paDaNaM sara // 1 // upanayaH pUrvavat bhAvahINAdhitabhAvedhi udAharaNaM, jahAM kAi agArI puttassa gilANassa geheNaM titakaDubhesayAI mA NaM pIlenja UNae dei, paDaNati Na tehiM, ahiehiM marati bAlo, taddAhAre / sAmpratamidameva dravyAvazyakaM nayernirUpyate, te ca mUnayA naigamAdayastathA coktam- 'gama saMga bahAra to ceva hoi ghoghabyo / saMde va samabhirUte evaMbhUte va mULanayA // 1 // ' tao 'Negamasse' tyAdi (14-17 ) naigamasyaiko'nupayukto devadattaH AgamataH ekaM dravyAvazyaka dvAvanupayuktau devadattayajJadattI Agamato dravyAvazyake zrayaH anupayuktA devadattayajJadattasomadattAH Agamato dravyAvazyakAni, kiMbahunA 1, yAvanto'nupayuktA devadAdayastAvatyeva tAni naigamasyA''gamato dravyAvazyakAni, evamatItAnyanAgatAni ca pratipadyata iti, naigamasya sAmAnyavizeSAbhyupagamapradhAnatvAt vizeSANAM ca vivakSitatvAt, Ai evaM sAmAnyavizeSAbhyupagamarUpatvAt asya samyagdRSTitvaprasaGgaH na, parasparato 'tyantanirapekSatvAbhyupagamAt uktaM ca- 'dohivi ehiM nItaM satyamuraNa tahavi micchattaM savisayappahANataNeNa aNgoNNaniravekkho || 1 || '' evameva bavahArassavi' evameva yathA naigamasya tathA vyavahArasyApi " 1 ~16~ " dravyAvazya kAdhikAraH // 12 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [15-16] / gAthA [...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [15-16] gAthA // 1..|| zrIanupAeka: anupayukto devadataH Agamata eka dravyAvazyakamityAdi, asya vyavahAraniSThatvAt vyavahAraspa ca vizeSAyattatvAta vizeSaNyatirekeNa ca I T hAri.vRttI sAmAnyAsiddheH, vizeSAbhyupagamasAgyAdavidezenavAdhikRtanayamatAbhidhAnalakSaNeSTArthasiddhodhavArtha naigamanayamatopanyAsAnantara vyavahAranaya-14 manApanyAsa iti / saMgahasse tyAdi, saMgrAhasyako vA'neke vA'nupayukto vA anupayuktA vA Agamato drakhyAvazyakaMvA vyAvazyakAni vA 'se ega' ti // 13 // takaM dravyAvazyaka, sAmAnyApekSayA, vyAvazyakasAmAnyamAtrapratipAdanaparatvAdasya, sAmAnyavyatirekeNa vizeSAmiddhe, 'ujjusuttasse'tyAdi, RjamUtrasyaiko vA'nupayutto devadattaH Agamataca eka dravyAvazyaka, pRthaktvaM necchani, ayamatra bhAvArtha:- vartamAnakALabhAvi AtmIyaM cacchati, tasyaivArthakriyAsamarthatvAn sadhanavan , atItAnAgataparakIyAni tu necchati, atItAnAgatayopinaSTAnupapannatvAt parakIyasya ca svakAryAprasAdhakasyAditi / ' tiNDaM saddaNayANa' bhityApi, trayANAM zabdanayAnAM zabdasamabhirudvaivaMbhUtAnAM zaH anupayuktaH avasnu, abhAva ityarthaH, 'kasmAditi kasmAtkAraNAna, yadizA anupayukto na bhavati, kuna etad, upayogarUpatvAt jJAnasya, tatazcamo'nupayuktazcetyasaMbhava 4 eba, 'seta'mityAdi, tadAgamato dravyAvazyaka, Aha-ko'yamAgamo nAma iti, ucyate, hAnaM, kathamasya dravyatvaM, bhAvarUpatvAt mAnasyeti, satya-la metat , kityAgamasya kAraNamAtmA dehaH zamdazca, vyaM ca kAraNamuktamatastatkAraNatvAdAgama iti, kAraNe kAryopacArAt / ' se kitanoAgamatomA ityAdi (15-19) atha ki tamrobhAgamato dravyAvazyakaM , noAgamato ityatra Agamasambanisahe bhosaho ahaba desapaDisehe / sabvejaha NasarIraM bhavyassa ya AgamAbhAvA // 1 // kiriyAgamuparaMto AvAsa kugati bhAvamuNNoti / kiriyA''gamo Na hoI tassa niseho bhave // 13 // dese // 2 // noAgamato byAvazyakaM trividha prajJapta, tabadhA-pAzarIradravyAvazyaka bhabyazarIradravyAvazyaka zarIrabhavyazarIravyavirita ca | dravyAvazyaka / 'se kiMta' mityAdi (16-15) praznasUtra, jJAtavAniti zaH tasya zarIraM utpAdakAlAdArabhya pratikSaNaM zIrthata iti zarIraM RECACAKESAKAL dIpa anukrama [16-17] ~17~ Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [15-16] / gAthA [...] ........ muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [17] gAthA ||1..|| zrIanu0 | tadevAnubhUtabhAvatvAt dravyAvazyaka azarIkhavyAvazyakaM / AvassaetipadatyAdhikArajANagassetyAdi, Avazyakamiti yatpadaM bhavyazari-13 noAgama hAri.vRttIta vyAvazyakaM asvArtha evArthAdhikAraH tadgatA arthAdhikArA vA gRhyante tasya teSAM vA jhAtuH yaccharIraka, saMjJAyAM kan , kiMbhUtaM ?- vyapagata-nidravye bhedA: cyutacyAvitatyaktadeI, Thyapagatam-oghatazcatanAparyAyAdacetanatva prApta cyuta-devAdibhyo bhraSTa cyAvitaM-tebhya evAyuHkSayeNa bhraMzitaM tyktdehN-jiiv||14|| saMsargasamutthazaktijanitAhArAdipariNAmaprabhavaparityaktopacaya, tatra vyapagataM sarvagatA''tmanaH prAkRtamapi bhavati tadvicchittave cyutaM, idamapi svabhAvata evaM kaizcidiSyate tadvyapohAya cyAvitaM, itthaM tyaktopacayamiti caitajjIvazarIrayorviziSTasambandhajJApanArthamiti, uktaM ca vRddhaiH"pajAyatarapara khIraMca kameNa jaha dadhisaNaM / taha cetaNapajAyAdaceyaNataM kvagataMti // 1 // cutamiha ThANabhaI devovya jahA vimANavAsAo / iya jIvirAyaNAdikiriyAbhaTTa cutaM bhaNimo // 2 // caiyaMmi dhASitaM jaM jaha kappA saMgamo surideNaM | taha cAviyamiti jarjAvA pachieNAukkhaeNati // 3 // AhArasacijaNitA''hArasupariNAmajovacayamuNNaM / bhaNNAhu cattadeI dedIvaraotti egaTThA // 4 // evamuktena vidhinA jIvena-AtmanA vividhamanekadhA prakarSaNa muktaM jIvaviSamuktaM, tathA cAnyairapyukta-paMdhaLepattaNao Auksayanava jIvavippajada / vijadaMti pagAreNa jIvaNabhAvahito jIvo // 1 // ' tatazcedaM vyapagatAdivizeSaNakalApayuktaM yAvajjIvaviSamuktaM zazarIradravyAvazyakamiti gamyave, kathaM ?, yasmAdidaM zathyAgataM vA saMstAragataM vA siddhazilAtalagataM vA dRSTvA kazcidAha-aho! anena zarIrasamucchrayeNa jinadRSTena bhAvena AvazyakamityetatpadamAkhyAtamityAdi, tasmAdatItakAlanayAnuvRttyA'tIta vRttimapekSya dravyAvazyakamityucyata iti kriyA, yathA ko 4 // 14 // dRSTAnta iti ?, praznAniSacanamAi-ayaM madhukumbha AsIdayaM ghRtakumbha AsIdityAdi akSaragamanikA, bhAvArtha ucyate-tatra zayyAsaMstArako pratIto, siddhazilAtalaM tu yatra zilAtaLe sAdhavastapaHparikamtizarIrAH svayameva gatvA bhaktaparikSanazanaM pratipannapUrvAH pratipadyante pratipatsyante dIpa anukrama [18] ~18~ Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [17-18] / gAthA [...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: robhavya prata sUtrAMka [17-18] gAthA zrIanu ti, kSetraguNatama satra yathAmadrikadevatAguNAcArAdhanA siddhimAsAdayatIti, anye tu vyAcakSate-yasmin zilAtale siddhaH kadhipiti, gataM sthitahAri-vRttI NOmisvanaryAnsara, aho dainyavismayAmaMtraNeSu viSvapi yujyate, vanAnityaM zarIramiti denye, AvazyakaM jJAtamiti vismaye, anya pArzvasthamAmaMtrayata zarIrAba. AmaMtraNamiti, anena pratyakSeNa latpattikAlAdArabhya pratisamayaM zIryata iti zarIraM tadeva pugaLasaMghAtanarUpatvAt samuyastena jinadRSTena bhAvena TU // 15 // bhUtapUrvagatyA jIvitazarIrayoH kathavirabhedAt AvazyakamityetatpadamAsyAtaM sAmAnya vizeSarUpeNa, anye tu vyAcakSate-'ApaSiyaM' ti prAkRta | zailyA chAndasatvAca guroH sakAzAdAgRhItaM, prajJApitaM sAmAnyato vineyebhyaH , prarUpitaM pratisUtramarthakathanena,' varzita pratyupekSaNAdivarzanena, iyaM kriyA pAbharakSarairupAttA itthe cAphiyata iti bhAvanA,nidarzitaM kathazcidagRhataH parayA'nukampayA nizcayena punaH punardezita, upadarzitaM sakalamayayuktibhiH, anye tvanyathApi vyAcakSate, tadaI tapanyAsalakSaNena prayAsaneti, ataH dravyAvazyakamabhidhIyate, Aha-AgamamiyAtItamacetanamidaM kathaM dravyAvazyakamabhidhIyate , anocyate, atItakAlanayAnuvRttyA, yathA ko haTAntaH!, tatra dRSTamarthamantaM navatIti dRSTAnta:, laukikaparIkSakANAM yasmiarthe buddhisAmyaM sa dRSTAnta ityanye, ayaM madhukumbha AsIdityAdi, atItamadhuputapaTaSaditi bhAvanA / ' se ta' mityAdi nigmn| 'se kiMta'mityAdi (17-21) bhanyo yogyo dalaM pAtramiti paryAyAH, tasya zarIraM tadeva bhAvibhAvA''vazyakakAraNatvAt dravyAvazyakaM bhavyazarIradrazyAvazyakaM, 'jo jIvo' tyAdi, yo jIvo yonyA-avAcyadezalakSaNayA janmatvena sakaLanivRttilakSaNena, anAmagarbhavyavacchecamAha, niSkAgtA-nirgato'nenaiva zarIrasamucchayeNeti pUrvavat, Avatena- gRhItena, anye tvabhidadhati- 'attaeNaM' ti AtmIyena, jinadRSTena bhASanetyAdi pUrvavat, avavA tadAvaraNakSayopazamalakSaNena 'seyakALe' ci chAndasatvAdAgAmini kAle zikSiSyate, na sAyacchivate, tadetadbhAvinI vRttimaMgacitya |31 // 15 // bhavyazarIralyAvazyakamityucyate, yathA ko dRSTAnta ityAdi bhAvitAthai thAvata 'seta' mityaadi| 'se kiMta' mityAdi (18-22)zarIra-1 dIpa anukrama [18-19]| hai ~19~ Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [19] gAthA ||..|| dIpa anukrama [20] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH) mUla [19] / gAthA [1] muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRttiH: // 16 // zrIanu0 4 bhavyazarIrAbhyAM vyatirikaM drazyAvazyakamiti nirUpitazabdArthameva trividhaM prajJaptaM, tadyathA-laukikaM kuprAvacanikaM lokottaraM, 'se kiM ta' mityAdi hAri vRttau ( 19-22 ) ete rAjezvarAdayaH mukhadhAvanAdi kRtvA tataH pazcAdrAjakulAdI gacchati tadetallaukikaM dravyAvarakamiti kriyA, tatra rAjA cakravadirmA mANDalikAntaH Izvaro yubarAjA mANDaliko'mAtyazca, anye tu vyAcakSate aNimAyaSTavidhaizvaryayukta Izvara iti talabara:- parituSTanarapatipradattapaTTadhabhUSitaH mADambika:- chinnamaMDalAdhipaH koTumbikaH katipayakuTumbaprabhuH ibhyaH arthavAn, sa ca kila yasya puJjIkRta ratnarAzya* nvarito istyapi nopalabhyata ityetAvatA'rtheneti, zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTabhUpitottamAGgaH purajyeSTho vaNik, senApatiH- narapatinirUpitoSTrahastyazvarathapadAttisamudAyalakSaNAyAH senAyAH prabhurityarthaH, sArthanAyaka:- 'gaNimaM dharimaM mejaM pAricchejaM va davvajAyaM tu / ghecUNaM lAbhahI vaca jo aNNadesaM tu // 1 // nivabahumao pasiddho dINANAhANa bacchalo paMthe / so satyavAnAmaM ghaNovva loe samubvahati // 2 // prabhRtimahaNena prAkRtajanaparigrahaH, 'kalaM pAduppabhAtAe ' ityAdi, kalamiti vaH prajJApakApekSametat yataH prajJApako dvitIyAyAmeva prajJApayati, prAduH prakAzana ityarthe dhAtuH, tatazca prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM suvimalAyAmityAdinottarottarakAlabhAvinA vizeSaNakalApenA'syatothamavatAM mAnavAnAM tamAvazyakakAlamAha, 'phullotpalakamalakomalonmIlite ' ihotpalaM padmamucyate kamalasvAraNyaH pazuvizeSaH tataJca phulotpalakamalayo:- vikazitapadmakamalayoH komalaM - akaThoraM unmIlitaM yasminniti samAsaH anenAruNodayAvasthAmAda, 'ahApaMDure pahAe atha Anantarye, tathA 'raktAsoge ' tyAdi, raktAzokaprakAzakiMzukazukamukhaguMjArddharAgasadRze, Arakta ityarthaH tathA 'kamalAkaranalinIkhaNDabodhake' kamalAkaro-hRdAdijalAzrayastasminnalinIkhaNDaM tadbodhaka ityanena sthalanAlanavyavacchedamAha, yadvA kamalAkaranalinI khaNDayorbhedane vai grahaNaM, 'utthite' ugate sUrye saddala razmI sahasrakiraNe dinakare - Aditye tejasA jvalati sati, vizeSaNa prahutvaM mahattvAzayazuddhayarthaM karttavyamitikhyApanArthe, ... laukika dravya Avazyakasya adhikAraH varNayate ~20~ laukika dravyAva. // 16 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM 20-21] / gAthA [...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [20-21] zrIanu0 hAri.vRttI vazyaka // 17 // gAthA yaute sarva eva vizeSAH santi tasminnudine, azAtajJApanArtha vA vizeSakalApa iti, 'muddadhovaNe' tyAdi, nigamanAntaM prAyo nigadasiddhameva, navaraM puSpa-II dravyAmAkhyayogya vizeSa:-apathitAni puruSANi prathitaM mAlya, vikazitAni vA puSpANyavikazitAni mAlyaM, ArAmodyAnayorapyayaM vizeSa:-vividhapuSpa-II jAtyupazobhitaH ArAmaH pampakavanAvapazobhitamudyAna | 'se kiMta' mityAdi (20-24) yadete carakAdayaH ikhAjyAderupalepanAdi kurvanti tadetaskuprAvanika dravyAvazyakamiti kriyA, tatra carakA:-dhATibhikSAcarAH cIrikA-radhyApatitacIraparidhAnAcIropakaraNA ityanye, carmakhaNDikA:carmaparidhAnAzcamopakaraNA iti cAnye, mikSoNDA:- bhikSAmojina: sugatazAsanasthA ityanye, pADurabA:- bhautAH gItamA:-laghutarAkSamAlAcArSatavicitrapAdapatanAdizikSAkalApavavRSabhakopAyata: kaNabhikSAmAhiNaH, govRttikA:-gozcayAnukAriNaH, uktaM ca-gAvIha samaM nigamapavesaThANAsaNAi ya kareMti | bhuMjaMti ya aha gAvI tiriksavAsaM vibhAventA // 1 // gRhadharmA:- gRhastha eva yAnityabhisaMdhAya tadyathoktakAriNa: dharmamahitAparikSAnavata: sabhAsadaH, aviruddhAH- vainayikA, uktaM ca- 'aviruddhaviNayakArI devAdINa pagae bhattIe / jaha vesiyAyaNasuo evaM | aNNevi nAyavvA // 1 // viruddhA-akriyAvAdinaH, paralokAnabhyupagamAtmavaivAdibhya eva viruddhA iti, vRddhA:-tApasAH prathamasamutpannatvAt prAyo vRddhakAla evaM dIkSApratipatteH zrAdakA dhivarNAH, anye tu vRddhabhAvakA iti byAcakSate dhigavarNA eva, prabhRtiSahaNAt paridhAjakAdiparigrahaH, pAkhaNDasthAH 'kalla' mityAdi pUrvavat 'iMdaM sivetyAdi, indraH pratItaH skanda:-kArtikeyaH rudrH|-prtiitH zivo-mahAdevaH vaiSaSaNo-yakSanAyaka: devA-sAmAnyaH nAgo-bhavanavAsibhevaH yo-yantaraH bhUtaH sa eva mukundo-baladevaH AryA-prazAntarUpA durgA koTTikiyA-saiva mahiSAvArUDhA, upalepasammArjanAvarSaNadhUpapuSpagandhamAkhyAdIni dravyAvazyakAni kurvanti, tatropalepanaM-chagaNAdinA pratItameva sammAnaM daNDapucchAdinA AvarSaNaM gandhodakAdineti 'se-ta' mityAdi / 'je ime' ti (21-26 ) ye ete samaNaguNamukajogiti' zramaNA:-sAdhavasteSAM guNA: dIpa anukrama [21-22] ACCC ~21 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM 20-21] / gAthA [...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [20-21] // 18 // gAthA zrIanumUlottarAkhyAH prANAttipAtAdivinivRtyAdayaH piNDavizunyAdayazca, yojanaM yogaH AsevanamityarthaH zramaNaguNeSu mukto yogo yaiste tathA-11 kuprAvacahAri.bRttI dA | vidhAH, zeSAH avayavAH yAvat ghaDatti avayavAvayavinorabhedopacArAt jape phenakAdinA ghRSTe yeSAM te ghRSTAH, tathA 'maTThA' tailodakAdinA mRSTAH nika matuplopAdvA mRthvaMto mRSTAH 'tuppoTTa 'tti tuprai snigdha tupA oSThAH samadanA vA yeSAM te tupauSThAH, zeSa kaNThaya, yAvadubhayakA laukikalamAvazyakasvetyevAvazyakAya, chaTThIvibhatIi bhaNNai cautpIti lakSaNAt , pravikramaNAyopatiSThante tadetat dravyAvazyaka, dravyA vazyake bhAvazUnyatvAdabhipretaphalAbhAvAza, pattha udAharaNa- vasaMtauraM nagaraM, sattha gamcho agIyasthasaMviggo bhaviya viharati, tattha | ya ego saMviggo samaNaguNamukAjogI, so divasadevasiya mudauhAdiyAo asaNAo paDigAhettA mahattA saMvegaNa patikamaNakAle Aleopati, tasma puNa so gacchANI agIyatthasaNaoM pAyacchitaM deto bhaNati-aho imo dhammasaDio sAha, suhaM pADasavituM dukkhaM AloevaM, evaM nAma eso Aloeti agUIto asaDhattao suddhotti, evaM ca dadvarNa aNNe agIyatvasamaNA pasaMsaMti, piteti ya-gavaraM AloeyabvaMti, gavi kiMci pajiseviteti, tattha aNNayA kayAdI gIyatyo saMviggo viharamANo Ago, so divasadevasiya avihiM darNa udAharaNaM dApati-giriNagare vANiyao rattarayaNANaM paraM bhareUNa varise 2 saMpalIper3a, evaM ca varNa sambalogo avivegattano pasaMsati-aho! imo dhaNo jo bhagavataM bhagi tappeti, tatthaDaNNayA paLIviya gihaM pAo ya pacalo Ao savvaM nagaraM bavaM, tato | so pacchA raNNA paDihao, piNNAyakao, aNNahiNagare evaM ceva kareDa, so rANA suto jahA kovi vANio evaM kare itti, so teNa savassaharaNo kAraNa visajio, aDavIe kiM na palIvesi?, to jahA teNa vANieNa avasesAvi baDhA evaM tumaMpi evaM pasaMsaMto ete sAhaNo | dIpa anukrama [21-22] KOCACK ~22~ Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [[22-27] gAthA ||..|| dIpa anukrama [23-28] zrIanu0 hAri. pRcau // 19 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM + vRttiH) mUlaM [22-27] / gAthA [...]])] muni dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikAsUtra :2] "anuyogadvAra mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH 4 4 savvevi paricayasi, tAhe jAhe so na ThAi tAhe teNa sAhuko bhaNitA esa mahAnidammAM agIyattho, tA alaM eyassa ANAe, jai eyassa i gaho Na kIrai ta aNNevi viNassaMtitti | 'seta' mityAdi nigamanatrayaM nigadasiddhaM / 'se kiM ta' mityAdi (22-28) avazya kriyAnuSThAnAdAvazyakaM guNAnAM ca AvazyamAtmAnaM karotyAvazyakaM upayogAdyAtmakatvAdbhAvazcAsAvAvazyakaM ceti samAsaH, bhAvapradhAnaM vA''vazyakaM bhAvAvazyaka bhAvAvazyakaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA- Agamato noAgamana, ' se kiMta ' mityAdi / 23-28) upayuktaH, ayamaMtra bhAvArtha:AvazyakapadArthajJastajjanitasaMvegena vizudvayamAnapariNAmastatraivopayuktastadupayogAnanyatvAdAgamaMto bhAvAvazyakamiti tathA cAha- 'seva 'mityAdi nigamanaM / se kiMta mityAdi, ( 24-28 ) noAgamato bhAvAvazyakaM jJAnakriyobhayapariNAmo, mizravacanatvAnnozabdasya, trividhaM prajJaptaM, tadyathA-laukikamityAdi se kiMtu ' mityAdi ( 25-28) pUrvI bhAratamaparA rAmAyaNaM, tadvacanazrotRRNAM patrakaparAvartanasaMyatagAtrAdikriyAyoge sati tadupayogabhAvato jJAnakriyobhayapariNAmasadbhAvAdityabhiprAyaH, ' se ta' mityAdi nigamanaM 'se kiM tamityAdi ( 26-29) gatArtha yAvadinItyAdi, ijalihomajapANurUvanamaskArAdIni zraddhAnubhAvayuktatvAt bhAvAvazyakAni kurvati, tatra iJjyAgAMjalirudhyate sa ca vAgadevatAviSayaH mAturbAJjari jAjalirmAtRnamaskAravidhAvitibhAvaH homAgmiH havanakriyA japomaMtrAdinyAsaH uruvaM (kaM) ti dezIvacanaM vRSabhagarjitakaraNArtha iti, anye tu vyAcakSate baMdu mukhaM teNa rukthaM (kaM) ti- sahakaraNaM taMpi vasabha DhokkiyAdi caiva cedayati, namaskAraH pratIto yathA namo bhagavate divasanAdhAya, AdizabdAt stavAdiparigrahaH, seta' mityAdi, nigamanaM 'se kiM tamityAdi, (27-30 ) yadityAvazyakamabhisaMbaddhayate, zramaNo vetyAdi sugamaM, yAvattacittetyAdi, sAmAnyatastasmin Avazyake cittaM bhAvamano'syeti tacittaH, tathA tanmano dravyamanaH pratItya vizeSopayogaM vA tathA tallezya:- tatsthazubhapariNAmavizeSa iti bhAvanA, F ... atha bhAva Avazyaka adhikAraH varNayate ~ 23~ bhAvA vazyakam // 19 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ............... mUlaM [28] / gAthA [2] ........... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [28] gAthA ||2|| zrIanu:11 uktaM ca- 'kRSNavinyasAcivyApIraNAmo ya AramanaH / sphaTikasyeva satrAyaM, lazyAzabdaH prayujyate // 1 // tathA 'tadadhyayasitA' hAyava- | noAgama hAri-vRttI |mAyo'yamita tAdhitAdibhAvayuktasya mataH tasminnAvazyaka evAdhyavAsitaM kiyA saMpAvanaviSaya sAya: iha prArambhakAlAdArabhya saMtAnakivApravRttasya tasminneva vItramadhyavasAya prayatnavizeSalakSaNamasyeti samAsaH, tathA sadarthopayukta:-- | // 20 // vazyaka tasvArthastadarthastambhinnupayuktaH, prazastatarasaMvagavigudhyamAnasyA'vazyaka evaM pratisUtraM pratyaya pratikriya copayukta iti bhASAH, tathA| vizrutanikSetarpitakaraNa: yaha papakaraNAni-rajoharaNamukhacikAtIni tasminnAvazyake yathocitamyApArAniyogenAriyatAni-jyastAni karaNAni yena sata pAzca dhAvidhaH, mukhyataH samyaka svasthAnanyastopakaraNa ityathe; tathA tadbhAvanAvinaH, asakRdanumAnApUrvabhAvanA'parikchedana eva, punaH 2 pratipariti idayaM, asakRdanupAne'pi pratipattisamavabhAvanAavicchedAditi, upasaMharabAha- anyatra-pragutavyatirakeNa kutracilkAryAntare manaH akurvan , manIgrahaNaM kAyavAgupalakSaNaM, anyatra kutracinmanovAmAyAnakurvannityarthaH, ubhayakAlaM--ubhayasa yamAvazyaka-prAganimApitazabdArtha karoti-nivanayati sa bambAvazyakapariNAmAnanyavAdAvazyakamiti kiyA.meta mityAdi nigamana, u bhAvAvazyakaM // asyaivedvAnImasaMmohAtha paryAyanAmAni pratipAdayannAha ' tassa ime' ityAdi (28.30) tamyAvazyakasya 'Na' miti vAkyAladvAre amUni vakSyamANAni ekAdhikAni- tanvata ekAviSayANi nAnApApANi-nAnAvyaJjanAni nAmadheyAni bhavanti, iha ghopA udAttAdayaH kAdIni vyaajnaagi| tadyathA ' Avasmaga' gAhA (12.30) vyAkhyA avazyakriyA'numAnAdAvazyaka guNAnAM vA pazyamAtmAnaM karotItyAvazyaka, avazyakaraNIyamiti mokSArthinA niyamAnuyamiti, bhuvanimaha ityatrAnAditvAprAyo'naMtalyAca dhurva- kammalabhUto pA bhAvastasya nigraho dhruvaniyamaH, niSahadetutpAnimahaH, tathA karmamalinasyA'mano vizuddhihetutvAdizuddhiH, adhyayanapadakavarga:-- sAmAyikAviSadhyayanasamudAya: -- - dIpa anukrama [31] 5 ... atha 'zruta' zabdasya nikSepA: varNayate ~240 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [29-37] gAthA ||3|| dIpa anukrama [41] zrIanu0 hAri. vRta // 21 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [29-37] / gAthA [3] dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikA 2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH samaNeNa gAhA " , samyag jIvakarmasaMbaMdhavyavahArApanayanAnnyAyaH mokSArAdhanAnibandhanatvAdArAdhanA mArga:-panthAH zivasyeti gAthArtha:- 1 (*3-31) nigadasiMdvaiva, navaraM anta iti madhye, 'seta' mityAdi nigamanaM / 'se kiM ta' mityAdi (29-31) zrutaM prAganirUpitazabdArthameva catuvidhaM praptamityAdyAvazyaka vivaraNAnusArato bhAvanIyaM yAvat pattayapotthayalihiMta ( 37-34 ) iha patrakANi taLatAlyAdisaMvandhIni tatsaMghAtaniSpannAstu pustakAH, vastraniSphaNNe ityanye iyamatra bhAvanA patrakapustaka likhitamapi bhAvazruta nibandhanatvAt dravyazrutamiti / sAmprataM prAkRtazailyA tulyazabdAbhidheyatvAt jJazarIra bhavya zarIravyatirikta dravyazrutAdhikAre evaM nirdoSatyAdikhyApanaprasaMgopayogitayA sUtranirUpaNAcAha' aha ve tyAdi ' athaveti prakArAntarapradarzanArthaH sUtraM pazcavidhaM prazamaM tadyathA- ' aMDaja' mityAdi ' se kiM ta' mityAdi aMDAjjAtamuNDajaM haMsagarbhAdi, kAraNe kAryopacArAt, haMsaH kila pataGgaH tasya garbhaH 2 kozikAraka:, AdizabdaH svabhedaprakAzaka: kauzikAraprabhavaM caTakasUtramityarthaH, paJcendriyahasa garbhajamityAdi kecit ' se ta' mityAdi nigamanaM, evaM zeSeSvapi praznanigamane vAcye, poNDAt AtaM poNDajaM phalihamAditi kapa phalAdi kAraNe kAryopacArAdeveti bhAvanA, koTAjjAtaM kITajaM paJcavidhaM prajJataM, tadyathA- paTTe - tyAdi, paTTiti-paTTasUtraM malaye aMzukaM cINAMzukaM mirAgAdi, atra vRddhA vyAcakSate kila jaMmi visae paTTo utpajjati tattha araNNe vaNaNiguMjadvANe maMsaM pINaM vA AbhisaM putrapuMjehiM vizjai, tato tesiM puMjANa pAsao NiSpuNNayA aMtarA bahave sIliyA bhUmie uddhA nihoDijjati, tattha varNatarAo payaMgakIDA Agacchati, te maMsacINAdiyamAmisaM caraMta ito tato ya kIlaMtaresu saMcaraMtA lAlA muyaMti, esa paTTetti, esa ya malayavajjemu bhaNito, evaM caiva mayavisauppaNNe malapatti bhaNNai, evaM caiva cINavisayavahimuppaNNe aMsue, cINavisayuppaNNe cIrNasupatti, evametosa ttavilesa kIDavisaso kIDavisesato ya paTTasuttavisesato bhavati, evaM maNuyAdiruhiraM ghetuM kezavi joeNa jutaM L ~ 25~ vyatiriktaM zrutaM // 21 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........... mUlaM [38-43] / gAthA [4] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu. hAri.vRttI prata sUtrAMka [28-43] gAthA |4|| // 22 // SCAKA A% bhAyaNatthaM Thavijjati, vo tattha kimI uppajjati, te vAyAbhilAsiNo chideNa NiggatA ito tato AsannaM bhamaMti, tarsi NIhAralAlA kimirAga-18/ noAgama suca bhaNNai, taM sapariNAmaraMgaraMgiyaM ceva bhavai, anne bhaNati-jAhe kahiruppanA kimite tastheva mAlittA kasavaDhe uccArittA tattha sehiM jogaMdA bhAvabhUta pakkhivittA paTTasuna rayaMti taM kimirAga bhaNNai, aNNugAlI, bAlayaM paMcavidhaM ' uNiya' mityAdi uNNAdiyA pasiddhA, miNahito lahutarAskavAnakSamRgAkRtayaH vRhapichAH tesi lomA miyalomA, kutavo uMdararomesu, eversi ceva uNiyAdINa uvahAro kihisa, ahavA etesiM dugAdi-4 pAva saMjogeNa kiTrisaM, ahavA je aNNa saNamAdiyA romA te savve kiTTisaM bhaNNaMti, 'se taM vAlaja miti nigamanaM / 'se kiM taM vAgaja' mityAdi / sanigamanaM nigadasiddhameveti, 'se kisa mityAdi, (38-35) idamacyAvazyakavicaraNAnusArato bhAyanIya, prAyastulyavaktavyatvAt , navaramAgamato bhAvabhutaM tamastadupayuktastadupayogAnanyatvAta, noAgamatastu laukikAdi, atrAha-noAgamato bhAvabhutameva na yudhyate, tathAhi-yadi nozabdaH pratiSedhavacanaH kathamAgamaH, atha na pratiSedhavacanaH kathaM tArha noAgamatta iti, atrocyate, nozabdasya dezapratiSedhavacanatvAt caraNa-1* guNasamanvitazrutasya vivakSitatvAt caraNasya ca noAgamatvAditi / 'jaM imaM arahatehI' (42-37 ) tyAdi, nandIvizeSavivaraNA-18 nusArato'nyathA bopanyastavizeSaNakalApayuktamapi svabuddhayA neyamiti, zeSa prakaTArtha yAvanigamanamiti / 'tassa ime' ityAvi pUrvavata 'sutasutta' gAhA (4-38) vyAkhyA-zrRyata iti zrutaM, sUcanAtsUtraM, viprakoNIyapanthanAd athaH, siddhamarthamantaM nayatIti siddhAnta:, mithyAdarzanAviratipramAdakapAyayogapravRttajIvazAsanAna zAsanaM, pAThAMvaraM vA pravacane, tatrApi pragataM prazastaM pradhAnamAdau yA vacanaM || / / 22 // | pravacanaM, mokSAyAjJapyante prANino'nayetyAkSA, uktirvacanaM vAgyoga ityarthaH, hitopadezarUpatvAdupadezanamupadezaH, yathAvasthitajIvAdipadArtha| prajJApanAt prazApaneti, AcAryapAramparyeNAgacchatItyAgamaH, AptavacanaM Agama iti, ekArthaparyAyAH sUtra iti gAthArthaH / 'seta' mityAdi dIpa anukrama [42-49]| COCKER AE% |... atha 'skandha' zabdasya nikSepA: varNayate ~26~ Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUlaM [44-51] / gAthA [4......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [44-51] gAthA ||4|| skandha lAnigamanaM / 'se kiMta'mityAdi (44-38) vastuto bhAvitArthameva, yAvazArIrabhavyazarIravyatiriktastrividhaH prajJaptastadyathA, 'sacittezrIanuH nikSepAH hAri-vRttI tyAdi praznasUtraM / 47-39) cittaM mano'rthavijJAnamiti paryAyAH saha cittana varcata iti sacitaH sacittazcAsau dravyaskandhazceti samAsa:, "daha viziSTekapariNAmapariNataH AtmapradezaparamANvAdisamUhaH sandhaH anekavidhaH-anekaprakAra: vyaktibhedena prazapta:-prarUpitaH, tadyathA-5 // 23 // ' hayaskandha' ityAdi, hayaH-azvaH sa eva viziSTakapariNAmapariNatatvAtskandho havaskandhaH, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM, iha ca sacitta | dravyaskandhAdhikArAvAtmana eva paramArthatatanatvAdasahayeyapradezAtmakatvAca kathaJciccharIrabhede satyapi hayAdInAM yAdijarjAvA eva | gRhyante iti sampradAyaH, prabhUtodAharaNAbhidhAnaM tu vijaatiiyaankskndhaabhidhaanekprmpurussskndhprtipaadnprghunyniraasaathai,| tathA cAhureke-" eka eca hi bhUtAtmA, bhUte bhUve vyavasthitaH / ekathA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " evaM hi muktetarAdyabhAvaprasaGgAt vyavahArAnupapaciriti / 'seta'mityAdi nigamanaM / ' se kita'mityAdi, (48-40) avidyamAnacittaH acitta acittazrAsau dravyaskandhazceti samAsaH, anekavidhaH prajJapta iti pUrvavat , sadyathA-dvipradezika ityAdi Anigamane sUtrAsaddhamiti, 'sekiMta' mityAdi (49-10) mizraH-sacittAcittasaMkIrNaH tato mizrazvAsau dravyaskandhati samAsaH, senAyA-istyazvarathapadAlisannAhakhaDgakuntAdi-12 samudAyalakSaNAyA agaskandhaM amAnIkamityarthaH, tathA madhyamaH pazcimati, 'seta' mityAdi nigamana, 'ahave'tyAdi (50-40) sugama yAvat se kitaM kAsaNarukhaMdhe (51-40) snA-saMpUrNaH kRtsnazcAsau skandhazceti vigrahaH 'sacceba' ityAdi, sa eva iyaskandha ityAdi / 23 / / | Ai-yadyevaM tataH kimartha bhedenopanyAsa iti, ucyate, prAk sacittadravyaskandhAdhikArAt tathA'sambhavino'pi buddhathA nikaSya jIvA evoktAH iha tu jIvaprayogapariNAmitazarIrasamudAyalakSaNa: samagra eva kRtsnaH skandha iti, anye tu jIvasyaiva kRtsnasphandhatvAd vyatyayena vyAcakSate, dIpa anukrama [50-55]| ~27~ Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [[52-56] gAthA ||4|| dIpa anukrama [48-64] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM + vRttiH) mUlaM [52-56] / gAyA [...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: // 24 // 6 zrIanu0 tathA'pyavirodhaH, 'seta ' mityAdi nigamanaM / ' se kiM ta' mityAdi (52-41) na kRtsnaH akRtsnaH akRtsnazcAsau skandhazca akRtsnaskandhaH hAri-vRttau tU 'se cetre' tyAdi, sa eva dvipradezAdiH, athamatra bhAvArtha:- dvipradezika : tripradezikamapekSyA kRtsno vartate ityevamanyeSvapi vaktavyaM, na yAvat kAsanyaimApadyata iti yadyevaM dhyAdikRtsnaskanthasyApi tadanyamaddattaraskandhApekSayA akRtsnaskanthatvaprasaGgo, na, asaMkhyeyajIva pradezAnyonyAnugatasvaiva vivakSitatvAt jIvapradezAnAM ca skandhAntare'pi tulyatvAd bRhattaraskandhAnupapatiH, jIvapradezapudgalasAkalyavRddhau hi mahattaratvamiti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate pranthavistarabhayAd gamabhikAmAtrametat 'seta mityAdi nigamanaM / ' se kiM tamityAdi (53-41 ) anekadravyaJcAsau skandhazceti samAsaH, viziSTakapariNAmapariNato nakhajaGghoru radana kezAdyanekadravyasamudAya ityarthaH tathA caha tasseve - tyAdi, tasyaiva vivakSitaskandhasya dezaH ekadezaH apacito jIvapradezavirahAditi bhAvanA, tathA tasyaiva deza upacito jIvapradezabhAvAditi hRdayaM, etaduktaM bhavati-jIvaprayogapariNAmitAni jIva pradezAvacitAni ca nakharomaradana kezAdanyanekAni dravyANi tathA'nyAni jIvaprayogapariNAmitAni jIvapradezopacitAni ca caraNajaGghoruprabhRtAni prabhUtAnyeva, eteSAmapacitopacitAnAmanekadravyANAM punaryo viziSTakapariNAmo dehAkhyaH so'nekadravya iti, atrAha- nanu dravyaskandhAdasya ko vizeSa ? iti ucyate sa kila yAvAneva jIvapradezAnugatastAvAneva viziSTakapariNAmapariNataH parigRhyate, na nakhAdyapekSayApi, ayaM tu nakhAdyapekSayA'pItyayaM vizeSa itya prasaGgena' 'seta ' mityAdi nigamanaM 'se kiM tu'mityAdi sugama ( 55-42) yAvat etesi mityAdi navaramAgamato bhAvaskandhaH za upayukta tadarthopayogapariNAmapariNata ityarthaH, noAgamatastu jJAnakriyAsamUhamaya iti, ata evAha etesiM cetra ityAdi (56-41 ) eteSAmeva prastutAvazyakabhedAnAM sAmAyikAdInAM SaNNAmadhyayanAnAM samudAyasamitisamAgamena iddAdhyayanameva padavAkyasamudAyatvAt samudAya, samudAyAnAM samiti : - melakaH, samudAya " 6 ... atha 'Avazyaka'sya nirUpaNaM kriyate ~ 28~ dravyabhAva skandhAH // 24 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUla [57-58] / gAthA [5-6] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [57-58] gAthA ||5-6|| IM melaka: samudAyasamitiH, iyaM ca svasvabhAvavyavasthitAnAmapi bhavati ana ekIbhAvapratipattyarthamAha- samAgamena samudayasImate: samAgamo AvazyakaviziSTa pariNAma iti samAsastena AvazyakazrutabhAvaskandha iti labhyate, ayamatra bhAvArtha:--sAmAyikAdInAM paNNAmadhyavanAnAM samAvezAtAni hAri-vRttI mAnadarzanakriyopayogavato noAgamato bhAvaskandhaH, nozabdasya mizravacanatvAt kriyAyA anAgamatvAditi, nigamanaM / 'tassa Na'-3 // 25 // mityAdi (57-43) pUrvavat, bAvan 'gaNakAya' gAhA (*5-43) vyAkhyA-mallagaNabadraNaH prathivIsamastajIva kAyavatkAyaH jyAdi paramANuskamdhavaskandhaH govargava: zAlivAnyarAzivAziH viSakomedhAnyapujIkApujavatyuja: guhAdipiNDItapiMDavat piNDa diraNyAvidanyanikaravamikara: tIrthAdiSu saMmilitajanasaMcAtavat saMbAta: rAjagRhAmaNajanAkuLavat Akucha purAdijanasamUhavat samUhaH 'seta-' | mityAdi nigamanaM / Aha-kiM punArekhamAvazyakaM paDadhyayanAtmakamiti, ucyate, SaDadhikAraviniyogAta, ka ete'rthAdhikArA? isI tAnupada zayanAi-Avassagassa Na 'nityAdi (58-43) sAvajjagAhA (*6-43) vyAkhyA- sAvadhayogavirani:-sapApaJyApAraviramaNaM sA| mAthikArthAdhikAraH, satkIrtaneti sakaladuHkhavirekabhUtasAvayayogavirasyumdezakatvAdupakAritvAtsadbhutaguNotkItanakaraNAdantaHkaraNazuddheH pradhAnakarmakSayakAraNatvAdarzanavizuddhiH punadhilAbhahetutvAdbhagavatA jinAnAM yathAbhUnAnyAsAdhAraNaguNotkIrtanA caturvizatistavasyeti, guNavatazca | | prApityartha bampanA bandanAdhyayanaspa, tatra guNA mUraguNottaraguNatratapiNDavizudapAyayo guNA asya vidyamta iti guNavAna tamya guNavataH pratipattyartha vandanAdilaagA (patipattiH) kAryeti, ukaM ca 'pAsasthAdI gAhA, cazabdAtpuramAlapanamAsAcAguNavato'patyAha, saktaM ca 'pariyAya' gAhA, svastisya niMdA pratikramaNArthAdhikAraH kathaMcitpramAdataH svalitasya mUlaguNottaraguNeSu pratyAgatasaMvegavizudayamAnAdhyavasAyasya prmaad-5|| 25 / / kAraNamanusarato'kAryamidamatIveti bhAvayato niMdA'pasAkSikIti bhAvanA, praNacikitsA kAorasargastha, iyamatra bhAvanA-nindayA zuddhimanA dIpa anukrama [63-68] ~29~ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [ 59 ] gAthA dIpa anukrama [69-70] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra -2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 59 ] / gAthA [7] muni dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 22] "anuyogadvAra mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH zrIanu0 hAri. vRttI // 26 // 4 sAdayataH vraNasAdhamyapanayenAlocanAdidazavidhaprAyazci ta bhaiSajena caraNAvicArapraNacikitsati, guNadhAraNA pratyAkhyAnArthAdhikAra iti, ayamaMtra bhAvArtha:- yatheha mUlaguNottaraguNapratipattiH niraticArasaMdhAraNaM ca tathA prarUpaNamarthAdhikAra iti, cazabdAdanye pApAnvarAlA adhikArA vizeyA iti, evakAro'vadhAraNa iti gAthArthaH / eSAM ca pratyadhyayanamarthAdhikAradvAra evAvakAzaH pratyetavyaH / sAmprataM yadukamAdau zrutaskandhAbhyayanAni cAvazyaka ' miti tatrAvazyakAdinyAso'bhihita idAnImadhyayananyAsAvasaraH sa cAnuyogadvAraprakramAyAtaH pratyadhyayanamApanidhya eva vakSyate, lAghavArthamiti / sAmpratamAvazyakasya yadvacAkhyAtaM yacca vyAkhyeyaM tadupadarzayannAha--' Avassa' gAdA (7-44) vyAkhyA-piNDArtha:-samudAyArthaH varNitaH kathitaH samAsena--saMkSepeNa Avazyakataskandha iti zAstrasyAnyarthAbhidhAnAt ita UrddhamekaikamadhyayanaM kIrttayiSyAma:- vakSyAma iti gAthArthaH / kIrttanaM kurvamidamAha - ' taMjahA - sAmAiya ' mityAdi (59-44 ) sUtrasiddhaM yAvat tattha paDhamamajjhayaNaM sAmAiyaM tatrazabdo vAkyopanyAsArtho nirddhAraNArtho vA prathamaM mArtha zeSacaraNAdiguNAdhAratvAtpradhAnaM muktihetutvAd uktaM ca' sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / nahi sAmAyikahInAJcaraNAdiguNAnvitA yena // 1 // tasmAjjagAda bhagavAn sAmAvikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzamya mokSasya // 2 // bodhAderadhikamayanamadhyayanaM prapacato vakSyamANazabdArthaM sAmAvikam iha ca sama-rAgadveSaviyuto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH samasya AyaH samAya: samo hi pratikSaNama pUrve jJAna darzana caraNaparyAyema vATavI bhramaNa saMdezaviccheda kairnirupama sukhahetubhiradhaH kRtacintAmaNi kalpadrumopameyujyate, sa prayojanamasyAdhyayana saMvedanAnuSThAnapRndasveti sAmAyikaM, samAya eva sAmAyikaM tasya sAmAyikasya 'Na' miti vAkyAlaGkAre 'ime ci amUni vakSyamANalakSaNAni mahApurasyeva catvArIti saMkhyA na trINi nApi pazca anuyogadvArANi iddAdhyayanArthakathanavidhiranuyogaH, dvArANIva , " eva samAya: ~30~ arcAdhikArAH 11:34 11 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [60-64] / gAthA [7......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [60-64] gAthA ||7|| zrIanudA dvArANi-nagarapravezamukhAni, sAmAvikapurasyArthAdhigamopAyadvArANItyarthaH bhavati, ' tayathe' syupanyAsArtha: upakame ' tyAdi, iha hAri vRttI nagaradRSTAntamAcAryA pratipAdayanti, badhA prakRtadvAramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi duradhigamana kAryAtipattaye ca, caturmUladvAraM tu pratidvArA- pAna nugataM sukhAdhigama kAryAnatipattaye gha, evaM sAmAyikapuramapyAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigama, // 27 // yoganayAsaprabhedacaturdArAnugataM tu mukhAdhigamamityataH phalavAna dvAropanyAsa iti, tatropakramaNamupakrama iti bhAvasAdhanA, zAnasya bhyAsadezasamIpIkara- nAkramaH NalakSaNa:, napakramyate vA'nena guruvArayoganetyupakrama iti karaNasAdhanA, upakramyate'smAditi vA vinItavinayavinayAdityupakrama ityapAdAna-18 sAdhanaH, tathA ca ziSyo guruM vinayenArAbhyAnuyogaM kArayamAtmanA'pAdAnArthe vartata iti / evaM nikSeparNa nikSepa: nikSipyate vA anemAsminnasmAditi vA nikSepaH nyAsa: sthApaneti paryAyaH, evamanugamanamanugamaH anugamyate'nenAsminnasmAditi vA'nugamaH, sUtrasthAnukUla: pariccheda ityartha:. evaM nayanaM mayaH mIyate'nenAsminnasmAditi vA navaH, anantadhamotmakasya vastuna ekAMzapArakachada itythH| AieSAmuSakamAyArANA kimityevaM krama iti, atrocyate, na anupamAntaM sadasamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSipta nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugata nayarSicAryata ityato'yameva krama iti, ukta ca. saMbadhdhamapakamataH samIpamAnIya racita nikSepam / anugamyate'tha zAnaM nayairanekaprabhedestu ||1| tatropakamo dvipakAra:-zAstrIya itarazna, tatretarAbhidhitsayA''ha-se kiMta' mityAdi (60-45) vastuto bhAvitArthameva, yAvat 'se kiM taMdra jANagasarIrabhaviyasarIvaharite davyovakame' ityAdi vividhaH prazasastayathA-sacine ' tyAdi, (61-46) dravyopakrama iti vartate, I* zeSAkSarArthaH sacittadravyopakramanigamanAvasAna: sUtrasiddha eva, bhAvArthastvayamiha--'sacine' tyAdi, dravyopakramaH dvipadacatuSpadApadabhedabhimaH,ekaiko // 27 // | dvividha:--parikarmaNi vastuvinAze ca, tatra parikarma--dravyasva guNavizeSapariNAmakaraNaM tasmin sati, tadyathA-pRtAdyupayogena naTAdInAM varNA-15 dIpa anukrama [71-73] SEARRAKAR ... atra 'upakrama'sya nikSepA: varNayate ~31~ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [65-67 ] gAthA ||..|| dIpa anukrama [74-77] zrIanu0 hAri vRttI // 28 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [65-67 ] / gAthA [ 7...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: vikaraNamathavA karNaskandhavarddhanAdikriyeti, anya zAkhagAndharvanRtyAdikalA sampAdanamapi dravyopakramaM vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavizeSAtmakatvAcchAstrAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kiMtvAtmadravya saMskAravivakSA'pekSayA zarIravarNAdikaraNavatsyAdapIti, evaM catuSpadAnAmapi hastyazvAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, evamapadAnAM apyAghrAdInAM vRkSavizeSANAM vRkSAyurvedopadezAdvArddhakyAdiguNApAdanamiti, etatphalAnAM vA gatIprakSepakAdrava paLAlAdisthaganAdineti, Aha-ya: svayaM kAlAntarabhAvyupakramyate yathA tarorbArddhakyAdi tatra parikarmmaNi dravyopakamatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpAdanasya tu kAlAntare'pi vivakSita hetu jAlamantareNAnupapatteH kathaM parikamaiNi dravyopakrama iti, atrocyate, vivakSitahetujAlamantareNAnupapatterityasiddhaM kathaM ?, varNasya tAvannAmakammaivipAkitvAtsvayamIpa bhAvAt phalAdInAM kSAyopazamikatvAttasya ca kAlAntare svayamapi saMbhavAt vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaDgAdibhirvinAza ebopakamyata iti / Aha-parikammaivastunAzopakramayorabheda eMva ubhayatra pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApacAvapi vizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnadarzanAt vastunAzopakrama[saMpAditottaradharmarUpe tu vastunyadarzanAdvizeSasiddhiriti athavaikatra nAzasyaiva vivacitatvAdadoSa:, ' se kiM taM acittadavyovakame ' tyAdi (65-46 ) nigamanaM, nigadasiddhameva, navaraM khaNDAdInAM guDAdInAmityatrAnalasaMyogAdinA mAdhuryaguNavizeSakaraNaM vinAzazva, bhizradravyopakramastu sthAsakAdivibhUSitAzvAdiviSaya eveti vivajJAtazca kArakayojanA draSTavyA dravyasya dravyena dravyAd dravye vopakramo dravyopakrama iti / ' se kiM tamityAdi, (67-48) kSetrasyopakramaH kSetropakrama iti, Aha-kSetramamUrtta nityaM ca atastasya kathaM karaNavinAzAviti 1 atrocyate, tadvyavasthitadravyakaraNavinAzabhAvAdupacArata: khalvadoSaH, tathA cAha-tArathyAttadUvyapadezo yukta eva, makhAH krozantIti yathA, tathA cAha sUtrakAra:- jamiNa ' bhityAdi, yadvalakulikAdibhiH kSetrANyu ~32~ dravyopakramaH // 28 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [68-69] / gAthA [7......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: shriianu| hAri.vRttI lA aprazasta bhAvopa prata sUtrAMka [68-69] gAthA ||7..| // 29 // pakramyante-yogyatAmApAcante AdizabdAdvinAzakAraNagajendrabaMdhAdiparigrahaH 'seta' mityAdi nigamanaM / "se kita' mityAdi, (68-48) kAlasya vartanAdirUpatvAn dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, caMdroparAgAdiparizAnalakSaNo vA, yadvA jaNa' mityAdi, yanAlikAvibhiH kAla upakramyate--jJAnayogyatAmApAcate, nAlikA-paTikA, AdizabdAt praharAdiparipahA, 'seta' mityAdi nigamanavAkya, bhAvopakamo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, no'Agamatastu prazasto'prazastazceti, tatrAprazasto DohiNigaNikAmA tyAdInAM, ekhodAharaNAni-egA marugiNI, sA piteti-kiha dhUtAo suditAo hojAti ,to jehitA dhUyA sikvAviyA, jahA-varaMtI manthae pApaNhIe ANi jAti, vAe Ahato, so tuTTho pArna marinumArakho, Na dukkhAviyatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNiya-jaM karehi taM karehi, mAga esa kiMci tujma avara satiti, vitiyA sikvAviyA, vIevi Aio, so prabittA vasaMto, mA bhaNati--tumaMpi bIsasthA vihara, NavaraM khaNao esoti, taiyA sikvaviyA, vIevi Ahao, so ho, seNa dadaM pihiyA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIra mAyANa &aa kahiyaM, pacchA kahavi aNuganio-amha esa kuladhammoti, pUyA va bhaNiyA--jahA devayassa paTTiAjAsitti, mA bahihiti / egammi payare causaTThikalAkusahA gaNiyA, tIe parabhAvopakramaNanimitaM ratigharammi sabyAo pagatIo niyaniyavAbAraM karemANIo AlihAviyAo, tatya ya jo jo badamAI ei so so niyaM2 sippaM pasaMsati, NAyabhAvo na muaNuyatto bhavati, aNuyattio ya yAraM gAhio khavaM khaddha davyajAtaM vitareti, esavi apasattho bhAvovakamo / gagammi payare koI rAyA assavANiyAe saha amakaceNa NimAo, tattha ya se assega'vAgheNaM khaliNe kAiyA bomiriyA, khAraM baddha, taM ca puDavidhirasaNao tahar3iyaM caiva raNyA paDiniyasamANeNa suiraM nijhAiyaM, ciniyaM cANeNa--dada talAgaM soharNa havaitti, uNa bulaM, amacgheNaM igitAgArakusaleNa rAvANamaNAputriya mahAsaraM khaNAviyaM ceva, pAlIe ArAmo dIpa anukrama [78-79] kaa||29|| ~33. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [70-71] / gAthA [7......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prazasto prata sUtrAMka [70-71] gAthA zrIanu0se pavaro kamao, teNaM kAleNaM assabAhaNiyAga gaccheteNa viThaM, bhaNiyaM ca'NeNa-kaNeyaM khaNAvitaM 1, amacceNa bhaNiyaM-sAmirAva! tumhehiM ceva, hAri.vRttI | kahaMpi ya?, avaloSaNAe kahie paritudveNa saMvaDaNA katA, esavi apasattho bhAvovakamotti, pakko'prazastaH / idAnI prazasta: ucyate, natradabhAvopazrutAdinimittamAcAryabhAvopakramaH prazasta iti, Aha-vyAkhyAmApratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyAkhyA-1 kamaH // 30 // gatvAta ,uktaM ca-"guvAyattA casmAcchAbArambhA bhavaMti sarve'pi / tasmAd gubbArAdhanapareNa hitakAkSiNA bhAjyam // 1 // tthaa| bhASyakAreNApyabhyadhAyi-'gurucittAyacAI vakkhANaMgAI jeNa samyAI / jeNa puNa suppasaNaM hoti tayaM taM tahA kujjA / / 1||aagaariNgit-14 kusalaM jai seyaM vAyasaM vade pujjA / tahaviya siM Navi kUche virahaMmi ya kAraNaM pucche // 2 // nivapucchieNa bhaNio guruNA gaMgA kao bhI vaati?| saMpAdita sImo jaha taha samvattha kAyavya / / 3 // " mityAdi, AdalyayevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSAH, niSpa-IG yojanatvAt , na, gurucittaprasAdanArthameva teSAmupayogitvAt , tathA ca dezakAlAvapekSya parikarmanAzI dravyANAmukkauvanAdInAmAhArAdikAryeSu kurvan vineyo guroharati cetaH, athavopakramasAmyAtprakRte nirupayogino'pyanyatropayokSyanta ityalaM prasaGgena, ukta itaraH / adhunA zAstrIyapratipAdanAyAha- ahave ' tyAdi (70-51 ), yadvA prazasto dvividhA -gurubhAvopakramaH zAkhabhAvopakramazca, tatra gurubhAvopakramaH pratipAdita eva, zAnabhAvopakramaM tu pratipAdayannAha- ahave, tyAdi, adhayeti vikalpArthaH, upakramobhAvopakramaH pavidhA prAptastapathA-'aNapuccI' tyAvi, upanyAsasUtraM nigadasiddhameva, se kiMta' mityAdi (71-51), ida pUrva prathamamAdiriti payaryAyAH, pUrvasya pazcAdanupUrva tasya bhAva iti 'guNavacananAkSaNAdibhyaH kammaNi Syam ceti (pA. 5-1-124) sa cAyaM bhAvapratyayo napuMsakalile yaskaraNasAmarthyAcca zrIliGge'pi, tathA hi tasmAdanupUrvabhAvaH AnupUrvI anukamo'nuparipATIti payoyAH, jyAdi RECERACTICEKACK ||7..|| dIpa anukrama [80-81]| |... atra 'AnupUrvI varNanaM Arabhyate ~34~ Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [[62-53]] gAthA dIpa anukrama [82-83) zrIanu0 hAri. vRttI // 31 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [72-73] / gAyA [...])]] dIpanagare kati Ama bhUmikA [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH vastusaMhatiriti bhAvaH iyamAnupUrvI dazavidhA - dazaprakArAH prajJaptAstadyathA 'nAmAnupUrvI tyAdi vastuto bhAvitArthatvAtsUtrasiddhameva tAvadyAvat 'uvaNihiyA va ' ( 72 - 11) aNovaNihiyA ya' tatra nidhAnaM nidhiyaso viracanA nikSepaH prastAvaH sthApaneti paryAyAH, tathA loke--nidhehIdaM nihitamidamityarthe nilepArtho gamyate, upa-sAmIpyena nidhAnamupanidhiH vivakSitasyArthasya viracanAyAH pratyAsannatA, upanidhiH prayojanamasyA iti prayojanArthe Thak aupanidhikI, etaduktaM bhavati - adhikRtAdhyayanapUrvAnupUrvyAdiracanAzrayaprastAropayoginI aupanidhikItyucyate, na tathA anaupatidhikI, ' tattha Na' bhityAdi, tatra yA'sAvApanidhikI sA sthApyA sAMnyAsikI tiSThatu tAvad alpataravaktavyatvAtasyAH, kiMtu yatraiva bahu vaktavyamasti tatra yaH sAmAnyo'rthaH so'nyatrApi prarUpita eva labhyata iti guNAdhikyasaMbhavAt saiva prathamamucyata iti Aha ca sUtrakAra:-' tattha Na mityAdi tatra yA'sAvanIpanidhikI sA nayavaktavyatAzrayaNAt dravyAstikanayamatena dvividhA prajJaptA, naigamavyavahArayoH saMprahasya ca ayamana bhASArtha:-- ghataH sapta nayA bhavanti, naigamAdayaH uktaM ca naigamasaMmavyavahAraRjusUtra zabdasamabhirUDhaivaMbhUtA nayA ' ete ca nayadvaye'vasthApyante dravyAstikaH paryAvAstikA, tantrAyAstrayo dravyAstikaH zeSAH paryAyAstika iti, punaH dravyAstiko'pyapato dvibhedaH - avizuddha vizuddha, avizuddho naigamavyavahArau vizuddhaH saMgraha iti kathaM 1, yena naigamavyavahArau kRSNAyanekaguNAdhiSThitaM trikAlaviSayaM anekabhedasthitaM nityAnityaM dravyamityevaMvAdinau, saMgrahastu paramANvAdisAmAnyavAdItyalaM vistareNa / 'se kiM ta' mityAdi atrApyalpavaktavyatvAt saMgrahAbhidhAnaM pazcAditi paJcavidhAH prAptAstadyathA ' arthapadaparUpaNate 'tyAdi, (73-53) tatra arthata ityarthaH tadyuktaM tadviSayaM tadarthaM vA padaM arthapadaM tasya prarUpaNA - kathanaM tadbhAvo'rthapadaprarUpaNatA, saMjJAsaMjJisambandhaprarUpaNatetyarthaH tathA maMgasamutkItenavA, ihArthapadAnAmeva samuditavikalpakaraNaM bhaMga: bhaMgasya bhaMgayoH bhaGgAnAM vA samutkarNinaM uccAraNaM bhaMgasamutkIrttanaM tadbhAva iti samAsaH, ~35~ AnupUrvI bhedAH // 31 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ............ mUlaM [74] | gAthA [7...] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: hAri.vRtta prata sutrAMka [74] gAthA ||7..|| 364645 USHERE zrIanu:13 tathA bhaGgopadarzanatA, iha yo bhAstenArthapadena caivArthapadairupajAyate tasya tathopadarzanaM 2 tadbhAva iti vigrahaH, sUtrato'rthatana prarUpaNetyarthaH,18 anaupani tathA samavatAra:-dahAnupUrvIdravyANAM svasthAnaparasthAnasamavatArAnveSaNAprakAra: samavatAra iti, tathAnugamaH AnupUrvyAdInAmeva satpadaprarUpaNA- vikyAnu dibhiranuyogadvArairanekadhA'nugamanaM anugama iti / ' se kita' mityAdi, (74-53) 'tipadesie ANupubbI' tripradezikAH skandhAH // 32 // pUlyo, AnupUrvyaH, ayamantra bhAvArtha:- ihAdimadhyAntAMzaparigraheNa sAvayavaM vastu nirUpyate, tatra kaH Adi ki madhyaM ko'nta iti?, lokaprasiddhameva, yasmA hA arthapadaM tparamasti na pUrva sa AdiH, yasmAtpUrvamasti na paramaMtaH saH, tayoraMtaraM madhyamupacarati, nadetat trayamapi yatra vasturUpeNa mukhyamasti tatra gaNanAkramaH sampUrNa itikRtvA pUrvasya pazcAdanupUrva tasya bhAva AnupUrvI , etaduktaM bhavati-saMbandhizabdA yete parasparasApekSAH pravartanta iti yatraiSAM mukhyo / vyapadezyavyapadezakabhAvo'sti ayamasvAdisyamasyAnta iti tatrAnupUrvIvyapadeza iti, tripradezAdiSu saMbhavati nAnyatreti, yaH punarasaMsaktaM apaM kenacitastvantareNa zuddha eva paramANustasya dravyata: anavayavatvAt AdimadhyAvasAnatvAbhAvAt anAnupUrvItvaM, yastu dvipradozakaH skandhastasthApyAgantavyapadezaH parasparApekSavA'stItikRtvA anAnupUrvItvamazakyaM pratipattu, athAnupUrvItvaM prasaktaM tadapi cAvadhibhUtavasturUpasyAsaMbhavAt aparipUrNatvAta na zakyate vaktumiti sabhAbhyAmavaktavyatvAt avatavyakamucyate, yasmAnmadhye sati mukhya Adilebhyate mukhyazcAntaH parasparA zaMkareNa, tadatra madhyameva nAstItikRtvA kasyAdiH kasya vAnta ivikRtvA vyapadezAbhAvAt suTamavaktaThayakaM, 'tipadesiyA ANuputhvIu' 8 ityAdi, bahuvacana nirdezaH, kimartho'yamiti cet AnupUAdInAM pratipadamanantavyaktikhyApanArthaH, naigamavyavahArayozvatthaMbhUtAbhyupagama pradarzanArtha iti, atrAha-epA padAnAM dravyaddhapanukramAdevamupanyAso yujyate-amAnupUrvI zravaktavyakaM AnupUrvI ca, pazcAnupUA ca vyatyayena, tat kimarthamubhayamulladhyAnyathA kRtamiti, atrocyate, anAnubhULapi vyAkhyAnAMgamiti khyApanArtha, kiMcAnvan- AnupUSbadrivyamahatvajJApanArtha S dIpa anukrama [84] C+ + ~36~ Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .............. mUlaM [75-80] | gAthA [8] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [75-80] gAthA hAri.vRttI // 33 // bhogopadazenatA ||8|| sthAnabahujJApanArtha cAdAvAnupUA upanyAsaH, tato'lpataradravyatyAdabakavyakasyetyalaM vistareNa / 'seta' mityAdi nigamanaM, 'etAe Na'mityAdi 5-55) etayA'rthaprarUpaNayA ki prayojanamityatrAha- etayA bhaGgasamutkIrtanatA kriyate, sA paivamavagantanyA-trayANAmAnupUSyAdipadAnAmeka-18 bacanena trayo bhaGgAH, bahuvacanenApi prayaH, ete cAsaMyogataH, saMyogena tu AnupUrdhanAnupUryozcaturbhaGgI, tathA AnupUryavaktavyakayogapi saiva, tathA'nAnupUrvyavaktavyakayozceti, trikasaMyogavastu AnupUryanAnupUjyavaktavyakeSvaSTabhaGgIti, evamete pavizatirbhaGgAH, atrAha-manasamuskI na kimartha ?, acyate, pakturabhipretArthapratipattaye nayAnumatapradarzanArtha, tathAhi--asaMyukta saMyuktaM samAnamasamAnaM anyadravyasaMyoge(saMyoge) ca yathA vaktA pratipAdayati tathaicemI pratipAdyate iti nayAnumatapradarzanaM, eSo'tra bhAvArthaH, bhajakAstu andhata evAnusatrtavyAH, 'seta' mityAdi nigamanaM, zeSamanigUDhArtha zrAvas 'tipadosae ANupuThavI ' tyAdi, tripradeziko'rtha: AnupUrvItyucyate, evamakathanapurassarAH zeSabhanA api bhAvanIyA iti,etaduktaM bhavati-taireva bhaMgakAbhivAnasnipadezaparamANupudgalAdvavadezArthakathanaviziSTaistadabhidheyAnyAkhyAna bhaMgopadarzanateti, Aha-arthapadaprarUpaNAbhaMgasamutkIrtanAbhyAM bhaMgopadarzanArthatA'nagamAdrevatastadabhidhAmamayukamiti, atrocyate, na,ubhayasaMyogasya vastvantaratvAt nayamatabacicyapradazanArthatvAkacAdoSa iti, zeSa nigamanaM sUtrasiddhamiti / 'se kiM taM samotAre' syAdi (79-58) avataraNamavatAra:-samyaga|virodhataH svasthAna evAvatAraH samavatAraH, ihAnupUrvIdravyANAmAnupUrvIdravyeSvatAraH na zepeSu, svajAsAveva vartante na tu svajAtivyatirekeNeti | bhAvanA, evamanAnupUAdiSvapi bhAvanIyamakRSTAvaseyA cAkSaragamAniketi na pratipada vivaraNaM prati prayAsa iti | 'se kiMta' mityAdi 80-59) anugama:-prAgnirUpitazabdArtha eva navavidho-navaprakAra: prajJaprastadyathA-'saMtapadaparUvaNA' gAhA (*8-59) vyAkhyA-saca | satpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM tasya bhAvaH satpadaprarUpaNatA-savarthagocarA AnupUAdipaprarUpaNatA kAryA, tathA AnupUlyoMdira dIpa anukrama [85-91] // 33 // ~37~ Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [80-83] gAthA // dIpa anukrama [99-94] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [80-83] / gAthA [8] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRca // 34 // vyapramANaM vaktavyaM vathA''nupUrvyAdidravyAdhAraH kSetraM vatavyaM, tathA sparzanA vakaNyA, kSetrasparzanayeorayaM vizeSa:--' egapadesogArDa sattApadesA ya se phusaNA' kAlavyAnupUrvyAdisthitikAlo kavyaH, tathA antaraM svabhAva parityAge sati punastadbhAvaprAptiviradda ityarthaH, tathA bhAga ityAnupUrvadravyANi zeSadravyANAM kavibhAga ityAdi, tathA bhAvo vaktavyaH, AnupUrvyAdidravyANi kasmin bhAve vartanta iti, tathA'lpabahutvaM vaktavyam, AnupUrvyAdInAmeva mitho dravyArtha pradezArthobhayAthaiH, vyAsArthaM tu pratyavayavaM pratyakAra eva prapaJcato vakSyate iti tatrAdyamavayavamadhikRtyAha+ gamavavahArANaM ANupuvvidavvAI ki atthi gatthI' tyAdi (81--60) kutaste saMzaya: 1, ghaTAdau vidyamAne khakusumAdau vA'vidyamAne vA'vizeSeNAbhidhAnapravRtteH tatra nirvAcanamAha-'niyamA asthi' tathA vRddherapyuktaM--jamdA dubihAbhidANaM satthayamitaraM va ghaDakhapuSphAdI vidrumao se saMkA Natthi va asthiti sissassa // 1 // Atyati ya guruvayaNaM abhihANaM satthayaM jato samyaM / icchAbhihANapaccayatubhidheyA sadasya miNaM // 2 // yacAsya sadarthaH sa ukta evaM dvAraM / dravyapramANamadhunA-' negamavavahArANaM ANupuvvidavvAI kiM saMkhejjAi ' (82-60) ityAdi nigamanAntaM suprasiddhameva asaMkhyeyapradezAtmake ca loke'nantAnAmAnupadravyANAM sUkSmapariNAmayuktatvAdavasthAnaM bhAvanIyamiti, dRzyate caikagRhAntarvayAkAzapradezeSvekaprabhA paramANuyAleSvapi pratipradIpaM bhavatAmevAnekapradIpaprabhApara mANUnAmavasthAnamiti na ca dRhe'nupapa nAmetyalaM prasaGgena dvAraM kSetramadhunA, vatredaM sUtraM gamavavahArANaM ANupuccidavvAI loyassa kiM saMkhejjahabhAge hojjA ' ( 83 - 60 ) ityAdi prabhasUtraM, ekAnupUrvIdravyApekSayA tatpramANasaMbhave sati prabhasUtra sugamaM nirvacanasUtraM ca pranthAdeva bhAvanIyaM, navaraM 'savvaloe vA hojja' ti yaduktaM tatrAcittamahAskandhaH sarvalokavyApakaH samayAvasthAyI sakalalokapramANo'vaseya iti NANAmvAI paDucca' ityAdi, nAnAdravyANyAnupUrvI pariNAmavantyeva pratItya prakRtya vA'dhikRtyetyarthaH niyamAt niyamena sarvvaloke, na zeSabhAgeSviti, 'hojja' ~38~ satpadapra rUpaNatA dravyapramANaM kSetrasparzanAne // 34 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [84-85] / gAthA [8...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [84-85] gAthA ||8..|| zrIanu0 tti ArSatvAdbhavanti vartanta ityarthaH, yasmAdevaikasminnAkAzapradeze sUkSmapariNAmapariNatAnyanantAnyAnupUdivyANa vizanta iti bhAvanA, hAri-vRttInAnupUrvIavatamyakadravye tu eka inca pratIsya saMkhyeyabhAga evaM vartante, na kSeSamAgeSu, yasmAtparamANurekapradezAvagADha eva bhavati, avakalyA kAlojntara tyekapradezAvagAda vipradezAvagADhaMca, nAnAdravyabhAvanA pUrvaSaditi, dvAraM / sAmprataM sparzanAdvArAvasaraH, tatre sUtra-'gamavavahArANa'-3 // 35 // | mityAdi (84-65) nigamanAntaM nigadasiddhameva, navaraM kSetrasparzanayorayaM vizeSa:-kSetramavagAhamA sarzanA tu vacatasRSvapi dikSu | tabahirapi beditavyeti, yatheha paramANorekapradeza kSetra saptapradezA sparzaneti, syAdetad-evaM satyaNorekatvaM hIyata iti, uktaM ca-dig4 bhAgabhevo yasyAsti, tasyaikatvaM na yujyate ' ityetadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAt , nAMzataH sparzanA nAma kAcid , api tu nairantaryameva paizanAM ghUma iti, aba bahu vaktavyaM tattu nocyate vistaramayAditi, dvAraM / sAmprataM kAladvAra, tatredaM sUtra-NegamavavahArANa' mityAdi, (85-63) 1 nigamanaM pAThasiddhameva, gavaramiyamitvaM bhAvaNA-pohaM paramANUrNa ekA paramANU saMjutto samaya cidiUNa vijutto, evaM ANupubbidabvaM jahaNNaNaM egasamaya hoti, ukoseNaM asaMkheja kAlaM piNi vitto, evamasaMkheja kAlaM, NANAdambAI puNa paduca sambaddhA-sarvakAlameSa vidyante, aNANupulvIsu tu ego paramANU egasamaya ekalago hoUNa ekega vA dohi cA bahuparamANUhi vA samaM jugjA, evaM jahaNNeNaM eka samayaM hoti, ukAseNaM asaMkhegjakAlaM ekaSTago hoUNa samaM jujara, evamasaMkheja kAlaM, NANAdavvAI puNa paDuca sayakAra vijaMti, evaM avattazvagemuvi pagaM davvaM paDucca do paramANU egasamayaM ThAUga vijujjati, aNNaNa vA saMjuti , evaM avattavyagadanvaM jahaNSaNa evaM samayaM hojA, ukoseNaM asaMkheja kALaM cihiUNa viujjati saMjumjati bA, evaM asaMkheja kAlaM, NANAdavAI paDuna sambaddhaM ciTThati, dvAraM / adhunA'ntaravAraM, vo sUtraM gamavavahArANaM ANupusvidabyANaM aMtaraM kAlao keciraM hotI ALANCERTISERSEENERAL dIpa anukrama [95-96]| naa||35|| ~39~ Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .............. mUlaM [86] | gAthA [8.............. muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanuH hAri.vRttI prata sUtrAMka [86] gAthA ||8..|| CARE // 36 // tyAdi, (86-63 ) iha dhyAdiskandhAraNyAdiskandhatAM vihAya punaryAvatA kAlena ta eva tathA bhavatItyasAvantaraM, egadavaM AnupUlyoANupugvidamba paDkaya jahaNNeNaM-savvayovatayA ega samayaMkAlalakkhaNaM, kaI, tipadesiyAdiyAo paramANumAdI vitto / didInAmantare samayaM ciDiUNa puNo teNa dugveNa vissasApaogAo tadeva saMjabjai, evamegaM samaya aMtaraMti, ukAseNaM-ukosagatayA aNata kAlaM, kaha , tAo ceva tipadasiyAdiyAo so ceva paramANumAI viutto aNNasu paramANubdhaNukAyakottaravRdayA anantANukAvasAneSu | svasthAne pratibhedamanantavyaktivatsa ThANema ukosametarAdhikArAto asaI (ukosa) ThitIe acchikaNa kAlassa anantattaNao ghaMsaNadholagAe puNovi niyameNa ceva teNaM daveNaM paogavissasAbhAvao taheva saMjujjaiti, evamukkosato arNataM kAlaM aMtaraM bhavati, NANAdabvAI paDucca Nasthi aMtaraM, iha loke sadaiva tadbhAvAditi bhAvanA, aNANupunviciMtAe ega davvaM paDukaca jahaSNeNaM ega samayaMti, kaI?, ego para| mANU aNNaNaM aNumAdiNA padiUNa samayaM ciMhitA vijAta evaM egasamayamantaraM, koseNaM asaM kAlaM, kaha', aNANupubbidabdha aNNaNa aNANuSavidavvaNa avattavyagadaveNaM ANapugvidadhveNa vA saMjuttaM ukomadvitiyamasaMkhejakAlaniyamitalakkhaNaM hoUNa Thitiante tao bhiNNo niyamA paramANU cava bhavati, aNNavANavekvattaNao, evaM ukAseNa asaMkhajjakAlaMti, eltha codago bhaNati-NaNu aNatapadesagANupubbIdavvasejuttaM khaMDakhaMDehi vicaDikaNa ThANukAdibhAvamaparityajedavAnyAnyaskandhasambandhasthityapekSayA'syAnantakAlamebAntaraM // 36 // kammAna bhavati iti, atrocyate, paramasaMyogasthiterapyasaMkhyevakAlAdUrdhvamabhAvAdaNukhena tasya saMyuktavAdaNutvata eva viyogabhAvAditi, kathamidaM zAyata iti ceducyate, AcAryapravRtteH, tathAhi-idameva sUtraM jJApakamityalaM ghasUrveti / 'NANAdabvAI' tu pUrvavat, avatsavvagaciMtAe ega davvaM paDuruca jaNyaNaM ega samaya evaM-duparamANukhaMgho viurijaUNa paMga samaya ThAUNa puNo saMjuJjai, aNNeNa vA ANupuvAdiNA dIpa anukrama [97] ~40~ Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [87-88] / gAthA [8...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu hAri.vRttI prata sUtrAMka [87-88] gAthA ||8..|| saMjajiya samayamaga tahA cidiUga puNoM vijumjaiti, avataThavagaM ceya bhavatItyarthaH, ukoseNaM aNaMtakAlaM, kaI 1, egamavatavvagadavvaM nagamavyaka Baa avattavyagaNa vijujikaNa aNNelu paramANu ya gukAye kottaravRdayA'nantANukAvasAneSu svasthAnapratibhedamanantadhyAktivatsu ThANemukosaMtarAdhikA-ISENmyA vyAnupUvI rAt asati ukosagaThitIe adhika kAlasma aNatattaNao ghaMsaNagholaNAo puNovi te peva paramANU vissasApaogato taheva jujjati, evamukkosato aNaM kAlaM aMtaraM havati, NANAdabvAI paDucca Nasthi aMtara, iha loke sadaiva tadbhAvAditi bhAvanA, dvAraM / idAnI bhAgadvAra, tatredaM sUtra gamavavahArANa prANu puniyAI sepadavANaM katibhAge hojjA' (7-65 ) ityAdi, sesadana 'tti aNANupubibbA avattabbagadambA ya, yadvA ekA rAsI ko satA pacchA caturI, eltha midArisaNaM ima-satassa saMkhejatibhAge paMca, paMcabhAge satassa vIsA bhavaMti, satassa asaMkhejjatibhAgo dasa, dasabhAge dasa ceva bhavaMti, satassa saMkhejamu bhAgemu domAie paMcabhAgesu cattAlIsAdI bhavaMti, satassa asaMkhenesu bhAgesu ahalu nasabhAgemu asIti bhavati, codaga Aha--Nagu eteNa NidasaNeNa sesagadavvANa aNupubvidanvA thovatarA bhavaMti, jado satassa asIti dhovataratti, AcArya Ai-Na mayA bhaNNai tadbhAgasamA te daduvA, tabhAgarathesu vA davvesu te samA, kiMtu sesavanvANaM ANupurivabvA asaMkhaJjasu bhAgesu adhiyA bhavatIti vakaseso, sesadavyA asaMkheabhAge bhavantItyarthaH, aNANupubbivvA ambattabvagadavyA ya ANupubbiyANaM asaMkhejjabhAne bhavaMti, sesaM suttasiddhamiti (bhAga) dvAraM | sAmprataM bhAvadvAraM, tatredaM sUtra-'negamayabadArANaM ANavidabyAI kayaraMmi bhAve hojja'sItyAdi (88-66) iha karmavipAka padayaH udaya eva audayika: sa cASTAnAM kambhe| prakRtInAmudayaH tatra bhavastena vA nivRtta audayikA, upazamo--mohanIyakarmaNo'nudayaH sa evaupazamikastatra bhavastana vA nivRtta iti, kSaya:| karmaNo'tyantabinAzaH sa eva kSAyikastatra bhavastana vA nirdhatta iti,karmaNa evaM kasyacidaMzasya kSavaH kasyacidupazamaH tatazca kSayazcApazamazca dIpa anukrama [98-99]| -% ~41~ Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .............. mUlaM [89] / gAthA [8...] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [89] gAthA ||8..|| zrIanu0.4kSayopazamau tAbhyAM nitta: kSAyopazamikA, pariNamanaM pariNAmaH, dravyasya tathA bhAva ityarthaH, sa eva pAriNAmikaH tatra bhavastena vA nivRtta iti,13/nagamavyavahAri vRttIlA sAnipAtiko ya eSAmeva dvikAdisaMyogAdupajAyate, eSa zabdArthaH, bhAvArtha punaramI svasthAne evopariSTAvakSyAmaH, navaraM nirvacanaM, nirvacana- hArAbhyAmasUtropayogItikRtyA pariNAmikabhAvArthoM lezataH pratipAdyata iti, iha pariNAmaH dvividhaH- sAdiranAdizva, tatra dharmAstikAyAdidravyAdiStra sabahutvaM // 38 // nAdipariNAmaH rUpidravyevAdimastidyathA abhendradhanurAdipariNAma ityevamavasthite satIdaM nirvacanasUtraM / NiyamA ' ityAdi, niyamena avazyatayA sAdipariNAmike bhAve bhavanti, tathA pariNatenAvitvAbhAvAd , utkRSTato dravyANAM viziSTaikapariNAmatvenAsaMkhyeyakAlasthiteH, | zeSa sUtrasiddha, dvAraM / sAmpratamaspabahutvadvAraM, navedaM sUtra- etesiga ' mityAdi (89-67 ) dravyaM ca tadarthazca dravyArthaH tasya mAvo | dravyArthatA, ekAnekapudraladravyeSu yathAsaMbhavataH pradezaguNaparyAyAdhAratetyarthaH, tapA dravyatvenetiyAvata, prakaTo dezaH pradezaH pradezazvAsAvarthazva pradezArthastasya bhAvaH pradezArthatA, teSveva dravyeSu pratipradezaM guNaparyAyAdhAratevi bhAvanA, tayA, agutvenetyarthaH, dravyArthapradezArthatA yathoktobhayarUpatayA, zeSa sUtrasiddhaM yAvata 'sabbatyovAI gamayavahArANaM avvattabagadAI dabattayAe' si, kA tatra bhAvanA ?, ucyate, saMghAtabhedAnimicAlpatvAta, tebhya eva aNANupuSidabAI baDhavAe binAdhitAI 1, karva, utpate paparadravyotpacininittatvAta , tebhyo'pi ANupubbiyAI dabaDhuvAe asaMkhejjaguNAI, kathaM 1, ucyate, vyAge karadezottaravRzyA vyasthAnAnAM nisargata evaM | bahutvAta, saMghAnabhavanimittAtvAkaca, vaha vineyAnugrahArtha bhAvanAvidhikacyate-ega duga tiga caupapadesA ya ThAvitA 1,2,3,4,1611 estha saMghAtabhedato paJca avattavyagadambAI havaMti, dasa aNANupuSidamA bhedatA saMghAtato vA, ekakALe tiNi ya ANupuriSadamvA, kameNa | puNa egadugAdisaMjogabhevato aNege bhavati, aNNe bhaNati-caudasa havaMti, tapabhipAya tu na varSa samyagavagaruDAmoutigaMbhIratvAditi,evaM paMcadasA dIpa anukrama [100] | ~42~ Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .......... mUlaM [90-93] / gAthA [8...] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu hAri-pUcI prata sUtrAMka [90-93]] gAthA ||8..|| // 39 // ACANCE visu bhAveyaba, savaNNuvarasato va madvega, nAnyathAvAdino jinAH, 'padesaTTayAe sambatyocAI gamavavahArANa' mityAdi, stokave kAraNa 'apadesaTTayAe' zi apradezArthatvena nAsya pradezA vidyanta ityapradeza:-paramANu:, uktaMca-'paramANurapradeza'iti takrAvastena, aNoniravayavatvAvitya.. saMgraheNadrapAha--pradezAtayA sarvastokAnItyabhiprAye apadezArthatveneti kAraNAbhidhAnamayukta, virodhAt, svabhAvo hiturvadi pradezArthatA kathamapradezAtAvyAnupUrvI ghetA iti, atrokate, bhAramIyakapradezavyatiriktapadezAntarapratiSedhApekSA pradezAdhatA, na punarnijekapradezapratiSedhApekSApi, dhammiNa evApramajhA-1 vicAravayayasaMgAra balaM vistareNa 'avattabagadakhvAI padesaTTayAe bisemAdhiyAI' anAnupUrvadivyebhya iti, aba vineyAsamohArthamuvAharaNaM-161 buddhIe sayame avattavyagaracA kayA, aNANupubidabA puNa divasayamecagA, evaM dravyatvena viziSTavizeSAdhikA bhavanti, pavesattaNe puNA CI aNANupuvyidavvA appaNo dabbatAe tulA ceva, apadesattaNao, visivisesAdhitA (avattavyayA) dusayametA bhavaMti, ANuputridambAI apadesaThThatAe aNataguNAI, tehinovi padevatAe ANupugvidambAI aNaMtaguNAI, kathaM ?, ucyate, ANupubbiyANaM ThANabattaNao, lesci saMkhA arNatapade-18 sattaNao, ubhayArthatA sUtrasiddhava ' se ta' mityAdi nigamanadvayaM, se kiMta' mityAdi (90-69) iha sAmAnyamAtrasaMgrahaNazIla saMgrahaH, zeSaM sUtrAsiddhaM yAvat 'tipadesiyA ANupuSvI' tyAvi, iha saMgrahasya sAmAnyamAtrapratipAdanaparatvAcAvantaH kecana tripradezikAste tripradezikatvasAmAnyAvyatirekAt vyatireke ca tripradozakatvAnupapatte: sAmAnyasya caikatvAdekaiva tripradezikAnupUrvIti, evaM catuSpadezikAdiSvapi bhAvanIya, punazca vizuddhatarasaMmahApekSayA sarvAsAmevAnupUrvItvasAmAnyabhedAdekaivAnupUrvIti, evamanAnupUrdhavaktavya keSvapi svajAtyabhedato vAcya| mekatvamiti se ta' mityAdi nigamanaM, bahusvAbhAyAhuvacanAbhAvaH 'etAe Na' mityAdi (92-70) pAThasiddha, yAvata * asthira ANupubbI' tyAdi sapta bhaMgA:, vyaktibahutvAbhAvAdvahuvacanAnupapattitaH zeSabhaMgAbhAva iti, evaM bhaMgopadarzanAyAmapi bhaavniiy| 'se kitI dIpa anukrama [101 104] ~43~ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ............. mUlaM [94-95] / gAthA [9] .......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [94-95] gAthA |9|| -64 zrAanuAsamotAre' tyAdi (94-71) sUtrIsA, yAvat 'saMgahasla ANuputibadabbAI ANavivehi samotaraMti' tajjAtI vatante, AnupUrvI-1 saMgrahaNA hAri.vRttI svena bhavantItyaya:, evamanAnupUrvavaktavyakadravyacintAyAmapi bhAvanA kAryA, pAThAntaraM vA 'saTThANe samotarati' svasthAnaM tasmin samavataraM-TA // 40 // tIti, atrAha-jaM sahANe samotaratIti bhagaha, kiMtaM AtabhAvo sahANa paradabbaM vA samabhAvapariNAmattago saTTANaM ?, jadi AtabhAvo saTThANaM to AtabhAve ThitattaNato samotAro bhavati, aha paradavyaM to ANupubidabbassa aNANupubviavatanvayadavyASi muttittaSaNAdipahi samabhAvataNato saTThANa bhavispati, evaM codi gurU bhagati-sambadamvA AtabhAveta vaNijamANA AtabhAvasamotAre bhavaMti, jato jIvadavya jIvabhAbemu samotarijii No'jIvabhAvasu, ajIpadapi ajIvabhAve na jIvabhAvaprityarthaH parayapi samabhAvavisesAdisAmanattagao sahANaM peppaiti Na doso, iha puga adhikAre ANupusvibhAbavitesattamao ANupubidavapakkhe samotaratitti saTThANaM bhaNita, evaM aNANupubviavattabvevi sahANe samotAro bhANiyabo iti, 'seta 'mityAdi, nigamane / ' se kitaM aNu game, aNugame aTThavihe paNNa te, taMjahA-santapada' gAhA (19-71) NavaraM appAvaI Nasthi' ci (95-71) vizeSata iyaM ca nayAntarAbhitrAyato vyAkhyAteva, ya evaMha vizeSo'sAveva pratidvAraM pratipAdyata iti, tatra 'saMgahasse' tyAdi, anyasiddhameva, bAvanniyamA eko rAsI, etya suttudhAraNasamaNatarameva Aha codakaH--NaNu dayapamANe puDhe atilihAmuttaraM, jo gako rAsitti pamANaM kahiyaM, jo bahaNaM sAlibIyANaM eko rAsI bhaNNAti, evaM bahUrNa ANupabbidabvANaM eko rAmI bhatrispati, bahU puga dayA paDijijJatabbA, AcArya Aha-ekAliprahaNaNa bahusuvi 4 / 10 ANuputrivesu evaM ceva ANumudhibhA seti, jahA bhUne kaThINa nutanaM, avA jahA bahavo paramANavo saMvattabhAvapariNatA egakhaMdho bhaNNati, evaM bahuANupubbidavyA ANupubvibhAvapariNavattaNato egANupuzvittaM pagattaNao ego rAsIti bhaNitaM na doso, 'saMgahassa ANu S dIpa anukrama [105108] ~44~ Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [96-97 ] gAthA ||s..|| dIpa anukrama [109 110] zrIanu0 dArivRtI // 41 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 96-97 ] / gAthA [...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: 6. + puvvidavvAI loyassa kiM saMkhejjatibhAge hojjA' ityAdau nirva vanasUtraM niyamA savvaloe hojjA' sAmaNNavekakhA ANuputrI egattaNao savvagayattaNao ya, evamaNANupubviavatavvagAvi bhANitavyA phulaNAvi evaM caiva mAgitalyA, kAlato purNa sambaddhaM, ANuputhvIsAmAnyasya sarvakAlameva bhAvAt evamaNANupubvi aba tavvagAvi bhANiyantrA, aMtaracintApa Natthi antaraM prayojanamanantaroktameva, bhAgadvAre'pi niyamAt tribhAgo, jeNa tibhiza caivettha rAkhI, etya codago bhagati-gaNu AdIe avahito agApuvI visesAdhitA tehiMto ANupubvI asaMkhejjaguNA, AcArya AdataM negamavavahArAbhippAyato, imaM yuga saMgadAnipyAyato bhaNitaM kiMcAnyat-jahA egasva ro tao puttA, to asle maggantArNa egassa ego Aso diSNo, so cha sahaste lammati, vivivastra do AsA diNyA, te tiNi tiNi sahasse unmati, taiyarasa vArasa AsA diNNA, te paMca paMca sae umrmati, visamAja se mumAva paDucca vibhAgapaDitA bhavaMti evaM aNuputramAdavi davA Apuvi aNANu pubviava ttanyagatibhAgasamakSaNato niyamAtimAMgati bhaNitaM Na doso, sAdipAriNAbhie bhAve pUrvavat, gatA aNovaNihiyA davyANuputhvI se kiM tamityAdi, atha kathamopanidhikI dravyAnu ?, opanidhiko drayAnupUrvI trividhA prajJatA, tadyathA-' pUrvAnupUrvI 'tyAdi (96-73 ) tasmAtprathamAlabhRti AnupUrvI anukanaH paripATI pUrvAnupUrvI, pAcavA varamAdArabhya vyasyayenaivAnupUrvI pacAnupUrvI na AnupUrvI anAnupUrvI yathoktaprakAradvayAtiriktaharetyarthaH ' se kiM va nityAdi (97-73 ) tatra dravyAnu pUdhikArAt dharmAstikAyAdInAmeva ca dravyatvAdidamAi dhammatthikAe ' ityAdi tatra jIvapulAnAM svAbhAvike kriyAyasve gatipariMgatAnAM tatsvabhAvadhAraNAdvarmaH astayaH pradezAsteSAM kAyaH saMghAtaH astikAyaH dharmaprasAvastikAyaceti samAsaH, tathA jIvapulAnAM svAbhA bike kriyAvattve tatpariNatAnAM tatsvabhAvAdhAraNAdadharmaH zeSaM dharmAstikAyatra tatra sarvadravyasvabhAvA''dIpa tAdAkAzaM svamAvenAvasthAnAdi 4 1 , ~45~ opAnighikI dravyAnupUrvI // 41 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ............. mUlaM [96-97] / gAthA [9] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: SaDa prata sUtrAMka [96-97] gAthA ||9..|| dravyANi shraaanu| tyarthaH, aashbd| maryAdAbhividhivAcI, maryAdAyAmAkAza bhavanti bhAvAH svAramani ca, tatsaMyoge'pi svabhAva evAvatiSThante nAkAthAbhAvameva hAri.vRttIna yAnti, abhividhau tu sarvabhAvaNyApanAdAkAza, sarvAtmasaMyogAditi bhAvaH, zeSa dharmAstikAyabat , tathA jIvati jIviSyati jIvitavAn takramaca // 42 // jIvaH, zeSaM pUrvavat, tathA pUraNagalanadharmANaH pudgalAH ta evAstikAyaH punalAstikAya ityanena sAvayabAnekapradezikaskandhamaho'pyava | gantavyaH, tathA'detyayaM kAlavacana: sa eva niraMzatvAvatItAnAgatayoviniSTAnutpannavenAsasvArasamayaH, samUhAbhAva ityarthaH, AvAlikAdayaH santIti cet, na, teSAM vyavahAramAtratayaiva zabdAta, tathAhi-nAnekaparamANunirvRttAkandhasamUhavat AvalikAdiSu samayasamUha iti | Ai-eSAM kathamastisvamavagamyate ? iti, atrokyo, pramANAt , tara veda pramANa-iha gatiH sthitizca saphala lokaprasikSA kArya vartate, kArya ca pariNAmA| pekSAkAraNAyattAtmalAbha vartate, paTAvikAryeSu tathA darzanAt , tathAca mRviNvabhAve'pi digadezakAlAkAzaprakAzAcapekSAkAraNamantarega na ghaTo bhavati, yadi syAnmRpiNDamAtrAdeva syAt, na ca bhavati, gatisthitI api jIvapuralAkhyapAriNAmikakAraNabhAve'pi na dharmAstikAyAkhyApekSAkAraNamantareNa bhavana eva, yatazca bhAvo dRzyate avastatsattA gamyata iti bhAvArthaH, gatipariNAmapariNatAnAM jIvapuralAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAya: matsvAnAbhiva jarka, tathA sthitipariNAmapariNatAnA sthityupaSTambhaka adhamAstikAyaH matsyAnAmiva medinI, vipakSavA jalaM vA, prayogagatisthitI apekSAkAraNavatyo kAryavAd paTavat, vipakSabailokyapiramabhAvo vetyalaM prasaMgena, gamanikAmAtrametat | A6-AkAzA C // 42 // stikAyasattA kathamavagamyate , ucyate, avagAharzanAtathA coktaM--'avagAilakSaNamAkAza' miti, Aha-jIvAstikAyasattA kathamavaga-18 myate , uphayate, avamahAdInAM svasaMvedanasiddhatvAt , puraLAstikAyasattA'numAnataH, paDhAdikAryopalabdheH sAMvyavahArikapratyakSatazcIta, Aha-kAlasattA kathamavagamyate ?, ucyate, bakulacampakAzokAdipuSpaphalapradAnasya niyamena darzanAt , niyAmakaca kALa iti, Aha--pUrvAnupUrvI dIpa anukrama [109110] ~46~ Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [96-97 ] gAthA ||s..|| dIpa anukrama [109110] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 96-97 ] / gAthA [9] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri-pRcau // 43 // 4 4 tvamabhISAmityameva kiM kRtamiti 1, atrocyate itthamevopanyAsavRtteH Aha-itthameva krameNa dharmAstikAyAdyupanyAsa evaM kimarthamiti ?, ucyate, dharmAstikAyAdipadasya mAMgalikatvAddharmAstikAyasya prathamamupanyAsaH gatikriyA detutvAcca punardhamastikAyapratipakSatvAdadharmAstikAyastha, punastadAdhAratvAdAkAzAstikAyastha, punaH prakRtyA'mUrti sAmyAjjIvAstikAyastha, punastadupayogitvApudrAstikAyastha, punarjIvAjIvaparyayatvAdadvAsamayasyeti se kiM taM pacchANupunvI tyAdi pazcAt prabhRti pratilomaparipATI pazcAnupUrvI, udAharaNamutkramegedameva addhAsamaya ityAdi, nigadasiddhaM, ' se kiM taM NANupubbI ' tyAdi, na AnupUrvI anAnupUrvA yazrAyaM dviprakAro'pi kramo nAsti, evamevAdevitatayA vivadayata ityarthaH tathA cAha--' eyAe caitra 'ti ete ucca samANe ' iti vacanAdasyAmevAnantarAdhikRtAyAM 'egAdiyAe 'ti ekAdikAyAM eguttariyAe 'ti ekotarAyAM 'hagacchagate 'ti paNAM gaccha samudAyaH gacchataM gatA prAptA gaDagatA tasyAM 'seDhIe ' ti zreNyAM kiM 1' aNNamananmAso ' tti anyo'nyamabhyAseo'nyo'nyAbhyAsaH, abhyAso guNanetyanarthAntaraM durUvUNo 'ti dvirUpanyUnaH AdyantarUparahito'nAnupUrvIti saMTakaH, eSa tAvadakSarArthaH, bhAvArthastu karaNagAthAnusArato'vagantavyaH, sA ceyaM gAyA--' puvApuvvi heTThA samayAbhedeNa kuNa jahAje udarimatuhaM purao Nasajja puruvakamo sese // 1 // ci pubbANapuviddatyo pukhvaM vaNito, dehati paDhamAe pulvANupuvitAe adhobhAge svarNa vitivAdilatAdisu samaDa ti iha agANupubvibhaMgarayagavyavasthA samayaH taM abhida mANo 'ti tAM bhaMgaracanAvyavasthAM aviNAMsemANo, tarasa ya vigAso jati sarisamaM chatAe ubeti jati vA'bhihitalakSaNato kameNaM Thave to bhiNNo samao, uktaMca" jahiyaMmi u nikkhite puNaravi so ceva hoi dAyayo / so hoti samayameo vajeyavo payante // 1 // " taM bhedaM avadhamANo kuNabhu ' jahAjeDa ' nti jo jassa AdI esa tassa jeDo hayati, jahA dugassa eko jeDo, aNujeDo jahA vigassa eko, 4 ~47~ anAnupU|rSyA bhedAH tadAnayanopAyaca // 43 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUlaM [98-100] | gAthA [10] ........ muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [98100] gAthA ||10|| // 44 // zrIanu: jeTTANujaho jathA caTakassa eko, ato para savve jeTThANu jeTTA bhANitabvA, patersi aNNatere Thavite 'purA' ti amAo uvarilatAsarise kSetrAnuShArattAlA ThavejA, jehAdiakaThavaNato je egAdiyA sesahANA tesu je aTThaviyA sesagA aMkA se puSakameNa ThavegjA, jasma aNaMtaro paraMparo vA puyA kAvyodaya: aMko sa pujyaM Thavijjate pukhvakamo bhaNNatItyarthaH, tattha vihaM padArNa imA ThavagA, 123-213-132-312-231-321 ahavA aNANupuvINaM parimANajANaNatyo suhaviSNeyo imo uvAo dhammAdie ceva chappade paDucca daMtimjai-gagAdipasu paropparabbhAseNa satta satA vImuttarA bhavaMti, ekoNa dugo guNio do do tiga cha cha caka caDabbIsa cavIsa paMca vIsuttaraM sataM vImuttaraM sataM chakagANa satta satA vImuttarA, pate paDhamaMtimahINA apANupavINa satta satA aTThAramattA havaMti, ageNa uvAto bhaNio va 'puvANupucI heTA' ityAdinA, evamanye'pi bhUyAMsa evopAyA vidyante na ca tairaprastutairihAdhikAra iti na dayante, se taM agANupubbIti nigamanaM, 'ahave 'tyAdi (9877) ahaveti prakArAntaradarzanArthaH, aupanidhikI dravyAnupUrvI trividhA prAptA, tadyathA- pUrvAnupUrvI ' syAdi sUtrasiddha yAvanigamana| miti, navaramAha codaka:-atha kasmAtsudgalAstikAye eva trividhA darzitA, na zeSAstikAyeSu dhAdiSviti, atrocyate, asaMbhavAd, asaMbhavazva dhamAdhamAkAzAnAM pratyekamekadravyatvAdekAvyeSu ca pUrbAdyayogAt jIvAstikAye'pi sarvajIvAnAmeva tulyapradezatvAdekAokottaravRddhabhAvAdayo na iti, addhAsamayastvekatvAdayoga ityarka prasaGgana, prastumaH prakRtaM, gavA dravyAnupUrvI / sAmprataM kSetrAnupUrvI pratipAdyate, tatredaM sUtra-' se kiM te khacANupubbI ' ( 99-78 ) dravyAvagAhopalakSita kSetrameva kSetrAnupUrvI, sA dvividhA praka| netyAcatra yathA dravyAnupUrvI tathaivAkSaragamanikA kAryA, vizeSa tu vakSyAmaH, 'tipadesogADhe ANupugvi' ti tripradezAvagADhaH H // 14 // | vyaNukAdiskandhaH avagAyAvagAhakayoranyo'nyasiddharabhAve'dhyAkAzasyAvagAhalavaNatvAt kSetrAnupULadhikArAt kSetraprAdhAnyAt kSetrAnupUrvI RANCCCC dIpa anukrama [111115] ~48-~ Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........... mUlaM [98-100] | gAthA [10] ........ muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: kSetrAnupUrvI prata sUtrAMka [98100] gAthA ||10|| zrIanuH hAri.vRttI // 45 // + % C % ti, evaM thAvasaMkhyeyapradezAvagAdo'nantapradezikAdirAnupUrvIti, 'egapadesAvAgaDho'NANupuli' ti ekapradezAvagAdaH paramANuH yAvadanantANukaskandho pA'nAnupUrvI, 'dupadesogADhe avattavbae' dvipadazAvagADho ghaNukAdiravaktavyaka, etthAvagAho davANa imeNa | vihiNA-aNANuvidavvANaM paramANe niyamA egammi ceva padese'vagAho bhavati, avatavyayavANaM puNa dopadesiyAmaM egammi pA dosu kA, ANapubbidabbANa puNa tipadesigAdINaM jahaNNeNaM egammi padese ukAseNaM puNa jo khaMdho jatipahiM paramANUhiM giphaNNo so tattipahi ceva paesehiM ogAhati, evaM jAva saMkhejjAsaMkhejapadesio, aNaMtapadesio puNa baMdho egapadesAraddho mApadesuttaraDIe ukosao jAva asaMkhajjesu padesesu ogAhati, nAnanteSu, lokAkAzasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAtparatazvAvagAhanA'yogAdityalaM prasaMgena, zeSa sUtrasiddhaM yAvata NegamavavahArANa ANupusbiyAI kasaMkhemjAI asaMkhemjAI arNatAI?, negamavava0 ANu0 no saMkhajAI asaMkhajAIno arnntaaii,evN| aNANupuThiyadabbANivi, tatra asaMkheyAti kSetraprAdhAnyAt dravyAvagAhakSetrasvAsaMkhyeyapradezAtmakatvAnurUpapradezAvagADhAnAM ca dravyatayA bahUnAmapyekatvAditi / kSetradvAre nirvacanasUtra--'ega dabbaM paDukaca logassa saMkhenjatimAge vA hoje 'tyAdi, tathAvidhaskandhasadbhAvAdU, evaM zeSeSvapi bhAvanIya, yAvad 'desUNe vA loe hojja 'tti Aha-acittamahAskandhasya sakalalokavyApitvAtkSetraprAdhAnyavivakSAyAmapi kasmAtsaMpUrNa eva loko | nocyate? iti, ucyate, sadevAnAnupUryavaktavyakadravyasaddhAvAn jaghanyatoSpi tatradezatrayaNonatvAdu vyApI satvAmapi tatpradezabAnupAH prAdhAnyAbhAvAda, uktaM ca pUrvamunibhiH- mahakhaMdhApuNNevI avattabaga'NANu bidbaaii| aMdesogADhAI taseNaM sogoNo // 1 // Na pa sastha tassa jujjai pAdhaNaM vAvi vivi (tami ) desaMmi / tappAdhannattaNao iharA'bhAvo bhave tAsi // 2 // " adhikRtAnupUrvIskandhapradezakalpa| nAto vA dezona eva loka iti, yathoktamajIvaprajJApanAyA-" dhammatyikAe dhammasthikAvassa deso dhammatdhikAyassa padese, evamadhammAgAse, SECASTAKESED 15 + 5 dIpa anukrama [111115] // 45 ~49~ Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka 98 100 ] gAthA dIpa anukrama [111 195] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM + vRttiH) mUlaM [18-100] / gAthA (10) muni dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 22] "anuyogadvAra mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH zrIanu0 hAri. vRta // 46 // 13 puggalesuvi" iha cAvayavAvayavirUpatvAdvastunaH athayavAvayavinoza kathaMcidbhedAdezapravezakalpanA sAdhvIti, na ca deza eva desI sarvathA tadekarave dezamAtra evAsau syAdezo vA dezimAtra iti, ataH svadezasyaiva kathaMcidanyatvAdezono choka iti / kiMca-khetANupunbIra ANupubvIjayatavvagavyavibhAgattaNao paNa tesiM paroSparamavagAho, pariNamaMti vA, Na vA tesiM saMghabhAvo asthi, kathaM?, ucyate, padesANa acalabhAvasaNao, savo ya apariNAmattaNao, tesiM ca bhAvapyamANaniccattaNao, ato svattANupubbIya egaM dabbaM paDucca desUNe logetti bhaNiyaM dabbANupuvvI puNa davvANa egapade sAvagAhasaNao egAvagAhe'vi davvANa AyabhAveNaM bhinnattaNao pariNAmattaNao khaMdhabhAvapariNAmattaNao ya ato evaM dayaM pahuca savvalogeci, bhaNitaM ca " kaha gavi davie ce'vevaM saMdhe savivakkhayA pidhatte / vyANupubbitAI pariNAma saMdhabhAveNa // 1 // " atrocyate, bAdarapariNAmesu AnupudhvidavyapariNAmo caiva bhavati, no aNANupuvi avantavagaveNaM, jao bAdarapariNAmo saMghabhAve eva bhavati, te puNa suTumA te tividdAbi asthi, kiMca-jayA acittamahAdhapariNAmo bhavati tadA te sabbe suhumA AyabhAvapariNAmaM amuMcamANA tatpariNatA bhavati, tassa sumattaNao sabbagatattaNao ya, kathamevaM 1, ucyate, chAyAtapodhota vA pudra pariNAmavat sphaTika kRSNAdivarNoparaMjitavat, sIso pucchara davvANupuvvie egadavyaM sabbalogAvagADhaMti, kahUM puNa maI evarga vA bhavati ?, ucyate, kevAlasamudghAtavat, uktaM ca- "kevAleDavAo iva samayaTTama pUra reyati ya hoye / accittamahAkhaMdho veLA iva atara jiyato ya // 1 // " acittamaddAkhaMbho sAgamento yasasAparipAto bhavati, tiriyamasaMkhejjajoyaNappamANo aNiyatakALaThItI baTTo uDumo codasarajjupyamANo sumapoggala pariNAmapariNao paDhamasama daMDo bhavati vitie kavADaM taie maMgaM karei utthe logapUraNaM paMcamAdisamaesa paDilomaM saMhAreNa asamarthate savvA vastra khaMdhao viNAso, esa jalanihibelA iva logapuraNareyakaraNeNa Thito loga puggaLANubhAvo, savvaNNucayaNato saddheto ityalaM prasaMgena / ' NANAdayvA pahuca niyamA ~50~ kSetrAnupUrvI // 46 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) ........ mUlaM [101] / gAthA [10...] ....... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [101] gAthA ||10..|| zrIanu0 dAsabbaloevI ' tyAdi (101-70), asya bhAvanA-vyAdipradezAvagAvyabhedaiH sakalalokasyaiva vyAptatvAditi / anAnupUAlocanAyAM sve hArikAdravyaM pratItya asaMkhyeyabhAga eva. tasya niyamata evaikapradezAvagADhavAna, NANAdanyAI paDucca NiyamA sabaloeti. viziSTekapariNAma-18 biGkiH pratyeka pradezAvagADairapi samapralokavyAptaH, Adheyabhedena vAdhArabhedopapatteH, vastunazvAnantadharmAtmakatvAttatsahakArikAraNasannidhAne savida tasya 2 dharmasthAbhivyake, dhammibhedena ca kSetrapradezAvizeSe'SyAnupUrvItarAbhidhAnapravRtterapi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM / evaM avattabagadavANivi, bhAvArtha ukta eva, navaramavaktavyakaikadravyaM dvipradezAvagADaM bhavati, sparzanAyAM tu yathA''kAzanadezAnAmeva sparzanA, tataH18 | khalvAnupUAvidravyAdhAravAdiSTAnAmeva SadikasthitAnaMtarapradezereva saha vA'vagantavyA, paha puna: kila sUtrAbhiprAyo yathA''kAzapradezAva-18 gADhasya dravyasyaivaM cintanIyeti vRddhA vyAcakSate, bhAvArthassvanaMtaradvArAnusArato bhAvanIya iti / kAlarthitAyAmapi yadyAkAzapradezAnAmeva kAla dhityate tataH kila nabhapradezAnAmanAthaparyavasitatvAt sa eva vaktavyaH, sUtrAbhiprAyastvAnupUlyAvidravyANAmevAvagAhasthitikAlavinsyate ityeke, 18 na ceha kSetrakhaMDAnAmapi viziSTapariNAmapariNavAdheyadravyAdhArabhAvo'pi cintyamAno virudhyata ini, yuktipatitazvAyameva, kSetrAnupUSyadhikArAditi, tatra 'ega davyaM paDaca jahaneNaM eka samaya ' mityAdi, asya bhAvanA-dvipradezAvagAdaM tadanyasannipAte tripradezAvagAdaM bhUtvA samayAnantarameva punarvipadezAvagAnameva bhavati, utkRSTatastvasaMkhyeyaM kAlaM bhUtveti, AdhevamedArahAdhArabhedo bhAvanIya iti, zeSa bhAvitArtha / / antaraciMtA prakaTArthA, navaramutkRSTatA asaMkhyeyaM kAlaM, nAnantaM yathA unAnupUjyAmiti, kasmAt ', sarvapuralAnAmavagAhakSetrasya sthitikAlasya cAsasyayatvAsa, kSetrAnupUjyadhikArasya vyAkhyeyAvAta, kSetrAnupUrvadhikAre ca kSetraprAdhAnyAd, asaMkhyakALApArataca punastatpravezAnAM tathAvidhAya-18 bhAvena tathAbhUtAdhArapariNAmabhASAvityatigahanametadavahitairbhAvanIyamiti // bhAgavimtAyAmAnupUrvIdravyANi zeSadravyebhyo'saMkhyeyeSu bhAgeSvi-16 -%A 4 dIpa anukrama [116] // 17 % % ~51 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra'- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) ........ mUlaM [101] / gAthA [10...] ....... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu0 hAri.vRttI kAlAnu pUrvI prata sUtrAMka [101] gAthA ||10..|| // 48 // yuktaM, atrai myAcakSate-yadA yadA khapradezAnupubvimAdi ciMtijati tadA tadA paNNavaNAbhippAyaparikappaNAe samUNAtirittabhAgo bhANitavyo, jayA puNa avagAhidavyA tadA saMkhenesu bhAgesupti, jahA damvANupubbIe vahA mANitavya, tatra vineyajanAnupahArya kSetrAnupUrdhyA eva prazAmtatvAt / | dravyAnupUryAstUpApilena guNIbhUtatvAt kSetrAnupUrvImevAdhikRtya prajJApanAbhiprAyaH pratipAgate-tatrAnupUrvadrivyANi Sadravyebhyo'saravyeyabhAgaira-12 vikAnIti vAkyazeSaH, itthaM caitadaMgIkartavya, yasmAvanAnupUrvyavakanyakadravyANi tebhyo'saMkhyevamAgaravikAnIti, kSetrAnupUdhikArAt kSetra-18 khaNDAnyadhikRtyeyamAlocanA, tataH khalvAnuyAdidravyAdhAralokakSetrasya caturdazarajjvAtmakatvena tulyatvAttadaMtargatapradezAnAM ca sarveSAmevAnupUAdibhirda (vyAptatvAta samatvaM dra) ghyAdhAralokakSetrasya pratyuta zyAdipradezasamudAyeSvAkAzaskhaNDeSu pratikhaNDamakaikAnupUrvIgaNanAdAnupUrvINAmekAlpatA yuktimatI, avaktavyAnAnUpUrvINAM tu dvipradezakaikapradezikakhaMDAnAM gaNanAt bahutA, takimartha viparyaya iti?, atrocyate, iha vyAdipradezA| dheyapariNAmadravyAdhAratvena kSetrAnupUrdo'bhidhIyate, tatra tripradezAbhidheyapariNAmavaMtyanaMtAnyapi dravyANi viziSTaikatripradezasamudAyalakSaNakSetravyavasthitAnyekaikA kSetrAnupUrvI, evaM catuHpradezeSvAdheyapariNAmavaMtyapi asaMkhyeyapradezAdheyapariNAmavatparyavAni viziSTaikacatuHpradezAdasaMkhye| yapradezAntasamudAyalakSaNakSetravyavasthitAni pravibhedamakaikaiveti, kintu yadekaM tripradezasamudAyalakSaNamAnupUvyapadezAI kSetraM tadeva tadanyA-18 naMtacatuHpradezAdyAdheyapariNAmavadvyAdhyAsitamekaikakSetrapredazaTacA pariNAmabhedado bhedenAnupUrvIvyapadezamaIti, asaMkhyeyAzca prabhedakAriNaH kSetrapradezA iti, na cAyamavaktavyakAnAnupUrvINAM nyAyaH saMbhavati, niyatapradezAtmakatvAdato'saMkhyeyabhAgaradhikAnIti sthitaM, na ca tajenaiva svabhAvena tripradezAdheyapariNAmavatAM dravyANAmAdhAratA pratidyate, naiva catu:pradezAdyAdheyapariNAmavatAmapi, teSAmati vipradezAdheyapariNAmopapatteH viparyayo vA, tadevamanantadharmAtmake vastuni sati vivadhitevaradharmapradhAnopasarjanadvAreNAkhilamiha bhAvanIyamityaLa dIpa anukrama [116] C+ + ~52~ Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUla [102-103] / gAthA [10...] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [102103] gAthA ||10..|| prasaMgena / bhAvacintAyAmAnupUdrivyANi niyamAt sAdipAraNAmike bhAve, viziSTAdheyAdhArabhAvasya sAdipAriNAmikAtmakatvAd evamanAnupUrvIa- bhAvAnupUrvI hAri.vRttI vaktavyakAnyapi, alpabahutvacintAyAM dravyArthanAM pratyAnupUrvImAmekaikagaNanaM, pradezAvatA tu bhedena tadgatapradezagaNanaM, dravyArthapradezArthatAM tUmaya- alpabahutvaM // 49 // gaNanaM, tatra sambatyobAI gamavavahArANaM avattabagadavvAI dabaTTayAe, kathaM , dvipradezAtmakatvAdavaktavyakadravyANAmiti, avANupulvidalyAI davbayAe visaMsAdhiyAI, kathaM ?, ekadezAtmakatvAdanAnupUrvINAM iti, Aha- yadyevaM kasmAd dviguNAnyeva na bhavatyekapradezAtmakatvAt tadviguNatvabhAvAditi, atrocyate, tadanyasaMyogavo'vadhIkRtAvaktavyakabAhulyAcca nAdhikRtadravyANi dviguNAni, kiMtu vizeSAdhikAnyeva, ' ANupubbIdabAI dagvaTTayAe akhejjaguNAI' atra bhAvanA pratipAditava, 'padesaTTayAe savvatthovAI gamavavahArANa aNANupuzvibvAI gati prakaTArtha, 'avattabbagadavvAI padesaTTayAe visesAdhitAI' asya bhAvArtha:-iha khalu rucakAdArabhya kSetrapradezAtmakatvAdavaktavyakaNivyatiriktatadanyapradezasaMsarganiSpannAyaktavyakagaNanayA tathA lokaniSphuTagatapradezAvaktavyakAyogyAnAnupUrvIyogyabhAvatazceti sUkSmabuddhyA bhAvanIya iti / iha | | vineyajanAnumahAthai sthApanA likhyate, zeSa bhAvitA yAvat / settaM gamakvahArANa aNoSaNihiyA khattANupuvI' seyaM naigamadhyavahArayo / | ranopanidhiko kSetrAnupUrvI / "se kiM taM saMgahasse' tyAdi (102-87) iyamAnigamanaM dravyAnupUrvyanusArato bhAvanIyA, navaramatra vAkSetrasya prAdhAnyamiti / aupanidhikyapi prAyo nigasiddheva, gavaraM paMcatyikAyamaio logo, so AyAmao uDamahe pasiTio, tassa tihAra | parikalpaNA imeNa vihiNA-bahusamabhUmibhAgA rayaNappabhAbhAge merumajhe ahaSadeso kayago, tassa ahopayarAo aheNa jAva Nava yojaNazatAni tiriyalogo, tato pareNa ahe ThitattaNI ahologo sAhiyasattarajjapamANo, kayagAo uparihatto Nava joyaNasatAni jAva joisakasa | uvarivako tAva tiriyalogo, tao uDuleogaThitattaNao uri baTTalogo desUNasattarAjuppamANo, aholorADogANa majjhe aTThArasajoyaNa dIpa anukrama [917118] SA: ~53. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUla [102-103] / gAthA [10...] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu: hAri.vRttI prata sUtrAMka [102103] gAthA ||10..|| aupanidhikA kSatrAnu pUrvI tiyeglokAdi // 50 // A satappamANo tiriyabhAgaThiyattaNo tiriyalogo, ' ahaba aho pariNAmo vettaNubhAveNa jeNa ussaNaM / asubho ahotti bhaNio bambANa teNa-1 hologo ||1||iiti svarimaMti va mahakhetaM khettao ya davyaguNA / upajaMsi ya bhAvA teNa va so ur3alogo ci // 2 // majmaNubhAvaM kheca jaMtaM tiriyaM vayaNapajjayo / bhaNNai viriya visAlaM ato ya taM niriyalogoti ||3 // ' holoka kSetrAnupUA ramaprabhAdInAma- nAdikALasiddhAni nAmAni yathAsvamamUni vijJAtavyAni, tayathA-'dhammA vaMsA selA aMjaNa rihA maghA ca mAdhavatI / puDhavIrNa nAmAI rayaNAdI hoti gotAI // 1 // namabhAdIni govANi, tatrendranIlAdibahuvidharanasaMbhavAnarakavaje pAyo ramAnA prabhA--jyotsanA basyAM sA ratnaprabhA, evaM zeSA api yathAnurUpA yAcyA iti, navaraM zarkaga--upalA: vAlukAkadhUmakRSNAtikRSNadravyopalakSaNadvAreNeti, tiryaglokakSetrAnupUyoM jaMbuddIbe vIve lavaNamamudde dhAyAsaMdIve kAlode samudde udagarase puklaravaradIve pukkharode samure udagarase varuNavare dIce varuNode samure varugarase khodavare dIve khodode samuhe payavare dIve ghaode samude khIravare dIve khIravare samudde, ato paraM sabve dIvasarisaNAmiyA samuddA, te ya sabbe sodarasA bhANiyavvA / ime dIvaNAmA, saMjaha--NaMdIsaro dIvo aruNavaro dIyo aruNAvAso dIyo kuMDalo dIvo, ete jaMbUdIvAo NiraM. tarA, ato paraM asaMkhejje gaMtu bhujagavare dIye, puNo asaMkhagje dIve gaMtu kusabare dIye, evaM asaMkhejje 2 gatuM imesi eka NAma bhANiyabvaM, koMcavare dIve, evaM AbharaNAdao jAya ante sayaMbhUramaNo, se ante samudde udagarase iti / je antaratarA dIye tesi ihaM subhaNAmA je keha taNNAmANo te bhANitavvA, samvesi imaM pamANaM, 'uddhAramAgarANaM aTTAijjANa jattiyA mamayA / duguNAduguNapavitthara dIvodadi rajju evaIyA | // 1 // UrbalokakSetrAnupU kodhAvataMsakAbhidhAnasakalavimAnapradhAnavimAnavizeSopalakSita: saudharmaH, evaM zeSecvapi bhAvanIyamiti, | lokapuruSapIvAvibhAge bhavAni praivebakAni, na teSAmuttarANi vidyata ityanuttarAgi, manArabhArAkAntapuruSavan natA aMteSu ISatmArabhAratyalaM prasaMgena // 50 // dIpa anukrama [117118] ~54~ Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [104-113] / gAthA [11-15] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka zrIanu0 hAricA // 51 // [104113] gAthA // 1115|| prakRtaM prastumaH, vaktA kSetrAnupUrvI // sAmpata kAlAnapUryucyate--tatredaM sUtra--se ki te kAlAnupubbI ' (104-52) tatra dravyaparyAyatvArakA-| lasya jyAdisamayasthityApupalazitadravyANyeva / 'kAlAnupUrvI dvividhA prajAta' tyAdi, (105-92) asyA yathA dravyAnupUryAstathaivAkSa-11 dhikI manikA kAryA. vizeSa ta vacyAmA.tisamaya dvitIe ANavitti trisamayasthityaNukAdi dravyaparyAyayoH kathaMcidamede'pi AnupUyadhikArA.' samAdhAnyArakAlAnupUti, evaM yAvasaMkhyepasamayasthitiH, ecamekasamayasthityanAnupUrvI, dvisamayasthityavaktavya, zeSa pragaDhAthai, yAvat No maMje-II -pUrvI ujAI asaMkhajjAI No aNantAI' asya bhAvanA-iha kAlaprAdhAnyAn trisamayasthitInoM bhAvAnAmanaMtAnAmapyekatvAttadanu samayapRbyA'saMkhyeya-15. samayasthitIno parataH khalvasaMbhavAt , samayavRddhyA'bhyAsitAnAM cAnantAnAmapi dravyANAM kAlAnupUrvImadhikRsyaikatvAvasaMkhyeyAni, athavA tryAdipradezAvagAhasaMbaMdhidhyAdisamayasthityapekSayeti upAdhibhUtakhasyApyasaMkhyeyapradezAtmakatvAditi, evaM tiNitti, Ai-ekasamayasthitInAmanantAnAmapyekatvAceSAM cAnantAnAmapi kAlApekSayA pratyekamekatvAd dravyabhedagrahaNe cAnamtaprasaGgaH kathamanAnupUrvI (a) vaktavyakayorasaMkhyeyatvamiti, atrocyate, AdhArabhedasaMbaMdhasthityapekSayA, sAmAnyatazcAdhAralokasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAdityanayA dizA'tigahanamidaM sUkSmabuddhayA''lokanIyamiti / 'ega duvvaM pacca logasla asaMkhejatibhAge hojjA 4 jAva desUNe vA loge hojjA', kaI bhaNaMvi-padesUNati, kathaM ?, ucyate, dabao ego baMdho suhamapariNAmo padesuNe loe avagADho, so va kayAi tisamayaThitIo lanbhaitti saMkhyA ANupuvI, je puNa samacalogAgAsapade-14 sAvagADaM dabvaM taM niyamA cautthasamae egalamayaThitIo labhaDa, tamhA tisamabaThitIya kAlANupubbI niyamA egapadesUNe ceva loe lambhati, abA tisamayAdikAlANupunviravvaM jahaNNao egapadese avagAhati, sattha ca padese egasamayaThitiyaM kAlao aNANupuccidavyaM dusamayaThitiyaM - ca avattavvagaM avagAhati, jamhA evaM samhA acitto mahAkhaMdho caUtyasamae kAlao ANupubvidavvaM, tassa va sabalogAvagADhassavi 5545% dIpa anukrama [119136] ~55 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [104-113] / gAthA [11-15] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata % sUtrAMka [104113] gAthA // 1115|| zrIanu: egapadesUNatA kajjA, kamhatti ?, ucyate, je kAlao aNANupubviavattavvA te tassa egapadesAvagADA, tassa ya tami padese appAhaNattavika-18 kAlAnuhAri.vRttI kkhAo, ato tappadesUNe loke kato, etva diluto jahA khettANupuvvI padesonA ityarthaH, "egammi tappadese kAphNupuvAdi viNi vA dbbaa| pUjyodi kAsthitiH ogAIte jamhA padesUNotti to logo // 1 // aNNe puNa AyariyA bhaNati- kAlapadeso samao samayacautthaMmi ivati jvelN| teNUNavattaNacA / / 52 // 4ja loko kAlamayakhaMgho // 2 // " ayamatra bhAvArtha:-iha kAlAnupULadhikArAtkAlasya ca varcanAdirUpatvAtparyAyasya ca paryAyibhyo'bhedAtsa *khalvacittamahAkhadhazcata samayAtmakakAlarUpa: ata: kAlapradezaH, kAlavibhAga: samaya iti, tatazca samaye cathaM bhavati-vartate yavelAmati- IR yasyAM velAyAmasau skandhaH, sa hi tadA vivakSayaka vAd na gRhyate, atasteNUNatti vivakSitaH, catuHsamayAtmakaskandhastenonaH parigRhyate, kathametadevaM 4 bacaNa 'ci vartanArUpatvAtkAlasya, je loko kAlamayakhaghotti vivakSayaiva yasmAlokaH kAlasamayaskandho vartate, atastasya pradezasya samayA-14 gaNane pradezenono loka ityevamanyathApi sUkSmabuddhayA bhAvanIyamiti / 'NANAdabvAI paduzca NiyamA sambaloe 'tti jyAvipradezAvagAhayAdi| samayasthitInAM sakalaloke bhAvAta , ana nupUrvIdravyacintAyAM ega davyaM paDunaca loyasya asojjatibhAgo hojjA, sesapucchA paDisahitabbA, bhAvArthastvekapradezAvagAhaikasamayasthiteSikSitatvAdinA prakAreNAgamAnusArato vAcyaH, AdezAMtareNa vA asya bhAvanA-acittamahAskandho daMDAvatthArUvidavvattaNa moktuM kavADAvatthAmavaNaM taM annaM ceva davvaM bhavati, aNNAgArabhAvataNao bahutarasaMghAtaparamANusaMghAtattaNaodayaThi tito dupadesiyabhavaNaM va, evaM maMdhApUraNalogApUraNasamaesu mahAskandhasyApyanyAnyadravyabhavanaM, ato kALANupuzvidavvaM savvaSucchAsu saMbhavatItyarthaH, MNANAdabvAI paTukaca niyamA sabbaloe hojati bhAvitArtha dravyapramANadvAra eveti, avaktavyakadravyacintAyAM * egaM davvaM padura logassa asaMkhejjatibhAga hojjA' dvimadezAvagAhadvisamayasthitivivakSitabhAvAt , AdezAMtareNa vA mahAsaMdhavagjamaNNadabvesu AdilacaupucchAmu ACAOMbanya CAMERICRSts dIpa anukrama [119136] .. atha kAlAnupUrvI-adhikAraH antargat 'kAla-samaya'varNanaM Arabhyate ~56~ Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ...... mUlaM [104-113] / gAthA [11-15] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [104113] gAthA ||1115|| BY BSPERMA zrIanu dojA, asya havayaM-dezonalokAvagAyapi dvisamayasthitirbhavati, zeSa sugama, yAvadantaracintAyAM 'egaM davaM paDukaca jahaNaNaM eka samaya kAlAnuhAri cAukoseNa do samayA' antaraM vegaM bavvaM paburaca ahaNNeNaM ekasamaya, egahANe vini vA pacAri SA asaMkhamje vA samayA ThAtikaNa tato pUcyA | annahiM gatUrNa tatva ega samayaM ThAiUNa annahiM gatuM tiNi vA cattAri vA asaMjjA vA samayA ThAti, evaM ANupuJcidavyassegassa jaD-dA antara // 53 // NNaNaM egaM samayaM aMtara hoti, uloseNa do samayA, ekA ThANehiM tinni vA cattAri vA asaMkheje yA samaye ThAiUNa tato annahiM ThANe do samayA ThAtiUNa aNNahiM tiSNi vA cattAri vA asaMkhejjA vA sanayA ThAti evaM ukomeNaM do samayA aMtara hoi, jai puNa makjhimaThANe 4 timi samayA ThAvada to majhime vA ThANe taM ANupubvivyaM vatti aMtaraM ceva Na hoi, teNevaM peya do samayA aMtaraM / Aha-jahA annAdi ThANe do samayA ThitaM evamannahipi kimekana ciTThati?, puNoci annahiM do aNNahi ekati, evaM aNaNa AyAreNa kamhA asaMkhAjA samayA | aMtaraM na bhavati ?, ucyate, etya kAlANupuSvI pagatA, tIe ya kAlassa pAdhaNaM, jahA ya aNNaNa padesahANeNa aMtaraM kAjai tadA khettadAreNa karaNAo khettassa pAhaNaM kataM bhavati Na puNa kAlassa, ato jeNa keNai pagAreNaM tisamayAdi icchati teNeva kAlapAhaNataNao ANupuJcI labbhaitti kArDa do ceva samayA aMtaraMti sthita, NANAdavvAI paDuruca Nasthi aMtaraM, jeNa asuNNo logo, aNANupAThavaaMtarapucchA, ekadravyaM prakRtyocyate-jahaNNeNaM do samayA, paDhame ThANe egasamaya ThAiUNa majhime ThANe do samaya ThAikaNa antime ega samaya ThAti, evaM jahagyeNa aMtaraM do samayA, jati puNa malimevi eka samayaM ThAyai tato aMtaraM ceva na hoti, majhimichaThANe aNANupubdhI cevatti, tamhA do ceva jahaNNeNaM samayA, ukasaNaM asaMkhejakAlaM, pahame ThANe eka samayaM cihiUNa majjhime ThANe asaMkhegje samae cihiUNa antime ThANe eka| samayaM ThAti, evamasaMkhegjaM kALaM uphoseNaM aMtara haoNti, NANAdavvAI paDucca Nasthi aMtaraM, bhAgadvAraM tathA bhAvadvAraM alpabahutyadvAraM ca kSetrA :45 4 // 53 // dIpa anukrama [119136] ~57 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [114] gAthA dIpa anukrama [137] zrIanu0 hAri. vRttI // 54 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [114] / gAthA [15...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: nupUrvyanusArato vyAkSepAntaramapAsya svimitopayuktenAntarAtmanA kAlaprAdhAnyamadhikRtya nikhilameva bhAvanIyamiha punarbhAvitArthatvAvistarabhayAcca noktamiti zeSaM sUtrasiddhaM yAvat 'ahavoNihiyA kAlANuputhvI tivihA panate tyAdi ( 114-98) atra sUryakiyAnirvRttaH kAlastasya sarvapramANAnAmAdyaH paramaH sUkSmaH ameyaH niravayavaH utpalapatrazatavedhAdyudAharaNopalakSitaH samayaH, tesiM asaMkhejjANa | samudayasamitIe AvaliyA saMkhenjAo AvaliAo ANuci UsAso, saMkhenjAo AvaliyAo NirasAso, doNDavi kAlo ego pANU, sacapANUkAlo ego thovo, sattathovakAlo ega lavo satahattarilabo egamuhutto, AhoratAdiyA kaMThA jAva vAsasaya sadassA, 'icchayaThANeNa guNaM paNamuSNaM cadarAsIttiguNitaM ca / kAUNa taiyavArA pubvaMgAdINa guNa saMkhaM // 1 // puruvaMge parimANaM paMca suSNaM catrarAsIya 1, taM evaM pubbaMgaM culasIe satasahassehiM guNitaM evaM pubvaM bhavati, tassa imaM parimANaM [dasa suSNA ] upparNa ca sahassA koTINaM sattari lakkhA ya2, egaM pubvaM culasIe pubvasatasahassehiM guNitaM se ege tuDiyaMge bhavati, tassa imaM parimANaM paNNarasa suNNA ya, tao cauro muNNaM santa do Nava paMca ThabvejjA 3, evaM culasIvIe satasahassA guNivA savvaThANe kAyavvA, tato tuDiyAdayo bhavati, tesi jahAsaMkhaM parimANaM tuDie siM suNNA, to chavi ego satta a sattA cauro TvejjA 4 aDaDaMge paNavIsaM suNNA tato caDa do caDa nava eko eko do aTTha eko caro ya Thave jjA 5 aDaDe tI suNNA tao cha eko cha ekko vi suNNaM aTTha jaba do eka paNa digaM ThavejjA 6, abaraMge paNatIsaM suNNA, vao ca caDa satta paNa paNa caDa vi suNNaM Nava suSNaM paNa pAtra do ya udejjA 7, pattAlasiM suNNA tao ka Nava ca do aTTa suNNaM eko eko Nava aTTa paNa satta aDDU satta ca do ya ThavenAhi athave ya8 hUhUyaMge ya paNacattAlasiM suNNA, tao ca cha cha Nava do java muNNaM ti paNa aTTa ca satta paMca eko do aTTa muNNaM do ya ThavejjA 9, hUhUe paNNAsaM suNNA, tabho cha satta satta ego Nava suNNaM aDa jaba saM ... atra 'samaya' zabdAt Arabhya zIrSaprahelikA paryanta 'kAla'sya varNanaM ~58~ samyAdayaH zIrSapraheli kAntAH // 54 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [114] gAthA dIpa anukrama [36] zrIanu0 hAri vRttI // 55 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [114] / gAthA [15...] muni dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 22] "anuyogadvAra mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH , paNa cha sasa baha do do eko suNaM Nava ca sa evaM vejjA 10 uppalaMge paNapaNNa muNNA, tao para aTTha eko Nava suNNaM satta Nava ti vo catra ti cha eko do tiSNi suSNaM satta eko cha Da evaM ca vejjA 11, uppale sahi suSNA, tao cha paNa caTa eko santa paNa paNa tieko cha satta do satta ego suSNaM sattaM suNNaM ti suSNaM eko patra ti do eka ThavejjA 12, paumaMge paNasahi suSNA, catra suSNaM ti do sunaM sunaM aTTha aTTha vi paNa Na eko eko paNa caMdra pAda ya aThTha santa paNa cha cha cha ti suNNaM egaM ca ThavejjA 13, paune tari muNNA, tatra chati paNa ti Nava eko do gava paNa do ekko caDa, suSNaM suNyaM Nava tieko ti cha do eko vi aha satta suSNaM satta aDa ya benjA 14, galige paMcasattari suSNA, tato caDa do suNNa satta paNa do caDa caDa satta satta paNa chavi cha satta cha ti suSyaM eko cha do aTTha sata paNa paDaeko ti satta uvejjA 15, galINe asItiM suNNA, tato cha eko suSNaM suNNaM Naba paNa satta eka paNa suNNa paNa do eko eko tieko aTTa aTTha muNNaM satta do jaba vi satta paNa caha do caDa caDaeko cha vevajA 16, atyaNiraMge paMcAsI suNNA, tatra ca ca sieko cha paNa satta satta caDa ti caDa suSNaM paNa ca eko suNNa ti suSNaM ca paNa sapta a Nava suSNa do caDa cha cha eko eko cha eko paMca ya ThavejjA 17, asthiNiure jaDati suNNA, tao cha Nava aTTha do paNa eko paNa eko eko do paNa chavi aTTha eko do ti paNa aTThati ti paNa patra do cha ti Nava satta Nava satta ti paNa titi cauro ya ThavejjA 18, ayaMge paMcaNavati muNNA, tao caDhacha do tica a do saca cha satta santa sata cha do cau ti suSNaM satta cha ti ca aTTa suSNaM aTTha aTu catra cha cha do suNNa Nava eko satta eko caDa cha tiSNi va ThavejjA 19, aDate suNNasataM, tato cha satta eko ghara ti aTTha aTTha ego paNa ca do ti Nava caDa aTTha satta aTTa suSNaM ti aTTha Da aTTa suNNaM pAva Nava Nava caDa aTTa ti do aTTa Nava vi dhaDa suNNa jaba paNa suNNa tiNNi ya ThavejjA 20, ' pataMge susataM paMcAcitaM, tao ~59~ samRyAdayaH zIrSapraheli kAntAH / / 55 / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra - cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ................. mUlaM [114] / gAthA [15...] .......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [114] C samayAdayaH dezIrSapraheli kAntAH gAthA ||15..|| zrIanu0 ca aDha saca suNNaM satta muNNaM do aTTha paNa Nava paNa do ti ghaTa ti Nava satta ti Nava satta ti Nava do ti do Nava Nava ti ti muNNa hAri.vRttau / | do paNa cau pAca cha Nava paNa Nava cha paNa donniya ThavejjA 21, Natute suNNasayaM dasAdhita, tao cha paNa aTTha paNa cau Nava vi Nava aTTha para // 56 // suNNa aha ti ti aTTa cara cha aDha satta cha aTTa satta cha cha paNa paNa ti paNa paNa aTu suNNaM satta Nava ti ti cau eko cha cau aTTa paNa | eko doNi ya ThavejjA 22, payusaMge paNaramuttaraM maNNasataM, tao caDa supaNaM Nava eko paNa para eko gava suNNa ekA eko baNava ti suNNa cha caucha suNNa suNNa Nava muNNa muNNa eko cha satta aTTa Nava catu aTTha eko paNa paNa ti paNa para muNNa cha sasa suNNa eko ti eko aTTa ega ThavejjA 23, parate vIsuttaraM suNNasataM, tao cha vi Nava Nava paNa Nava eko aTTa cha eko ti ti satta do ti satta cha do cau paNa cha paNa satta cau do Nava paNa Nava aTTa ti paNa paNa ti aDha Nava suNNaM aTTa satta aTTa ti suNa eko suSNaM ti do paNa egaM ca ThavejjA 24, cUliyaMge paNavIsuttaraM suSaNasataM, tao cau do cha cau ti cha cau aTTha do eko cha aTTa paNa Nava cau paNa paNa caGa aTTha paNa Nava cara paNa Nava saca cha satta paNa do satna do paNa aTTa ekko cha do suNNa cha satta paNa do satta aTTa do tiNi mava satta do / ega ca ThavejjA 25, cUliyAe tImuttaraM suNNasataM, to cha ekko cau aTTa suNNa ti va suNNa Nava satta cau ti ve paNa cha eko cha du suNNaM *eko paNa cha eko do aTTa suSNaM paNa caucha Nava aTTa do cha paNa Nava Nava ekocha ahati chaNava do eka cha ti cha cA satta suNNa eka ca ThavejjA 26, sIsapaheliyaMge paNatIsuttaraM suNNasataM, tao ca cau nava cha suNNaM Nava eko aTTa ti cau do do satta Nava satta aTTa satta lA Nava eko cha aha cha aha eko suNNa Nava cha aTTa eko muNNaM ti ti aTU do ti cha satta suNNa cara cara cha Nava aha aha cau ti cau Nava cha do suNNa Nava 25, sIsapaheliyAe cacAlaM suNNasarva, tato cha Nava do ti aTTha eko suNNaM aTTa suNNa aTTa cau aTTa cha cha Nava aTTha eko dIpa anukrama [137] // 56 // REARS ~60~ Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [115 118] gAthA ||16|| dIpa anukrama [138142] zrIanu0 hAri. vRttI // 57 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [115-118] / gAthA [16] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: 1 doNaM ca cha paNa sapta jaba jaba cha paNa ti satta Nava santa paNa eko eko bhaDa do suNNaM eko suNNa ti saca suNNa ti paNa do vi cha do aTTha paNa saca ya ThavejjA 28, evaM sIsapaheliyA catraNavatiThANasataM jAva ya saMvavahArakAlo tAba saMvavahAravisae, veNa ya paDhamaDhaviNeraiyANaM bhavaNavaMtarANa ya bharaheravAsa susamadussamAe pacchime bhAge NaraviriyANaM Aupa uvabhijjanti, kiM ca-sI paheli yAe ya parato asthi saMprekjo kAlo, so ya aNatisaINaM avavaddAriuttikA ovamme pakkhitto, teNa sIsapaddeDhiyAe parato pachiovamAdi uvaNNatthA, zeSamAnigamanaM kAlAnupUrvI pAThasiddhaM / ' se kiM ta' mityAdi, ( 115-100) utkIrttanaM saMzabdanaM yathArthAbhidhAnaM tasyAnupUrvI anuparipATI trividhA prajJaptA, tadyathA - pUrvAnupUrvItyAdi pUrvavat tatra pUrvAnupUrvI usabha' ityAdi, Ahavastuta Avazyakasya prakRtatvAt sAmAyikaM caturviMzatistava ityAdi vaktavyaM kimarthametatsUtrAntaramiti, atrocyate, zeSazrutasyApi sAmAnyametaditi jJApanArthaM, tathAhi - AcArAdyanuyoge'pi pratyadhyayanametatsarvamevAbhidhAtavyamityudAharaNamAtratvAdbhagavatAmeva ca tIrthapraNetRtvAbhU zeSaM sUtrasiddhaM yAvat 'se taM uttiNAgupubvi' tti 'se kiM ta' mityAdi ( 117-101 ), ihAkRtivizeSa: saMsthAnaM, tat dvividhaM jIvAjIvabhedAt iha jIvasaMsthAnenAdhikAraH, tatrApi paMceMdriyasaMbaMdhinA, tatpunaH svanAmakarmapratyayaM padvidhaM bhavati, Aha ca- 'samacaturaMse' vyAdi, tatra samatulyArohapariNAmaM saMpUrNAgopAGgAvayavaM svAMguLASTazatocchrAyaM samacaturabhaM, nAbhIta uparyAdi lakSaNayuktaM adhastAdanurUpaM na bhavati tasmApramANAdInataraM yodhaparimaMDalaM, nAbhItaH aSaH Adi lakSaNayuktaM saMkSiptavikRtamadhyaM kubjaM skaMdhapRSThadeza vRddhamityarthaH lakSaNayukta madhyamIvAsuparihastapAdayorapyAdiralakSaNaM nyUnaM ca liMge'pi vAmanaM, sarvAvayavAH prAyaH AdilakSaNavisaMvAdino yasya tat huMDaM, uktaM ca- 'tulaM vittharabahu ussehabahuM ca maDhaikoTuM ca / hoTTuGakAyamaDaI samvatthAsaMThiyaM huMDaM // 1 // pUrvAnupUrvakramazca yathAprathamameva pradhAnatvAditi zeSamAnigamanaM ~61~ kAlAnupUrvI 114011 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ......... mUlaM [115-118] | gAthA [16] ....... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu0 hAri vRttI prata sUtrAMka [115118] gAthA ||16|| // 58 // * pAThasiddhameti / 'se kiM taM sAmAyAriyANupuccI' syAdi, iha samAcaraNa samAcAra:-ziSTAcarita: kriyAkalApa: tasya bhASa: 'guNavacana-ThA saMsthAna mAnaNAdibhyaH karmaNi dhyAce ti (pA-5-1-124) jya, sAmAcArya, so'yaM bhAvapratyayo napuMsake bhAve bhavati, pitkaraNasAmAcA sAmAna khIliMgo'pi, ata: khiyAM kI sAmAcArI, sA punabividhA-'padavibhAge' ti vacanAt iha dazaSidhasAmAcArImadhikRtya bhaNyate, 'icchAmicche bhAnupULa tyAdi (16-102)vatra icchAkAra: mithyAkAraH tathAkAraH, atra kArazabda: pratyekamabhisaMbazyate, taSaNamicchA-kriyApravRzyabhyupagamaH karaNaM kAya pachayA karaNaM ichkaar| AzAvalAbhiyoganyApArapratipakSo vyApAraNaM cetyarthaH, evamakSaragamanikA phArthI, navaraM midhyA-vitathamayathA yathA bhagavadviruktaM na tathA puSkatametaditi pratipatti: mithyAduSkataM, mithyA-akriyAnivRtyupagama ityarthaH, aSicArya guruvacanakaraNaM tathAkAraH, avazyaM gaMtavyakAraNamityato pachAmIti asthArthasya saMsUcikA AvazyakI, anyApi kAraNApekSA yA yA kriyA sA kiyA avazyA kriyeti sUcitaM, niSiddhAtmA ahamAsmim pravizAmIti zeSasAdhUnAmanvAgyAnAya trAsAdidoSapariharaNArtha, asyArthasya saMsAdhikA nauvadhikI, idaM karomIti prakachanaM AmakAnA, makavAcAryeNokta itha tvayA kartavyamiti puna: prasannaM pratipracchanna, chaMdanA-posAlamA bhaktaM azva ini, nimaMtraNaM ahaM te bhakta samasyA dAsthAmIti, saca-"purubagahieNa chaMdaNa nimaMtaNA hoiDamAhieNaM / ' savAhamityabhyupagamaH zrutazcaryamupasaMpat, nataM ca-'suya muhadukkhe khete magge viNayovasaMpadA evaM / evametAH prattipattayaH sAmAcArIpUrvAnupUgyAmiti, Aha-kimartho'yaM maniyama ini, yenetyameva pUrvAnupUrvI pratipAyata iti, ucyate, iha mumukSuNA samamasAmAcAryanuSThAnapareNa AjhAyalAbhiyoga eSa svapazeSatApahetutvAraprathamaM varjanIyaH, sAmAyikAkhyapradhAnaguNalAbhAt , tataH kiMcitskhalanasaMbhava eva midhvAdukataM dAtavyaM, tato'pyevaMvidhenaiva satA yathAvad guruvacanamanuSya, saphalaprayAsa // 58 tvAt, paramaguruSacanAvyavasthitasya svasAmAbikavata: skhalanAmalinasya vA gAvacanAtaSThAnamAva'pi pAramArthikaphalApekSayA'niSpApadAnItyata: ** SH dIpa anukrama [138142] ~62~ Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUlaM [119-123] | gAthA [17] ....... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu0 hAri.vRttI dvinAma prata sUtrAMka [119123] gAthA ||17|| // 59 // OM35 kramaniyamaH, zeSa sugama yAvanigamamamiti / 'se kita' mityAdi (119-104) tatra karmavipAka udayaH savaya evaudavikA, yadvA tatra bhavastena vA nita ityevaM zeSevapi vyutpattiyoMjanIyA iti, nabaranupazamaH mohanIvasya karmaNaH, (soyA prakRtInA) udayacaturNAmaSTAnAM vA15 prakRtInAM kSayaH, kasthapidaMzasya kSayaH kasyAbhidupazama iti bhayopazamI, prayogavinasobaH pariNAmaH, amISAmevaikA disaMyogaracanaM sannipAtaH, kamaH punaramISA sphuTanArakAdigatyuvAharaNabhAvatA prApyastadanyAdhAraza prathama maudAyakastata: sarvastokasyApizAmikaH tatastadvahutaratvAdeva bAyopazamikaH tato'pi bahutvAt kSAyikaH tato'pi sarvabahutvAtpAriNAmikaH tatta: audayikAdimelanasamutpannakaH sannipAtika iti, zeSa prakaTArya yAvat 'se taM ANupuci' ti nigamanaM vAcyaM / / . 'se kiM taM dunAme 12 dubihe pannate, taM0-egaksarie ya aNegakkharie ya' (122.105) ekAdA saMkhyAvAcakA, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaMjana-akSaramucyate, takaceha sarvameva bhASyamArNa akArAdi ikArAntamevArthAbhivyaMjakatvAcchaNasya, ekaM ca tadakSaraM para ekAkSareNa nivvataM ekAkSarikaM, evamanekAkSarikaM nAma, hI:-chatajA zrI:-devatAvizeSa:-dhI:-buddhiH zrI pratItA, se kiM te aNegakkhariye syAdi prakaTArtha, yAvat 'avasiya jIvadavyaM visasiya neraiya' ityAdi, tatra narakeSu bhavo nAraka: tiryagyonI bhavaH tiryak mananAnmanuSyaH dIvyatti devaH, zeSa nigadasiddha bASad dvinAmAdhikAraH, navaraM paryApta ke vizeSaH paryAptanAmakAdayAt paryAptakaH, aparyAptanAmakammodayAcAparyA-14 paka iti / ekendriyAdivibhAgeSu sparzanarasanaprANapakSotrANAMdriyANi kamipipIlikAzramaramanuSyAvInAmekakaddhAni, sUkSmacAvaravizeSo'pi sUkSmavAdaranAmakarmodayanibaMdhana iti, saMmUrSichamagarbhagyutkotikabhedeSu saMmacchimaH tathAvidhakovayAdagarbhaja epheMdriyAviH paMceMdriyAvasAnaH, garbhajyukrAntikastu garbhaja: paMdriya eka, 'se taM dunAme' ti / 'se ki taM tinAme ?' (123-109) avikRtaM nAma vividha prazAsaM, tathathA // 59 // dIpa anukrama [143150] ... atha 'nAmna: 'dunAma', tInAma' Adi bhedA: varNayate ~63~ Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [119 123] gAthA ||17|| dIpa anukrama [143 140] zrIanu0 hAri. vRttI // 60 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [119-123] / gAthA [17] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: dravyanAma guNanAma paryAyanAma, etAni prAyo graMthata eva bhAvanIyAni navaraM dravyaguNaparyAyasvarUpaM dravyaM dharmAstikAyAdi, guNA gatyAdayaH, tadyathA-gatiguNa dharmAstikAyaH sthitiguNo'dharmAstikAyaH avagAhaguNamAkAzaM upayogaguNA jIvA varttanAdiguNaH kAlaH putraLaguNA rUpAdayaH, paryAyAratvamISAmaguru laghavaH anaMtA Aha-tulye dravyatve kiM pudrAstikAyaguNAdInAM pratipAdanaM na dharmAstikAyAdiguNAdInAM ( yathA) pulAnAmindriyapratyakSaviSayatayA tasya tadguNAnAM ca supratipAdakatvaM na tathA'nyeSAmiti iha ca varNaH paMcadhA kRSNadIloditakApotazuklAkhyaH pratIta eva kapizAdayastu saMsargajA iti na teSAmupanyAsaH, gaMdho dvidhA-surabhirdurabhidha, tatra saumukhyakRn surabhi: daurmukhyakRt durabhiH, sAdhAraNapariNAmo 'spaSTaprada iti saMsargajatvAdeva noktaH, evaM rasedhvapi saMsargajAnabhidhAnaM veditavyaM rasaH paMcavi dhastiktakaTukaSAyAmma purAkhyaH zleSmAdidoSahantA tikaH vaizadyacchedanakRtkaH anarucistaMbhanakama kapAyaH AzravaNakledana dalahAnabRMhaNa kRmmadhuraH chaSaNaH saMsargaja, sparzo'STavidhaH snigdhazItoSNalaghugurumRdukIThanAkhyaH saMyoge sati saMyoginAM bandhakAraNa snigdhaH tathaivAbandhakAraNaM rUkSaH vaizayakRtsumanaHsvabhAvaH zIto mArdavapAkakRSNaH prAyastiryagUrdhvagamanaheturdaSuH adhogamanaheturguruH saMnavilakSaNo mRduH anamanAtmakaH kaThina, saMsthAnAni saMsthAnAnupUjya pUrvoktAni, paryAyAnAM tvekaguNakAlakAdi, taMtrakaguNakAla kastAratamyena kRSNakRSNatarakRSNatamAdInAM yata Arabhya prakarSavRttiH, dviguNakAlakastu tato mAtrayA kRSNataraH evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM yAvadanaMtaguNakRSNa iti tatpunarnAma sAmAnyenaiva trividhaM prAkRtazailImadhikRtya, zrIliMgAdinAmnAM udAharaNAni prakaTArthAnyeva, 'se taMtiNAme' ti 'se kiM taM caunAme' tyAdi, (124-112 ) vatrA''gamena padmAni payAMsi atra 'Agama: udanubaMdha: svarAdamsyAtparaH AgacchatItyAgamaH Agama ukArAnubaMdha: svarAdatyAtparo bhavati, siddhaM padmAnItyAdi se taM AgameNaM, lopenApi te atra ityAdi, anayoH padayoH saMhitAyAM 'padAtparaH padAnte lopamakAra:' 1 ~64~ trinAma caturnAma ca / / 60 / / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [124 126] gAthA // 18 23|| dIpa anukrama [151 163] zrIanu0 hAri vRttI // 61 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM vRttiH) mUlaM [ 124-126] / gAyA [18-23] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: *%%* ( kAtantra rUpa. 115 ) padAnte yau ekArokArau tAbhyAM paraH akAro lopamApadyate, tataH siddhaM te atra se taM loveNaM, se kiM taM payatIe yathA'gnI etau ityAdi eteSu padeSu 'dvivacanamanau' ( kAtantraM 62) dvivacanamaukArAntaM yat bhavati talakSaNa ntareNa svareNa svare parataH prakR tyA bhavati, siddhaM abhI etI ityAdi vikAreNApi daMDasya amaM ityAdi, atra 'samAnaH savarNe dIrgho bhavati paraca TopamApayate' (kA0 24) siddhaM daMDA ityAdi se taM vigAreNaM, evaM caturNAma | paMcanAmni 'se kiM' mityAdi sUtraM ( 125-113 ) tatrAzva iti nAmika dravyAbhidhAmakatvAt, sviti naipAtikaM, khaluzabdasya nipAtatvAt dhAvatItyAkhyAtikaM kriyApradhAnatvAt parItyapasargikaM pari sarvatobhAva ityupasargapAThe paThitatvAt saMyata iti mizra, samekIbhAva ityasyopasargatyAt 'yatI prayatna' iti ca prakRterubhayAtmakatvAt mizramiti, tadetatpaMcanAma || 'se kiM taM chaNAne ?, chavvihe paNNase' ityAdi (126-113 ) atra paD bhAvA audayikAdayaH prarUpyante tathA ca sUtra se kiM taM udathie 1, 2 bihe paNyatte, saM0 udaya udayaniSkaNNeya, atrodayaH aSTAnAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdilakSaNAnAmudayaH saptA'vasthAparityAgenoMdIraNAvalikAmatikramyodayAca likAyAmAtmIyAtmIyarUpeNa vipAka ityarthaH, 'Na' miti vAkyAlaGkAre, atra caivaM prayoga:-udaya eva audadhikaH, udayaniSpannastu dvedhA-jIvodayaniSphaNNe va arjAvodayaniSkaNNeya, tatra jIve udayaniSpanno jIvodayaniSpannaH, jIve karmavipAkAnevRta ityartha, athavA karmodaya sahakArikAraNakAryA evaM nArakatvAdaya iti pratItaM, anye tu jIvodayAbhyAM niSkaNNo jIvodayaniSpanna iti vyAcakSate idamapyaduSTameva paramArthataH samudAyakAryatvAt evamajIvodayaniSkaNNopi vAcyaH tathA caudArikazarIraprAyogya pudrarUpaNazarIrapariNatizca na tathAkamoMdayamantareNeti ata uktamaudArikaM vA zarIramityAdi, audArikazarIraprayogapariNAmikatayA dravyaM tacca varNagaMdhAdipariNAmitAdi ca na cedamaudArika zarIravyApAramantareNa tathA pariNamatIti evaM vaikriyAdiSvapi yojanIyaM, iha ca vastutaH dvayorapi dravyAtmakara ... atra audayika Adi SaD bhAvAnAM varNanaM kriyate ~65~ 2 paMcanAma upanAma ca | // 61 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [124 126] gAthA // 18 23|| dIpa anukrama [151 163] zrIanu0 hAri. vRttau // 62 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM vRttiH) mUlaM [ 124-126] / gAyA [18-23] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [ 45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: " ekatra jIvaprAdhAnyamanyatrAjIvaprAdhAnyamAbhIyata iti, tatazcopapannameva jIvodaya niSpannaM ajIvodayaniSpannaM cetyalaM vistareNa se taM udayie 'se kiM taM umasamie?, upasamie dubihe pannatte, taM0 Davasame ya uvasamaniSkaNNeya, tatropazamo - mohanIyasya karmaNaH anantAnubandhAdibhedabhinnasya upazamaH, upazamazreNIpratipadmasya mohanIgabhedAnanaMdAnubaMdhyAdIn upazamayataH, yata udayAbhAva ityarthaH Namiti pUrvavat, upazama ebIpa zamika:, upazamaniSpannastUpazAntakrodha ityAdi, udadyAbhAvaphalarUpa AtmapariNAma iti bhAvanA se taM uvasamie / 'se kiM taM khaie ?, khaie dubihe paNNatte, taMjA-khae ya khayaniSpanne ya, tatra kSayaH aSTAnAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNIyAdibhedAnAM kSayaH karmAbhAva evetyarthaH, 'Na' miti pUrvavat kSaya eva kSAyikaH, kSayaniSpaSNastu phalarUpo vicitra AtmapariNAma:, tathA cAda- 'uppaNNaNANadaMsaNe' tyAdi, utpanne zyA|matApagamenAdarzamaMDalaprabhAvat sakalatadAvaraNApagamAdabhivyakte jJAnadarzane yasya sa tathAvidhaH, arahA avidyamAna rahasya ityarthaH rAgAdijetRsvAjjinaH kevalamasyAstIti kevalI, saMpUrNajJAnavAnityarthaH, ata evAha-zrINAbhiniyodhikajJAnAvaraNIya ityAdi, vizeSaviSayameva, yAvat anAvaraNa:- avidyamAnAvaraNa: sAmAnyenAvaraNarahitatvAt vizuddhAMvare candrabimbavat tathA kSINamekAntenApunarbhAvatayA ca nirgatAvaraNo- nirAvaraNaH AgaMtuketarAvaraNasyApyabhAvAt rAhurahitacandravimvavat, tathA kSINamekAntenApunarbhAvatayA''varaNaM yasyAsau kSINAvaraNaH, apAkRtamaLAva raNajAtyamaNivat, tathA jJAnAvaraNIyena karmaNA vividham-aneka prakAreM prakarSeNa muktA jJAnAvaraNIyakarmavipramukta iti, nigamanam, ekArthikAni vaitAni nayamatabhedenAnyathA vA bhedo vAcya iti, kevaladarzI- saMpUrNadarzI, kSINaniSphalena ca, nidrAdisvarUpamidaM 'muhapaDhiyo ho niddA duipaDiyohoya ninihA ya / payA hoti Thiyassa upayaLapayA ya cakamao || 1 || atisakilikammaveda hoi zrINagiddhIo mahAnidA diNayitiyavAvArapasANI pAye || 2 || sAtAvedanIyaM prItikArI, kuca kope' kIdhanaM krodhaH, kopo roSo doSo'nupazama ityarthaH, mAnaH staMbho garva usko ~66 ~ audayikAdiyo bhAvAH // 62 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUla [124-126] / gAthA [18-23] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [124126] gAthA zrIanuru hAri.vRttI // 63 / / ||18 23|| hai ahaMkAro varSaH smayo matsara IdhyetyarthaH, mAyA praNidhirupadhikiti vaMcanA dambhaH kUTamabhisaMdhAnaM sAThayamanAvAmityarthaH, lobho rAgo gAya- audAyikAmicchA mUccho'milApo saMga: kAbhA sneha ityarthaH, mAyA lobhatra prema krodho mAnazca dveSaH, tatra yadaIdavarNavAdahetuhiMgaM ahaMvAribhaddhAnavipAtakAdayo bhAvAH darzanaparISadakAraNa tanmidhyAvani, yanmidhyAsvabhAvapracitapariNAma vizeSAd vizudhvamAnakaM sapatiyAtaM samyaktvakAraNaM samyagdarzana, yanmidhyAsvasvabhAvacitaM vizamAvizuddhabaddhAkAri tatsamyagmidhyAdarzanaM, trividhaM darzanamohanIyamuktaM karma, cAritramohanIyaM dvividha-kaSAyavepanIyaM no.1 kaSAyavedanIyaM ca, bAdaza kaSAyAH apratyAkhyAnyAcA: krodhAdyAH, nava nokapAyAH hAsyAzyaH, nArakatiryagyonIsuramanuSyadevAnAM bhavanazarIrasthitikAraNamAyuSka, tAMstAnAtmabhAvAn nAmayatIti nAma karmapudgaladravyaM, prati svaM gatyabhidhAnakAraNaM, jAtinAma paMcavidhamekendriyajAvinAmAdikAraNa, zarIranAma zarIrotpattikAraNaM, savaMgopAMganAma yathA zarIranAma paMcavidhaudArikazarIranAmAdikAryeNa sAdhitaM yadeSAmevAMgopAMganivvatikAraNaM tadaMgopAMganAma, tathA'nyat zarIranAmaH kathaM', aMgopAMgAbhAve'pi zarIropalavdheH, taraca prAk zarIratraye nAnyatra, boMdiH tanuH zarIramiti paryAya:, anekatA ca jaghanyato'gyaudArikalaijasakArmaNavAdibhAvAta, daMtu tadgatAMgopAMgasaMghAtabhedAta, saMghAtaH punare kAMgAderanantaparamANuniputtatvAditi / tathA sAmAyikAdicaraNakriyAbhiddhatvArisaddhaH, tathA jIvAdivatvabodhAd buddhaH, tahA yAhyAbhyantaraprantha medanena muktatvAnmuktaH, tathA prAptavyaprakarSaprAptI pari:-sarvaprakArainidRtaH parinivRtaH, saMsArAntakAritvAdantakRta, ekAntenaiva zArIramAnasaduHkhapravINAH sarvadu:khapahINA iti, saktaH zAyikaH / 'se kiM taM socasamie, khaovasamie dubihe paNNatte, taM0-vaovasame ya khao vasamaniSphaNNe ya.' tatra // 63 // kSayopazamazratuNoM pAtikarmaNAM, kevalazAnApratipanakAnAM jJAnAbaraNadarzanAvaraNamohanIyAMtarAyANAM kSayopazamaH, Na mitti pUrvavat , i codArNaTra sva kSayA anudarNisya ca vipAkamadhikRtyopazama iti gRhyate, Aha-aupazamiko'pyevaMbhUta eva,na, tatropazamitasya pradezAnubhavato'pyavedanAdasmiMzra dIpa anukrama [151163] KALA ~67~ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ...... mUlaM [124-126] / gAthA [18-23] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [124126] gAthA ||18 23|| zrIanu: vedanAditi, ayaM ca kSayopazamaH kriyArUpa eva, kSayopazamanirvRttastvAbhinivodhikajJAnAdilabdhiH pariNAma Atmana evaMti, tathA pAha-'khaovasa-18 audayikAhAra.vRSAmiyA AbhiNiyohayaNANaladdhI' tyAdi, sUtrasiddhameva, navaraM bAlavIrya mithyAraSTerasaMyatasya, paDitavIrya samyagdRSTe: saMyatasya, bAlapaMDitavIrya dayA bhAvAH ka tu saMjatAsaMjatasya zrAvakasya, se taM khaovasamie / ' se kiMtaM pAriNAmie', pariNamanaM pariNAmaH aparityaktapUrvAvasthasyaiva tadbhAvagamanamiti 12 bhAvArthaH, uktaM ca-pariNAmo arthAntaragamanaM na ca sarvathA hyavasthAna | na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // 13 // sa eva pAriNAmikaH, tatra lAsarvabhedeSvanvayAnuvRtyA sukhapratipattyarthaM jIrNagrahaNamanyathA naveSvaSyavirodhaH, tatrApi kAraNasyaiva vathA pariNateranyathetye(thA tade)tadabhAvAditi kRtamatra prasaGgena / abhrakeNa sAmAnyena vRkSAstAnyeva vRkSAkArANi saMdhyApudgalapariNAma eva, gandharvanagarAdIni pratItAnyeva, stUpakAH saMdhyAcchedAvara 4 NarUpAH, uktaMca-'saMjhAchedAvaraNo u jUvao suke diNa tiNi yakSAdIptikAni-agnipizAcA: dhUmikA-rukSapraviralA dhUmAmA mahikA-snigdhA ghanA ca & rajauddhAto rajasvalAdiH, candrasUryoparAgA rAhugrahaNAmi, candraparivezAdayaH prakaTArdhAH, kapihasitAdi sahasAdeva nabhasi jvalanti sazabda kA rUpANi, amoghAdayaH sUtrasiddhAH, navaraM varSadharAviSu sadA tadbhAve'pi pudgalAnAmasaMkhyeyakAlAdUlataH sthityabhAvAtsAdipariNAmateti, anAdipa-11 riNAmikastu dharmAstikAyAdIni, sadbhAvastha svatasteSAmanAditvAditi, zeSaM sugamaM yAvat 'se taM pAriNAmie / se kiM taM sanivAie 'ityAdi, * sannipAto-melakastena nivRttaH sAnnipAtikaH, tathA cAi-'etesiM ce' tyAdi, ayaM ca bhaMgakaracanApramANataH saMbhavAsaMbhavamanapekSya SaDviMzatibhaMga-1 karUpaH, iha ca gAvisaMyogabhaMgakaparimANaM pradarzita, sUtra 'tattha NaM dasa dugasaMyogA' ityAdi, prakaTArtha, tthaa'prishaattyaadisNyogbhNg-18||4|| bhAvotkIrtanajhApanArthamidaM, 'tattha NaM je te dasa dugasaMyogA te paM imaM ityAdhuttAnArthameva, ataH paraM sAnnipAtikabhaMgopadarzanAM savistarAmajAnAnaH pRSThati vineya:- katare se NAma udaie' ityAdi, AcAryAha-'udaietti maNUse ityAdi sUtrasiddhameva, iha ca yadyapyaudAyakopazamikamAtranirvRcaH dIpa anukrama [151163] ~68~ Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUla [124-126] / gAthA [18-23] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [124126] gAthA % ||18 23|| zrIanu0asaMbhavI, saMsAriNo japanyato anyodavikA gopazamikapariNAmikabhApatrayopatatyAna, tathApi bhaMgakaracanAmAnArthatvAnamaH, myoraya- paNanAmAni hAri.vRttAsaMbhavI veditavya iti, abiruddhAstu paMcadaza evaM sAnipAtikabhadAsta atrAnadhikanA api pradezAntare upayogina ini sAnipAtikatAmyAnnida-14 zyate-'udaiyakha onasamiya pariNAmiyati galicarakavi / payayAgaNaci colayabhAva navasame // 65 // vidaya taheva siddhasma / aviralamanivAdita pamata hu~ni pannarasa // 2 // AMdavikatAyopazamikapAraNAmikamAnipAnika ekako gaticatu ke'pi, tayathA-udA ta paradA khavasamiyA iMdiyAI pariNAmiya jIva, jayA khaiyaM samataM nadA odazyambaovasamakhajhyapAriNAmikanipannaH sannipAtikaH, ko gaticatuSpu, tacathA-udApani rahAra khaovasamiyAI diyAI khairya samataM pAriNAmie jIve, evaM tiryagAdivapi vAcyaM, tiryanyapi AyikasamyagdRSTayaH kRtabhaMgarUyA'nyathA'nupapaveriti bhAvanI, nadabhAve bhAvikAmAce cazabdAta zeSaztrayabhAve caupazamikenApi catvAra eva, upazamamAtraya gaticatuSyapi bhAvAna 'Usaradesa daDDelaba pavijhAti vaNazvo pApa / iyamichamma aNudae uvasamasamma lAi jIvo // 1 // ' aviziSyoktatvAta , tathA 'vasAmiya tu sammat / o cA akatipuMjo akhaviyaminahI raha samma // 1 // nitya aNivyatireNa viziSyavoktAvAna, amilApa: pUrvavata , navaraM kSAyikasa yakvasthAne ovazamikasammAceni vaktavya, ete cATI bhaMgA: prAktanA. bhattAra iti dvAdaza, upazamayAM ego bhaGgastamya manuSyeSveva bhAvAt , abhilApa: pUrvavat , navaraM manujyaviSaya eva, kevalinacaika eva-uda*ie maNusse sasya samataM pAriNAmie jIve, tathaiva siddhamsa eka sva-khazya samana pAriNAmie jIye, evamete prayo bhaMgA: mahitA: aviruddhasAnipAtikabhedAH paMcadaza mati, kasaM prasaMgena / se te sanivAtiye nAma, yojanA sarvatra kAyo, se taM cha NAme, gataM paDanAma / // 65 // 'se ki taM satta nAme' tyAdi (127-127 ) saptanAmni sapta svarAH prazapAH, taMjahA-'sajje' tyAdi (*25-127), 'pajo riSabho AC% dIpa anukrama [151163] EXRAPE ~69~ Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [127-128] / gAthA [24-56] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [127128] gAthA ||24 56|| zrIanu gaMdhAro madhyamaH paMcamasvaraH revatazcaiva niSAdaH svarAH sapta vyAkhyAtAH, saMkhyAmasahana kazcidAha-'karja karaNAya jIhA ya sarassa tA asNkhejaa| hAri.vRcA sarasaMkha asaMkhejjA karaNassa asaMkhayattAto // 1 // satta ya suttaNibaddhA kaha Na viroho gurU tao aah| mANuvAtI samve cAdaragahaNaM vagaMtabda // 2|| Azritya sarA proktAH 'etesi Na' mityAdi, tatra-NAbhisamuttho ja saro avikArI pappa jaM paresaM tu| AbhogiyareNaM vA upakArakara sarahANaM / 'sajja va silogo 'NIsAyA' silogo,(*26|27-128) jiya'jIyaNisIyattA NissAsiya ahava nisariyA tedi / lIyesu sanna| bittI paogakaraNaM ajIvasu ||1shaa tastha jIvaNissiA 'sajja khati' do silogA (28 / 30-128) gomuhI-kAhalA tIe gosiMga aNNaM yA mudde kAnati teNa esA gomuhI godhA cammAvaNaddhA gohitA sA ya 66riyA ADaMbaretti paDado, 'saraphaTamapahicArI pAo vihaM NimittamaMgemu / saraNivyittiphalAo lakkhe saralakSaNaM teNa // 1 // 'sajjeNa labhati viti' satta silogA (*3233 // 34 // 35 // 36 // 37 // 38-129) 'sajAdi tighA gAmo sasamUho mucchaNANa vissnneo| to satta ekArake to satta sarANa igavIsA // 1 // aNNoNNasaravisesA upAyaMtassa mucchaNA bhaNiyA / kattApa mucchio iba, kuNate muccha va soyAti // 2 // maMdimAdiyANaM egIsAe mucchaNANa sarabiseso puvvagate sarapA huDa bhaNio, sanigganesu ya bharahavisAhalAdisu viSNeo iti, 'sana sarA kaoM(43.130) esa purchaasilogo| saca sarAnAbhIo' uttara silogo (44-131) geyassa ime tiNi AgArA 'Adimi' gAhA (45-131) kiM cAnyat 'chadose' gAhA (046-131) ime | kAnosA bamjaNijjA-'bhItada' gAhA (017-131) bhItaM-unnastamAnasaM ita-varita uripattha-zvAsayutaM caritaM ca pAThAntareNa isvasvaraM vA bhA-16 NitavaM, atyAvasyena atitA asthAnatA vA uttAla, zlakSNasvareNa kAkasvaraM, sAnunAsikamanunAsaM nAsAvarakArItyarthaH, 'bhaguNasaMpauttaM geyaM bhavati' se ya ime-'puNNaM rattaM ca gAhA (048.131) svarakalAbhiH pUrNa gevarAgeNAnurarpha aNNANNasaravisasaphuDasubhakaraNacaNayo alaMkRtaM,12 dIpa anukrama [164 204] ~70~ Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUla [127-128] / gAthA [24-56] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [127128] gAthA ||24 zrIanu hAri.vRttI DIE // 67 // 56|| aksarasaraphuddhakaraNataNao vyaktaM vizvaraM viphrozatIya vidyamavipuTu madhuraM kokilAravavat, tAlavaMzasarAdisamaNugataM samaM lalitaM lalatIva svaragholanAprakAreNa soI divasahaphumaNAmahuppAdattaNao pA sakumAle, ebhirabhirguNayuktaM gItaM bhavati, anyathA viDacanA, kiMcAnyat-'urakaMTha' gAhA (#49-131) jai re sarovisAlo to uravizuddha, kaMThe jA saro bahito aphuDito ya kaMThavizuddhaM, siraM patto jANANuNAsito to siravizuddha, athavA arakaMThasireSu zleSaNA avyAkuleSu vizuddheSu gIyate, kiMviziSTa ', ucyate--mavayaM mRdunA svareNa mArdavayuktena na niSThureNetyarthaH, sa ca svaro akSareSu gholanAsvabizeSeSu ca saMcaran raMgata va ribhitaH, geyanibaddha padamevaM gIyate-tAlasareNa samaM ca zaraM samatAle muravalikAdiAtobajANAhatANaM jo pANi paduklevo yA teNa ya sama nRtyato vA padukkhevasa, parisaM pasatthaM gijjati, sattasarasIbharaM va gijA, ke va te sattasarasIbharasamA ', ucyate, ime- akkharasama' gAhA (150-131) dIhakkharedIhaM saraM karoti, hasse hasta, plute plutaM, sAnunAsike niranunAmike jaM geyapada NAmikAdi aNaMtarapadavabeNa bhadraM taM jattha saro aNuvAdI satyeva gijamANaM padasamaM bhavati, hatthatalaparopparAhatasurANa saMtItAlasama layA TrAMgadArudatamayo vA aMgulikozikA senAhataH taMtrisvarapracAlo laya: saMyamaNusarato geya layasamaM, paDhamato baMsataMtimAdiehiM jo maro gahito tassama gijjamANaM gahasama, kehi ceva baMsataMtimAdiehiM aMgulisaMcArasabhaM gijjaive saM-cArasama, sesaM kaMkhyaM / jo geyasuttanibaMdho, so imariso 'Niddosa silogo (751-131) sAliyAdivattIsamuttadosavIjataM Nihosa astheNa juttaM sAravaM ca atya| gamakAraNajutaM kanvalaMkArahiM juttaM alaMkiya upasaMhArovaNadi jurI avanItaM gaM anidrAbhihANeNa aviruvAlagjaNijjeNa baddhaM taM sovayA sotpAsaM vA, padapAdAkSaramita nAparimitamityarthaH, madhuraMti-tridhA zabdaarthAbhidhAnamadhuraM ca / 'tiSNi va vicAI ti jaM vRttaM tassa vyAkhyA 'samaM asama' lilogo (252-131) kNtthyH| 'nuSNI ya bhaNItIyoti asva vyAkhyA 'sakayA' silogo (553-131) bhaNititti dIpa anukrama [164 // 67 // TERROR 204] ~71 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUla [127-128] / gAthA [24-56] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [127128] gAthA ||24 ARTH 56|| zrIanu: bhAsA, sesaM kalayaM / itthI purisA vA kerisaM gAyaiti pucchA 'kesI' gAhA (154-131) uttaraM 'gaurI' gAhA (555-131) imo sara-31 hAri vRttI maMDalasaMkSepArthaH, 'satta sarA tato gAmA' gAhA (56-132) tanI tAnA tANe bhannai majAdisaresa ekoke sattattANao aDaNapaNAsaM, etelAnAmAni vINAe sattataMtIya sarA bhavaMti, sajjo saro sattahA taMtItANaseraNa gijA, te sabve sattaTThANA / evaM sesemuvi te ceba, igataMtIe kaMTheNa | / / 68 // vA gijjamANo atraNapaNNAsaM tANA bhavanti, te saM satta nAma / ___'se kiM taM aTThaNAme' (128-133) aduvidhA-aSTaprakAreNa, ucyante iti vacanAni teSAM vibhaktirvacanavibhAttiH, vibhajanaM vibhaktiH si aujAsatyAditritrivacanasamudAyArimakA prarUpitA arthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharairiti, taMjahA-'niise paDhameM tyAdi (157/58133) silogadurga NigadAsada, udAharaNapradarzanArthamAi-'tattha paDhame tyAdi. (*59-133) satra prathamA vibhaktinirdeza, sacArya aI ceti nirdezamAtratvAt , dvitIyA punarupadeze, upadizyata ityupadezaH, bhaNai kuru vA etaM yA taM ceti karmArthatvAt , tRtIyA karaNe kRtA, kathaM ?, bhaNitaM vA kRtaM vA tena vA mayA beti karaNArthaH, iMdItyupadarzane Namo sAhAetti upalakSaNaM, namaHsvastisvAhAsvadhA'vaSaDyogAcca (pA, 2-3-16) namokA devebhyaH svasti prajAbhyaH svAhA agnaye, bhavati caturthI saMpradAne, tatraike vyAcakSate--idameva namaskArAvi saMpradAnaM, anye punarupAbhyAyAya gAM prayacchatItyAdIni / 'avaNaya' ityAdi(*61-133)apanaya prahaNe (gRhANa apanaya asmAn ita iti vA paMcamI apAdAne 'dhruvamapAye'pAdAna'miti (pA.1-4-24) kRtvA, SaSThI tasyAsya vA gatasya ca bhRtya iti gamyate svAmisaMbaMdhe bhavati, punaH saptamI vastu asminniti AdhAre // 68 // GI kAle bhAve, yathA kuNDe badarANi vasaMte ramate cAritre avatiSThata iti, AmaMtraNI tu bhavet aSTamI vibhaktiH, yathA he juvAnatti, vRddhavaiyAkaraNa darzanabhidamidayugInAnAM tviyaM prathamaiva, tadetadaSTanAmeti / CARCIRLS dIpa anukrama [164 204] ~72~ Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [129-130] / gAthA [57-82] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata zrIanu: hAri.vRttau sUtrAMka [129130] gAthA ||5782|| 'se kiM navanAme' ityAdi (129-135) navanAmni nava kAvyarasAH prajJaptaH, rasA iba rasA iti, rakta pa.."midumadhuribhitasu-I&I bhataraNItiNidosabhIsaNANugatA / muhaduha kammarasA iva kavvassa rasA darSanete // 1 // 'vIro siMgAro' ityAdi (763-135) vIraH zaMgAra: abhutazca raudraza bhavati yoddhavyaH vIDanako bIbhatso hAsyaH karuNaH prazAntana, ete ca lakSaNata udAharaNatokyate-tatra vIrarasalakSaNa-14 mAbhadhitsurAha-'tattha' gAhA (64-136) vyAkhyA-tatra parityAge ca tapazcaraNe-tapo'nuSThAne zatrujamavinAze ca-ripujanaNyApatto ca yathA-18 saMkhyamananuzayadhRtiparAkamalino vIro raso bhavati, parityAge'nanuzayaH nedaM mayA kRtamiti garva karoti, kiMvA kRtamiti viSAda, tapazcaraNe | zruti na svArtadhyAnaM, zatrujanavinAze ca parAkramo na vaikalavyam , etalliMgo vIro raso bhavati, udAharaNamAha-vArI raso yathA-'so nAma' gAhA (765-136) nigasiddhA, siMgAro NAma raso (66.136) zRMgAro nAma rasaH, kiMviziSTa ityAha-ratisaMyogAbhilApasajananaH tatkAra-14 NAni, maMDanavilAsavibvokahAsvalIlAramaNaliMgo, tatra maMDanaM kaTakAdibhiH vilAsa:-kAmago ramyo nayanAdividhamaH vivyokaH dezI padaM aMgajavikArArthe hAsyalIle pratIte ramaNaM-kIDanaM etaccinha iti gAthArthaH, udAharaNamAi-zRMgAro raso yathA 'madhura' gAhA, (*67-136) nigadasiddhA, abbhutahakSaNamAha-'vimhayakaro' gAhA (068-136) vismayakara: pUrvI vA tatprathamatayorapayamAnA bhUtapUrva vA punarutpanne yo raso bhavati sa harSaviSAdotpattilakSaNa: tIjatvAt adbhUtanAmeti gAthArthaH, udAharaNamAhaabbhuto raso yadhA 'adbhutatara gAhA | (*69-136) nigadasiddhA / raudrarasalakSaNamAha-'bhayajaNaNa' gAhA (*70-137) bhayajananarUpazabdAndhakArapitAkathAsamutpanna ityatra bhavaja-1& nanazabdaH rUpAdInAM pratyekamabhisaMbaddhapate, bhayajananarUpadarzanAt samutpanna eva bhayajananazabdazavagAdyajananAMdhakArayogAta bhayajananacintAsamUdbhUtaH bhayajananakathAzravaNAta samutpannaH-saMjAtaH, kiMviziSTa ? ityatrAha-'sammohasaMbhramaviSAdamaraNaliMgo raudraH, tatra sammohaH-atyantamUDhatA saMbhramaH-11 * * // 69 // // 9 dIpa anukrama [205204] ... atra nava-rasAnAM varNanaM Arabhyate ~734 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [129-130] / gAthA [57-82] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata navarasAH sUtrAMka [129130] gAthA ||5782|| X46454 zrIanu kiMkartavyatAvadAnyena AtmapariNAmaH, viSAdamaraNe pratIte iti gAthArthaH / udAharaNamAha-raudro raso yathA 'bhiuDi gAhA (171-137) hAri vRttAlA bhRkuTi:-kalATe pachibhaMgaH, tathA vibhitaM gyatkRtaM mukhaM yasya tathAvidhaH, tasyAmaMtraNaM he zukRtiviSitamukha! saMdaSTodha-prastaoSTha isthaH, itH| mAitItatazca rudhirotkIrNa:-vikSiptarudhira iti bhAvaH, hasi-pasuM vyApAdayasyataH asuranibha:-asurAkAraH bhImarasita:-bhayAnakazabda! atiraudraH // 7 // raudro raso iti gAthArthaH / zrIinakalakSaNamAha-'viNaoM' gAhA (*72-137) vinayopacAraguSyagurudAravyavikramotpanna iti, vinayopacArAdiSu vyatikramazayaH pratyekamabhisaMbaddhayate, bhavati raso bIDanakaH, lakjAzaMkAkaraNa iti gAvAH, udAharaNamAha-bIDanako raso ythaa| 'kiloiya' gAhA (*73-137) videzAcAro'tinavavadhyAH prathamayonyavedara taraMjita tanivasanamabhatayonisaMjJApanArtha paTaLakavinyastasaMpAditapUjopacAraH sakalalokapratyakSameva tadgurujano parivaMdate ityevaM cAtmAvasthA sakhIpurato vadhUbhaNati kiM laukikakriyAyAH - jjanakataram ? iha hi lajjitA bhavAmi, nivArejjA-vivAho tatra gurujano parivadati yadvadhUpoti-vadhUnivasanamiti gAthArthaH / bIbhatsarasalakSaNamAha-'amuI' gAhA (74-138) azucikuNapadarzanasaMyogAbhyAsagaMdhaniSpannaH, kAraNAzucitvAvazuci zarIraM tadeva pratikSaNamAsannakuNapabhAvAt / kuNapaM tadeva ca vikRtapradezatvAd durdarzana tena saMyogAbhyAsAttaddhopalabdhervA samuspanna iti nirvedAi bihiMsAlakSaNo raso bhavati bIbhatsa iti gAthArthaH, udAharaNamAha-bIbhatso raso yathA 'asui' gAhA (*75-138) sUtrasiddha / hAsyalakSaNAbhidhitsavA''da-rUbavaya' gAhA (*76-138) rUpavayoveSabhASAviparItaviDambanAsamutpano hAsyo manAmaharSakArI prakAzAga:-pratyakSaliMgo raso bhavatIti gAthArthaH, udaahrnnmaah-'haasyo| rasA yathA 'pAmuttamasI' gAhA (*77-139) prakaTArthI / karuNarasalakSaNamAi- piyavipioga' gAdA (8-139) priyaviprayogAMdhava-IN vyAdhinipAtasaMbhramAtpannaH zocitavilapittapramlAnarUditaliMgo rasaH karuNaH, tatra zoSita-mAnaso vikAraH, zeSa prakadArthamiti gAthArthaH, udAhara. SACA // 7 // dIpa anukrama [205204] ~74~ Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [129 130] gAthA ||57 82|| dIpa anukrama [205 21] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 129-130] / gAyA [57-82] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRtta // 71 // NamAha-'karuNa raso yathA 'pajjhAya' gAhA (479-139) pradhyAvena aticiMtayA kAMtaM vApyAgatapraNDutAkSaM syandamAnAzru jyotalocanamiti bhAva:, zeSaM sUtrasiddhamiti gAthArthaH / prazAntarasalakSaNamAha- 'nihosa' gAhA (80-139) nirdoSamanaH samAdhAnasaMbhavaH, hiMsAdidoSarahitasya iMdriyaviSayavinivRttyA svasthamanaso yaH prazAntabhAvena- krodhAdityAgena avikAralakSaNa:- hAsyAdivikAravarjitaH asau rasaH prazAmto zAtavya ivi gAdhArthaH, udAharaNamAha-prazAnvo raso yathA 'sambhAva' gAthA (81-139) nirvikAra' na mAtRsthAnataH upazAMta prazAMtasaumyadRSTi-upazAMtA iMdriyopatyAgena prazAMtA kodhAdityAgataH anenobhayena saumyA dRSTismin tadyathA hItyayaM muneH prazAMtabhAvAvizayapradarzane, yathA muneH zobhate mukhakamalaM pIvarazrIkaM pradhAnalakSmIkamiti gAthArthaH / ete Nava' gAr3A ( 82-139 ) ete nava kAvyarasAH, anantaroditA: dvAtriMzadoSavidhisamutpannAH-anRtAdidvAtriMzatsUtradoSAsteSAM vidhiH samudbhavA ityarthaH tathAhi vIro raso saMgrAmAdiSu hiMsA bhavati tapaH saMyama karaNAdAvapi bhavati, evaM zeSeSvapi yathAsaMbhavaM bhAvanA kAryA tathA cAha-gAthAbhyaH uktaNAH vibha zuddhA vA mizrA vA, zuddhA iti kAJcidrAyAH sUtrabaMdha anyatamarasenaiva zuddhena pratibaddhAH kAJcana mizrAH dvikAdisaMyogeneti gAthArthaH // uktaM ca bhavanAma, adhunA dazanAmocyeta tathA cAha 'se kiM taM dasanAma ?' (130-140) dasanAma dazavidhaM prajJaptaM, tadyathA-'goNaM nogoNa' mityAdi, eteSAM prativacanadvAreNa svarUpamAha'se kiM taM goNe' guNaniSpaNNaM gauNaM, kSamatIvi bhramaNa ityAdi, 'se kiM taM nogoNe?' nogoNo- ayathArthe, akuMtaH sakuMta ityAdi, avijjamAnakuMtAruyapraharaNavizeSa eva sakuMta ityucyate, evaM zeSeSvapi bhAvanIyaM / 'se kiM vaM AdApapadeNaM 1 2' AdAnapadena dharmo maMgalamityAdi, ihAdipadamAdAnapadamucyate / 'se kiM taM paDivakkhapadeNaM 2' pratipakSeSu naveSu pratyayeSu prAmAkaranagara kheTakaryaTama Dampa droNamukhapattanAzramasaMbAdhasa ~75~ navarasAH // 71 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [129 130] gAthA ||57 TA dIpa anukrama [205 21] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 129-130] / gAyA [57-82) muni dIparatnasAgareNa saMkalita [AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH zrIanu0 hAri vRttI / / 72 / / nivezepu nivezyamAneSu sarasu amAMgalikazabdaparihArArthaM asivA sivetyucyate, anyadA svaniyamaH abhiH zItalA viSaM madhurakaM, kalAlagRheSu amlaM svAdu sRSTaM na tvamchameva surAsaMgkSaNAyAniSTazabdaparihAraH, idaM sarvadA- jo lattae ityAdi, jo rakto lAkSArasena sa evAraktaH prAkRtazailyA alaktaH, yadapi ca lAvu 'lA AdAna' iti kRtvA AdAnArthavat setti tadalAbu, yaH zubhakaH zubhavarNakArI 'se' ci asau kusuMbhakaH, AtapantaM chapantaM aspathe upantaM asamaMjasamiti gamyate viparIta bhApaka ityucyate viparItacAsau bhASakaceti samAsaH abhApaka ityarthaH, Ahe nogauNAna bhiyate, na tasya pravRttinimittakatajjabhAvamAtrApokSitatvAt idaM tu pratipakSadharmAdhyAsamapekSata iti bhidyata ev| se kiM pAhaNacAe, pAhaNatA evaM caMpakapradhAnaM vanaM pavanaM azokapradhAnaM azokavana metyAdi, zeSANi vRkSAbhidhAnAni prakaTArthAni Adamapi gauNA bhijjate na tattannAmanibaMdhanabhUtAyAH kSapaNAdikriyAyAH sakalasyAdhArabhUta vastuvyApakatvAdazokAdeca banAvyApakatvAdupAdhibhedasiddharyujjata iti, 'se kiM taM' aNAdisiddhazcAsAvantazceti samAsaH amanamantastathA vAcakatayA pariccheda ityarthaH, utkimanAdisiddhAntenAnAdiparicchede - netyarthaH, dharmAstikAya ityarthaH, Adi pUrvavat anAdiH siddhAnto vA'sya sadaivAbhidheyasya tadanyatvAyogAt anenaiva copAdhinA gauNAdAbhidhAne'pyadoSa iti / se kiM taM nANaM ? pitupituH pitAmahasya nAmnA unnAmita- utkSima yathA baMdhudatta ityAdi / 'se kiM taM avayaveNaM, avayavaH zarIraikadezaH parigRhyate tena zRMgItyAdi (183-142) prakaTArthe, tathA parikarabandhena bhaTaM jAnIyAt, mahilAM nitrasamena, sikyunA droNapArka, kavi cakayA gAthayA tattadapyadhikRtAvayavapradhAnameveti bhAvanIyamatastenaivopAdhinA gauNAdbhinnameveti / se kiM taM saMyoeNaM ?, saMyopaNaM saMyo:-saMbaMdha: sa caturvidhaH prazaptaH, tadyathA 'dravyasaMyoga' ityAdi sUtrasiddhameva, navaraM gAvaH asya saMtIti gomAn, chatramasyAstIti chatrI, halena vyavaharatIti hAlikaH bharate jAtaH bharato vA'sya nivAsa iti vA 'tatra jAtaH' (pA.4-3-25) 'so'sya nivAsa' iti (pA. 4--3-49) vA ~76~ daza nAmAni // 72 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [129 130] gAthA ||57 TA dIpa anukrama [205 204] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 ( mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 129-130] / gAyA [57-82) muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrI anu0 hAri. vRttau // 73 // aN bhArataH, evaM zeSeSvapi draSTavyaM, suSamasuSamAyAM jAtaH 'saptamyAM janerDa' (pA. 3-2-92) saptamyante upapade jane: Da pratyaya:, suSamasuSamajaH, evaM zeSamapi jJAnamasyAstIti jJAnI, evaM zeSamapi, saMyogopAdhinaiva cAsya gauNAdbheda iti / 'se kiM taM pamANeNaM, pamANe' pramANe caturvidhaM prazataM tathavA-nAmapramANamityAdi, nAmasthApane kSuNNAyeM, navaramiha jIvikA heturyasthA jAtamAtramapatyaM zriyate sA rahasyavaicitryAttaM jAtamevAkarAdipUjjhati, tadeva ca tasya nAma kriyata iti, AbhiprAyikaM tu guNanirapekSaM yadeva janapade prasiddhaM tadeva tatra saMvyavahArAya kriyate andhakAdi, ata eva pramANatA, uktaM dravyapramANanAma se kiM taM bhAvappamANanAme' bhAvapramANaM sAmAsikAdi, tatra dvayorbahUnAM vA padAnAM mIlanaM samAsaH, sa jAta eSAM samAsito 'ubhayapradhAno indra' iti dvandvaH daMtoSTha, tasya cakAraH arthaH, itaretarayogaH astiprabhRtibhiH kriyAbhiH samAnakADo yuktaH svanau ca udaraM ca stanodaraM, evaM zeSodAharaNAnyapi draSTavyAni, 'anyapadArthapradhAno bahuvrIhi:' puSpitAH kuTajakadambA yasmin girau so'yaM giriH puSpitakuTajakadambaH, girarvizeSyatvAdanyapadArthapradhAnateti tatpuruSaH samAnAbhikaraNaH karmadhArayaH, dhavalayAsau vRSabhaHzca vizeSaNavizeSyatha hulamiti tatpuruSaH, dhavalatvaM vizeSaNaM vRSabheNa vizeSyeNa saha samasyati, dve pade ekamarthaM bruvata iti samAnAdhikaraNatvaM, evaM zvetapaTAdiSvapi drayaM, ayaM karmadhArayasaMjJaH, trINi kaTukAni samAhRtAni 'vaddhitArthottarapadasamAhAre (pA. 2-1-50) tatpuruSa: trikaTukamityuttarapadArthapradhAnaH, 'saMkhyApUrvI dvigu, riti dvigusaMjJA, evaM trimadhurAdi, tIrthe kAka iva Aste 'dhvAMkSaNa kSepa' iti (pA, 2-1-42) tatpuruSaH samAsaH tarthiMkAkaH, vaNahatyAdInAmasmAdeva sUtrAn nirbaMdhanajJApakAtsaptamIsamAsaH, pAtresamivAdipracepADA, anu prAmAdanuprAnaM grAmasya samIpenAzanirgatA, 'anuryatsamayA (pA.2-1-15) anu yaH samayArthaH, grAmasva anu samIpa:, dravyamazaniM bravImi yasya yasya samIpe tena subuttarapadena, grAmasya samIpe prAmeNottarapadena avyayIbhAvaH samAsaH, prAmastUpalakSaNamAtraM samAsaH ataH pUrva 3 ... atra 'pramANa'sya catvAraH bhedAnAM varNanaM Arabhyate ~77~ taddhitanAni pramANa nAma // 73 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [129-130] / gAthA [57-82] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata S sUtrAMka [129130] gAthA ||5782|| hA padArthapradhAnA, 'avyayaM vibhaktisamIpa' iti (pA. 2.1-6) siddhe vibhASAdhikAre punarvacanaM yeSAM tu samayAzabdo madhyavacanaH teSAmaprAple hAri.vRttaula mAmasya madhyenApanirgatA anutsamayA' iti (pA.2-1-15) samAsaH, anuprAma, evamaNuNaiyaM ityAdi, yathA ekaH puruSaH tathA bahavaH puruSA atra-nipramANa // 74 // 'sarUpANAmekazeSa ekavibhakkA' (pA. 1-3-64) viti samAnarUpANAM ekAvibhAktiyuktAnA ekaH zeSo bhavati-sati samAsa ekaH ziSyate, anye nAma lupyante, zeSazna AtmArthe luptasya luprayoH luptAnAM vA'rthe vartate, bahuvaryeSu bahuvacanaM, puruSI puruSAH, evaM kArSApaNAH, vadetatsAmAsikaM / 'se kiM taM 8 taddhitae,2 taddhitaM karmazilpAdIti, tathA cAha-'kamme sippasiloe' ityAdi (*12-149) karmataddhivanAma dauSikAdi, tatra dUSA: paNyamasya 'sadasya paNyaM' (pA. 4-4-51) taditi prathamAsamadhene, asyeti pataparthe, yathAvihitaM pratyayaH ThakU daudhikaH, evaM sUtraM paNyamasya sUtrika ityAdi, tathA zilpavaddhitanAma varSa zilpamasya tatra 'zilpa' (pA. 4-4-55) masminnarthe yathAvihitaM pratyayaH Thak vAstrikA, evaM saMtuvAyana zilpamasya tAMtrikA, iha tuNNAeti bhANitaM, ma cAtra tadvitapratyayo dRzyate kathaM tadvita', ucyate, sadvitapratyayaprAptimAtramaMgIkRtyoktaM, prAptivana taddhitArthena vinA bhavati, antaH sthagitArthastaddhitArthaH, taddhitaH pratyayastahiM kena bAdhitaH 1, ucyate, lokarUDena bacanena, yatastenArthaH pratIyate, yena cArthaH pratIyate sa zabdaH, adhayA'smAdeva vacanAdatra jAtAstaddhitA iti tadvitasaMjJA, zlAghAtaddhitanAma zravaNa ityAdi, asmAdeva sUtranibaMdhAt zlAghArthastaddhitArtha iti / saMyogataddhitamAha-rAkSa: zvasura ityAdAvavasmAdeva sUtranibaMdhAt taddhitArthateti, citraM ca zabdaprAbhRtamapratyakSa cana ityato na vinA, samIpatadvitanAma gireH samIpe nagaraM girinagara, atra adabhava' (pA. 4-2-70) tyaNa na bhavati, giri-13||74|| nagaramityeva prasiddhatvAt, vidizAbA: adUrabhavaM pagaraM vaivizaM, adUrabhavetyaNa bhavati, evaM prasiddhatvAt , saMjUhasadvivanAma taraMgavatIkAra ityAdi saMjado-anyasaMdarbhakaraNa, zeSaM pUrvavaDApanIyamiti / aizvaryataddhitanAma 'rAjJe tyAdi, atrApi rAjAdizabdanidhanamaizvaryamavagaMtavyaM, zeSa EXSEX dIpa anukrama [205204] ~78~ Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [131 134] gAthA ||83 102|| dIpa anukrama [205 21] zrIago hAri.pRtI 11194 || "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM vRttiH) mUlaM [131-134] / gAthA [83-102] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: sUtropakSaM zApaka siddhameva / apatyataddhitanAma suprasiddhenAprasiddhaM vizeSyate, vizeSyate mAtrA putraH, yathA AzvalAyanaH, idda putreNa mAtA, saMjahA vitthagaramAtA cakavaTibhAtetyAdi tadetattaddhitaM / 'se kiM taM dhAtUe,' bhU saptAyAM parasmaipade bhASA ityAdi tatra bhU ityayaM dhAtuH santAyAmarthe varttate te dhAtoH) ityayaM pramANabhAvaH, nAmanairuktaM nigadasiddhaM, bhAvapramANanAmatA cAsya bhAvapradhAnazabdanayagocaratvAt, guravastu vyAcakSate -- mAsAdinAmnA guNAbhidhAnAditibhAvaH, anenaiva copAdhinA zeSabhedA bhAvanIyA ityevaM yathAgamaM mayA apaunaruktyaM darzitam, anyathApi sUkSmadhiyA | bhAvanIyameva, anantagamaparyAMyatvAtsUtrasya tadetatpramANanAma, tadetannAmeti, nAmetimUladvAramuktaM / adhunA pramANadvAramabhidhitsurAdda- 'se kiM taM pamANe' ( 131-151 ) pramIyata iti pramiti pramIyate vA aneneti pramANaM, caturvidhaM prajJaptaM ityAdi, prabheyabhedAt dracyAdayo'pi pramANaM, prasthakAdivat jJAnakAraNatvAt tatra dravyapramANaM ( 132-151 ) dvividhaM pradezaniSpannaM vibhAganiSpannaM ca pradezaniSpanna paramANvAdyanatapradezikAMta, svAtmaniSpannatvAdasya tathA cANvAdimAnamiti, vibhAganiSpannaM tu paMcavidhaM prajJaptaM, vividho bhAgaH vibhAga:-vikalpastato nirvRcamityarthaH, paMcavidhaM mAnAdibhedAt tatra mAnapramANaM dvividhaM prajJAnaM tadyathA-vAnyamAnapramANaM ca rasapramANaM ca 'se kiM ta' mityAdi, dhAnyamAnameva pramANaM | 'do asatIo pasatI do pasatIo ya iti atra Aha-omatyAmiyaM jaM bhannaSyamANaM so asatI, upparAhutamidaM puNa prasUtiriti ida ca mAnamadhikRtya dve prasUtI, 'se kiM ta' mityAdi, dhAnyamAnapramANaM taM sugamameva, navaraM mucolI-mohA mukhaH kula iti / 'se kiM ta' bhityAdi, rasamAnameva pramANaM 2, dhAnyamAnapramANAtsetikAdeH pramANena caturbhAgavivarddhitaM abhyantarazikhAyuktaM zikhAbhAgasya tatraiva kRtatvAt rasamAnaM vidhIyata iti tadyathA catuHSaSTikretyAdi tattha va chappaNNapasatapamANA mANiyA, tIse paDasaTTibhAgo, caDasaTTibhAgA yacaupapramANA, evaM battIsiyAdaovi jANiyabbA, vArako paTavizeSaH zeSA api bhAjanavizeSA eva tadetanmAnaM 'se kiM ~79~ dvitIye pramANadvAre dravyapramANaM / / 75 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [131-134] / gAthA [83-102] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata zrIanu sUtrAMka [131134] gAthA ||83102|| 181 ummANapamANe?' ummIyate'nenonmIyata iti bonmAnaM-tulAkarSAdi sUtrasiddha, navaraM patram-elApatrAdi coya:-abulavizeSa: macchapiyA-sakArA- pramANadvAre hAra vRttAAtA viseso / 'se kitaM omANappamANe ?, avamIyate-tathA avasthitameva paricchiAse'menAvamIyata iti vA'vamAnaM hastena petyAdi, catuIstA lAyana daNDAdayaH sarve'pi viSayabhedena mAnacintAyAmupayuJjata iti bheopanyAsaH, khAtaM khAnameva citabhiSTakAdi karakacita-karapatravidArita kaTapaTAdi kA pramANe / / 76 // 4 prakaTArthameva / 'se kiM taM gaNimae ?,' gaNirma-saMstyApramANamekAdi tatparicchinnaM vA bajhameva, bhRtakabhRtibhaktavetanakAyavyayanivRttisaMsRvAnAM dravyANAM gaNitapramANa niSilakSaNaM bhavati, anna bhUtaka:-karmakara! bhUti:-ttiH bhakta-bhojana vetn-kuNvidaaye|, bhUtatve satyapi vizepeNa lokapratItatvAdevAbhidhAnaM, eveSu cAyabyaya saMsRtAnAM pratibadvAnAmityarthaH, gaNitapramANaM nivRttilakSaNaM iyattA'vagamarUpaM bhavati, tadetadavamAnaM / 'se kiM taM paDimANappamANe ?' pratimIyate'nena guMjAdinA pratirUpaM vA mAnaM pratimAna, tatra gubjetyAdi, guMjA cahiyA, sapAdA guMjA kAgaNI, pAdonA do guMjA niSphAvo-ballo, tiNi NiSphAvA kammamAsao ceva caukAgaNikAota cutaM bhavati, bArasa kammamAsagA maMDalao, chattIsa jilphAvA aDathAlIsaM kAgaNio solasa mAsagA suvaNNo' amumevArtha parzayati-- paMca muMjAoM' ityAdi, evaM catu:karmamAsaka: kAkaNyapezrayA, evaM aSTacatvAriMzAdbhiH kAkaNIbhiH maMDalako, bhavatIvizeSaH, rakha-rUpaM candrakAntAdayo maNaya: zilA-rAjapaTTaka: gaMdhapaTTaka ityanye, zeSa sUtrasiddha / se ki khettappamANe' ityAdi, pradezA:-kSetrapradezAH niSpanna, vibhAganimpanna tvaMgulAdi sugarbha, NavaraM rayaNI-hattho, doNi hatthA kucchI riseDI ya logAyo niSphAjati, so ya logo cauddasarajUsito dehA desUNasattarajUvicchiNNo, tiriyalogamaJjhe rajjuvihiSNo, evaM baMbhalogamajjhe paMca, ubari logate egaravicchiSNo, rajjU puNa sayaMbhuramaNasamuhapurathimaparucasthimavedayaMtA, esa logo buddhiparideNaM saMvaTe ghaNo dIpa anukrama [205 KI76 // 270] ... atra 'kSetra-pramANa'sya varNanaM madhye 'loka-zreNe: varNanaM ~80~ Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [131-134] / gAthA [83-102] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata zrIanuH hAri.bRttI sUtrAMka [131134] gAthA ||83102|| // 77 // MI kIrA, kathaM 1, upayate, NAliyAe dAhiNillamahologakhaMDa heTThA desUNatirajjUvipiNNa uvari rajaasaMkhavibhAgavicikana atiritta-| sattarajjUsitaM, eyaM petuM omasthiya uttare pAse saMghAtijjai / idANa uDDuloe dAhiNilAI khaMDAI baMbhalogabahusamamo desabhAge pirajjuvi-18 pichaNNAI sesatesu aMgulasahassadobhAgavicchiNNAI desUNaandhuharajjUsitAI, etAI ghettuM uttare pAse vivarItAI saMpAtiaMti, evaM katesu kiM jAtaM, hehima logaddha desUNacauragnavicchiNNaM sAtirittasacarajjussiyaM desUNasattarajjUbAhoM, uvarillamaddhapi aMgulasahassadobhAgAdhiyatiragjUvicchiNaM desUNasattara-jUsiya paMcarajjubAhalaM, evaM ghettu hehilauttare pAme 'saMghAtijjati, jaMtaM ahe khaMDasla sacarakta AhiyaM upari ghetaM pattariharasa khaDasla rajao vAha tato uhAya saMghAtijati, sahAvi satta rajjUruNa dharaMti, tAhe je dakSiNi tassa jama- 1 dhiyaM bAhalao tassaddha chittAo uttarao bAhale saMghatijA, evaM kiM jAta ?, vittharato AyAmato ya sattarajjU bAhalato rajjUe asaMkhabhAgeNa adhigAo cha rajjU , evaM esa logo vavahArato sattarajjuppamANe diTTho, etthaM je UNAtirittaM buddhIya jadhA jujjai vahA saMghAtijjA, siddhate ya jastha avisiTTha sevigahaNaM nastha etAe satarajUAyatAe avagaMtabba, saMpradAyaprAmANyAt , prataro'pyevaMpramANa eva, Aha-lokasya kathaM pramANatA ?, ucyate, AtmabhAvaprAmANyakaraNAta,tadabhAye tayudayabhAvaprasaMgAt / 'se kiM taM aMgule ? aMgule ( ityAdi ) AtmAMgulaM ucchyAMgula pramANAMgulaM, tatrAtmAMgulaM pramANAnavasthiteraniyata, ucchyAMgulaM tvaMgulaM paramANvAdikramAyAtamavAsthitaM, ussehaMgulAo ya kAgaNIrayaNamANamANItaM, taovi baddhamANasAmissa akhaMgulapramANaM, tato ya pamANAo jassaMgulaspa pamANamANijjati taM pamANAMgulaM, avasthitameva,atra bahuvaktavyaM taca nocyate,panthavistarabhayAd vizeSaNavatyanusAratastu vijJeyamiti / nava mukhAnyAtmIyAnyeva puruSaH pramANayukto bhavati, drauNikaH puruSo mAnayukto bhavati, mh-| tyAM jaladroNyA udakapUrNAyAM praveze jaladroNAdUnAttAvanmAtronAyAM vA pUragAdityarthaH, tathA sArapudgalopacitatvAttulAropitaH sannabhAraM tulayana dIpa anukrama [205 270] ... atra 'pramANa'-adhikAra: madhye 'aGgula'sya bhedA: Adi varNanaM kriyate ~81 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [131-134] / gAthA [83-102] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka AtmAgulA // 78 // [131134] gAthA ||83102|| 545% OM puruSa unmAnayukto bhavati, tattolamANe sakalaguNopetA bhavaMti, Ahaca-'mANummANa' gAhA (196-156 ) bhavaMti punaradhikapuruSAzcakravAdUdaya uktalakSaNamAnonmAnapramANayuktA, lakSaNavyaMjanaguNairupetAH, tatra lakSaNAni- svastikAdIni vyaMjanAni mazAdIni guNA:-AntyAdayaH uttamakulaprasUtA uttamapuruSA muNitavyA iti gAthArthaH // uttamAdivibhAgapradarzanArthamevAha-'hoti puNa' gAhA-(97-157) bhavaMti puna dhikAra radhikapuruSAzakavavAdaya: aSTazatamaMgulAnAM umbiddhA-mmitA uracaistvena vA puna:zabdo'nekabhedasaMdarzakaH, SaNNavatimadhamapuruSAzcaturuttaraM, zata-| miti gamyate, makjhimilA sa-madhyamAH, tumyo yathAnurUpa zeSalakSaNAdibhAvAbhAvapratipAvanArthamiti gAthArthaH / / svarAdInAM prAdhAnyamupadarzayannAi'hINA vA gAhA (198-157) uktalakSaNa mAnamadhikRtya hInAH sayAjJApakaprati gambhIro SvaniH satva-adamyAvaSTaMbhaH sAra:-zubhapudgalopacayaH tata evaMbhUnA: uttamapuruSANAM-puNyabhAjA avazya paramaMtrAH preSyatvamupayAnti, uktaM ca-'asthivardhAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH niyo'kSiSu / gato | thAnaM svare cAjJA, sarva sakhe pratiSTita // 1 // " bhiti gAthArthaH, zevaM sugama yAvat vAvI catarassA pahalA pukhariNI puSkarasaMbhavato vA sAriNI rijU dIhiyA sAriNI gheva kA gujAliyA saramegaM tIe paMniThitA do sarAto sarasaraM kavADageNa udagaM saMcaraitti sarasarapaMtI, vividha-1 rukkhasahitaM kavaLAdipacchannagharesu ya bosabhitANa ramaNavANaM ArAmo, pattapuraphaphalachAyovagAdilakkhovasobhita bahujaNavivihavesupraNamamANassa bhovaNavA jANaM ujANaM, ityINa purisANa egapakkhe bhoje je kANaNaM, athavA jassa purao pavvayamasvI vA savvavaNANa ya | ase varNa kANaNe, zINa vA egajAiyarukSehi ya varNa, arNagajAipati uttamedi va aNasaMDa, pagajAtiyANa aNegajAtivANa vA rukkhANa paMtI -11 // 78 // | NarAI, aho saMkuDA ubari visAlA pharidA, samakkhayA khAhiyA, aMto pAgArANataraM bahatyo rAyamaggocAriyA, doNDa duvArANa antare gopura, tigo NAmAgAsabhUmi vipahasamAgamo ya, saMghADago sipahasamAgamo peSa niyaM, caurassaM catrapahasamAgamo ceva, catvaraM chappaharAmAyamaM vA, etaM (A dIpa anukrama [205 270] ~82 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [131-134] / gAthA [83-102] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [131134] gAthA ||83102|| zrIanupAcacaraM bhaNNA, devalaM caumuha, mahato rAyamammo, tarA pahA, san-sobhaNAciTu je bhayaMte potyayavAyaNaM vA jatya aNNato vA maNuyANaM AtmAMgala hari vRttAacchanahANaM vA sabhA, jatyudagaM dijati sA pavA,bAhirA liMdo, sukidhI aliMdo yA saraNa, giriguhA leNaM, pavvayassegadesalINaM yA leNaM kappa- mutsevaa||79|| liMgAdi va jastha layaMti taM leNaM, bhai bhAyaNaM, taM ca mammayAdi mAtro-mAtrAyukto, so ya kaMsabhoyaNabhIDakA, upakaraNaM aNegavihaM kaDagapiDaga- gulaM ca sUpAdikaM, ahayA navakaraNaM imaM sagavarahAdiya, vattha raho' ti jANaraho saMgAmaraho ya, saMgAmarahassa kaDipamANA phalayaveDyA bhavati, IF jANaM puNa gaMDimAiyaM, golaSisae pANaM vihastapramANa caturakhaM savedika upazobhita juga lAkhANa thihI amgaya hastina tapari koharaM MAgiLatIva mAnuSaM gijhI lADANaM aM aNapallANaM taM aNNavisaemu thilDI bhaNai, uri kUDAgArachAdiyA siviyA dIho pANaviseso puri sarasa, khapramANavagAsadANacaNao saMdamANI, lohitti kAvelI lohakaDAIti-lohakaDilaM, etaM AyaMguleNaM maviJjati, tayA'dyakAlInAni ca jojanAni mIyate, zeSa nigadasiddhaM yAvat se taM AyaMgule // se kiM taM ussaMhagule 2, malayAMguLa kAraNApekSayA kAraNe kAryopacArAdanekAvidhaM prajJa, tathA cAha-'paramANu' ityAdi (*99-160) paramANuH trasareNU raghareNuramaM ca vAlasya lilA yUkA cayaH, avaguNavivarddhitAH kramazaH uttarottarapaddhacA aMgulaM bhavati, tasya NaM je se sahamo se uppetti svarUpalyApanaM prati sAvat sthApyo, anadhikRta ityarthaH, 'samudayasamitisamAgameNaM' ti anna samudAyalayAdime laka: paramANupudgalo | niSphajate, tantra codakaH pRcchani-se Na bhaMte !' ityAdi, so bhadanta ! paramANuH asidhAraM vA kSuradhArAM vA avagAheta-avagAhyAsIta ami: // 79 // bAkhaDgaH ronApitopakaraNaM, pratyuttaramAha-intAvagAheta 'hanta saMpreSaNapratyavadhAraNavivAdevi vi vacanAt , sa tatra chiyeta bhiveta vAvatra do-1 lA bidhAkaraNaM bhedo'nekadhA vidAraNaM, praznanirvacana-nAyamarthaH samarthaH, naitadevamiti bhAvanA, atraivopapattimAha-na khalu tatra zastra saMkrAmati, sUkSma-16 XA dIpa anukrama [205 270] ~834 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [131 134] gAthA ||83 102|| dIpa anukrama [205 270] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH) mUlaM [131-134] / gAthA [ 83-102 ] muni dIparatnasAgareNa saMkalita...AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRttiH: zrI anu0 hAri vRttI // 80 // tvAditi bhAvaH sa bhadanta ! anikAyasya vahermadhyaM madhyena aMtareNa gacchet yAyAt 1, inta gacchet sa tatra dovetyAdi pUrvavat navaraM zastramatrimayaM gRhyata iti, avAdi ca- 'satyangivisa' mityAdi, evaM pukkhalasaMvartamapi bhAvanIyaM, navaraM asyaivaM prarUpaNA iha vaddhamANasAmiNo nibbAkALAo tisIe bAsasahassemu osappiNIe ( paMcamahAragemu ussappiNIe ) ya ekavIsAe vIite ettha paMca mahAmeA bhavissaMti, taMjA-paDhame purakhalasaMvahue ya udgarase bIe khIrode taie ode catthe amitode paMcame rasode, datra pukkhalasaMvatto'sya bharatakSetrasya azubhamAvaM puSkalaM saMvasaMyati, nAzayatItyarthaH evaM zeSaniyogo'pi prathamAnuyogAnusArato vijJeyaH, sa bhadanta ! gaMgAyA mahAnadyAH pratizroto - zIghramAgacchet 1 sa tatra vinighAtaM - praskhalanamApayeta prApnuyAccheSaM pUrvavat sa bhadanta ! udakAva vA udakabiMdu vA avagAhya tichenU, sa tatrodakasaMparkAtkudhyeta vA paryApayeta vA?, kuthanaM pUrtibhAvaH, paryAyApattistu anyarUpApattiH, zeSaM sugamaM, yAvat anantAnAM vyAvahArikaparamANupudralAnAM samudayasamitisamAgamena sA ekA ucNadiNaketi vetyAdi, atra uckSNamaNikAdInAmanyo'nyASTaguNatve satyadhyAnaMtatvAdeva paramANupudralasamudAyasyAdyopanyAso'viruddha evaM tatra kSaNikAyapekSayA ut-prAbalyena RNamAtrA ucchUkSNazraraNocyate, RNaRNAtyopata UrdhvareNyapekSayA UrdhvAdhastirva kUcalana dharmopalabhyaH UrdhvareNuH paurastyAdivAyupreritastrasyati gacchatIti trasareNuH rathagamanokhAto rathareNuH, bAlApalikSAyUkAdavaH pratItAH zeSaM prakaTArtha yAvadadhikRtAMguLAdhikAra eba, navaraM nArakANAM jaghanyA bhavadhAraNIyazarIrAvagAnA aMgulA saMkhyeyabhAgamAtrA utpadyamAnAvasthAyAM na tvanyadA, uttarakriyA tu tathAvidhaprayatnaH bhAvAdAcasamaye'pyaMgu saMkhyeyabhAgamAtraitreti, evamasurakumArAdidevAnAmapi, navaraM nAgAdInAM navanikAya devAnAmutkRSTottarabaikriyA yojana sahasramityeke, pRthivIkAyikAdInAM tvaMguLAsaMkhyeyabhAgamAtratayA tulyAyAmapyavagAhanAyAM vizeSaH, 'vaNa'NaMtasarIrANa egAmila tarigaM pamASeNa / agalodgapuDhavINaM asaMkhaguNiyA bhave buDDI ~84~ utsedhAMgurla // 80 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [131-134] / gAthA [83-102] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka bhAratnaM utse [131134] gAthA ||83 102|| zrIanu0 ||1||"se ki pamANa' 2 ekaikasya rAjJazcaturantacakravartinaH, tatrAnyAnyakAlotpamAnAmapi tulyakAkaNIravapratipAdanArthamekaikamaharNa, kAkiNI hAri.vRttI nirupacaritarAjazabdaviSayajJApanArtha rAjamahaNaM, SakhaMDabharatAdibhoktRtvapratipAdanArtha caturanacakravArcana ityatrAnye, pattAri madhurakhaNaphalA | | ego seyasarisavo, sola sarisavA egaM ghaNNamAsaphalaM, do ghaNNamAsaphalAI guMjA, paMca guMjAo ego kammamAsago, solasa kammamAsagA TAMgulaMca // 81 // " go suvaNNo, ete ya madhurataNaphalAdigA bharahakAlabhAviNo cippaMte, jato sabvacakavaTTINaM tullameva kAgaNIrayaNaMti, SaTtala dvAdazAbhi aSTakarNikaM adhikaraNisaMsthAnasaMsthitaM prajJa, natra talapani-madhyabhANDAni azraya:-koTayaH karNikA:-koNivibhAgA: adhikaraNiH-suvarNakAropakaraNa pratIvameva, tasya kAkaNiratnasya ekaikA koTi: ucchyApramANaviSkambhakoTIvibhAgA, vikkhaMbho-vitthAro, tassa ya samacaurasmabhAvattaNao savvakoTINa tullAyAmaviSkabhagahaNaM, tacchramaNasya bhagavato mahAvIrasyA gulaM, kahaM 1, jato vIro AdesaMtarato AyaMguleNa culasItibhaMgulamubbiddho, ussaha puNa satasaha sayaM bhavati, ato do ussehaMgulA vIrassa AyaMgulao, evaM vIrassAyaMgulAo avaM ussehaMgulaM | &Adiha, jesi puNa vIro AyaMguleNa aThuttaramaMgulasataM tesi vIrassa AyaMguLeNa ekamussehaMgulaM ussehaMgulastha ya paMca NavabhAgA bhavaMti, jesi DpuNo vIro AyaMguleNa vIsuttaramaMgulasayaM tasi dhIrassAyaMguleNagamussehaMgulaM ussehaMgulassa ya do paMcabhAgA bhavaMti, evameta savvaM terAsiya karaNeNa daTTabba, ucchyAMgulaM sahasraguNitaM pramANAGgulamucyate, kathaM', bhaNNAti-bharaho AyaMguLeNa bIsuttaramaigulasataM, taM ca sapAyaM dhaNuyaM, | ussehaMgulamANeNa paMcadhaNusayA, jai sapAraNa dhaNuNA paMca dhanusae labhAmi to egaNa dhaNuNA kiM labhissAmi ?, AgataM ca dhaNusatANi seDhIe, evaM savve agulajoyaNAdayo dahabvA, egami seDhipamANAMgule cauge ussehaMgulasayA bhavaMti, taM ca pamANaM gulaM ussehaMgulappamANaNa adbhaa-5||1|| ditiyaMgulavitthara, tato seDhIpa pAro satA aDhAiyaMgulaguNiyA sahassaM ussehaMgulANa, taM evaM sahassaguNitaM bhavati, je yApamANagulAo dIpa anukrama [205 270] ~-85 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [135-137] / gAthA [103-106] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [135 137] gAthA ||103106|| zrIanu | puDhavAdiSamANA ANigjati te pamANagulavikrvabhaNaM ANetavvA, pa sUiaMguleNaM, zeSa sugama, yAvat tadetatkSetrapramANamiti, navaraM kANDAni 131 samayahAri vRttIla ratnakANDAdIni bhavanaprastaTAntare TaMkA:-chinnaTekAni ratnakUdAdayaH kUTAH zailA: muMDaparvatAH zikharavantaH zikhariNaH prAgbhAga-padavanatA iti / 'se kiM te kAlappamANaM' iti (134-175) kAlapramANaM dvividhaM prazataM, tadyathA-pradezaniSpana vibhAganiSpannaM ca, tatra pradezaniSpanna // 82 // ekasamayasthityAdi yAvadasaMkhyeyasamayasthitiH, samayAnAM kAlapradezasvAdasaMkhyeyasamayasthitezvordhvamasaMbhavAt , vibhAganiSpannaM tu samayAdi,8 tathA cAi-samayAvaliya gAhA (103-275) kAlavibhAgAH khalvimAH, samayAditvAccaiteSAmAdau samayanirupaNA kriyate, tathA cAha-se hai kiM taM samaya' (137-175) prAkRzisyA'bhidheyavalliMgavacanAni bhavantIti nyAyAdatha ko'yaM samaya iti pRSTaH sannAi-samayasya prarUpaNa kariSyAma iti, tadyathA nAma tumadArakaH syAt sUcika ityarthaH taruNaH pradhaddhamAnavayAH, Ai-dArakA pravarddhamAnavayA eva bhavati kiM vizeSaNena ?, dU haina, AsannamRtyAH pravardhamAnavayastvAbhAvastasya cAsannamRtyutvAdeva viziSTasAmarthyAnupapatteH, viziSTasAmadhyapratipAdanArthazvAyamAraMbha iti, anye tu varNAdiguNopacino minavayastaruNa iti vyAcakSate, baLaM-sAmarthya tadasyAstIti balavAna, yuga:-suSamaduSSamAdikAlaH so'sya bhAvena na kAladoSatayA'syAstIti yugavAn , kAlopadravo'pi sAmarthyavinaheturiti, juvArNa yuvA vayAprAptaH, dArakAbhidhAne'pi tasyAnekadhA bhedAdviziSTayayo'vasthAparimahArthamidamaduSTa, 'aspAtaka:' Atanko-rogaH atrAlpazavyo'bhAvavacana:, sthirAmahassA lekhakavat | prakRtapaTapATanopayogitvAca vizeSaNAbhidhAnamasyopapadyata eva havaH pANipAdapArzvapRSTAntarorupariNataH, mogAvayabaruttamasaMhanana ityarthaH, talayamalayugalaparipanibhacAhuH paridha:-argalA tamibhayAhastattha ya tadAkAramAhuriti bhAvArthaH, AgaMtukopakaraNaje sAmayamAha-parmeSTakadupanamuSTisamAitanicitakAya iti, UrasyabalasamanvAgataH, AntarotsAhavIryayukta ityarthaH, vyAyAmavasvaM darzayati-laMghanaplavanazImavyAyAmasamarthaH, ESSA5% dIpa anukrama [271278] ... atha 'kAla' vibhAge 'samaya-AvalikA-Adi varNanaM kriyate / ~86 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [139 137] gAthA ||103 106 || dIpa anukrama [271 278] zrIanu0 hAripRcI // 83 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [135-137] / gAthA [103-106] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: *** jainazabdoM zIghravacana: cheka:- prayogazaH dakSaH zIghrakArI prAptArtha: adhigatakarmaniSThAM gataH, prAjJa ityanye, kuzala:- ADhocitakArI medhAvI sakRt zrutadRSTakarmaza: nipuNa:-upAyArambhakaH nipuNazilpopagataH - sUkSma zilpasamanvitaH sa itthabhUtaH ekAM mahatIM paTazATikAM vA paTTazATakaM vA zlakSNatayA paTazATiketi bhedenAbhidhAnaM gRhItvA 'sayarAha' miti sakRd jhaTiti kRtvetyarthaH istamAtramapi utsArayet pATayedityarthaH / tatra codakaH- ziSyaH prajJApayatIti prajJApako- gurustamevamuktavAn- kiM? yena kAlena tena tumavAyadArakeNa tasyAH paTazATikAyA sakRddhastamAtramapasAritaM pATitamasI samaya iti, prajJApaka Aha- 'nAyamarthaH samarthaH naitadevAmetyuktaM bhavati, kasmAditi pRSTa upapattimAha yasmAtsaMkhyevAnAM tantUnAM samudayasamitisamAgameneti pUrvavat, paTazATikA niSpadyate, tatra uvarillAtta uparitane saMtI ali-avidArite 'heDille' tti adhastanastanturna chiyate, anyasminkAle Ayo'nyasmiMzraparastasmAdasau samayo na bhavati etacca pratyakSapratItaM, saMghAtastvatAnAM paramANUnAM viziSTekapariNAma yogasteSAmanantAnAM saMghavAnAM saMyogaH samudayasteSAM samudayAnAM yA'nyo'nyAnugatirasau samitisteSAmekadravyanivRttisamAgamena paTaH niSpadyata iti, samayasya cAto'pi sUkSmatvAt paramANuvyatikrAntilakSaNakAla ekasamaya iti, na, pATakaprayatnasyAciMtyasakkiyuktatvAd, abhAge ca tantuvisaMghAtopapattestulyaprayatrapravRttAnavara tapravRttagaMtratulya kAleneSTadezaprApyupalabdheH prayatnavizeSasiddhirAdvacanAtha uttaMtha- Agamazcopapattizva, saMpUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipattaye // 1 // Agamo hyAptavacanamAptaM doSakSayAdviduH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM, na brUyAddhetvasaMbhavAt // 2 // upapatti kiryA sadbhAvaprasevikA / sA tvanvayavyatirekalakSaNA sUribhiH smRte // 3 // " ti nidarzanaM dehobhayamapi, alaM vistareNa, gamanikAmAtrametat, zeSaM sUtrasiddhaM yAvat 'haTTasse tyAdi(#104-178) hRSTasya- tuSTasya anavakallasya- jaramA apIDitasya nirupakliSTasya-vyAdhinA pUrva sAMprata vA'nabhibhUtasya jantoH manuSyAdeH eka ucchvAsanicchvAsa ekaH prANa ityucyate- 'satta pANUNi' silogo ( 0105-179 ) nigadasiddha eva ~87~ samaya nirUpaNaM // 83 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [13 137] gAthA ||103 106 || dIpa anukrama [271 278] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [135-137] / gAthA [103-106] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri vRttI // 84 // ucchvAsamAnena muhUrttamAha tiSNi sahassA' gAhA ( *106 -179) santahiM UrasAsehiM thovo satta dhovA ya have, sattathoveNa guNitassavijayA laMbe aNapaNNaM usAsA lave, muhuce ya satahattara vA bhavaMti se auNapaNNAsAe guNitA eyappamANA havaMti, zeSaM nigadasiddhaM yAvat etAvatA caiva gaNitassa uvaogo imo aMtoguhuttA diyA jAba pumbakoDici etAni dhammacaraNakAlaM paDuca naratiriyANa AupariNAmakaraNe uvajjaMti, NAragabhavaNavaMtarANaM dasavAsa sahasAdiyA, uvajjati AuyarthitAe tuDiyAdiyA sIsapaheliyatA, ete prAyaso pubbagatesu javitesu AuseDIe ujjetiti // 'se kiM taM umaya' ti ( 138-180 ) upamayA nirvRttamau pamikaM, upamAmantareNa yatkAlapramANamanatizayinA prahItuM na zakyate tadapamikamiti bhAvaH tacca dvidhA palyopamaM sAgaropamaM ca tatra dhAnyapatyavatpalyaH tenopamA yasmiMstatpalyopamaM tathA'rthataH sAgareNopamA yasmin | tatsAgaropamaM, sAgaravanmahatpariNAmenetyarthaH / taca patyopamaM tridhA- 'uddhArapalio maM' ityAdi, tatra uddhAro vAlANAM tatkhaNDAnAM vA apoddharaNamucyate, tadviSayaM tatpradhAnaM vA palyopamaM udvArapalyopamaM tathA'ddhati kAlAkhyA, tatazca vAlAprANAM tatsvaMdAnAM ca varSazatoddharaNAdadvApalyastenopamA yasmin, athavA'ddhA AyuHkAlaH seo'nena nArakAdInAmAnIyata ityaddhApalyopamaM tathA kSetramityAkAzaM tataJca pratisamayamubhayathApi kSetra pradezApahAre kSetrapalyopamamiti / 'se kiM taM uddhArapaliovame apoddhArapatyopamaM dvividhaM prazanaM tadyathA-khaMDakaraNAt sUkSmaM, bAdarANAM vyAvahArikatvAt vyAvahArikaM prarUpaNA mAtravyavahAropayogitvAdvayAvahArikamiti, 'se Thappe' ti sUkSmaM tiSThatu tAvad vyAvahArikaprarUpaNApUrvakatvAdetatprarUpaNAyA ityataH paJcAtprarUpaviSyAmaH tatra yattadvayAvahArikamapoddhArapalyopamaM tadidaM vacyamANalakSaNaM tadyathA nAma palyaH syAt yojanaM AyAmaviSkambhAbhyAM vRttatvAt, yojanamUrdhvamuccatvena avagAhanatayeti bhAvanA, tayojanaM triguNaM satribhAgaM parizyeSNa, paridhimadhikRtyetyarthaH, sa ekAhikavyAhika yAhi kAdInAM ~88~ ucchvA sAdi nirUpaNaM palyopamaM ca // 84 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata zrIanu: hAri.to sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| // 85 / / SARABAR utkRSTa saptarAtrikANAM bhRto vAlApakoTInAmiti prAyogyaH, tatraikAhikyo muNDite zirasyakenAsA yA bhavatIti, evaM zeSeSvapi bhAvanA kAryeti / palyopa kathaMbhUta , ityAha-'sammaDhe saNNiAcie' ti sammRSTa:-AkarNabhRtaH pracavizeSAnividA, kiMbahunA ', itthaM bhRto'sau yena tAni vAlAprANi | 31 nAnirdahana , nApi vAyuIret , na kutheyuH, pracayavizeSAtsupirAbhAvAdvAyArasaMbhavAnnAsAratAM gacchayurityarthaH,na vidhvaMserana ,ata eva na katipayaparizATamapyAgaccheyuH, ata eva pUtitvenAdvibhaktipariNAmaH tatazca pUtibhAvaM na kadAcidAgaccheyuH, athavA na pUtitvena kadAcitpariNameyuH, 'teNaM bAla-18 ggA samae' tatastebhyo bAlAprebhyaH samaya 2 ekaikaM vAlApramapahatya kAlo mIyata iti zeSaH, tatazca vAvatA kAlena sa palyaH zrINo nIrajA / nirlepo niSThito bhavati evAvAn kAlo vyAvahAriphApoddhArapasyaupamamucyate iti zeSaH, tatra vyavahAranayApekSayA palyadhAnya iva kosstthaagaarH| svalpavAlAmabhAve'pi 'kSINa' ityucyate tadabhAvajJApanArtha Aha-nIrajAH, evamapi kadAcitkavitasUkSmavAlApAvayavasaMbhava iti tadapohAyAhanirlepa iti, evaM tribhiH prakAraiH viritto niSThitaH ityucyate, rasavatIdRSTAntena caitadbhAvanIyaM, pakArthikAni vA etAni, 'setta' mityAdi nigamanaM, zeSa sUtrasiddha, yAvat nAsti kiMcitprayojanamiti, anopanyAsAnarthakatApratiSedhAyAha-kevalaM tu prazApanArtha prajJApyate, prarUpaNA kriyata ityarthaH / Aha-evamapyupanyAsAnarthakatvameva, prayojanamantareNa prarUpaNAkaraNasyApyanarthakatvAt , ucyate, sUkSmapalyopamopayogitvAtsaprayojanaiva prarUpaNetyadoSaH, vakSyati ca 'tattha NaM egamege vAlagge' ityAdi, Aha-eghamapi nAsti kiMcitprayojanamityuktamayuktamaspaiva prayojanavAd, etadevaM, patAvata: prarUSaNAkaraNamAtrarUpatvenAvivakSitatvAvityevaM sarvatra yojanIyamiti, zeSamuttAnArthaM yAvattAni bAlApANyasaMkhyeyakhaMDIkRtAni dRSTyavagAhanAto'saMkhyeyabhAgamAtrANi, etaduktaM bhavati-yat pugaladravyaM vizuddhacakSurdarzanaH chamasthaH pazyati tadasaMkhyeyabhAgamAtrANIti, athavA kSetramadhikRtya mAnamAha-sUkSmapanakajIvasya zarIrAvagAhanAto'saMkhyayaguNAni, ayamatra bhAvArtha:-sUkSmapanakajIvAvagAhanAkSetrAdasaMkhyeyaguNakSetrAvagAhanAnA dIpa anukrama [279 292] ~89~ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [138 142] gAthA ||107 112|| dIpa anukrama [279 292] zrIanu0 hAri. vRttI // 86 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 138-142] / gAthA [107-112] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: mityAdi, bAdarapRthivIkAyikaparyAptakazarI tulyAnIti vRddhavAdaH zeSaM nigadasiddhaM yAvat 'jAvaiyA advAijjANa' mityAdi, yAvanto'rddha tRtIyepu sAgarezya poddhArasamayA vAlAprApoddhAropalakSitAH samayA ApodvArasamayAH etAvanto dviguNadviguNaviSkaMbhA ipisamudrA ApodvAreNa prajJaptA, asaMkhyeyA ityarthaH uktamapoddhArapalyAparyaM, addhApalyopamaM tu prAyo nigadasiddhameva navaraM sthIyate anayetyAyuSkakarmapariNatyA nArakAdibhavedhviti sthitiH jIvitamAyuSkamityanarthAntaraM yadyapi kAyA diyogagRhItAnAM karmapulAnAM jJAnAvaraNAdirUpeNa pariNAmitAnAM yadavasthAnaM sA sthitiH tathApyuktamudrAnubhavanameva jIvitamiti taca rUDhitaH iyameva sthitiriti, pajjacApajjantagavibhAgo ya esoNAragA karaNapajja sIe meva apajattagA dabaMdi, te ya aMtomuddattaM chAdve puNa paDurUca jiyamA pajjatagA caiba, tao apajjattagakAlo sabvAgAto abaNijjati, seso tha paJjanttagasamayotti, evaM savvattha davvaM, evaM devAvi karaNapajjatIya ceva apaatagA davyA, uddhiM puNa paDucca niyamA pattA caiva, ganbhavatiyapaMcidiyA puNa tiriyA maNuyA ya je asaMkhejjAvAsADayA te karaNapajjatIe va apaJcattagA dahavvA iti uktaMca 'nAragadevA tirimayuga gambhajA je asaMkhavAsAU / ete u apajjatA uvavAte caiva boddhavyA // 1 // sekhA tiriyamagussA uddhiM pappovavAya kALe yA / oviya maiyA pazativare va jiNabavaNaM // 2 // itthaM kSetrapalyopamamapi prAyo nigadasiddhameva, navaraM aSphuSNA vA aNakuSNA vatti antra aSphuNNA-sphuTA AkrAntA iMtiyAvadviparItaM aNakuNNA, Aha-yadyete sarve'pi parigRhyate kiM bAlApraiH prayojanaM, ucyate etad dRSTivAde dravyamAnopayogi spRSTAspRSTaizca bhedena mIyaMta iti prayojanaM, kUSmANDAni-puMsphalAni mAtuDiMgAni - bIjapUrakANi, aspRSTAJca kSetrapradezApekSayA vALAmANAM bAdaratvAditi, 'dhammatthikAe' ityAdi, (141-193 ) dharmAstikAyAdayaH prAgnirUpitazabdArthA eva NavaraM dharmAstikAya: saMgrahanayAbhiprAyAdeka eva, dharmAstikAyasya vyavahAranayAbhiprAyAdezAdivibhAgaH, dharmAstikAyasya pradezA iti RjusUtra nayAbhiprAyAdatyA ~90~ uddhArAdvAkSatrapalyopamAni // 86 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [138 142] gAthA ||107 112|| dIpa anukrama [279 292] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 138-142] / gAthA [107-112] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu hAri. vRta // 87 // | eva gRhyante, asaMkhyeyapradezAtmakatvAcca bahuvacanaM, addhAsamaya iti vartamAnakAla:, atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvAditi // 'kati NaM bhaMte! sarIrA' ityAdi (142-195) kaH punarasya prastAva iti ucyate, jIvadravyAdhikArasya prakrAntatvAtsarIrANAmapi ca tadubhayarUpatvAdavasara iti vyAkhyA cAsya padasyApi pUrvAcAryakRtaiva na kiMcidadhikaM kriyata iti, 'orAliya' ityAdi zIryata iti zarIraM, sattha tAva udAraM urAle uralaM urAliyaM vA udAriyaM, titthagaragaNagharasarIrAI paDucca udAraM, udAraM nAma pradhAnaM urAlaM nAma vistarALaM, vizAlaMti vA jaM bhaNitaM hoti, kahaM 1, sAtiregajoyaNa sahassamavadviyappamANamorAliyaM aNNamedamittaM Natthi, veDabviyaM hojjA lakkhamahiye, avayaM paMcadhaNusate imaM puNa avahitapamANaM atiregajoyaNasahassaM vanaspatyAdInAmiti, uralaM nAma svalpapradezopacitatvAd vRhatvAcca bhiNDavat urAle nAma maaNs| sthisnAyvAdyavayavavaddhatvAt vaikaye vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, vikriyAyAM bhavaM vaikriyaM vividhaM viziSTa vA kurvati taditi vaikurvika, Ahiyata ityAhArakaM gRhyate ityarthaH, kAryaparisamApya punarmucyate yAcitopakaraNavat, tejobhAvastaijasaM, rasAyAhArapAkajananaM nibaMdhanaM ca karmaNo vikAraH kArmaNa, aSTavidhakarmaniSpannaM sakalazarIra nibaMdhanaM ca uktaMca tatthodAramurAuM Dara orA samaha va viSNeyaM / orADiyaMti paDhamaM paducca titbesarasarIraM // 1 // bhaNNai ya torALaM bittharavaMta vaNasvAtaM papya / payatIya jaritha aNNaM ehamecaM visAti // 2 // uralaM zevapadesovaciyaMpi mahallagaM jahA meM maMsaTTiNdAruvaddhaM urAliyaM samayaparibhAsA / / 3 / / vivihA bisigA vA kiriyA vikiriya tI aM tamiha / niyamA viubviyaM puNa NAragadevANa payatIe // 4 // kajjami samuppaNNe suyakevaliNA visiddhIya jaM ettha Arija bhaNati AhAravaM vaM tu // 5 // pANidayariddhisaMdarisaNatthamatyAvagaNaheDaM vA / saMsayavocchedayatyaM gamaNaM jiNapAyamUmi // 6 // savvasva udasiddhaM rasAdizrAhArapAgajaNaNaM ca teyagaladdhinimittaM veyagaM hoi nAya // 7 // kammavi *** atha 'zarIra'sya paMca-bhedAnAM varNanaM prastUyate ~91~ zarIrapazcarka // 87 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [138 142] gAthA ||107 112|| dIpa anukrama [279292] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 138-142] / gAthA [107-112] muni dIparatnasAgareNa saMkalita [AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH zrIanu0 hAri,vRttau TU // 88 // bAgo (gAro) kampaNamaTThavivicittakammaNiphaNNaM / savvesi sarIrANaM kAraNabhUtaM muNeyacvaM // 8 // atrAha kiM punarayamaiaudArikAdiH kramaH 1, atrocyate, paraM paraM sUkSmatvAt paraM paraM pradezabAhulyAt pratyakSopalabdhitvAt kathita evadArikAdiH kramaH, 'kevaiyA NaM bhaMte! orAliyasarIrA paNNattA' ityAdi, tANi ya sarIrANi jIvANaM baddhamukANi davvakhettakAlabhAvehiM sAhijjati, dravyaiH pramANaM vakSyati abhavyAdibhi:, kSetreNa zreNipratarAdinA, kAlenAvalikAdinA, bhAvo dravyAntargatatvAn na sUtreNoktaH, sAmAnyalakSaNatvAcca varNAdInAmanyatra cokatvAt, 'urAliyA duvihA bachiyA muliyA, baddhaM gRhItamupAttamityanarthAntaraM tattha NaM je te baddhellayA ityAdi sUtraM / idAnImarthataH saMkhejjA asaMkhejjA paNa varaMvi saMkhAtuM ettieNa jahAM ittiyA NAma koDippabhitihi tavo'vi kAlAdIhiM sAhijjati, kALato vA samae samae ekeka sarIramavaddIramANamasaMkhejjAhi ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti, sitaovi asaMkhejjA logA, je yaddhilA tedivi jaivi ekeke padese sarIramekaM vijati tatoviya asaMkhajjA logA bhavaMti, kiMtu avasiddhatadosa parihAratthaM appaNappaNiyAhi ogAhaNAhiM Thavijjati, Aha-kamaNatA morAlasarIrINaM asaMkhejjAI sarIrAI bhavaMti, Ayariya Aha-patteyasarIrA asaMkhejjA, tesi sarIrAvi tAva evaiyA caiva baddheJjayA, mujhellayA anaMtA, kAlaparisaM khANaM anaMtANaM ussappiNI aba sappiNINaM samayarAsippamANamettAI, khettaparisaMkhANaM anaMtANaM logappamANamettANaM khettakhaMDANaM padesarAsippamANamettAraM dadhvao parisaMkhANaM abhavyasiddhiyajIvarAsIo anaMtaguNAI, tA ki siddharAsippamANamettAraM hotA hai, bhaNNati-siddhANaM aNatabhAgamesAI, Aha tA kiM parivaDiyasammadihirAkSipyamANAI hojjA 1, tesiM donhavi rAsaNaM majjhe pADijjatitti kA bhaNNai jadi tappamANAI hotAI tato to cetra nibelo hovi, tamhA Na tappamANAiM, to kiM tesiM heTThA hojjA ?, bhaNNai-kayAI heTThA kayAI vA hoMti kadAI tullAI, teNa sadA'niyatatvAt Na NiccakAlaM tappamANaMti Na tari vottuM, Ai-kahUM mukAI aNatAI bhavaMti urAlimAI ?, jadi tAva ~92~ audArika zarIre baddhamuktavicAra: // 88 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| zrIanu rAliyAI mukAI jAva avikalAI tAva gheppaMti, so tersi aNaMtakAlavatthANAbhAvato aNaMtattaNaM Na pAvai, aha je jIvehi poggalA orA-II hAri.vRttauliyataNa ghetaM mukkA tItaddhAe tesiM gahaNaM, evaM sabbe poggalA gaNabhAvAvaNNA, evaM taM bhaNNati-abhavasiddhI ehito aNaMtagaNA siTANamA tabhAgotti taM virujhati, evaM samvavihito bahuehi aNaMtattaM pAvati, Ayariya Aha-Na ya avikalANAmeva kevalANa gahaNaM etaM. Na yAlA // 89 // orAliyagahaNamukkANaM savapoggalANaM, kiMtu jaM sarIramorAliyaM jIveNaM mukaM hoti taM aNatabhedAbhaNNaM yo ti jAva te ya poggalA taM jIva18 NivattiyaM orAliyaM orAliyasarIrakAyappaogaMNa muyaMti, Na jAba aNNapariNAmeNa pariNamaMti, tAva sAI patteyaM 2 sarIrAI bhaNati. & evamekekassa ogaliyasarIrassa arNatabhedabhiNNataNao aNaMtAI ogaliyasarIrAI bhavaMti, tattha jAI davyAI tamorAliyasarI-& bharaporga muyaMti tAI moktuM sesAI orAlivaM ceva sarIraneNopacarikAti, kaha ?, Ayariya Ai-lavaNAdivata , yathA lavaNasya 4) tulADhakakulavAdiSvapi lavaNopacAraH, evaM yAvadekasakarAyAmapi saiva lavaNAkhyA vidyate, kevala saMgyAvizapaH, evamihApi || | prANyaMgaikadeze'pi prANyaMgopacAraH lavaNaguDAdivat , evaganaH tAnyaudArikAdIni, bAha-kathaM puna tAnyanantalokapradezapramANAnyekasminneva loke avagAhaMta iti, avAcyate, gapaikapradIpAviSi bhavanAvabhAsina nyeSAmadhyatibahUnAM pradIpAnAmadhiSastatrayAnupravizatyanyo'nyAvirodhAt, evamaudArikAnyapAti, evaM sarvazarIreSvapyAyojyaniti, atrAha-kimunkameNa kAlAdibhirupasaMkhyAnaM kiyate ?, kasmAd / | dravyAvibhireva na kriyate, kAlAntagavasthAyitvena pudgalAnAM sarIropacayA itikRtvA kAlo garIyAna, tasmAudAdibhirupasaMkhyAnamiti / oraa-IN89|| | liyAI ohiyAI duvihAipi, jaheyAI ohiyaorAliyAI evaM sambesipi egiMdiyANa bhANiyavyAI, ki kAraNa ?, tada orAliyAipi 4 te va pahacca buccaMti / dIpa anukrama [279 292] ~93 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| zrIanu04 'kevatiyA Na maiteyeubviyaM' ityAdi, veubviyA bavellayA asaMkhejjappadesarAsippamANamesAI, mukAI jahorAlibAI / 'kevaiyANa maite 6 kriyAhAhAri.vRttI AhAraga' ityAvi, AhAragAI baDhAI siya asthi siba Nasthi, kiM kAraNa?, jeNa tassa aMtaraM jahaNNeNaM eka samaya, koseNaM bammAsA, seNa Na | barakatejasahoMvivi kadAI, jadi haoNvi jahaNNeNaM eka vA do vA tiSNi vA ukoseNa sahassapurattaM, dohito ADhattaM puttasaNNA Ava gava, bhukAI jaha o kArmaNAni // 10 // rAliyAI mukaaii| 'kevaiyANaM bhaite teyAsarIrA paNNacA?' ityAdi, yA paddhA arNatA aNaMtAI ussappiNIhiM, kAlaparisaMkhANaM, khetao aNaMtA logA, vavvano siddhehiM aNarAguNA sayajIvANatabhAgUNA, kiM kAraNaM arNatAI?, tassAmINaM aNantattaNato, Ai-orAliyANapi sAmiNa arNavA', Ayario pAha-orAliyasarIramaNavANa egaM bhavati, sAhAraNacaNao, teyAkammAI puNa patteyaM sabyasarIrINa, teyAkammAI paDucca patteyaM ceva sandhajIvA sarIriNo, tAI ca sambasaMsArINati kA saMsArI siddhehite 'NantaguNA haoNti, sanyajIvANa aNantabhAgUNA, ke puNa te,te va saMsArI siddhehi aNA, siddhA savvajIvANaM arNatabhAgo jeNa teNa taNANaMtabhAgUgA bhavaMti, mukAI arNatAI, aNatAdi ussappiNIhiM kAlaparisaMkhANa, khettao arNatA, dovi pUrvavat, dabbato sambajIvedi aNataguNA, jIvadhammassa arNanabhAgo, kahaM savajIvA arNataguNA, jAI tAI teyAkammAI mukAI tAI taheva aNata medAbhiNNAI asaMkhejakALapatyAdINi jIhito'NataguNAI havaMti, keNa puNa aNataeNa guNitAI?, va jIvANaMtataM teNeva jIvANataraNa guNiya jIvavAgo bhaNNati, ettiyAI hojA, Ayariya Aha-ettirya Na pAvati, kiM kAraNaM', | vasaMkhejaphAlAvaracAlaNao sesi vavyANa, to kiriyAI puNa havejjA ?, jIvavaragasa aNatabhAgo, kaI puNa etadevaM ghettavaM 1, Ayariya Aha-ThavaNArAsIhiM NidarzanaM kIrai, savajIvA dasa sahavAI buddhIe cappaMti, tersi vaggo isa koDIo havaMti, sarIrAI puNa dasasayasahassAI buddhIe avadhArinani, evaM kiM jAtaM', sarIrayAI jIvedito sayaguNAI jAtAI, jIvAssa sattabhAge saMbucAI, gidarisaNametaM, iharahA sambhAvato OMOMOMOMOMES kA // 9 dIpa anukrama [279292] // ... atha 'vaikriya'zarIra-adhikAra: madhye nArakANAM AdinAM vaikriyazarIrANAM varNanaM ~94~ Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [138 142] gAthA ||107 112|| dIpa anukrama [279 292] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 138-142] / gAthA [107-112] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRttau // 91 // ete tiNivi rAmrI anaMtA dayA evaM kammavApi vassa sahabhAvitaNao tattukhAI bhavaMti evaM ohiyAI paMca sarAI bhaNitAI / te 'raiyANaM bhaMte!' ityAdi bisesiya pAragANaM beDabbigA palyA jAva. yA eva pAragA puNa asaMkhejA, asaMkhejjAhiM ussappiNIhiM kAlapyamANaM khesao asaMkhejjAo seDhIo tAsa padesamentA dhAragA, Ada-yayaraMga ardhajAo seDIo, Ayariya Aha-sayalapayaraseDIo dAva na bhavaMti jadi dA~tIo to pavaraM meSa bhaNNati, Aito tAo meIo ki desUNapavazvatiNIo hojjA, vibhAgaca bhAgavattirNAo hojA?, jA a NaM seTIo patarasta asaMkhejjatibhAgo, eyaM visesiyayaraM parisaMkhANaM kathaM hota, adavA idamaNaM visebhitaMtaraM vikkhaMbhasUIe eesaM saMkhANaM bhaNNati, bhagai-vAsi NaM seTINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamayAbhUtaM vitiyavagamUloppAiyaM tAvaiyaM jAva asaMkhejjAisaMmitassa, aMgulavikkhaMbhakhettabattiNo seDIrAsissa jaM paDhamaM vamagamUDhaM taM vivaraNa bAmULeNa pappAvijjavi, evaiyAo seDhIo vikkhaMbhasUI, ahavA iyamaNNappAreNa pamANa bhaNNai ahavA tamaMguLavitiyayaggamULapaNavyamANamettAo, tassecaMgulapyamANakhettavattiNo sedirAsista jaM vitiyaM vaggamUlaM tarasa jo ghaNo evatiyAo seDIo vikkhaMbhasUI, vAli NaM DhaNaM pasarAsiyamANamesA nAragA, tassa sarIrA ca teliM puNa ThevaNaMguLe vidAraNaMdo chappaNNAI seDibaggAI aMguLe buddhI gheNyaMti, tarala paDhamaM mUlaM solasa, biviyaM cacAri taiyaM doNi, taM paDhamaM solasayaM citieNa cakkaraNa vaggAmUleNa guNiyaM caDasaDI jAyA, vitiyavagamUlarasa paDakayasva paNA ceva causI bhavati ettha puNa gaNitadhammo aNuyattio hoti, jadi bahuyaM dhoveNa guNijjati teNa do pagArA guNita, ihasthA viNivi havaMti imo taio pagAro-aMgula vitiyavaggamUDaM paDhamavagagamULapaDuppaNNaM, poDazaguNAzratyAra ityarthaH evaMpi sA deva caDDI bhavati ete sadhye rAsI sambhAvato asaMkhejjA daDavA, evaM tAI nAragayeubviyAI baDhAI, mukAI joddiyaorAliyAI, evaM sanyo sarIrINaM sambalaraziI mukAI bhANiyambAI, yaNasvaitevAkammAI motuM, ~95~ nArakANAM vaikriyAMgi // 91 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| zrIanuThA deSaNAragANaM teyAkammAI duvihAIpi sahANavesadhviyasarIrAI, sesANaM SaNasatibajjANaM khadANArAliyasArasAI / ivANiM jassa Na bhaNiya purAvA hAri.vRttAta kriyANi bhaNIhAmo-'asugamArANaM bhaMte' ityAdi, asurANa gheudhviyA paddhellayA asaMkhejjA, asaM Adi jasappiNIhi kAlao, saheva khettao asaM-IC / / 92 // khejjAo setIo patarassa asaMkhejatibhAgo, tAmiNa sINa viksaMbhasUI aMguLapaDhamavaggamUlassa saMkhajjatibhAgo, tassa gaM aMgulavikhaMbha-1 khettavattiNo sevisasissasa padama vamAmUlaM tatva jAmo segIo tAsipi saMkhejatibhAgo, evaM neradapahito saMkhenjaguNahINA viksNbhsuuii|| bhavati, jamhA mahAdaMDAvi asaMkhAjaguNahINA sambe ceSa bhuvaNavAsI khaNaSpamApuSinerahAdilovi, kimu na samvAhato .. evaM jAva thapiyakumArANaMti, puDhaviAuteussa upaDAja phaMTA bhANiyabvA / 'bAukAiyANaM bhaMte!' ityAdi, bAukAiyANa beDabbiyA bahellayA asaMkhajjA, samae samae avahIramANA paliovamasta asaMvajanibhAganeNaM kAleNe avahIti, jo cevaNaM avahitA siyA, sUrya, kaI puNa paliovamarasa asaMkhajatibhAgasamayamettA bhati', Ayariya Ai-vAphakAiyA pabvihA- muhumA pazcatApajanA, pAdarAvi va pamjattA apAjatA, tattha tiSNi rAsI panerya asaMkhayATogappamANapadesatippamAgamatAje pRNa vAvaga pAjatA se panarAsaMkhejatibhAgamettA, tattha tAva diI rAsINaM veubbiyalalI va pazthi, pAyarapAjatANapi amejatibhAgaMbhatANa paDI asthi, jesipi lahI asthi taovi || paTioSamA'sasegjabhAgasamayametA saMparya pucchAsamA vebdhiyanigA, kaI bhaNani-samve beSiyA bAyaMti, averabbiyANaM vANaM cevr| Na pavatcaci, Na jujjati, ki kAraNaM , jeNa sabbesu ceca logAdisu caLA pAyayo viti, samhA abeDabviyApi vArtavIti ghecavvaM // 92 / / samAvo te se vAIyabdhaM, 'vaNapharakAjhyANa' mityAdi kaMThaya / / dIpa anukrama [279 292] ~964 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| zrIanu: 'badiyArNa maMta!' ityAdi, viorAliyA bajezapA asaMvijAhiM usmapiNI osappiNIhi kALapamANe saMcava, khetao asaMkha- dIndriyA dInAM hAri.vRttI| jAo seDIo, taheva payarasma asaMkhajja ibhAgo, kevalaM viphalaMgasUIe viseko, viksaMbhasUI asaMkhanAo joyaNakoDAkoDIAtti visamitI paraM parisaMkhANe, ahavA idamaNaM visasitataraM-asaMkhekajAI seTivagamUlAI, ki bhaNita hoti?, ekakAe sedIe jo padesarAsI padamaM vaggamUlaM // 93 // vivi ta jAva asaMkhejAI vagamalAI saMkaliyAIjo pAesarAsI bhavati tApamANA vikkhaMbhaI pepiyANaM, NidarisaNaM-seDhI paMcasahisahassAI paMca sayAI chattIsAI padesANaM, tIse par3hamaM vagamUlaMbe savA chappaNNA bitiyaM solama tai cAricautthaM doSNi, evametAI vagamU-14 lAI saMkalitAI do satA asatcaga bhavaMti, evaiyA padesA, tAmiNa vIrNa vikkhaMbhasUIe, te sambhAvAo asaMkhajA vagamUlarAsI pattela patteyaM ghettayA / idANiM imA maggaNA-kipamANAhiM ogAhaNAhiM raijamANA diyA payaraM pUrikanu ?, laso ima suttaM veIdiyANaM orAliyabadallayahiM payara avahIrati asaMkhegjAhiM utsapiNIAsapiNIdi kAhao, taM paNa pataraM aMgulapatarAsaMkhenjabhAgamecAhijaogAhaNAhira raijanIhiM saba pUrijjati, taM puNa kevaieNaM kAleNaM raijjai vA pUrAvA?, bhaNNati, asaMkhemjAdi ussapiNIosappiNIti, ki pamANeNa puNa khetakAlAvahAreNI, bhaNgai-aMgulapataramsa AvaliyAe ya asaMkhejatipalibhAgeNaM jo so aMgulapatarassa asaMkhejatibhAgo epahiM palibhAgehi hIrati, esa khetAvahAro, Aha asakhetibhAgaragahaNa ceva siddhaM ki palibhAgamyahaNeNaM', bhaNNani-eka vediyaM pati jo bhAgo so palibhAgo, jaM bhANasaM avagAhotti, kAlapalibhAgI avaliyAe asaMkhejatibhAgo, paNa Avalibha.e asaMkhajaibhAgamenerNa kAlapalibhAge ||93 ekako khetapalibhAgo sohijjamANehiM saba logapataraM sohigjai khetto, kAlo asaMkhejAhiM utsappaNiyosapiNAdi, evaM iMdiyorA-1 dAliyANaM bhayamabhihitaM saMkhapamANaM ogAhaNApamANaM ca, evaM iMdiyaghAririyapaMcadiyatirikkhajoNiyANavi bhANitavyANi, paMpiyatiriyasave dIpa anukrama [279292] ~97 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [138 142] gAthA ||107 112|| dIpa anukrama [279 292] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 138-142] / gAthA [107-112] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRttau // 94 // ubviyabalyA asaMlejjA asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNI kALato taba khetao asaMkhejjAo seDhIo patarassa asaMkhejjazibhAge vikbhasUI, navaraM aMgulapaTamavAmUlassa asaMkhejjatibhAgo, se jahA asurakumArANaM / maNuyANaM oliya tathA siya saMkhejjA thiya asaMkhejjA, jahaNNapace saMkhejjA, jastha sambadhovA maNussA bhavaMti Ai-ka evaM sasamucchimANaM gANaM aha tavvirahiyANI, Ayariya Aha-sasamucchimANaM gANaM, kiM kAraNaM 1, gambhavamaMtiyA jiccakAlameva saMjA, parimikSetravarttitvAt mahAkAyatvAt pratyekazarIravartitvAcya tassa setarANAM mahaNaM uosapade, jahaNapade gambhavatiyANaM ceva kevaLANaM kiM kAraNaM? jeNa saMmukhimANaM paDalI muhucA aMtaraM aMtomudvattaM ca ThitI, jaddaNNapade saMkhejjantibhaNite Na Najjati kayaraMbhi saMkhejja hogA, veNaM visesaM kAreti, jahA saMkhejjAo koDhIo, iNamaNNaM vivakSitataraM parimANaM ThANaNiresa paDucca vuhacavi, kaI ?, ekUNatI sahANANi, to sAmavigAe saNNAe NisaM phIra, jahA-vijamalapadaM ekssa upari catujamalapadasya heDA, kiM bhaNitaM hoti 1, ahaM 2 ThANANaM jamachapadaci saNNA sAmayikI, tiSNi jamalapadAI samudiyAI DijamakapadaM ahavA taiyaM jamaparaM tijamalapadaM, evassa vijamalapadasta uparimesu ThANesu va Mti, jaM bhaNitaM cabIsahaM ThANANaM uvariM baraMti cattAri jamalapadAI caujamaDhapadaM akSa para jamapadaM 2, ki bucaM 1 battIsaM ThANAI carajamalaparva, eyassa caujamalapadassa heDA baraMti maNussA, aNNehiM tihiM ThANehi na pArvati javi puNa basIsa ThANAI pUraMgAI to carAjamapadassa savAra bhaNNaMti, vaMNa pAvaMti tamhA heTThA bhrAMti aimA doNi vammA jamalapadaM bhaNNati, cha baggA samuditA tijamalapadaM, ahavA paMcamaca baggA vaiyaM jamalapadaM, aTTa baggA pAri jamapadAI parajamaDhapadaM, aDvA satamaaTTama dammA caDa jamalapadaM, jeNaM chaSTaM baggANaM ubariM varaMti sattamamANaM ca hetu', teNa tijamalapadassa biujamalapadassa deThThA bhaNNaMti, saMkhe *** atra "manuSyANAM saMkhyAnAM varNanaM kriyate ~ 98~ manuSyANAM saMkhyA // 94 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| // 95 // zrIanu sAo koTIo ThANaviseseNANiyanivAu / rANi vidhiyataraM phuI saMsthANameSa Nidisati, jahA 'ahavA anaM-chavamo paMcamavamyahAripacoka | pappaNyo, pammA ThavinaMti, taMjA-ekassa pammo eko, esa puNa baTTI rahiocikA pamgo va Na bhavati, teNa doNha pamgo pasAri esa paDhamo vaggo, etassa bamgo soLasa esa bitio vaggo, etasya vamgo ye sasA chappaNNA esa naIo kamI, eksa vano pahio sahasmAI paMca satAI chattIsAI esa cauttho baggo, etassa imo sammo, saMjadA-cattAri koTi satA aDhaNasiM ca koDIo akSaNAvaSNaM ca satasahassAI sattaTThI sahassAI yo va savAI chaNNuyA, imA ThavaNA-4254967296 esa paMcamo baggo, etassa gAhAo-battAri yokhisabA paNattIsaM pahAti koDIo | aSaNApaNNaM lakkhA sattAIceva ya sahassA ||1||dobsyaa chaNNauyA paMcamavaggo samAsato hoin| etassa kamao vaggo chaho joDa yogaa|' eyarasa paMcamavanassa imo bamgo hoti ekA koDAphoDisayasahasaMpatarAsIha koDAkoTi mAsthA pattAri ya kodAkoTi sayA satcahimeva kosIo cattAhIsaM cakovi satasahassA koDisahassA liNi ya sayarA koDIsatA paMcANAI satasahassA ekAvaNNaM ca sahassA ekaca satA solamuttarA, imA ThavaNA18446744073709551616 esa baho vamgo, etasma gAhAo 'lakkhaM koDAphoDIo caurAsII meve sahassA / cattAri va sacahA hoti mayA koDikoNa // 1 // covAlaM lakkhAI koDINaM satta ceva ya | sahassA | tiNi sayA sattArA koDI hoti NAyavvA // 2 // paMcANAI lakkhA ekAkSNaM bhave sahassAI / cha solasuttara sayA ya esa baDodU havati vaggo // 3 // ettha ya paMcanadvehi paoyaNaM, esa baThTho vamo paMcameNa vamoNa paduSpAijjati, paDuppAie samANe je hoI ekzyA jaha- gaNapadiyA maNussA bhavaMti, te ya ime evaiyA -92281162514264337593543950336, ekmeyAI auNasaM ThANAI evaikA aNNaparitA maNussA / cha viSNi2 muNNaM paMceva ya nava va tigNa pttaari| paMceva tiSNi Nava paMca satta tissnnev|||1|| caucha do ghara OMOMOMOMOM 95 // dIpa anukrama [279 ***Sextet 292] ~99~ Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........... mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] .......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu: prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| // 96 // %A7% eko paNa do cha ekkekkago ya ava / do do Nava satteva ya ThANAI uvari huNtaaii| ahavA imo paDhamakkharasaMgaho-chatti tisu paNa ticapacUmavaSTa| pattiNa pasati tica cha ducaepadubaee abe yeNasa paDhamakkharasaMgatA ThANA ||1 // ete uNa girabhiLApA koDIhi yA koDAkoDIhiM vacikAlA tesiM puNaM puvyapurvagehi parisaMkhANaM kIrati, caurAsIti satasahassAI pugvaMga bhaNNAti, evaM evaiteNaM ceva guNivaM puvaM bhaNNai, taM ca ima-sattari | | koDi satasahassAI chappaNaNNaM ca koDisahassAI, eteNa bhAgo hIrati, tato idamAgataphalaM bhavati-ekArasapuboDIkoDIo bAvIse ca putvakoDisatasahassAI caurAsIiMca koDisahassAI aTTha ya dayuttarAI pubbakoDisatA ekAsII ca puvvasayasahassAI paMcANajyaM ca puvvasahassAI tiSaNa ya chappaNNe puvasatA, eyaM bhAgaladdhaM bhavati, to puvehi bhAga Na pavacchaiti puvaMgehi bhAgo hIrati, tato idamAgataM phalaM bhavati-ekkavIsaM pubvaMgasattasahassAI sattarI ya puvvaMgasahassAI ucca egUNasaTThIi pubbaMgasatAI, tao idamaNNa vegalaM bhavati, tesIi maNuyasatasahassAI paNNAsaM ca maNuyasahassAI tiNNi ya chattIsA magussasatA, esA jahaNNapadiyANaM maNussANaM puvasaMkhA, etasi gAhAto-maNuyANa jahaNNapade ekkArasa puvva koddikoddiio| bAvIsa koDilakkhA koDisahassA ya culsiiii||1|| aDhe va ya koDisayA puThavANa basuttarA tao hoti / ekkAsItI lakkhA paMcANauI sahassAI // 2 // chappaNNA tiNi satA puvvANaM puvavaNiyA aNNe / etto puruvaMgAI imAI ahivAI. aNNA ||shaalkkhaai ekkavIsaM puSyaMgANa sattari sahassAI / uccevemUNahA pubbaMgANaM sayA haoNti // tesIti sayasahassA paNNAsaM khalu bhave saha-IV saaii| siNi sayA chatIsA ecaniyA vegalA maNuvA // 5 // evaM ceva ya saMkhaM puNo ameNa pagAreNa bhaNNati visesovala bhaNimittaM, taMjahA-'ahavA HIN||96 // aNNaM chaSNautichadaNado ya rAsI' channaI chedaNANi jo deha rAsI so chaNNautichedaNadAyI, kiM bhaNitaM hoMti ?, o rAsI do vArA chareNa chijjamANo chijjamANo chaNNauti vAre cheda deha sakalasvapajjavasita tattiyA kA jahannapaviyA mANussA, tattiorAliyA baDhehayA, ko puNa dIpa anukrama [279292] A4%AC % ~100 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [138-142] / gAthA [107-112] ...... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu hAri.vRttI prata sUtrAMka [138142] gAthA ||107112|| // 97 // rAsI chanautiLavaNatadAI honA?, bhaNNai-esa ceva chaTTho bagyo paMcamavamgapaduppaNNo jaio bhANato esa bannati chedaNae deti, ko pacaAra, manuSya bhaNNai--paDhamavaggo chijjamANo do chedaNate deti bitio catvAri taio aTTha cautyo solasa paMcamo battIsa chaTTo causaTTI, etesi paMcama- zarIra mAnaM chahANaM vagANaM cheyaNagA meliyA chaNNauti hati, kaI puNa', jahA jo vaggo jeNa jaNa vaggeNa guNijjada si dohavi tatva cheyaNAta labhaMti, jahA biniyavaggo par3hameNa guNito hijjamANo chedaNe cha. deha, vitieNa taio bArasa, saieNa uttho guNio cauvIsa, cauttheNa | paMcamo vaggo guNito aDayAlIsa chedaNe deva, evaM paMcamaeNavichaTTo gaNio chaNNa rai chedaNae deitti esa paJcao, ahavA rUva ThaveUNa ta chaSNautivAre duguNAduguNaM kIrai, kataM samANaM jai puThavabhaNitaM pamANaM pAvada to chejjamANapi te ceva chedaNae dAhitti paJcao, eta jahaNNapade'bhihitaM, ukkosaM padaM ivANi, taratha imaM suttaM 'ukAsapade asaMkhejjA asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhi avahIrati kAlao khicao rUvapakvittehi maNUmehi seDhI abahIrati, ki bhaNita hoi ?, uphosapade je maMNUmA havaMti tesu ekami maNusarUve pakkhite samANe tehi maNUmedi seDhI avahIrIta, tase ya seDhIe kAlakhettehiM abadAge magijAti, kAlato tAva asaMkhejAhiM tassapiNiosapiNIhi, khetto aMgulapaDhama vagamUlaM taiyavamAmUlapaDupaNNaM, ki bhaNitaM hoti?-tIse seTIe abahIramANIe jAva liTThAi vAva maNussAvi avahIramANA NiThaMti, kahamegA seDhI ehametehi khohiM abahIramANI 2 asaMkhegjAdi usmappiNiosappiNIhi avadIrati !, Ayario Aha- sattaHtisuTumattaNao, sute va bhaNita- muhumo ya hoi kAlo tatto muhumavarayaM havavi khettaM / aMgulasedIme ussappiNIo asaMkhAjA // 1 // beubviyamaddhelayA samae 2 abahIramANA asaMkhevajeNaM kAleNaM avahIrati, pAThasiddhaM / AhAraya NaM jahA ohiyaaii| 'vANamaMtara' ityAdi, vANamaMtarakheubdhiyA asaMkhemA asojAdi opapiNi ussapiNIhi abaddIprati taddeva se jAo sedIo taheva visaso, tAsiNaM seDhINaM 1 dIpa anukrama [279 // 9. 292] ~101 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [138 142] gAthA ||107 112|| dIpa anukrama [279 292] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 138-142] / gAthA [107-112] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRttA / / 98 // viksaMgasUI, kiM vaktavyeti vAkyazeSaH, kaMThyaM kiM kAraNaM, paMcadiyatiriyaorAliyasiddhattaNao, jamhA mahAdaMDa paMcedipatiriyaNapuMsahiMto asaMkhejaguNahINA vANamaMtarA paDhijjati evaM vibhatI tesi to tehiMto asaMkhejjaguNahINA caiva bhANivayA / idANi palibhAgo saMkhejjajoyaNasatabamgapalibhAgo patarassa, jaM bhaNitaM saMkhejjajoyaNabaggameta paribhAge ekeke vANanaMtare Thabijjati sammecapaLibhAgeNa deva ahIratitti / ' joisiyANa mityAdi, joisiyANaM veDayA palyA asaMkhijjA asaMkhA ussapiNIosI ahIraMti kAlato, serAo asaM jAo TIo payarasta asaMkhijjavibhAgoti, taheva seviyANaM sadIrNa vikkhaMbhasUI, kiM vaktavyeti vAkyazeSaH kiM cAtaH zrUyate jamdA vANamaMtaredito joisiyA saMvijjaguNA paDhijjati tadA viksaMbhaviteti terdito saMkhejjaguNA caiva bhaNNai, gavaraM paribhAgabiseseo jahA beTappaNNaMgulasate vammApalibhAgo patarasta, evatie 2 paribhAge unimANo ekakeko joisio sabahiM sadhyaM pataraM pUrijjai saheba soddiNyatithi, joisiyANaM yANamaMterahiMto asekhijjaguNaddIgo paribhAgo saMkhejjaguNa bahiyA sUI / 'vemANiya' ityAdi, bemANiyANaM veDabbiyA badvellyA asaMkhejjA kADhao tadeva khetao asaMkhejjatibhAgo, tAsi NaM NaM vibhasUI aMgulavatiyaggamUlaM taiyavaggamULapaDuppaNNaM, ahayA annaM aMgulita IyavamAmU ughaNapyamANamecAo beTIo saheva, aMgulavikvaM bhale tabattiNo seTirAsisa pamUlaM citiyaMtaicatya jAve asaMkhejjAIti tesipi jaM vitiyaM vaggamUlaseDhipadesarAsissa (taM ieNa ) paguNijjati, guNite jaM hoi tattiyAo seDIo vikkhaMbhasUI bhavati, taiyarasa vA vaggamUlassa jo ghaNo evatiyAo vA vikkhaMbhasUI, nirikSaNaM taddeva, bechappaNNasattamaM gutistra paDhamaggamUla solasa, vitiyaM taieNa guNitaM aTTha bhavati, taiyaM vitaraNa guNitaM, te ca aTTha, vatiyarasa bi ghaNo sobi te aTTa eva, eyA sambhAvao asaMkhejJA rAsI dahavvA, evameyaM vaimANiyaSyamANaM jeraiyappamANAo asaMkhijaguNaNaM bhavati, kiM ~102 baikriya zarIrimAna // 98 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [143 144] gAthA ||113 115|| dIpa anukrama [293 297] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [143-144] / gAthA [113-115] muni dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 22] "anuyogadvAra mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH zrIanu0 hAri. vRtI // 99 // kAraNaM 1, jeNa mahAdaMDae bemAniyA jerairahiMto asaMkhejjaguNahINA deva bhaNNaMti etehiMto ya NeraDyA asaMkhijaguNagbhAddeatti, 'jama samayaviruddhaM baddhaM buDi (ddhi) vikale hojAhi vaM jiNavayaNavinnU samikaNaM me sohiM // 1 // sarIrapadasva cuNNI jiNa maddakhamAsamaNacyA samatA, se te kAlapyamANeti, utaM kAlapramANaM / sAmprataM bhAvapramANamabhidhitsurAha se kiM taM bhAvapyamANe' ityAdi ( 143-210) bhavanaM bhUtirvA bhAvo varNAdijJAnAdi, pramitiH pramIyate'nena pramANotIti vA pramANaM, sattazca bhAva eva pramANaM bhAvapramANaM, trividhaM prajJaptaM ( 144-210 ) tadyathA-jJAnameva pramANaM tasya vApramANaM jJAnapramANaM guNapramANamityAdi, guNanaM guNaH sa eva pramANahetutvAd dravyapramANAtmakatvAcca pramANaM, pramIyate guNairdravyamiti, tathA nItayo nayAH anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzaparicintayaH tadviSayA vA te eva vA pramANaM jayapramANaM, naya samudAyAtmakatvAddhi syAdvAdasya samudAyasamudAyinoH kathaMcidabhedena nayA evaM pramANaM nayapramANaM saMkhyApramANaM nayasaMkhyeti vA'nye, nayAnAM pramANaM nayapramANamiti kRtvA, saMsthAnaM saMkhyA saiva pramANahetutvAtsaMvedanApekSA svatastadAtmakatyAca pramANaM saMkhyApramANaM, Ada-saMkhyA guNa eva yata ukta saMkhyA parimANe ityAdi taskimarthaM bhedAbhidhAnamiti 1, ucyate, prAkRtazailyA mAnazrutAvapyanekArthatApratipAdanArthaM vakSyati ca bhedataH saMkhyAmapyadhikatyAnekArthatAmiti zeSaM sUtrasiddhaM yAvadajIvaguNapramANaM / jIvaguNapramANaM trividhaM prajJataM, jJAnaguNapramANamityAdi, jJAnAdInAM jJAnadarzanayoH sAmAnyena satya cAritrasyApi sidhyAkhyApayopacAreNa na doSa iti guravastu vyAcakSate -kama| varttino guNAH saddavarttinaH paryAyA ityetadavyApakameya, paristhUra dezanAviSayatvAt bhAvaisvahANamiti na doSaH 'se kiM ta' mityAdi, atha kiM tajjJAnaguNapramANaM vaJjJAnaguNapramANaM caturvidhaM prApta, tadyathA- pratyakSa mityAdi, tatra pratigatamakSaM pratyakSaM, anumIyate'nenetyanumAnaM, upanIyate'ne ~103~ ~ bhAva pramANe bhedAH // 99 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [143-144] / gAthA [113-115] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [143144] gAthA ||113115|| zrIanu0kA netyupamAnaM, gurupArampayeNAratItyAgamaH / athaitada vyAcaSTe-atha kiM tatpratyakSI, pratyakSaM vividha prakSa, nApA-iMdriyapratyakSaM ca noiMdriyapatyakSaM | jAyajJAna hAra vRttAca, satrendriya oprAdi, sanimittaM yadasainika zabdAdijJAnaM tarvidriyapratyakSaM vyAvahArika,moniya pratyaya nu yadAtmana evAlinikamavadhyAdIni | guNe // 10 // IN samAsArthaka, vyAsAstu naMdyadhyayanavizeSa vivaraNAdevAyaseyaH, akSarANi tu sugamAnyeva yAvatpratyakSAdhikAra iti / uktaM pratyakSa, adhunA'numAna-apratyakSamanu mAnaM ca mukhyate-tathA cAha-se ki aNumANa?' anumAna vividha prazAra, tadyathA-pUrvavata zeSavata dhamAdhamyaMtraka yati / se kitaM pudhyavamityAdi, vize-151 pata: pUrvopalabdha libha pUrvamityucyate, tadasyAstIti pUrvavata , tadvAreNa gamakamanumAnaM pUrvavaditi bhAvaH, tathA cAha-'mAtA putaM' ityAdi (114-10 212 / mAtA purva tathA naI pAlayAvasthAyAM yudhAnaM punarAgasaM kAlAntareNa kAcina smRtimatI pratyabhijAnIyAt me putro'yamityanubhinuyAt pUrvaligenoktasvarUpeNa kenacita, yathA-zatena va syAdi, maraputro'yaM tava sAdhAraNaliMgakSasopalavdhyanyathAnupapatte, sAdhamryavedhamyaSThAnsayo: sI-13 tarAbhAvAvayamaheturini cena , na, henoH paramArthanikalakSaNavAna samabhApata ebamopalamdheH, uktaM ca nyAyavAdinA puruSacaMdreNa-"ampayAnupapannatvamA hetoH khalakSaNama | sacyAsave hi taddharmoM, dRSTAntadvayalakSaNaH // 1 // tadamAvezagabhyAM tayoreva khalakSaNAyogAditi bhAvanA, nathA 'dhUmAdeyathApi syAkhAM, satyAsatve ca lakSaNe / anyathAnupapanatvaprAdhAnyAmamaNakatA ||zA' kiMca-"anyathAnupapanatvaM, yA tatra jayeNa kimaa| ityatra bahu bakAya, napaca prandhavisvarabhayAdanyatra ca yatnenokaravAnAbhidhIyata iti / pratyakSaviSayatvAdevAsyAnumAnalakAsthAnamayukta, na, piNDapa-17 sidicAvapi putrI na putra iti saMdehAn piMDamAtramya ca pratyakSaviSayatvAta matputro'yamiti cApratIte sakinasvAditi kRtaM prasaMgana, prakRtaM prastuma:, | taya kSatamAgantuko praNa: lAJchanaM masatilakAH prItAstadetatpUrvavaditi / 'se ki sesava' mityAdi, upayuktAgo'nyaH sa sepa iti kAryAdi // 10 // gRhyate, sadasyAmtIti zepabad, bhAvanA pUrvavayini, paMcavidha prajJama, sayathA 'kAryeNe' sya.vi, natra kAryaNa kAraNAnumAnaM yathA iya:-adha: hisitena dIpa anukrama [293297] ~104 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [143 144] gAthA ||113 115|| dIpa anukrama [293 297] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [143-144] / gAthA [113-115] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRttau // 101 // zabdavizeSeNAnubhinvata ityadhyAhAraH, tatkAryatvAsitasya, evaM zepodAharaNayojanApi kAryeti / tathA kAraNena taMtavaH paTakAraNaM (na) paTa taMtukAraNamityanenaitat jJApayati- kAraNameva kAryAnumApakaM nAkAraNaM, paTaH tantUnAM tatkAryatvAttasya, Aha-nipuNaviyojane tata eva taMtubhAvAspaTo'pi tantukAraNAmiti, nanu tattvanopayogitvAbhAvAttadabhAva eva tantubhAvAditi, na, naiva paTotpattau sarvathaiva tantyabhAvasteSAmeva tathApariNatibhAvenopayogAt, na codyaM paTapariNAma eva taMtavaH, tattvenopayogitvAbhAvAdbhAve ca paTabhAve'pi taMtuvat punastaMtubhAve'pi paTa upalabhyeta na copalabhyata ityatastaMtavaH paTakAraNaM, na paTa: saMtukAraNamiti sthitaM idaM ca meonnatiH vRSTikAraNaM candrodayaH samudravRddheH kumudavikAsasya cetyAdyupalakSaNaM veditavyaM guNena suvarNa nikapeNa, tadvatarUpAtizayenAnye, tadguNatvAcasya, evaM zeSodAharaNayojanA'pi kAryA, avayavena siMha daMSTyA tadavayavatvAttasya, Aha-tadupalabdhau tasyApi pratyakSata evopalabdheH kathamanumAnaviSayatA 1, ucyate, vyavadhAne satyanyato'numeyatvAdvA na doSaH evaM zeSodAharaNayojanA kAryeti, navaraM mAnuSyAdikRtAvayavo'bhyUjha ityeke, anye tu dvipadamityevamAdikamevAvayavamabhidadhati, manuSyo'yaM tadvinAbhUta padadvayopalabhyanyathAnupatteriti, gomhI karNasRgAlI, vayA''bhaveNAni dhUmena, atrAzrayatItyAzrayo dhUmo yatra gRhyate, ayaM cAgnikAryabhUto'pi tadAzritatvena lokarUDerbhedenokta iti, zeSodAharaNayojanA sugamA, tadetaccheSavaditi / 'se kiM taM diTTasAdhamma' mityAdi, sAdharmyavat dvividhaM prajJaptaM, tadyathA sAmAnyadRSTaM ca vizeSadRSTaM ca tatra sAmAnyadRSTuM yathA ekaH puruSaH tathA bahavaH puruSA ityAdi, sAmAnyadharmasya tadbhAvagamakatvAditi vizeSadRSTaM tu pUrvadRSTapuruSAdi pratyabhijJAtaM sAmAnyadharmAdeva vizeSapratipatterityamunA'zenAnumAnasA, ' tassa samAsato ' ityAdi, tasyeti sAmAnyenAnumAnasya samAsataH saMkSepeNa trividhaM grahaNaM bhavati, tadyathA atItakA grahaNamityAdi, grahaNaM paricchedaH, tatrAtI takA grahaNaM udbhatatRNAdIni dRSTrA'nena darzanena tadanyathAnupapattyA sAdhyate yathA sudRSTirAsIditi, pratyutpannakALagrahaNaM tu sAdhuM gocarAgataM bhikSAM ~105~ ~ anumAna pramANaM // 101 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ....... mUlaM [143-144] / gAthA [113-115] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata zrIanuH hAri.vRttI + sUtrAMka [143144] gAthA ||113115|| // 102 // % | praviSTa vicadina' gRhasthapAritApanikayA pracuramAparyAptaH bhaktapAnaM yasya sa tathAvidhaM taM dRSTrA tena sAdhyate mubhikSaM vartata iti, anAgatakAlamahaNaM abhranirmalasvAdibhyaH sAdhyate bhaviSyati sudRSTiriti, viziSTAnAmamISAM vyabhicArAbhAvAna , vyatyayaH sUrya, ityuktmnumaan| 'se kiM taM ubammeATA pramANa ityAdi, aupamya vividha prazama, tadyathA-sAdhopanItaM ca vaidhayoMpanItaM ca, tatra sAdhopanItaM trividha-kicitsAdharmya prAya:sAdhaya sarvasAdharmya, kiMcirasAdhamrtha mandarasarSapAdInAM, natra madarasarSapayormUrtatvaM samudragoSpadayoH sobakatva Adityakhayotakayo: AkAzagamanoyotanavaM candrakuMdayoH zukSutvaM, prAyaHsAdhayaM tu gogavayayoriti, kakudapuraviSANAveH samAnatvAnnavaraM sakambalo gauHtakaMThastu gavaya iti, sarvasAdharma tu nAsti, tadamedaprasaMgAt , prAgupanyAsAnarthakyamAzaMkyAha-tathApi tasya tenaivauSamyaM kriyate, tadyathA'haMtA aItA sadRzaM tIrthapravartanAdi katamityAdi, sa eva tenopamIyate, tathA vyavahArasiddhaH, tadetatsAdhopanItaM, dhopanItamapi trividha-kiMcid vaidhamyopanIta kiMciaudhaye zAbalevabAhuleyayobhinnani| mittatvAt janmAdina eva, zeSa tulyameSa, prAyovaiSamya vAyasapAvasayo: jIvAjIyAdidharmavaidharisaravAyabhidhAnavarNadvayasAdharmya cAstyeva, sarvavaidhayaM etatsakalAtItAdivisarazaM tatpravRttyabhAvAdatastadapekSayA vaidhaya'miti, tadetadvaidhopanItamityuktaM upamAna / 'se kitaM Agame tyAdi, naMdyadhyabanavivaraNAdavaseyaM yAva se taM louttariye Agame' ahayA Agame tiSihe pannate, jahA-suttAgama' ityAdi, satra ca sUtramevAgamaH sUtrAgamaH tadabhidheyazcArtho'rthAgamaH tadubhayarUpaH tadubhayAgamaH, athavA AgamavividhaH prazataH, tayadhA-AtmAgama ityApi, satrAparanimitta bAsmana evAgama AsmAgama yathA'haMto bhavatyAtmAgamaH svayamevopalabdheH, gaNadharANAM sUtrattyAtmAgamaH arthasthAnantarAgamaH, anantarameva bhagavataH sakAzAda M // 10 // |padAni bhulA svayameva sUtramanyanAditi, rakta-'atthaM bhAsada arahA suttaM guMdhati gaNaharA viSaNa mityAdi, gaNadhara ziSyANAM jaMghasvAmiprabhutInAM sUtrasthAnantarAgamaH gaNadharAdeSa zruteH asya paraMparAgamaH gaNadhareNaiSa vyavadhAnAt / tata kArya prabhavAyapekSayA sUtrasyApyasyApi mAramA''gamo dIpa anukrama [293297] ~106 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [143 144] gAthA ||113 115|| dIpa anukrama [293 297] zrIanu0 hAri vRttau // 103 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [143-144] / gAthA [113-115] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: nAnantarAgamaH valakSaNavirahAt, kiMtu paraMparAgamaH ityanena caikAntApauruSeyAgamavyavacchedaH, paurupaM tAtyAdivyApArajanyaM, nabhastheva viziSTazabdAnupalabdheH abhivyaktyabhyupagame ca sarvavacasAmapauruSeyatvaM bhASAdravyANAM grahaNAdinA viziSTapariNAmAbhyupagamAd uktaM ca- ginhaI ya kAieNaM Nisarati tada vAiraNa jogeNa' mityAdi, kRtaM vistareNa, nirloThitametadanyatreti so'yamAgama iti nigamanaM vadetat jJAnaguNapramANe / 'se kiM taM daMsaNaguNapyamANe' ityAdi, darzanAvaraNakarmakSayopazamAdijaM sAmAnyamAtragrahaNaM darzanamiti, uktaM ca "jaM sAmaNNaggaddaNaM bhAvANaM kaTTu neya AgAraM / avisesiUNa atyaM daMsaNamiti buccae samae // 1 // " etadeva AtmaguNapramANaM ca idaM ca caturvidhaM prajJaptaM cakSurdarzanAdibhedAt, tatra cakSurdarzanaM tAvaccakSurindriyAvaraNakSayopazame dravveMdriyAnupaghAte ca tatpariNAmavata Atmano bhavatItyata Aha-cakSudarzanataH ghaTAdiSvartheSu bhavatIti zeSaH anena ca viSayabhedAbhidhAnena cakSuSo'prAptakAritA mAha, sAmAnyavipayatve'pi cAsya ghaTAdivizeSAbhidhAnaM kathaMcit tadanarthAntarabhUtasAmAnyakhyApanArthaM, uktaMca'nirvizeSaM vizeSANAM praho darzanamucyate' ityAdi, evama cakSurderzanaM zeSedriyasAmAnyopalabdhilakSaNaM, acakSurdazeninaH AtmabhAve jIvabhAve bhavatItyanena otrAdInAM prAptakAritAmAha, ukaM ca "puDhe suNe saha rUvaM puNa pAsatI apuDhaM tu' ityAdi, avadhidarzanaM-avadhisAmAnyagrahaNalakSaNaM avadhidarza ninaH sarvarUpidravyeSu, 'rUpadhvavace' (tA.1 a.28sU.) riti vacanAdapayavivi jJAnApekSametattu (tUna) darzanopayoginaH vizeSatvAttApa tar3akA ityupanyAsaH, kevaladarzanaM kevalina:, (anyatra ) sAmAnyA'rthagrahaNasaMbhavAt kSayopazamodbhavatvAt paThyate vizeSagrahaNAdarzanAbhAva iti, tadetadarzanapramANaM / 'se kiM taM cAritaguNapyamANa' mityAdi, carantyaninditamaneneti caritraM jyopazamarUpaM tasya bhAvadhAritraM, azeSakarmacayAya ceSTA ityarthaH, paMcavidhaM prajJataM tacca sAmAyikamityAdi, sarvamapyetadavizeSataH sAmAyikameva sat chedAdivizeServizeSyamANamarthataH saMjJAvaca nAnAtvaM labhate tatrAcaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnya saMjJAyAmeva cAvatiSThate sAmAyikamiti, tatra sAvadyayogaviratimA sAmAyika, tathe ... atra 'pramANa' adhikAra madhye 'cAritra' pramANaM varNayate ~107~ ~ Agama pramANaM darzana pramANaM ca // 103 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [143 144] gAthA ||113 115|| dIpa anukrama [293 297] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [143-144] / gAthA [113-115] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri vRttI // 104 // svaraM yAvatkathitaM ca, tatra svalpakALAmitvaraM tadAdyacaramAItIrthayorevAnAropitavratasya zaikSakasya yAvatkathA''tmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM, jAbaavamityarthaH, yAvatkayameva yAvatkathitaM tanmadhyamAItIrtheSu videzavAsinAM ceti / tathA chedopasthApanam, iha yatra pUrvaparyAyasya chedo mahAvrateSu copasthApanamAtmanaH tacchedopasthApanamucyate, tatha sAvicAraM niraticAraM ca tatra niravicAramitvara sAmAyikasya zaikSakasya yadAropyate, yahA tIrthAntarapratipattau yathA pArzvasvAmitIrthAdvarddhamAnatIrthe saMkrAmataH, mUlaghAtino yatpunarpratAropaNaM tatsAticAram ubhayaM caitadavasthita kalpe, nettarasmin / tathA parihAraH- tapovizeSastena vizuddhaM parihAravizuddhaM, parihAro vA vizeSeNa zuddho yatra tat parihAravizuddhaM, parihAravizuddhikaM ceti svArthapratyayopAdAnAt, tadapi dvidhA - nirvizamAnakaM nirviSTaH kAyo vaiste nirvikAyAH svArthikapratyayopAdAnAnnirviSTakAyikAH, tasya voTAraH parihArikAzcatvAraH catvAro'nuparihArikAH kalpasthitazceti navako gaNaH, tatra parihArikANAM nirvizamAnakaM, anuparihArikANAM bhajanayA, nirviSTakAyikAnAM kalpasthitasya ca parihArakANAM parihAro jaghanyAdi caturthAdi trividhaM tapaH zrImaziziravarSAsu yathAsaMkhyaM jaghanyaM caturtha SaSThamaSTamaM ca madhyamaM SaSThamaSTamaM dazamaM ca utkRSTamaSTamaM dazamaM dvAdazaM ca zeSAH paMcApi niyatabhaktAH prAyeNa, na teSAmupavastavyamiti niyamaH, bhaktaM ca sarveSAmAcAmlameva, nAnyat evaM parihArikANAM SaNmAsaM tapaH satpraticaraNaM cAnuparihArikANAM tataH punaritareSAM SaNmAsaM tapaH, praticaraNaM cetareSAM nirviSTakAyAnAmityarthaH kalpasthitasyApi paNmAsaM, ityevaM mAsairaSTAdazabhireSa kalpaH parisamApito bhavati, kalpaparisamAptau ca trayI gatireSAM bhUyastameva kalpaM pratipadyeran jinakalpaM yA gaNaM vA prati gaccheyuH sthitakaspe caite puruSayugadvayaM bhaveyurnetaratreti / tathA sUkSmasaMparAyaM, saMparyeti saMsAramebhiriti saMparAyAH krodhAdayaH, lobhAMzAvazeSatayA sUkSmaH saMparAyo yatreti sUkSmasaMparAyaH, idamapi saMvizyamAnaka " 2 108~ cAritra pramANaM // 104 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ................. mUlaM [145] / gAthA [115] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [145] // 105 // S A gAthA // 115|| shriianu| vizudhyamAnaphamevAd dvidhaiva, tatra aNimArohato vizudhyamAnakamucyate, tataH pracyavamAnasya saMklizyamAnakamiti, tathA athAvyAta, ametyavyayaM nayapramANe yAdhAmadhye, AmividhI, yAthAtathyenAbhividhinA vA vyAsa, detad guNapramANa / kA prasthaka se kiM taM NayappamANe' ityAdi (145-222) vastunA'nekadharmiNa ekena dharmeNa nayanaM nayaH sa eva pramANamityAdi pUrvavat , trividha dRSTAntaH prAptamityatra naigamAdibhedAmayAH, oghato dRSTAntApekSayA trividhametaditi, tathA cAha-tadyathA prasthakadRSTAntena, tayathA nAma kazcitpuruSaH parazukuThAraM gRhItvA prasthakakASThAyATavImukho ganchejA-yAyAt , taM ca kazcittathAvidho dRSTA vane-abhidadhIta-ka bhavAn gacchati', tatraiva nayamatAnyucyante, tatrA'nekagamo negama itikRtvA''ha-avizuddho naigamo bhagati-abhidhatte-prasthakaraya gacchAmi, kAraNe kAryopacArAta , tathA vyavahAradarzanAt , taM ca kazcikiLavantaM, vRkSaM iti gamyate, pazyet-upalabheta, dRSTvA ca vadet-kiM bhavAn chinati, vizuddhataro naigamo bhaNati-prasthakaM chinazi, bhAvanA prAgvata, evaM takSanta-sanU kurvantaM vedhana kena vikirantaM likhanta-lekhanyA sraSTakaM kurvANa evameva-anena prakAreNa vizuddhatarasya naigamasya nAmAuDiyautti-nAmAhitaH prasthaka iti, evameva vyavahArasyApi, lokavyavahAraparatvAttasya coktavAdvicitramAditi, 'saMgrahasye tyAdi, sAmAnyamAtramAhI saMpahaH cito-dhAnyena vyAptaH, sa ca dezato'pi bhavatvata Aha-mita:-pUritaH, anenaiva prakAreNa meyaM samArUtaM yasminnAhitAmerAkRtigaNatvAt satra kA mahaNAnmeyasamArUDhA, dhAnyasamArUDha ityanye, prasthaka ityanye, ayamatra bhAvArtha:-pasthakasya mAnArthatvAcchedAvasthAmu ca tadabhAvAdyathokta eva prasthakaH iti, asAvapi tatsAmAnyavyatirekeNa tadvizeSAbhAvAdeka eva, Rju vartamAnasamayAbhyupagamAvatItAnAgatayovinaSTAnutpanna-1 // 105 // | khenAkuTila sUtrayati Rjumabastasya niSphaNNasvarUpAkriyAhetuH prasthako upi prasthako barvamAnastasminneva mAnAdi prasthakastathA pratIte:-prasthako'ya-131 miti vyabahAradarzanAta , mahAtItenAnutpannema vA mAnena meyena vArthasiddhirityato mAnameye vartamAna evaM prasthaka itti hRdayaM, trayANAM zandanayAnA dIpa anukrama [298] RECAERS SIKKARARY ... atha 'naya'pramANaM varNayate ~109~ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [145] gAthA ||115|| dIpa anukrama [298] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [145] / gAthA [115] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRttI // 106 // mityAdi, zabdapradhAnatvAt zabdAdayaH zabdanayAH zabdamarya'nyathAvasthitaM necchanti zabdenArthaM gamayantItyarthaH, AdhAstu arthapradhAnatvAdanayAH, yathAkathaMcicchandanArtho'bhidhIyate iti, arthena zabdaM gamayantIti, ato'nvaryapradhAnatvAt trayANAM zabdasamabhirUdaivambhUtAnAM prastha kAryAdhikAraH prasthakaH, tadvyatirikto jJAtA lakSaNa eva gRhyate bhAvapradhAnatvAcchandAdinayAnAM yasya vA balena prasthako niSpadyate iti sa cApi prasthakajJAnopayogamantareNa na niSpadyata ityato'pi tajjJopayoga eva paramArthataH prasthakamitica, amISAM ca sarvavastu svAtmani varttate nAnyatra yathA jIve cetanA, meyasya mUrttatvAdAdhArAdheyayorarthAntaratvAd arthAntaratve dezAdivikalpairdRzyayogAt, prasthakaJca niyamena jJAnaM tatkathaM kASThabhAjane vartteta ?, samAnAdhikaraNasyaivAbhAvAdataH prasthako mAnamiti vastra saMkramAdapaprayoga ityopayuktirvizeSayuktistu pratItatanmatAnusArato vAcyeti, saMdetatprasthakadRSTAntena se kiM taM vasahiSTAntena tathA nAma kazcitpuruSa pATalIputrAdau vasaMtaM kacitpuruSo vadet-ka bhavAn vasatIti, atraiva nayamatAmyucyante tatra vizuddho naigamo bhaNati loke vasAmi tannivAsakSetrasyApi caturdazarajjvAtmakatvAhokAdanarthAntaratvAt ( lokavAsa )vyavahAradarzanAt evaM tiryag lokajambUdvIpa bhAratavarSadakSiNArddhamarata pATaliputra devadatta gRhagarbhagRdeSvapi bhAvanIyaM evamuttarottaramedApekSayA vizuddhatarasya naigamasya vasan vasati tatra tiSThatItyarthaH evameva yavahArasyApi lokavyavahAraparatvAt loke ca neha vasati proSita iti vyava hAradarzanAt saMgrahasya viSnapi saMskArakopagataH - saMstArakArUDhaH zayanakriyAvAn vasati, sa ca nayaniruktigamya eka eva RjusUtrasya yeNyA| kAzapradezevagADhasteSu vasati, saMskArakAdipradezAnAM tadaNubhireva vyAptatvAt satrAvasthAnAdikamuktaM, anvarthapariprApitasthaM ca pUrvavat trayANAM zabdanayAnAmAtmano bhAve vasati, svasvabhAvA'napokSenaiva tatra vRttikalpanAt tadapohe svetasthAvastutvaprasaMgAditi vadetat vasatiSTaSTAntena // se kiM ta' mityAdi, atha kiM tatpradezAdRSTAntenI, prakRSTo deza: pradezaH, nirvibhAgo bhAga ityarthaH sa eva dRSTAntastena, nayamatAni cintyante, ta ~110~ naye vasati dRSTAntaH // 106 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRtti:) .................. mUlaM [145] / gAthA [115] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: naye pradeza TAnta prata sUtrAMka [145] gAthA // 115|| .. zrIanu ga mo bhaNati-paNNAM pradeza:, tadyathA-dharmapravezaH, atra dharmazabdena dharmAstikAvaH parigRhyate tasya pradezo dharmapradezaH, evamadharmAdiSvapi yojyaM, hAra.pratApAyAvara dezapradeza sthana dezo jyAdibhAgastasya pradeza iti, sarvatra paThItatpuruSasamAsaH, sacApi sAmAnyavipakSayA ekaH, vizeSaviSamayA'neka iti. // 107 // evaM vadantaM naigama menaho bhaNatiya bhaNasi paNNAM pradeza: tanna bhavati, kasmAdI, yasmAyo dezapradezaHsa tasyaiva dravyasya, tadavyatiriktatvAdezasya, yathA ko dRSTAnta ityatrAha-dAsena me svaraH krIta:, dAso'pi me kharo'pi me, tatsaMbandhitvAta kharasya, etAvatA sAdhamya, tanmA bhaNa-SaNNAM pradezaH, SaSThasya vastuto'vidyamAnatvAt , parikalpane ca prabhUtatarApatteH, bhaNa paMcAnAM pradeza ityAdi, avizuddhazcArya saMgraha, aparasAmAnyAbhyupagamAt, evaM badanta saMprahaM vyavahAro bhaNati-padrasi pacAnAM pradezastana bhavati-na yujyate, kasmAd, yadi paJcAnAM goSTikAnAM kiJcidvyaM sAmAnyAtmakaM bhavati tadyathA hiraNyaM vetyAdi evaM pradezo'pi syAt tato yudhyeta vaktuM paJcAnAM pradezaH, na caitadevaM, tasmAt bhaNa paJcavidhaH, paJcaprakAraH pradezastadyathA dharmapradeza ityAdi, itthaM loke vyavahAradarzanAt , evaM vadantaM vyavahAramRjusUtro bhaNati-yaNasi paJcavidhA pradezastana bhavati, kasmAd ?, yasmAd yadi te paJcavidhaH pradeza evamekaiko dharmAstikAyAdipradeza: zabdabhUtiprAmANyAttathApratIte: paJcavidhaH prAptaH, evaM ca paMcaviMzatividhaH pradeza: iti, tat mA bhaNa paJcavidhaH pradezaH, bhaNa bhAjya: pradezaH, svAd dharmasvetyAdi, apekSAvazena bhAjya: yo yasyAyiH | sa evAsti, parakIyasya paradhanavat niSpayojanasvAt kharaviSANavadapradeza evelyataH syAddharmasya pradeza iti, evaM jusUtra sAmpataM zabdo bhaNati| bhAjya: pradezastanna bhavani, kasmAd ?, yasmAdevaM te dharmapradezo'pi syAddharmapadeza iti vikalpasyAnivAstitvAtu syAvadharmapradeza ityAdyApatteH, ana- vadhAraNAdanavasthA bhaviSyati, sanmA bhaNa bhAjya: pradezo, bhaNa-dharmapradeza: pradezo dharma ityAdi, ayamatra bhAvArtha:-dharmapradeza ivi dharmAtmakaH pradezaH, sa pradezo niyamAt dharmAstikAyastadavyatiriktatvAttasya, evamadharmAkAzayorapi bhAvIya, evaM jIvAtmakaH pradezaH pradezo nojIva iti, zamI-1 dIpa anukrama [298] // 10 // %E5% ~111 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .................. mUlaM [145] / gAthA [115] ......... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [145] gAthA // 115|| zrIanuvAvyatirikto'pi sakalajIvAstikAyAvyatiriktatvAnumapatteranekadravyatvAnojIvo jIyAstikAyakaveSA ityarthaH, evaM samdhapravezo'pi bhAvanIya naye pradeza hAri.vRttI ini, evaM bhaNantaM sAmprataM zabde nAnArthazabdarohaNAt samabhirUDa iti samabhirUDho bhaNati-badU bhaNasi dharmapradezaH sa pradezo dharma ityAdi tanmavaMdA dRSTAntaH bhaNa, kimityata Ada-iha khalu bI samAsau saMbhavataH, tadyathA-taspuruSazca karmadhArayazca, tanna jJAyate kavareNa samAsena bhaNasi', kiM tatpuruSeNa | // 108 // karmadhArayeNa vA ?, yadi tatpuruSeNa bhaNasi tanme bhaNa, doSasaMbhayAdityabhiprAyaH, doSasaMbhava zvArya-dharmasya pradezo dharmapraveza iti bhedA''patiH, yathA rAzaH puruSa iti, sailasya dhArA zilAputrasya zarIramityabhede'pi SaSThI zrUyata iti cet ubhayatra darzanAsaMzaye evameva dopA, aba karmadhArayeNa tato vizeSato-vizeSeNa bhaNa-dharmazcAsau pradeza iti samAnAdhikaraNaH karmadhArayaH, ata evAi-sa ca pradezo dharmastadavyatiriktavAsasya, evaM zeSeSvapi bhAvanIya, evaM bhaNantaM samabhirUDhaM evambhUto bhaNati-yad bhaNasi tattathA-tena prakAreNa sarva-nirvizeSa phasnamiti dezapradezakalpanAvarjitaM prapUrNa AtmasvarupeNAvikalaM niravazeSa tadevaikatvAniravayakaM ekAhaNagRhIta parikalpitabhedatvAdanyatamAbhidhAnavAcya, vezo'pi me avastu pradezo'pi me avastu, kalpanAyogAd , idamatra hRdaya-pradezasya pradezino bhedo vA syAdabhedo vA?, yadi bhedastasyeti saMbandho vAkayaH, sa| cAtiprasaMgadoSaprahaprastatvAdazakyo vaktuM, athAbhedaH paryAyazabdatathA ghaTakuTazaThanabadubhayoruccAraNavaiyarthya, tasmAdasamAsamekameva vastviti, evaM nijanijavacanIyasatyatAmupalabhya kharyanayAnAM sarvatrAnekAntasamaye sthira: syAt na punarasadmAI gaDediti, bhaNitaM ca-"niyayavayaNijjasakacA sambaNayA parabiyAlaNe mohaa| te puNa apiTTasamaya vi bhavaMti sacce va alie vA // 1 // tadetat pravezadaSTAntena nayapramANaM, tadetatrayapramANa / | 'se kitaM saMkhappamANa' mityAdi (146-230) saMkhyAyate 'nayeti saMkhyA saiva pramANa, saMkhyA anekavidhA prajJaptA, tayathA-nAmasaMsthe-132.cn satyAdi, iha saMkhyAzakhayo: grahaNaM prAkRtamadhikRtya samAnazabdAbhidheyatvAt , gamezabdana vAgUraimyAvigrahaNavat , uktaca-gozabdaH pazubhUmya dIpa anukrama [298] ... atra 'saMkhyA pramANa'sya bhedA: varNayate ~112 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [146148] gAthA ||116118|| saMkhyA zrIanuH zavAgvigarthaprayogavAn / maMdaprayogo vRSTayeSuvavasvargAbhidhAyakaH // 1 // eteSAM ca vizeSo'rthaprakaraNAdigamya iti yo yatra vikalpe arthavizeSo / hAri.vRttI 18 paTate sa tatra niyoktavya iti / 'se kiM taM nAmasaMkhe' tyAdi sUtrAsiddha, yAvat 'jANagasarIrabhaviyasarIratathvaharite rabbasaMkhe tivihe | paNNate' ityAdi, tayathA-ekabhAvika raktapTena pUrvakoTI, ayaM ca pUrvakoTyAyurAyu:kSayAtsamanantaraM zoSu satpatsyate yaH sa parigRkhate, adhi-II .gaNana // 109 // | katarAyudhasteSu utpattyabhAvAt , badAyuSkaH pUrvakoTItribhAgamiti, asmAt parata AyuSkabandhAbhAvAt, abhimukhanAmagotro'ntarmuharcamiti saMkhyA ca | asmAtparato bhAvasaMkhatvabhAvAditi, ko nayaH ke sakhamicchatItyAdi sUtrasiddha, navaraM naigamavyavahArI lokavyavahAraparatvAt trividha zakha-18 micchataH, RjUsUtro'tiprasaGgabhayAt dvividha, zabdAdayaH zuddhataratvAdatiprasAnivRttyarthamevaikavidhamiti / aupamyena saMkhyAnaM aupamyasaMkhyA, anekArthatvAddhAtUnAmupamArthapradhAnA kIrtanA, pariccheda ityanye, iyaM ca nigadasiddhA, parimANasaMkhyA-pramANakIrtanA, jJAnasaMkhyApi zAnakIrttanaiva, vyamapi nigadasiddhaM / 'se ki taM gaNaNasaMkhyA' ityAdi, etAvanta iti saMkhyAnaM gaNanasaMkhyA, eko gaNanA nopaiti tatrAntareNa ettha saMkhyAM | vastvityeva pratIte:, ekatvasaMkhyAviSayattve'pi vA prAyo'saMvyavahAryatvAvalpatvAdata Aha-dviprabhRti: saMkhyA, tadyathA-saMkhyeyakaM asaMkhyeyakaM anantakaM, etya saMkhijjakaM jAhaNNAdigaM tividhameva, asaMkhijjagaM paricAdigaM tihA kArDa puNa ekaka jahaNNAditivihavigappeNa navavihaM bhavati, aNaMtagaMpi evaM ceva, NavaraM arNatagANaMtagassa ukosassa asaMbhavattaNao aTTavihaM kAyavaM, evaM mee kae vesimA parUvaNA kajjati-'jahaNNagaM saMkhijjagaMTU kettiyaM' ityAdi kaNThayaM, 'se jahA NAmae palle siyA' ityAdi, se palle buddhiparikappaNAkappie, palle pakkhevA bhaNNaMni, so ya hehA joya- // 109 // ThANasahassAvagAdo, rayaNa joyaNasahassAvagADhaM bhettuM verakaMDapatihio, uri puNa so vediyAkato, vediyayAto ya uvari sihAmayo kAyavyo, di jato asatimAdi savvaM bIyameja sihAmayaM vihaM, sesa muttasiddhaM, dIvasamudANa uddhAro peppatti, uddharaNamuddhAraH, tehiM palla EXSBHARASHTRA dIpa anukrama [299310] ~113 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: utkaSTa prata sUtrAMka [146148] gAthA ||116118|| zrIanu mANehiM sarasavehi dIvasamurA uddharimnatiAta, tatpramANA gRhyanta ityarthaH, syAvU-uddharaNaM kimartha 1, tasvase, aNavAhitasaLAgapa,31 hAri vRttolA rimANajJApanArtha, codago pucchati- jadi paDhamaparale okkhitte pakhitte nihite ya salAgA Na patripati to kiM parUvito?.TA saMkhya // 11 // ucyate, esa aNavahitavaparimANadasaNatvaM parUvito, idaM ca jJApitaM bhavati-paDhamattaNato paDhamapasle aNavavANabhAvopalyacatuSka hatyi , bhalAgApallo aNavaDiyasalAgANa bhareyatvo, jato sutne paDhamasalAgA paDhamaaNavaviyapaslabhede desiyA, aNavaDiyapalyaparaMparasalA gANa saMlappA logA bharitA ityAdi, asaMlappatti je saMkhijje asaMkhijje vA egatare paklevesana zAkyate taM asaMLappaMti, kahI, ucyate, kA kosasaMkhejassa avivahucaNao satambavahArINa ya avyavahArittaNao asaMkhi avvavahArittaNaoM asaMkhivajamiSa khijjati, jamhA ya jahaNNaparitAsaMkhijarga dANa pAvati AgamapaccAsabavahAriNo ya saMkhajjavavahAriNataNao asaMlappA iti bhaNitaM, logati saLAgApajAgA, aivA jahA dugAdi dasa satasahassalakkhakoDiyAdiehi rAsIhi ahilAveNa gaNaNasaMkhasaMvavahArA kajjaMti, na taha uposagasaMkhejjageNa AdijagarAsIhi ya omatthagaparihANIe jA sIsapaheliko parimANarAsI, eto gaNaNAmilAvasaMvavahAre Na kAjahAca ato ese rAsI asaMlappA, idaM kAraNamAsamja bhANitaM asaMlappA logA bharitA iti, ahavA aNavAhitasaLAgapaDisaLAgamahAsAgapallANa sarUve guruNA kate-bhaNite sIso pucchati-te kaI bhareyabvA ?, guru Ai-- evaMvihasalAgANa asaMlappA logA bharitA, selappA nAma saMmahA, Na saMkappA asaMlappA, sazikhA / * ityarthaH, tahApi nakosagaM saMkhejjagaMNa pAvatitti bhaNite sIso pucchavi-kaI ukosagasasevajasarUvaM jANikavvaM', ucyate, se jANAmae mNce| ityAdi, upasaMhAro evaM-aNavAhitasalAgAdi sAgAparale pakvipamANIhiM tayoH yaH pahisalAgAparale tatoSi mahAsalAgApalle, hohI X // 11 yA salAgA jA uposagasaMkhijjaga pAviditi / vANiM nakosagasakhijagaparUvaNavaM puhatara ima bhaNNa-adA saMmi maMca mAmalapahiM pakhi-II dIpa anukrama [299310] BAra ~114 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [146 148] gAthA ||116 118|| dIpa anukrama [299 310] zrIjanu0 hAri // 111 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] muni dIparatnasAgareNa saMkalita AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 22] "anuyogadvAra mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH pyamANehiM dohi taM AmalagaM jaM taM maMce bharediti, agaM AgalagaM Na paDhicchatitti, evamukosayaM saMkhiJjayaM divaM tassa isA parUvaNA jaMbuddIvapamANamettA cattAri pahA, paDhamo anabatipallo vivioo salAgApallo taio paDilA gApallo caratyo mahAsalAgApalloM, pate caDaroviM rayaNappabhAe puDhabIe paDhamaM rayaNakaMDe joyaNasadassAvagADhaM bhintRNa vitie vairakaMDe paviDiyA hiThThA, imA ThavaNA-0000 ete tu ThitA, ego gaNaNaM noveti duSpamitisaMkhittikA, tattha paDhame aNavaTTitapale do sarisavA pakkhicA, eke jahaNagasaMcijjagaM, tao eguttarakhuTTIe vigi caDa paMca jAva so puNo aSNaM sarisavaM Na paDhicchatiti tAhe sabhApavaNaM pahucca dubati, taM ko'vi devo dANavo vA uttuM vAmakarayale kArDa se sarisave jaMbUdavAie dIve samudde paklivejjA jAba miDiyA, tAr3e salAgA ego siddhatthao chUTo sA sachAgA, vo jahiM dI samudde vA siddhatya nihito saha teNa AreNa je dIvasamuddA tehiM sabberhi vappamANe puNo aNjo pano bharinjara, so'vi siddhatyayANa bharito jaMmi Nihito tato parato dIvasamuddesu ekakaM pakSivejjA jAva so'vi viDio, tato sAgApale bitio sarisavo chUTo, jattha miTTato teNa saha Adila puNo aNNo pakSo Aijjati, sovi sarisavANaM bharito, tato parato ekeka dIvasamuddesu paksi NidvAvito. tato sAgAparale vatiyA sAgA pakvittA, evaM eteNaM aNavaTTitapasTakaraNa kameNa sahAyamaddaNaM kAraNa sAgApallo salAgANa bharito, kramAgataH aNavadvitto, to sAgApo salAgaM Na pavicchattikArDa so ceva ukto, bhidvitadvANA parato. pumbakameNa pakkhito niDitoya, tato aNoi ukkhatA miThANA puccakameNa paktritto NiDio ya, tato sAgApalle salAgA pakkhitA, evaM agaM agaM zraNavaDi teNa atiranibhirateNa jAhe puNo sAgApallo bharito aNaSAto ya, tAhe puNa sAgApallo ukta pakkhitto giDitoya puNyakameNa, | vAhe paDisalAgApalle piyA parisaDhAgA hUDA, evaM AiranikiraNeNa jAhe viSNathi paDisAgasAgaaNavadvitapallA ya bharitA tAhe ~115~ salyacatuSkaM // 111 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: zrIanu prata sUtrAMka [146148] gAthA ||116118|| | paTisalAgApallo pakSito, pavikhappamANo Nihito ya, tAhe mahAsalAgApalle mahAsalAgA pakisattA, tAhe salAgApallo lakkhito patihAri.vRttAlApamANo Nihito ya, tAre paDisalAgA palikhanA, tAhe aNavahito ukvitto pakvitto ya, tAhe saLAgApalle sakhAgA pakkhittA, evaM AiraNa-15 pANikiraNakameNa tAya kAyavvaM jAva paraMpareNa mahAsalAgApaDisalAgasalAgaNavAhitapallA ya cauroSi bhariyA, tAhe ukosatticchiya, pattha // 112 // jAvariyA aNavahitapalle salAgapalli paDimalAgApalle mahAsalAgApalle ya dIvasamuhA uddhariyA je ya catapallaTThiyA sarisavA esa sabbo'pi etappamANo rAsI egarUbUNo ukosayaM saMkhejaya havati, jahaNNukosayANa majjhe je ThANA te savve patteyaM ajahaNNamaNukosayA saMkhegjayA bhANiyavyA, siddhate jatya saMkhejjayagaNaM karya tattha savvaM ajahaNNamaNukosayaM dadruSvaM / evaM saMkhijage parUvite sIso pucchati-bhagavaM! kimeteNa aNavaTTite palle salAgApaDhisalAgAmahAsalAgApalilayAvI hi ya dIvasamuddhAragahaNeNa ya ukkosagasaMkhejjagaparUvaNA kajjati?, gurU bhaNatiNasthi aNNo saMrojagassa phuDataro parUSaNobAyoti, kiMcAnyat- asaMkhegjagamaNatagarAsIvigappaNAvi etAo ceva AdhArAo, rUbuttaraguNaddhatAo parUvaNA kajjatItyarthaH, uktaM trividha saMkhyeyakaM / idANaM NavAvihaM asaMkhemjaga bhaNati-'evameva ukosae' ityAdi sutnaM, asaMkhejjage parUvigjamANe evameva aNavahitapanadIcUddhAraeNa ukosagaM saMkhimjagamANIe egasarisavarUvaM pakvittaM tAhe jahaNNagaM bhavati, 'teNa paraM' ityAdi sUtra, evaM asaMkhejaga ajahaNNamaNukosaTThANANa ya jAva ityAdi sutaM, sIso pucchati-'ukosagaM' ityAdi suttaM, gurU Aha-jahaNNagaM parittAasaMkhejagaM' si, asya vyAkhyA- jahaNNagaM paricAsaMkhejayaM viralliyaM ThavijJati, tassa virahilayaThAviyassa ekeke sarisavaTThANe jahaNNaparittAsaMkhejjagameco rAsI dAyabbo, tato sesiM jahaNaparittAsaMkhejjamettANaM rAsIrNa aNNamaNNambhAsotti-guNaNA kamajati, guNite jo rAsI jAto so rUvUNoti rUvaM pArDijai, tami pADite ukosagaM parittAmalegjaga hoti, ettha dino-jahaNNagaM parittAsaMkhejjaga buddhIkApa dIpa anukrama [299310] 82%%5Cks CHORT // 112 // ~116 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [146 148] gAthA ||116 118|| dIpa anukrama [299 310] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRcau // 113 // ke jAe paMca rUpANi te viraDiyA ime 55555, ekekassa heDA jahaNNagaparitAsaMkhejjagamettarAsI ThaviyA 55555 etesi paMcagANaM aNNamaNNabhAsoti guNito jAtA ekatIsaM satA paNavIsA, ettha aNNamaNNamAsoti jaM maNitaM etya aNNe AyariyA bhaNati vaggiyasaMvagiti bhaNitaM, 55555 atrocyate--svapramANena rAzinA rAsI guNijja mANo baggiyaMti bhaNNati, no cetra saMbaddhamANo zamI pubbilThaguNakAreNa guNijjamANI saMvAriMgayaMti, ato aNNamaNNavabhatthassa vaggiyasaMvaggiyasva ya nArthabheda ityarthaH anyaH prakAraH, ahavA jaiNNagaM juttAsaMkhejjagaM taM rUvaNaM kati, sato kosagaM parittAsaMkhejjagaM hoti uktaM tithipi parittAsaMkhejjagaM / idANiM tivihaM juttA khejnagaM bhaNNati, tassa imo samotAro, sIso bhaNati bhagayaM ! jaM tumbhe jaddaNNagaM juttAsaMkhejjagaparUvaNaM kareha tamahaM Na yANe, ato pucchA imA-jaiNNaju'saMkhejjagaM kattiyaM hoti 1, AcArya uttaramAha-jahaNagaM parittAsaMjjagaM" ityAdi sUtraM pUrvavatkaMThyaM, navaraM paDipuNNetti-guNite rUvaM na pAhijjati anyaH prakAraH athavA 'ukosae' ityAdi, sUtraM kaMThyaM, Avaito jahaNNattAnaM khenae sarisavarAsI egAvaliyAeva samayazasI vattio deva, jattha sutte AvaliyAgaddaNaM tatva jahaNajuttAsaMkhe jagapaDipuNNappamANamettA samayA gahitacyA 'veNa para' mityAdi, jaddaNNajuttAsaMkhejjagA parato eguttararakhaDitA asaMkhejjA ajahaNamaNuko sa juttAsaMkhejjagaDANA gacchati, jAva ukkosagaM juttAsaMkhejjagaM Na pAvatItyarthaH sIkho pucchatiukkosagaM juttAsaMkhejjagaM kettiyaM bhavati 1, AcArya Aha-jahaNNagajuttAsaMkhejjagapamANarAkSiNA AvaDhiyAsamayarAsI guNito rUvUNo ukkosa juttAsaMkhejjagaM bhavati, aNNe AyariyA bhaNNaMti-jahaNajuttAsaMkhejjarAsissa vaggo kaJjati kimukkaM bhavati?, AvaliyA AvaliyAe guNijjati rUNio usa juttAsaMjjagaM bhavati, anyaH prakAra:-'ahavA jahaNNagaM' ityAdi sUtra, kaMThyaM / ziSyaH pRcchati -- 'ukosagaM' ityAdi sUtra, AcArya uttaramAda-- 'jahaNNaga' mityAdi sUtra, kaMThyaM, anyaH prakAraH 'ahavA jahaNNagaM ityAdi sUtra, kaMTa aNNe puNa AyariyA ukAsagaM ~ 117 ~ 2 gaNanA saMkhyAyAM asaMkhyeyAH // 113 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [146148] gAthA ||116118|| // 11 // zrIanuH 8| asaMkhejjAsaMkhejjagaM imeNa pagAreNa paNNaveti-jahaNNagaasaMkhajjAsaMkhejjagarAsissa bamgo kajati, tassa rAsissa puNo kyo kanjati, tassevA maNanAhAri.vRttAta vaggasa puNo vamo kajati, evaM tiNi vArA variMgatasaMvariMgate ime dasa pakkhevayA paksippaMti 'logAgAsapadesA 1 dhammA 2 dhamme 3 gajI-13sarU asaMkhyeyAH badesA ya 4 / davyaDiyA NioyA 5 patteyA ceva yoddhabbA 6 // 1 // ThitibaMdhajyavasANe 7 aNumAgA 8 jogaLyapavibhAgA 9 / doNha ya samANa samayA 10 asaMkhapakvevayA dasa u // 2 // sabbe logAgAsapadesA, parva dhammasthikAyappaesA adhamathikAyappaesA egajIvaSpadesA vyaDiyA Nioyatti-mudmavAdaravaNaMtavaNaspatisarIrA ityarthaH, puDhavAdi jAva paMceMdiyA sabve patteyasarIrANi gahiyANi, ThivibaMdhajhavasANettiNANAvaraNAdiyassa saMparAyakammasva chitivisesarvadhA jehiM ajjhavasANaThANehi bhavaMti te ThitibaMdhajhavasANe, te ya asaMtrA, kahI, ucyate, pANAvaraNadasaNAvaraNamohAuaMtarAyassa jahaNiyA aMtamuhattA ThitI, sA egasamauttarakhudrIe tApa gatA jAva moNijjasma sattarisAgarovamakoDAkoDio sattaya vAsasahassatti, ete sabce ThivivisesA, sasi ajjhavasAyaTThANavisesehito NikAjanti ato te asaMkhajjA maNivA, aNubhAgatti-NANAvaraNAdikammaNo jo jassa vivAgo so aNubhAgo, so ya saJcajahaNNaThANAo Ava samyukoso samaNubhAvo, pate aNubhAgavisesA jehiM ajjhavasANavANavisedito bhavaMti te ajjhaghasANavANA asaMkhejjagA''gAsapadesamettA, aNubhAgahANAvi tattiyA ceva, jogaccheyapalibhAgA, asya vyAkhyA-jogoti jogA maNavatikAyappaogA, versi maNAdiyANaM apappaNo jahaNaThANAo jogavisesapahANu taravuDDIe jAca // 114 // | ukoso maNapadakAyapothati, ete eguttarabuDiyA jogavisesahANachedapalibhAgA bhaNNati, te maNAdiyAbedapalibhAgA patteyaM vitiyA vA asaMkheI jayA ityarthaH, 'yoNha ya samANa samayA 'zi vassappiNI osappiNI ya, eyANa samayA asaMkhejjA gheva, ete vasa asaMkhapakkhevayA / EARCREAST dIpa anukrama [299310] ASRECAPRICTata ~118~ Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] ... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata ananta saMkhyA sUtrAMka [146148] gAthA ||116118|| zrIanupasthivilaM puNo rAsI siNNi vArA vaggio, vAhe rUboNo kaMo, evaM ukAsayaM asaMkhejjAsaMkhejayappamANaM bhavati, uktaM asaMkhejjagaM | ivANi hAri.vRttI aNatayaM bhaNNati-sIso pucchati 'jahaNNagaM' ityAdi sutta, kaMThya, gurU Aha-'jahaNyAgaM asaMkhajjAsaMkhejjagaM' ityAdi sunaM, kaMdhya, anyaH prakAra:-'ukkosae' ityAdi // 115 // |mutaM, kaMThaya, 'teNa para mityAdi surta, kaMThya, sIso pucchati-'ukosayaM paricANaMtaye' ityAdi - sutaM, kaMThya, gurU Aha-'jahaNNaNaM ityAdi mukta, kaMdha, anyaH prakAra:-'ahavA jahaNNagaM' ityAdi mulaM, kaMThyaM, sIso pucchati-'jahaNNagaM parittA' ityAdi sunaM, kaMThya, AcArya Aha|'jahaNNagaM parittANataNaM ityAdi sutaM, kaMThya, 'ahavA ukkosae' ityAdi muttaM, kaMThyaM, ettha aNNAyariyAbhippAyato variMgatasaMvaggitaM bhANiyabvaM, | pUrvavat , jahaSNo juttANatayarAsI jAvaio amabbarAsIvi kevalaNANeNa tattito gheva viTTho, 'teNa paraM' ityAdi sutaM, kaMgha, AcArya Aha'jahaNNaeNaM' ityAdi muttaM, kaMThyaM, anyaH prakAra: 'ahavA jahaNNagaM' ityAdi sutaM, kaMThaya, estha aNNAyariyAbhiSAyato abhavvarAsIppamANasa | | rAsINo sati baggo kamjati, tato udosayaM juttANavayaM bhavati, sIso pucchatti-'jahaNNaya arNatANatayaM keciyaM bhavati'' susaM, kaMThya, AcArya Aha--'jahaNNaeNaM' ityAdi sutra, kaMTha, anyaH prakAra:-'ahavA ukkosae' ityAdi sUtra, kaMThayaM, 'teNa para' mityAdi sutaM, kaMThya, ukkosayaM aNatANatayaM nAstyevetyarthaH, aNNe AvariyA bhaNaMti-jahaNNaya aNaMtANatayaM tiNi vArA vaggiya, sAde ime patya arNatapakkhevA pakkhittA, jahA-siddhA 1NioyajIvA 2 vaNassavI 3 kALa4 poggalA 5 ceva / sambamalogAgAsaM 6 chappete'rNavapakkhecA // 1 // sabve siddhA savve suhamavAdarA Nioya vA paritA arNatA savve paNassaikAiyA savve tItANAgatavaTThamANakAlasamavarAsI saJvapoggaladavvANa paramANurAsI samvAgAsapaesarAsI, ete pakviviUNa tiNNi vArA vaggiyasavaggio kArDa tahari ukosayaM aNaMtANatayaM Na pAvati, tao kevaLaNANaM kevala ENERASACRORECACAN5 // 135 // dIpa anukrama [299310] ~119~ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [146 148] gAthA ||116 118|| dIpa anukrama [299 310] zrIanu0 hAri. vRttI // 196 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: daMsaNaM ca paktiM, tahAviukosayaM anaMtANaMtayaM Na pAvati, suttAbhippAyAoM, jao sutte bhaNitaM teNa paraM ajahaSNamaNukosAI ThANAiti, aNNAyariyAbhippAyato kevalaNANadaMsaNesa pakkhite pattaM ukosayaM aNaMtANaMtayaM, jao savvamaNantayamiha Natthi aNNaM kiMciditi, jahiM aNavANaMtayaM maggijjati tahiM vajahaNamaNukosayaM anaMtAnaMvayaM gahiyavvaM, uktA gaNanAsaMkhyA 'se kiM taM bhAvasaMkhA' ityAdi, prAkRtazailyA'tra zakhAH parigRhNante, Aha canya ete iSi prarUpakapratyakSA lokaprasiddhA vA jIvA AyuH prANAdimantaH svasvagavinAmagotrANi tiryaggatidvIndriyaudArikazarIrAGgopAGgAdIni nIcetaragotralakSaNAni karmANi zraddhAyApannA vipAkena vedayanti ta eva bhAvasaMkhyA ityuktA bhAvasaMkhyA:, 'seta' mityAdi nigamanatrayaM samAptaM pramApyadvAraM // adhunA vaktavyatAdvArAvasaraH, tatrAdda- 'se kiM taM vatavvayA' ityAdi (147-243) tatrAdhyayanAdiSu sUtraprakAreNa vibhAgana dezaniyatagaMdhanaM vaktavyatA, iyaM ca trividhA svastramayAdibhedAt tatra svasamayavakanyatA yatra yasyAM Namiti vAkyAlaMkAre svasamaya:- svasiddhAntaH AkhyAyate, yathA paMcAstikAyAH, tadyathA-dharmAstikAyaH ityAdi, tathA prajJApyate yathA gatilakSaNo dharmAstikAya ityAdi, tathA prarUpyate yathA'sAvasaMkhyeyapradezAtmakAdibhiH tathA darzyate matsyAnAM jalamityAdi, tathA nidarzyate yathA tathaivaiSo'pi jIvapudrAnAmiti, udAharaNamAtrametadevamanyathApi sUtrAkhApayojanA karttavyeti zeSaH, svatamayavaktavyatA, parasamayavaktavyatA tu yatra parasamaya AkhyAyata ityAdi yathA 'saMti paMcamahanbhUvA, ihamegesi AhiyaM puDhavI AU ya vAUya, teU AgAsapaMcamA // 1 // ete paMca mahabhUyA, tembho egati AhiyaM / aha tersi viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo // 2 // ityAdi lokAyatasamayavaktavyatArUpatvAt parasamayavakanyaveti zeSasUtrAlApakayojanApi svabuddhacA kAryA, sevaM parasamayavaktavyatA, svadhamayaparasamaya ... atha 'vaktavyatA' adhikAraH darzayate ~120~ ~ vaktavyatA'dhikAraH // 116 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [146 148] gAthA ||116 118|| dIpa anukrama [299 310] zrIanu0 hAri vRttI // 117 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: vaktavyatA punaryatra svasamayaH parasamayazcA''khyAyete, yathA 'AgAramAvaseto vA araNNA bApi paJcayA / imaM darisaNamAvaNNA, sabvadukkhA vimucatI // 1 // tyAdi, zepasUtrAlApaka yojanA tu svadhiyA kAryeti, seyaM svasamayaparasamayavaktavyatA // idAnIM nayervicAraH kriyate ko nayaH ? kAM vaktavyatAmicchati ?, tatra naigamavyavahArau trividhAM vaktavyatAmicchataH tadyathA- svasamayavatavyatAmityAdi, tatra sAmAnyarUpo naigamaH, pratibhedaM sAmAnyarUpamevecchati sa jhevaM manyate - bhiNNAbhidheyA api svasamayavaktavyatA'vizeSAtsvasamayasAmAnyamatirikta (cya na) varttate, vyatireke svasamayava kavyatA'vizeSatvAnupapatteH, vizeSarUpaH sa naigamo, vyavahArastu pratibhedaM bhinnarUpameve - cchati, padArthAnAM vicitratvAditi, yathA'stikAyavaktavyatA mUlaguNavazyatetyevamAdi, RjusUtrastu dvividhAM vaktavyatAmicchatItyAdi sayuktika sUtrasiddhameva, jaya zabdanayAH zabdasamabhirUDaevaMbhUtAH ekAM svasamayavaktavyatAmicchanti, zuddha nayatvAt nAsti parasamayavaktavyateti ca manyaMte, kasmAdetadevaM ?, yasmAtparasamayo'nartha ityAdi tatra 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyo darzana miti vacanAda hetavasta eta iti, parasanayAnarthatvA daddetutvAdityevamAdayaH, tatra kathamanartha iti nAstyevAtmetyanarthaprarUpakatvAdasya, AtmAbhAve pratiSedhAnupapatteH uktaMtha'jo ciMtei sarIre Natthi ahaM sa eSa hoi jayoti / gahu javibhi asaMte saMsayaDappAyao aNNo || 1 ||" ahetu :- hetvAbhAsena pravRtteH, yathA nAstyevAtmA atyantAnupalabdheH hetvAbhAsatvaM cAsya jJAnAditadguNopalabdheH uktaM ca "jJAnAnubhavato dRSTastadguNAtmA kathaM ca na 1 / guNadarzanarUpaM ca ghaTAdiSvapi darzanam // 1 // " asadbhAvaH--asadbhAvAbhidhAnAt asadbhAvAbhidhAnaM cAtmapratiSedhenoktatvAt syAdetatsarvagatatvAdidharmmaNo'sasvaM rUpAdiskandhasamudAyAtmakasya tu sadbhAva eveti, na, tasya bhrAntirUpatvAn, bhrAntimAtratvAbhyupagamaca "phenapiNDopasaM rUpaM, vedanA budopamA / marIcisadRzI saMjJA, saMskArAH kadalInibhAH || 1 || mAyopamaM ca vijJAnamuktamAdityabandhune" tyAdi, akriyakSaNika ~121~ vaktavyatAyAM nayavicAraH // 117 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [146 148] gAthA ||116 118|| dIpa anukrama [299 310] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [146-148] / gAthA [116-118] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: zrIanu0 hAri. vRttau // 118 // kAnvA'bhyupagamena karmabandhakriyA'bhAvapratipAdakatvAd, uktaM ca- "utpannasyAvakasthAnAvabhisaMdhAya yogataH / hiMsA'bhAvAna bandhaH syadupadezo nirarthakaH // 1 // " ityAdi, unmArgaH parasparavirodhAt virodhAkulatvaM caikAMtakSaNikatve'pi hiMsA'bhyupagamAda, uktaM ca tatra prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paMcabhirApadyate hiMse // 1 // " tyAdi, anupadezaH atipravarttakatvAd uktaM ca- ''sarva kSaNikamityetat jhatvA ko na pravarttate / viSayAyo vipAko me, na bhAvIti yataH 1 // 1 // " ityAdi, yataJcaivamato midhyAdarzanaM, vayaca midhyAdazanamitikRtvA nAsti paramayavaktavyateti varttate, evaM samayAMtaredhvavi svabudhyA utprekSya yojanA kAryA, basmAt sarvA svasamayayatavvatA, nAsti parasamayavaktavyateti, anye tu vyAcakSate-parasamayo'narthAdidurNayarUpatvAd, yathAbhUtastvasau vidyate pratipakSasApekSastathAbhUtaH syAdvAdAgatyAta svasamaya evedi, taduktaM ca- "nayAstava syAtpadAntA ime rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaguNA yatastato bhavantamAryAH praNatA hiteSiNaH // 1 // " ityAdi, Aha-na khalu anekAMnta eva mavamamISAM zabdAcAnAM tatkathamevaM vyAkhyAyate 1 iti ucyate, vivAdastadviSayaH, zuddhanAJcaite bhAvapradhAnAH, tadbhAvazretthameveti na doSaH, seyaM vaktavyateti nigamanaM ucca vaktavyatA / sAmatrattamarthAdhikAraH- sa ca sAmAyikAdInAM prAk pradarzita eveti na pratanyate, vaktavyatArthAdhikArayozcAyaM bheda:- arthAdhikAro hAdhyayane AdipavAdArabhya sarvapadeSvanuvarttate, mudrAstikAce mUrttatvabad, dezAdiniyatA tu basavyateti | // ' se kiM taM samovAre ?' ityAdi ( 149-246 ) samavataraNaM samavacAraH, adhyayanAsannatAkaraNamiti bhAvaH ayaM ca paDUvidhaH prajJapta ityAdi nigadasiddhameva yAvabhAsarIra bhavya zarIra vyatirikto dravyasamavatArastrividhaH prajJaptaH, tadyathA-- AtmasamavatAra ityAdi, tatra sarvadravyA| pyapyAtmasamavaThAreNAtbhAve sabhavavaranti-varttante, tadvyatiriktatvAd, yathA jIvadravyANi jIvabhASe ivi, bhAvAntarasamabatAre tu svabhAvatyAgA ~122~ arthA dhikAra: samvatAratha // 118 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........... mUlaM [149] / gAthA [119-123] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata zrAanu hAri vRttI sUtrAMka [149] gAthA ||119123|| // 119 // davastusvAvaMgaH, vyavahAratastu paramavatAreNa paramAve, yathA kuNDe padarANi, svabhAvavyavasthitAnAmevAlyA bhAvAna, sayubhavasamayavAreNa vadu- oSa| bhaye, yathA gRhe stambhaH AtmabhAve tyApita mULapAyavehalIbhasvambhanulAdisamudAcAtmakatvAt gRhasya, vatraca stambhasya mUbapAdAdayA pare, AtmA niSpane punarAtmaika, tanubhaye cAsya samavatArasvathAyaveriti, evaM. ghaTe pIvA AtmabhAve ca, sAmAnyavizeSAtmakatvAttasya, abakA zarIrabhavyazArI- adhyayanArabyatirikto dravyasamakvAre vividha prazasastapathA-AtmavamavatArastadubhayasamavatArazya, zuddhaH parasamavatAye nAstyeva, bhAspasamayatAvi-AmANAdAta tasya parasamavatArAbhAvAn, na sAmanyavatamAno garbho janayudagadI vatteta iti, 'causaDiyA' ityAvi, upapaNA- do palasatA mANI bhaNNati, tassa canasaTThIbhAgo catasaTriyA cako palA, bhavati, evaM battIsiyAe aTTa palA, solasiyAe solasa, ahamAjhyAe baccIsa, caubhAiyAe caTasahi, dobhAicAe, aTTAcIsuttara paLasarI, seMsa kaMThyaM / dravyatA tvamISAM pratIva, kSetrakA samavatArastu sUtrasiddha eva, evaM sarvatra / ubhayasamavatAre tu krodha AtmasamacatAreNa AtmabhAva samavavarati, tadubhayasamavatAreNa mAne samavatarati AsAbhAve ca, yato mAnena krudhyatIti, evaM sarvatrobhayasamavanArakaraNe AtmasAmAnyAdhAvA'tyo'nyavyAptyAvika kAraNaM svabuddha SA vaktavyamityuko bhAvasamavavArastadabhidhAnAccopakrama ivi. simAsa upakramaH 'se kiMtaM. nikkhe| tyAdi, (150-250) nikSepa iti zabdArthaH pUrvavata vividha:: prajJaptastadyathA-oghaniSphama ityAvi, vana opo, nAma sAmAnya zrutAbhidhAnaM tena sipatra iti, evaM nAmabAlAparavapi keditavyaM, nakara nAma vaizeSikAmadhyayanAthikAnasUtrAkhAmA pavi.] // 119 // bhAgamUrvA iti / 'se kiM taM oDamikA tyAdi, caturvidhaH prazasastavyathA-adhyayanamakSINamAyaH zrapaNeti / kiM se taM Ajhako tyAhi sugama, yAvad ajjhappassANayaNamityAdi (*124 251) da nairuphaina vidhinA prAkRtasvabhAvAcca ajmApassa-citA ANayaNaM pagArassagAraagAra dIpa anukrama [311317] ... atra 'nikSepa' adhikAraH varNayate ~1237 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [150 ] gAthA || 124 131|| dIpa anukrama [318332] zrIanu hAri. vRttI // 120 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra -2 (mUlaM vRttiH) mUlaM [150] / gAthA [124-131] muni dIparatnasAgareNa saMkalita [AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH NagArovAo ajjhayaNaM, idameva saMskRte'dhyayanaM, AnIyate cAnena zobhanaM cetaH, asmin sati vairAgyabhAvAt kimityetadevaM ?, yataH asmin sati karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM apacayo-hAsa upacitAnAM prAgupanibaddhAnAmiti tathA'nupacayazca vRddhizca navAnAM pratyamANAM tasmAduktazabdArthopapatteradhyayanamicchanti vipazcita iti gAthArthaH 'se kiM taM ajjhINe' tyAdi sUtrasiddhaM yAvat se kiM vaM Agamato bhAvajjhaNe 1, 2 jANae uvaDate' si, atra vRddhA vyAcakSate yasmAnyamupUrvavida AgamopayuktasyAntarmuhUrtamAtropayoga kA levapalambhopayogaparyAyA ye te samayApahAreNAnantAbhirapyutppayyavasarpiNIminIpahiyante tato bhAvAkSINa miti, noAgamatastu bhAvAzINaM ziSyapradAne'pi svAtmanyanAzAditi, tathA pAda- 'jaha dIvA' gAhA (*125-252) vathA dIpAdavAbhibhUtAdIpazataM pradIpyate sa ca dIpyate dIpaH, na tu svataH kSayamupagacchati, evaM dIpasamA AcArya dIpyate svataH paraM ca dIpayati vyAkhyAnavidhineti gAthArtha: / noAgamatA cehAcAryopayogasya AgamatvAdvA kAyayozca noAgamatvAnmizravacanazca nozabda iti vRddhA vyAcakSate 'se kiM taM Aya' ityAdi bhAvo chAma ityanarthAntaram, ayaM sUtrasiddha eva navaraM saMtaMsAvaejjarasa Aeti saMta-siridharAdisu vijjamAnaM sAvajja-nakSepamahaNepu khAdhInaM 'se kiM taM jhavaNA ityAdi, kSapaNaM apathako nirjareti paryAyAH, zeSaM suganaM sarvatra ceha bhAve'dhyayanameva bhAvanIyamiti, ukta oSaniSpannaH 'se kiM taM nAmaniSphaNNe' tyAdi, sAmAyika iti vaizeSikaM nAma idaM copalakSaNamanyeSAM zabdArtho'sya pUrvavat 'se samAsao caubvihe paNNatte' ityAdi sugamaM yAvat 'jassa sAmANio' gAthA, (*126-255) yasya sasvasya sAmAnika:- sannihita AtmA ka?, saMyame-mUlaguNeSu tape anazanAdau sarvakAlavyApArAt sasyetyaM bhUtasya satyasya sAmAyikaM bhavati, itizabdaH sArapradarzanArthaH, etAvat kevalibhASitamiti gAthArtha: / 'jo samo' gAhA (3127-256) yaH samaHtulyaH sarvabhUteSu kArva jIveSu bhUtazabdo jIvaparyAyaH zrasyantIti banA:- hIndriyAdayasteSu viSThatIti svAvayaH pRthivyAdayasteSu ca tasya sAmA ~124~ nAmani // 120 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ......... mUlaM [150] / gAthA [124-131] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [150] gAthA // 124131|| WIvikamityAdi pUrvavat // 'jaha mama gAhA (7128-256) vyAkhyA-yathA mama na priyaM dukhaM pratikUlatvAta, mAtvA evameva sarvajIkAnA dusa-IN hAri.vRttau pratikUlatvaM na hanti svayaM na ghAtayatyanyaiH, cazabbAd ghAtayantaM ca nAnumanyane'nyAmiti | anena prakAreNa sama aNati-tulyaM gacchati yataste- na // 121 // nAso samaNa iti gAvArthaH / 'patthiya si' gAthA (2129-256) nAsti 'se' tasya kazcid dveSyaH priyo vA, sarveSveva jIveSu tulthamanastvAt , patena bhavati samanmaH, samaM mano'stheti samanAH, eSo'nyo'pi paryAya iti gAthArthaH / 'uraga' gAhA (130-256) uragasamaH parakRtabila-10 nivAsAt , girisamaH parIpahopasarganiSpakampatvAt , jvalanasamastapastejoyuktavAn , sAgarasamo guNaranayuktatvAt , nabhastalasamo nirAlaMbana-18 tvAn, merugirisamaH mukhaduHssayostulyatvAt , bhramarasamo'niyatavRttitvAt , mRgasamaH saMsAraM prati nityor3hegAt , dharaNisamaH sarvasparzasahiSNutvAt jalAhasamo niSpakatvAt , pAjasthAnIyakAmabhogApravRtterityarthaH, ravisamastameovighAtakatvAt , pavanasamaH sarvatrApratiyadvatvAt , etasvamastu ya: asA zramaNa iti gAthArthaH / 'to samaNo' gAhA (1131-256) tataH zramaNo yadi sumanAH, dravyamana: pratItya bhAvena ca yadi na bhavati pAcamanA: etatphalameva darzayati-svajane ca jane ca samaH, samazca mAnApamAnayoriti gAvArthaH / sAmAyikavAca zramaNa iti sAmAyikAdhikAre khalvasyopanyAso nvAvya evetyukto nAmaniSpannaH / 'se kiM taM suttAlAvaganiphane tyAdi, yaH sUtrapadAnAMka nAmAdinyAsaH sa strAkApakaniSNA iti / idAnIM sUtrAchApakaniSpano nikSepa icchAveiti eSayati pratipAdayitumAtmAnamavasaraprAptasyAt, paca prApta lakSaNo'pi nizciSbate, kAna ?, sAdhArya, sAdhakaM ca asti ita: tRtIyamabonadvAramanugama iti tatra nikSipta iha nikSita ||121 // kA bhavati, iha vA nikSiptastatra nikSiso bhavati, varamAdiha na nikSipyate, tatraiva nikSepsyate iti, Aha-ka: punaritvaM guNaH, sUdhAnugame sUtrabhAvaH,8 iha tu vadabhAva iti viparyayaH, Aha-yapeyaM kimarthamihoccAryate ?, ucyate, nikSepamAtrasAmAnyAditi, ukto nikSepaH / SRIRNSRCHERE dIpa anukrama [318332] ~1254 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [151] gAthA ||132 134|| dIpa anukrama [332 336 ] zrIanu0 hAri vRttau // 122 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [151] / gAthA [132-134] muni dIparatnasAgareNa saMkalita [AgamasUtra [4] bhUmikAmasUtra 2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH 6% % % 'se kiM taM ayugame' ityAdi ( 151-258 ) anugamanamanugamaH, sa ca dvividhaH sUtrAnugamo niyuktyanugamadhyeti, nirmuktyanugamanadhastadyathA nikSepa niyuktyanugama upodghAtaniyuktyanugamaH sUtrasparzaniyuktyanugamaJca, nikSepopodghAtasUtrANAM vyAkhyA vidhirityarthaH, tatra nikSepanirvRttyanugamo 'nugataH yaH khalbodhanAmAdinyAsa ukto badayati ceti vRddhA vyAcakSate, upodghAtaniryukttyanugamastvAbhyAM dvAbhyAM gAthAbhyAmanugantavyastadyathA- 'uddese' gAhA, (7132-258) 'kiM kaiviI' gAhA, (133-258) ivaM gAdhAdvayamatigambhIrArthaM mA bhUdavyutpannavineyAnAM moha ityAvazyake prapaJcena vyAkhyAsyAmaH sUtrasparzaniyuktayanugamastu sati sUtre bhavati sUtraM ca sUtrAnugame, sa cAvasaraprApta eva tatredaM sUtramuccAritavyaM-'askhalita' mityAdi yathA''vazyakapade vyAkhyAtaM tathaiva veditavyamiti, viSayavibhAgastvamISAmayaM - 'kSetra kayatyo yo sapadacchedaM suyaM sutANugamo / suttAjAvagaNAstro nAmAMdiSNAsAvaNibhogaM ||1|| suttaphAkSiyanijjuttiniogo sesao padatyAdI / pAyaM sAcciya gagaNayAdimasagoyaro bhaNio // 2 // evaM ca- 'sutaM suttANugamo sutA lAvayakao ya niklevo suttaphAsiyanitI jayA ya sama tu vapacaMti // 3 // zeSAnAkSepaparihArAnAvazyake vacyAmaH, 'to tattha NanjihitI sasamayapadaM cetyAdi tataH sUtravidhinA sUtra uccArite zAsyate svasmayapadaM vA pRthivIkAyikAdi, parasamayapadaM vA nAsti jIva evetyAdi, anayorevaikaM bandhapadaM aparaM mokSapadamityeke, anye tu 'prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhaya' iti (tasvArthe aTasU. 4) bandhapadaM kRtsnakarmakSayAn mokSa iti mokSapadaM, Aha-tadubhayamapi svasamavapade tatkimarthaM bhedenoktamiti, ucyate, arthAdhikArabhedAdU evaM sAmAvikanosAmAyikayorapi vAcyamiti, navaraM sAmAyika padamidameva, nosAmAyikapadaM tu 'dhammo maMgala' mityAdi, anenopanyAsaprayojanamukamata uccArya ityarthaH, tatastasminkuccarite sati keSAMcidbhagavatAM sAdhUnAM kecana arthAdhikArAH adhigatAH parijJAtA bhavanti, kSayopazamavaicitryAt kecidanidhigatAstatasteSAmanadhigatAnAmarthAdhikArANAmabhigamanArthaM padena padasaMbaMdhItyA pratipadaM vA varttaviSyAmaH vyAkhyAsyAmaH ~126~ nikSepAdi miryuktavanugamaH // 122 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) .......... mUlaM [151] / gAthA [132-134] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: naigamaH prata sUtrAMka [151] gAthA ||132134|| zrIanu0 samprati vyAkhyA lakSaNamevAi-'saMghitA ya' (134-261) ityAdi, tatrAsvalitaposcAraNaM saMhitA 'para: sannikarSaH saMhite' (pA01-4-109hAri.vRttI ti banAn , yathA-karomi bhavanta ! sAmAyikamityAdi, padAni tu-karomi bhadanta ! sAmAyika padArthastu karomAsyabhyupagame, bhavanta ! ityA- saMgrahazca // 123 mantraNe, samabhAvaH sAmAyikamiti, padaviyahastu prAyaH samAsAviSayaH, padayoH padAnAM vicchedo'nekArthasaMbhave sati iTAniyamAya kriyate, yathArA rAjJaH puruSo rAjapuruSaH zveta: paTo'syeti zvetapaTa isthAvisamAsabhAkpadAviSayasUtrAnupAnI, codanA-cAlanA satyavasthApana prasiddhiH, yathA karomi bhadanta ! sAmAvikAmityatra gurthamantraNavacano bhadantazabda ityukta satyAha-gurubirahe dharaNe nirarthako'yaniti, na, sthApanAcAryalAbhAvena, sthApanAcAryAmantraNena ca vinayopadezanArtha iti sArthaka, evaM pavidha vidhi-vijAnIhi lakSaNaM, vyAkhyAyA iti prakramAdyate, vAci PI(nAmi) kAvipadAdisvarUpaM tvAvazyake svasthAna evaM prapaJcena vakSyAmi, gamanikAmAyametadityukto'nugamaH / _ 'se kitaM naye tyAdi, (152-264) zabdArthaH pUrvavat , sAra mUlanayAH prajJatAstathathA naigama ityAdi, tattha gahiti-na eka naikaM, prabhutAnItyarthaH, etaiH kai?-mAna:-mahAsattAsAmAnyavizeSajJAnaminIte minotIti vA kama iti maikamasya nirUktiH, nigameSu bhayo naigamaH, nigamA:-padArthapariccheyAH, tatra sarvatra saktyeivamanugatAkArAvayodhahetubhUtaM ca sAmAnyavizeSaM dravyatvAdi vyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca nityadragyacattimantaM vizeSa, Ai-ityaM naigama: sardi ayaM andhamahASTirevAstu, sAmAnya vizeSAbhyupagamaparatvAt , sAdhuSaviti, maitadevaM, sAmAnyavizeSavastUnAM atyantabhedAbhyupagamaparatvAttasya, Aha ca bhASyakAra:-jaM sAmaNNavisese paroparaM vatthuo va so bhiNNe | mANNai accatamayo // 123 // micchavihI kaNAdabba // 1 // dohiSi NapahiM NIya sasthagulapaNa tahavi micchataM / je savisayappahANataNeNa aNNoNNaNiravekkho di||2|| athavA nilayanaprasthakaprAmozAharaNebhya: pratipAditebhyaH sasvayamavaseya itparka prasaGgena, gamanikAmAtrametat / 'sesANa' mityAdi, REERSARKARIES dIpa anukrama [332336]] ... atha 'naya'-adhikAra: varNayate ~127 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [154-155] / gAthA [135-141] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [154 155] gAthA ||135141|| zrIanu ze SANAmapi navAnAM saMgrahAdInAM lakSaNabhivaM zaNata pazya-abhidhAsye ityarthaH / 'saMgIhata gAhA (1936-264) Abhimukhyena gRhIta:-tapAta: vyavahArajuhAri.vRttola saMgRhItaH piDitaH, ekajAtimApannA arthAH viSayA yasya tatsaMgRhItapiDitArtha saMghahasya vacanaM 'samAsataH saMkSepataH ivate tIrthakaragaNadharA dAstrazabdAH // 124aa iti, etaduktaM bhavati-sAmAnyapratipAdanaparaH khalvayaM, sadityukte sAmAnyameva pratipadyate, na vizeSAna, tathA ca manyate-vizeSAH sAmAnya-12 vo'rthAntarabhUtAH syuranarthAntarabhUtA vA ?, yadyantirabhUtA na santi, sAmAnyAdarthAntaratvAt , khapuSpavat , athAnAntarabhUtA: sAmAnyamAtramepatacavyatiriktatvAtsvarUpavat paryAptaM myAsena, uktaH sNprhH| 'baccai' ityAdi, brajati nirAdhikya cayanaM caya: adhikazcayo nizcayA-sAmAnya vigato nizcayo vinizcaya:-vigavasAmAnyabhAvaH bartha-tanimittaM, sAmAnyAbhAvAyeti bhAvanA, vyavahAro nayaH, ka?- sarvadravyeSu-sarSadravyavipaye, tathA ca vizeSapravipAdanaparaH khasvayaM pavityuke vizeSAneva SaTAdIm pratipayate, teSAM vyavahArahetutvAt , na tadatirikta sAmAnya, tasya avyavahArapastitvAta , badhA ca sAmAnya vizeSebhyo bhinnamabhimaM vA syAd ?, yadi mina vizeSamyatirekeNopalabhyeta, athAbhi vizeSamAtra tata, vavyatiriktatvAta, tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa nizcayo vinizcayaH AgopAlAmAnAdyavayodho, na katipayavivarasaMbaddha iti, vadartha vajati sarvadravyeSu, Apa bhASyakAra:- bhamayadi paMcaSaNNAdi Nicchae jammi vA jaNavayarasa / atye viNikcho so viNipichayathotti jo gajho // 1 // bahutaraoti ya ta ciya gamei saMtevi sebhae mubai / saMvabahAraparatayA pabahAro logamicchato // 2 // ityAthi, to vyavahAra iti gAthArthaH / 'pAnuppaNNagAhI gAhA (1137-264) sAmpratamutpanna pratyutpannamucyate, vartamAnamityarthaH, prati prati votpannaM pratyutpanna bhinneSUkta 124 // (vAtma) svAbhikamityarthaH sa prahItuM zIlamasyeti pratyutpannagrAhI sa RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhirvijJAtavyaH, tatra Rju-vartamAnaM atIkA tAnAgataparityAgAtU paravakhiLaM tat sUcayati-gamayatIti kAjusUtraH, padvAz2a bakraSiparyayAt abhimukhaM bhutaM tu zAna, tatabhAbhimusaMzAnamaspati dIpa anukrama [337350] XANEONE ~128~ Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [154 155] gAthA ||135 141|| dIpa anukrama [337 350 ] "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [ 154-155] / gAthA [ 135-141] ..... muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: // 125 // zrIanu0 RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt ayaM hi nayaH varttamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi atItahAri.vRttau OM medhyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAdadRzyatvAt khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt khapuNyavat, tasmAdvarttamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM vaTasvaTI taTamiti, vacanabhinnamApo jalaM, nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvA iti, ukta RjusUtraH / icchati pratipadyate, zeSamavasviti, tathAhi atItamedhyaM vA na bhAvaH / vizeSitataraM-nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliMgavacanaparyAyadhvanivAcyena ca pratyutpannaM varttamAnaM, yaH kaH 1-'zap Akroze' zapyate'neneti zabdaH tasyArthaparigrahAdabhedopacArAnnayo'pi zabda eva, tathAhi artha nAmasthApanAdravyakuMbhA na saMkhyeveti manyate, tatkAryAkaraNAt khapuSpavat na ca bhinnaliMgavacanaM, bhedAdeya, strIpurupavat kuTavRkSabad, ato ghaTa: kuMbha iti svaparyAMyadhvanivAcyamevaikamiti gAthArtha: / 'vatthUo' gAhA (*138-264) vastunaH saMkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUDe, vastuno-ghaTAsvastha saMkramaNa anyatra kuTArUyAdau gamanaM bhavati avastu, asadityarthaH, naye paryAlocyamAne, kasmin ? - nAnArtha samabhirohaNAt samabhirUDastasmin iyamantra bhAvanA-ghaTa kumbha ityAdizabdAn bhinnapravRttinimittatvAdbhinnArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva tathA ca ghaTanAd ghaTaH, viziSTaceSTAvAnaya ghaTa iti, tathA 'kuTa kauTilye' phuTanA kUTaH koTilyayogaHt kuTa iti, tathA 'kumbha pUraNe' kuMbhanAt kuMbha:, kutsitapUraNAdityarthaH, tataJca yadi ghaTArArthe kuTAdizabdaH prapadyate tadA vastunaH kuTAdestatra saMkrAMti: kRtA bhavati, tathA ca sati sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAdanyasaMkAsyobhayasvabhAvApagamato'vastutetyalaM vistareNa uktaH samabhirUDhaH / ' vaMjaNa' ityAdi, vyajyate vyanakkIti vyajanaM-zabdaH, arthastu tagocaraH tacca tadubhayaM zabdArthalakSaNaM evaMbhUto nayaH vizeSayati idamatra hRdayaM zabdamarthena vizeSayati, artha ca zabdena 'ghaTa ceSTAyAmityatra ceSTayA ghaTaceSThAM (zabda) vizeSayati, ghaTazabdenApi cezaM, na sthAnabharaNakriyAM, tatazca yadA yoSinmastakajyavasthitazceSThAvAnartho ghaTazabdeno 2 ~ 129~ nayAH // 125 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [154 155] gAthA ||135 949|| dIpa anukrama [337 350 ] zrIanu0 hAri vRttI // 126 // "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra - 2 (mUlaM + vRttiH) mUlaM [154-155] / gAthA [135-141] muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra - [2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI - racitA vRttiH: cyate tadA sa paTaH tadvAcakazca zabdaH, anyadA vastvantarasyeva ceSTA'yogAdaghaTatvaM tadbhyazcAvAcakatvamiti gAthArthaH / itthaM tAvaduktA nayAH, bhedaprabhedAstu vizeSazrutAdavaseyAH / sAmprataM eta evaM jJAnakriyAdhInatvAt mokSasya jJAna kiyAnayadrayAntarbhAvadvareNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca tatra jJAnanayadarzanamidaM jJAnameva pradhAnaM aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNa, yuktiyuktatvAt tathA cAha-'NAyaMmiti (139-267) jJAte samyak paricchin 'gohitacce' ci mahItavye upAdeye 'amindiyavyami' ci agrahItavye, anupAdeye heye ityarthaH cazabdaH khabhayormahI vyAhI - vavyayorjJAtavyatvAnukarSaNArtha, upekSaNIya samuccayArthI vA evakAraruvavadhAraNArthaH, tasya caivaM vyavahitaH prayogo draSTavyaH sAta evaM prahItavye amahI tabye yA tathopekSaNIye ca jJAta eka nAjJAte, 'atthamiti artha dehikAmuSmike, tatra aihikaH prahItavyaH sacandanAganAdi, agrahItavyo viSazastrakaNTakAdi:, upekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko mahItavyaH samyagdarzanAdiramahI tathyo mithyAtyAdirupekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti tasminnarthe 'yativacya meve 'ti anusvAraleopAt yatitavyamevaM anena prakAreNaihikAmuSmika phaDa prApyArdhenA satvena pravRsyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH itthaM caitaMgIkarttavyaM samyagRhAta pravattamAnasya phalAvisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyerapyuktaM- 'vijJaptiH phaladA puMsAM na kriyA phaladA matA / mithyAjJAnAtpravRtasya phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " tathA''muSmika phalaprApsyavinA'pi jJAna eva yatitavyaM, tathA cA''gamo'pyevaM vyavasthitaH yata utaM- 'paDa nANaM sao dayA evaM ci savyajae / aNNANI kiM kAhiti, kiMvA nAditi chevapAvayaM // 1 // zvazcaitadevamaMgIkartavyaM yasmAtIrthakara gaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihAra kiyA'pi niSiddhA, tathA cA''gamaH 'gIyatthoM ya bihAro bIo gIyatthamIsio maNio / eto taiya vihAro NANuSNAo jiNavarehiM // 1 // " nAndhenAndhaH samAkRSyamANaH samyak pandhAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH evaM tAvat kSAyopaza mikaM jJAnamadhikRtyoktaM, zAyikamapyaMIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vizeyaM yasmAdaIo'pi bhavAMbhodhitaTasthasya dIkSApratipannasyotkRSTa ~ 130~ jJAnanayaH // 126 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) "anuyogadvAra"- cUlikAsUtra-2 (mUlaM+vRttiH ) ........ mUlaM [154-155] / gAthA [135-141] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita..AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -2] "anuyogadvAra' mUlaM evaM haribhadrasUrijI-racitA vRtti:: prata sUtrAMka [154 kriyAnaya: 155] gAthA ||135141|| zrIanu paraNavato'pi na tAvadapavargamAlika saMjAyate yAvajjIvAjIvAcakhilavastuparicchevarUpa kevalazAna motpamnamiti, tasmAt zAnameva pradhAnamahikA- 1 hAri.vRttAmA mubhikaphaLamAnikAraNamiti sthita, 'iti jo uvaeso so Nayo NAma' ti ityevamuttena nyAyega ya upadezo zAnaSAdhAnyakhyApanapara: sa nayo nAma, zAnanaya ityarthaH, ayaM caturvidhe'pi samyaktravAdisAmAyike samyaktvasAmAyika zrutasAmAyikadvayamevecchati, mAmAtmakatvAdasya, desh||127|| viratisarvaviratisAmAyiketu tatkAryasyAttadAyattatvAkaca necchati, guNabhate vecchatIti gAthArthaH, utto jJAnanayaH, adhunA kiyAnayAvasara:tadarzana ceda-gava pradhAnamahikAmusmikaphalamAnikAraNaM yuktiyuktatvAta, tathA cAyama pyuktalakSaNAmeva svapanasikhAye gAthAmAha'NAyami giNDitabye' ityAdi, asya kriyAnusAreNa vyAkhyA-zAte mahIvavye caivAthai aihikAmubhikaphalaprAptyarthinA yatitavyameSa, ma yasmAtyavRtyAdilakSaNaprayatnavyatirekeNa jJAnavato'pyamilapitArthAyAnirdRzyate, tathA cAnyairapyu-'kriyeva phaLadA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAmukhito bhavet // 1 // " dhAssmumikaphaLanApyadhinApi kriyaiva kartavyA, tathA ca munIndravacamamapyevameva vyavasthita, yata uktaRI'ceyakuLagaNasaMgha AyariyANaM ca pavavaNasue ya / savye muvi teNa kayaM tavasaMjamamujjamateNaM // 1 // itazcaitadevamaMgIkartavyaM, yasmA cIrthakaramaNadheraH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamecoktaM, tathA cA''gama:-'subahuMpi sutamahItaM kiM kAhiti caraNavippamumata ? | aMdhassa jaha palitA davisayasahassakoDIpi // 1 // " ezikriyAvikalavAcasyetyabhiprAya:, evaM tAvan kSAyopAmirka cAritramanIkRsyoktaM, mAthikamapya-SRI gIkRtya prakRSThaphaLasAdhaka tasyaiva zeya, yasmAvahato'pi bhagavataH samutpanna kevalajJAnasyApi na sAnmuktipArika saMjAyate yaapdaakhilkmeN-14||127|| ndhanAnalabhUtA hasvapaJcAkSarodgiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUmA cAritrakriyA nAvAplevi, tasmAskriyaiva pradhAnabhaihikAmubhikaphalakAraNamiti sthitaM, 'iti jo ubaeso so mao NAma' ti ityevamuktanyAyena ya upadezaH kriyA prAdhAnyakhyApanapara: sa nayo nAma, kriyAnaya ityarthaH / IRH lA dIpa anukrama [337350] karaNaES ~131 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama (45) prata sUtrAMka [154 155] gAthA ||135 141|| dIpa anukrama [3369 350] zrIanu0 hAri. vRttA // 128 // "anuyogadvAra" - cUlikAsUtra -2 (mUlaM + vRtti:) mUlaM [154 - 155] / gAthA [135-141] .... muni dIparatnasAgareNa saMkalita.. AgamasUtra - [45], cUlikAsUtra -[2] "anuyogadvAra" mUlaM evaM haribhadrasUrijI racitA vRttiH: ayaM ca samyavAdau caturvidhe'pi sAmAyike dezavira tisarvavirati sAmAyikadvayameveddhati, kriyAtmakatvAdasya, samyaktva sAmAyika zrutasAmAyike tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAta necchati, guNabhUte becchatIti gAthArthaH // uktaH kriyAnayaH itthaM jJAnakriyAsvarUpaM zrutvA'vidivatadabhiprAvo vineyaH saMzayApannaH sannAha-kimatra tattvaM 1, pakSadvaye'pi yuktisaMbhavAt, AcAryaH punarAha 'savvesiMpi' gAhA (140-267) athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAha 'savvaisipi gAhA' gAhA, sarveSAmiti mUlamayAnAm, apizabdAttadbhezanAM ca nayAnAM dravyAstikAdInAM bahuvidhabaktavyatAM sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAM athavA nAmAdInAM kaH kaM sAdhubhitItyAdirUpAM nizamya zrutvA tatsarvanayavizuddhaM sarvanayasammataM vacanaM yazcaraNaguNasthitaH sAdhuH yasmAtsarvanayA eva bhAvanikSepamicchatIti gAthArthaH // samApteyaM ziSyahitAnAmAnuyogadvAraTIkA, kRtiH sitAmbarA''cArya jina bhaTTapAda sevakasyA''cAryaharibhadrasya kRtvA vivaraNametatprAptaM yatkiJcidi mayA kuzalam / anuyogapurassaratvaM labhatAM bhavyo janastena // 1 // iti zrIharibhadrAcAryaracitA anuyogadvArasUtravRttiH munizrI dIparatnasAgareNa punaH saMpAdita: (AgamasUtra 45) "anuyogadvArasUtra" (hAribhadriyA-vRttiH) parisamAptaM 132~ sthitapakSaH // 128 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladasaNassa pUjya AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyo namaH 45 pUjya AgamodhdhAraka AcArya zrI sAgarAnaMdasarIzvareNa saMzodhita: saMpAditazca "anuyogadvAra-cUlikAsUtra" [haribhadrasUrijI-racitA vRttiH] (kiMcita vaiziSThyaM samarpitena saha) muni dIparatnasAgareNa puna: saMkalita: "anuyogadvArasUtra" mUlaM evaM vRtti:" nAmeNa parisamApta: Remember it's a Net Publications of 'jain_e_library's' ~133