________________
વિવેચૂડામણિ એક વન છે. તેમાં “મન” નામને વાઘ ફર્યા કરે છે, માટે મુમુક્ષુ સજજને એ તે વનમાં ન જવું. मनः प्रसूते विषयानशेषान्स्थूलात्मना सूक्ष्मतया च भोक्तुः । शरीरवर्णाश्रमजातिमेदान्गुणक्रियाहेतुफलानि नित्यम् ॥ १७८ ॥
નાનામોટા દરેક વિષયેને તથા આ શરીર, વર્ણ– બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ર આશ્રમ-બ્રહ્મચર્ય, ગૃહસ્થ, વાનપ્રસ્થ અને સંન્યસ્ત; જાતિ વગેરે ભેદે અને ગુણ, ક્રિયા, કારણ તથા કિયાનાં ફળ વગેરેને મન જ ભેક્તા (જીવ) માટે નિત્ય સર્જે છે. मसङ्गचिद्रूपममुं विमोय देहेन्द्रियप्राणगुणनिबध्य । महंममेति भ्रमयत्यजत्रं मनः स्वकृत्येषु फलोपभुक्तिषु ॥ १७९॥
ચેતન આ આત્મા તે સંગરહિત જ છે, છતાં તેને મહિત કરી દેહ, ઇંદ્રિય, પ્રાણ વગેરે ગુણેથી “હું અને મારું' એમ તેમાં બાંધી આ મન જ પતે ઊભાં કરેલાં કામે માટે તથા તેનાં ફળ ભેગવાવવા માટે નિરંતર ભમાવે છે. मध्यासदोषात्पुरुषस्य संसृतिरध्यासबन्धस्त्वमुनैव कल्पितः। रजस्तमोदोषवतोऽविवेकिनो जन्मादिदुःखस्य निदानमेतत् ॥१८॥
- જમના દોષથી જ આત્માને સંસાર લાગુ થાય છે; અને એ જમરૂપ બંધન મને જ કપેલું છે; રજોગુણ અને તમોગુણના દેષવાળા અવિવેકી જીવને જન્મ વગેરે દુઃખનું મૂળ કારણ આ જ છે.
अतः प्राहुर्मनोऽविद्यां पण्डितास्तत्त्वदर्शिनः । येनैव भ्राम्यते विश्वं वायुनेवाभ्रमण्डलम् ॥ १८१॥ આથી તત્વને સમજનારા વિદ્વાને મનને જ અવિદ્યા
૧ ગુણને બીજો અર્થ દેરી પણ થાય છે. આ બે અર્થવાળા શબ્દનો પ્રયોગ છે.
