________________
વિવેકચૂડામણિ
૧૭ થાય છે, એમ કહી શકાય; પણ બ્રહ્મને તે કઈ આવરણ (ઢાંકનાર) છે જ નહિ; કારણ કે બ્રહ્મ સિવાય બીજી કઈ વસ્તુ જ નથી તેથી બ્રહ્મ, કેઈ બીજી વસ્તુથી ઢંકાઈ જતું નથી; છતાં તેને આવરણ છે એમ માનીએ તે બ્રહ્મ એક જ છે” એમ તેનું અદ્વૈતપણું સાબિત થતું નથી; અને વેદ તે હેત વસ્તુ સહન કરતે જ નથી અર્થાત બ્રહ્મ સિવાય બીજી કઈ વસ્તુ જ નથી, એમ વેદ કહે છે. बन्धं च मोक्षं च मृषैव मूढा बुद्धगुणं वस्तुनि कल्पयन्ति । हगावृति मेघकृतां यथा रवौ यतोऽद्वयासङ्गचिदेकमक्षरम् ॥५७२॥
બંધન અને મેક્ષ એ બુદ્ધિના જ ગુણ છે; તેને અજ્ઞાનીએ આત્મારૂપ વસ્તુમાં ખોટા જ કલપી લે છે–જેમ વાદળાં આપણી જ નજરને ઢાંકે છે, છતાં અણસમજુ લોકે માને છે કે, “સૂર્ય ઢંકાઈ ગયે.” (પણ એવું માનવું ભૂલભરેલું છે, કારણ કે) બ્રહ્મ તે અદ્વૈત, અસંગ, ચિત રૂપ, એક અને અવિનાશી છે. . अस्तीति प्रत्ययो यश्च यच नास्तीति वस्तुनि । बुद्धरेव गुणावेतौ न तु नित्यस्य वस्तुनः ॥ ५७३॥
કઈ વસ્તુમાં “તે છે અને નથી” એવું જે સમજાય છે, તે બુદ્ધિના જ ગુણ છે; નિત્ય વસ્તુ(આત્મા)ના ગુણ નથી.
अतस्तौ मायया क्लप्तौ बन्धमोक्षौ न चात्मनि । निष्कले निष्क्रिये शान्ते निरवये निरञ्जने । अद्वितीये परे तत्वे व्योमवत्कल्पना कुतः ॥५७४॥
માટે બંધ અને મેક્ષ એ બંને માયાથી જ કપાય છે, (પણ) આત્મામાં છે જ નહિ; કારણ કે આકાશની જેમ અવયવ વગરના, કિયા વગરના, શાંત, નિર્મળ, નિલેપ અને એક જ પરમ તત્તવમાં એની કલ્પના ક્યાંથી થાય? .
