________________
૧૧૬
વિવેચૂડામણિ પિતાને ઈષ્ટ કે અનિષ્ટ વસ્તુ મળે, તે પણ એ બંને ઉપર મનમાં સમાન ભાવ હોવાથી જેને વિકાર ન થાય, એ જીવન્મુક્તનું લક્ષણ છે. ब्रह्मानन्दरसास्वादासक्तचित्ततया यतेः । अन्तर्बहिरविज्ञानं जीवन्मुक्तस्य लक्षणम् ॥ ४३६ ॥
બ્રહ્મના આનંદરસને સ્વાદ લેવામાં જ ચિત્ત લાગેલું હોવાથી મનમાં કે બહાર કઈ પણ વસ્તુ પર ધ્યાન ન જાય, એ જિતેંદ્રિય જીવન્મુક્તનું લક્ષણ છે. .
देहेन्द्रियादौ कर्तव्ये ममाहंभाववर्जितः। औदासीन्येन यस्तिष्ठेत्स जीवन्मुक्तलक्षणः ॥ ४३७ ॥
દેહ, ઇંદ્રિ વગેરે અને કરવાનાં કામકાજ ઉપર મમતા અને અહંકાર વિનાનો જે ઉદાસીને ભાવે જ રહે, એ જીવન્મુક્ત કહેવાય છે.
विज्ञात आत्मनो यस्ये ब्रह्मभावः श्रुतेर्बलात् । भवबन्धविनिर्मुक्तः स जीवन्मुक्तलक्षणः ॥ ४३८ ॥
જેણે વેદના બળથી પિતાને આત્મા બ્રહ્મ જ છે” એમ સમજી લીધું હોય અને જે સંસારરૂપ બંધનમાંથી છૂટી ગયા હોય, એ જીવન્મુક્ત છે.
देहेन्द्रियेष्वहंभाव इदंभावस्तदन्यके। यस्य नो भवतः क्वापि स जीवन्मुक्त इष्यते ॥ ४३९॥
જેને દેહ તથા ઇંદ્રિય ઉપર “હું પણું હોતું નથી; તેમ જ દુનિયાના પદાર્થો પર જેને “આપણું હેતું નથી, એ જીવન્મુક્ત મનાય છે.
न प्रत्यग्ब्रह्मणोर्मेदं कदापि ब्रह्मसर्गयोः। प्रज्ञया यो विजानाति स जीवन्मुक्त इष्यते ॥ ४४०॥ - જે પિતાના આત્મામાં અને બ્રહ્મમાં તથા બ્રહ્મમાં
