________________
વિવેકચૂડામણિ
૧૨૧ न तस्य मिथ्यार्थसमर्थनेच्छा न सग्रहस्तजगतोऽपि दृष्टः । तत्रानुवृत्तिर्यदि चेन्मृषार्थे न निद्रया मुक्त इतीष्यते ध्रुवम् ॥४५७॥
જાગેલા તેને સ્વમાની બધી ચીજો ખોટી હતી, એમ સાબિત કરવાની ઈચ્છા પણ થતી નથી. (કારણ કે એ મિથ્યા જ છે; એને સાબિત કરવાની જરૂર જ ક્યાં છે?) વળી સ્વમામાં જોયેલા મિથ્યા જગતને સંગ્રહ પણ એની પાસે દેખાતું નથી. છતાં એ મિથ્યા પદાર્થો ઉપર એને મેહ હજી રહ્યો હોય, તે જરૂર સમજવું કે હજી એની ઊંઘ બરાબર ઊડી નથી. तत्परे ब्रह्मणि वर्तमानः सदात्मना तिष्ठति नान्यदीक्षते । स्मृतिर्यथा स्वप्नविलोकितार्थे तथा विदः प्राशनमोचनादौ ॥४५८॥
એવી જ રીતે સદા પરબ્રહ્મમાં રહેતે પુરુષ સદા આત્મારૂપે જ રહે છે, તે બીજું જ નથી. જેમ સ્વમામાં જોયેલા પદાર્થોનું સ્મરણ રહે છે, તેમ બ્રહ્મજ્ઞાનીને પણ ખાવા-પીવાની અને લેવા-મૂકવાની ક્રિયાઓનું સ્મરણ તે રહે જ છે.
कर्मणा निर्मितो देहः प्रारब्धं तस्य कल्प्यताम् । . नानादेरात्मनो युक्तं नैवात्मा कर्मनिर्मितः ॥ ४५९ ॥
દેહ કર્મને કારણે જ બને છે, માટે પ્રારબ્ધ પણ એનું જ સમજવું જોઈએ, પણ અનાદિ આત્માનું માનવું તે ઠીક નથી, કારણ કે આત્માં કર્મોથી બનેલ નથી.
मजो नित्य इति ते श्रुतिरेषा त्वमोघवाक् । तदात्मना तिष्ठतोऽस्य कुतः प्रारब्धकल्पना ॥ ४६०॥
બો નિત્ય-આત્મા જન્મતે નથી; એ તે અનાદિ અને નિત્ય છે” એમ સત્ય વાણવાળે કહે છે, માટે આત્મસ્વરૂપે જ રહેનાર એ માણસનું પ્રારબ્ધકર્મ બાકી હોય,
