Tithidin ane Parvaradhan tatha Arhattithibhaskar

Author(s): Jain Pravachan Pracharak Trust
Publisher: Jain Pravachan Pracharak Trust

Page 458

૧. લવાદી ચર્ચામાં આવેલા નિર્ણયને સમર્થક શ્રી અર્ધનિથિભાકર ]
૫૫ चतुर्दश्या आराधनस्यापि निष्पन्नतायाः स्पष्टं सूचनात् । अष्टादशगाथाव्याख्यायाम् “ एवं क्षीणतिथावपि कार्यद्वयमद्य कृतवानहमित्यादयो दृष्टान्ताः स्वयमूह्याः" इति वचनेन क्षीणपौर्णमास्यादिके चतुर्दशीदिने तदुभयाराधनात्मनः कार्यद्वयस्य कण्ठरवेण कथनाच्च कथिता श्रीसागरानन्दोक्तिविरुद्धैव ।
चतुर्दश्याः क्षये पञ्चाङ्गानुसारेण त्रयोदश्या औदायिकीत्वदिने चतुर्दश्येवैका तिथिर्नतु त्रयोदशी इति यत् श्रीसागरानन्दसूरिणा कथ्यते तत् तत्त्वतरङ्गिण्याः पञ्चमगाथाव्याख्यान्तर्गतात् “नच क्षीणे पाक्षिके त्रयोदश्यां चतुर्दशीज्ञानमारोपरूपं भविष्यतीति वाच्यम् , तत्रारोपलक्षणस्यासम्भवात् , नहि घटपटवति भूतले घटपटौ स्त इति ज्ञानं कनकरत्नमयकुण्डले (वा) कनकरत्नशानं भ्रान्तं भवितुमर्हति, एवमेकस्मिन्नेव रव्यादिवारलक्षणे वासरे द्वयोरपि तिथ्योः समाप्तत्वेन विद्यमानत्वात कौतस्कत्यमारोपज्ञानम?" इति ग्रन्थादपि विरुद्धम । यतो हि यदि त्रयोदशीदिने क्षीणचतुर्दशीमात्रस्य सत्त्वमभिमतं भवेत्तदा घटवति घटज्ञानस्येव तद्दिने चतुर्दशीज्ञानस्यानारोपत्वं वयेत, नापि “द्वयोरपि तिथ्योः समाप्ततया विद्यमानत्वात् " इति वचनतः स्पष्टमेव द्वयोः सत्त्वं सूच्येत ।
. खरतरसम्मतायाः पौर्णमास्यां चतुर्दश्यनुष्ठेयतायाः निराकरणपूर्वकं स्वमते क्षीणपौर्णमास्याश्चतुर्दशीदिने समाराध्यताप्रदर्शनानन्तरं तत्त्वतरङ्गिणीकारेणात्रैव प्रकरणे “अथानन्तर्यासु द्वित्रादिकल्याणकतिथिषु किमेवमङ्गीक्रियते ?" इति खरतरप्रश्नः समाधातुमुत्थापितः। अयं च प्रश्नस्तदैवोत्थातुमर्हति यदि पूर्व ग्रन्थकारेण चतुर्दशीदिने चतुर्दशीक्षीणपौर्णमास्योरुभयोरेवाराधनं सूचितं स्यात् । यतः प्रश्नस्यायमाशयः स्पष्टं प्रतिभाति यद् यथा पौर्णमासीक्षये चतुर्दशीदिने चतुर्दशीपौर्णमास्योरुभयोराराधनं मन्यते तथैव किम् आनन्तर्येणागतासु द्वित्रादिकल्याणकतिथिषु चरमाया क्षयेऽपि मन्यते ? यद्येवम् , तदाऽनन्तरदिनमादाय भविष्यद्वर्षकल्याणकतिथिदिनञ्चादाय तपःसमाचरणमनावश्यकम् । यदि नैवम् , तदा पौर्णमासीक्षयस्थले चतुर्दशीदिने द्वयोराराधनास्वीकरणम् , कल्याणकतिथ्यनन्तरकल्याणकतिथिक्षये च तत्प्रकारेणाराधनाया अस्वीकरणम् इति वैषम्यं निनिमित्तत्वादनुचितम्। यदि पुनः श्रीसागरानन्दसूरिमतानुसारेण क्षीणपौर्णमास्याश्चतुर्दशीदिने चतुर्दश्याश्च त्रयोदशीदिने आराधनमेव ग्रन्थकृत्सूचितं स्वीक्रियेत तदाऽऽख्यातस्य खरतरप्रश्नस्योत्थानं नैव घटेत । तेन व्यक्तमेव भवत्येतद् यत् पौर्णमासीक्षये चतुर्दशीदिने द्वयोरेवाराधनं ग्रन्थकृतः सम्मतम् । ___ उक्त खरतरप्रश्नस्य “अग्रेतनकल्याणकतिथिपाते प्राचीनकल्याणकतिथौ द्वयोरपि विद्यमानत्वादिष्टापत्तिरेवोत्तरम् ।............कल्याणकाराधको हि प्रायस्तपोविशेषकरणाभिग्रही भवति, स च द्विधा निरन्तरतपश्चिकीर्षुः सान्तरतपश्चिकीर्षुश्च, तत्राद्य एकस्मिन् दिने द्वयोरपि कल्याणकतिथ्योर्विद्यमानत्वेन तदाराधकोऽपि सन्ननन्तरोत्तरदिनमादायैव तपःपूरकः भवति नान्यथा, यथा पूर्णिमापाते चातुर्मासिकषष्ठतपोऽभिग्रही अपरदिनमादायैव तपःपूरकः, द्वितीयस्तु भविष्यद्वर्षतकल्याणकतिथियुक्तं दिनमादायैवेति न किञ्चिदनुपपन्नम्” इति ग्रन्थेनोत्तरं कुर्वता ग्रन्थकृताऽसन्दिग्धमेवोक्तं यद् यथा पूर्णिमापाते चतुर्दशीदिने चतुर्दशीपूर्णिमयोरुभयोराराधको भवन्नपि पुमान् चातुर्मासिकं षष्ठं तपः दिनान्तरमादायैव पूरयति तथैवोत्तरकल्याणकतिथिपाते पूर्वकल्याणकदिने द्वयोः कल्याणकयोराराधकः सन्नपि नरः स्वं तपोऽभिग्रहं दिनान्तरग्रहणेनैव पूरयति, प्रकारान्तरेण तत्पूरणासम्भवात् ।
अस्योत्तरग्रन्थस्याधारेण श्रीसागरानन्दसूरिः पर्वतिथेस्तपःपौषधादिनाऽऽराध्यतया एकदिने द्वयोः पर्वतिथ्योराराधनं न भवितमहति, कल्याणकतिथेस्तपोमात्रेणाराध्यतायां सत्यामपि एकदिवसीयतपसा द्वयोराराधनं न भवतीति तद्वयाराधनाय दिनान्तरं गृह्यते इत्याद्यर्थं कथं वर्ण