Tithidin ane Parvaradhan tatha Arhattithibhaskar

Author(s): Jain Pravachan Pracharak Trust
Publisher: Jain Pravachan Pracharak Trust

Page 465

૬૨
[ જૈન દષ્ટિએ તિથિદિન અને પરાધન-સંગ્રહવિભાગ च्छिन्नेऽपि जैनटिप्पणके सम्प्रतिटिप्पणकप्रवृत्तिरेव तत्साक्षिणी" (श्रीप्रवचनपरीक्षा पृ० १९०)
___ " यत्तु जैनटिप्पणकानुसारेण श्रावणभाद्रपदवृद्धावपि आषाढवृद्धिरेव गण्यत इति तन्न युक्तम् , जैनटिप्पनकस्य व्युच्छिन्नत्वात् , सम्प्रति शैवटिप्पनकेनैव व्यवहारप्रवृत्तिः तदनङ्गीकारे दीक्षाप्रतिष्ठादिमुहूर्तज्ञानं दूरे मासवृद्धिरपि कथं ज्ञायते ? तस्माच्छावणभाद्रपदवृद्धि षाड़तया व्यवहर्तव्या किन्तु श्रावणादितयैवेति" (श्रीप्रवचनपरीक्षा मु० पृ० ४४१ )।
नशास्त्रग्रन्थेषु सम्प्रदायान्तरपरिचालितटिप्पणस्य तिथिप्रवृत्त्यादिविषयजाते प्रमाणत्वेनोपादेयताया स्पष्टं प्रतिपादितत्वेन तदनुसारेण तिथीनां प्रवेशावस्थितिसमाप्त्यादीनामस्वीकरणमसद्वासनावशात् कामाचरणमेव ।
किञ्चेदमप्यत्रावधेयं यद् यदाऽभिवृद्धया पूर्णिमयोपगूढोऽपि प्रथमो दिवसो नपुंसकतया तामाराधनागर्भी कर्तुम् , सैव वा क्लैब्यात् स्वाश्लेषितारमपि प्रथमवासरमाराधनापितरं कर्तुं न क्षमते तदा स्वात्मानमनालिङ्गन्ती चतुर्दशीमाराधनागभी कर्तुं स दिवसः, स्वामसंस्पृशन्तं च तं चतुर्दशी वा जनकपदास्पदं कर्तुं कथं समेत ? अतोऽभिवृद्धपूर्णिमायाः प्रथमे दिने चतुर्दश्याराधनासम्भावना श्रीसागरानन्दसूरेन युज्यते, न चाभिवृद्धपूर्णिमादेः प्रथमो दिवसोन नपुंसका प्रमाणाभावात् , न वा पूर्णिमादिरेव पूर्णा क्लीबा, किन्तु “वुड्ढे पढमोऽवयवो नपुंसओ निअयनामकज्जेसु । जणं तकजकारो इअरो सव्वुत्तमो सुमओ" ॥ २०८ ॥ ___ वृद्धे–मासादी वृध्धे सति तदीयः प्रथमोऽवयवः, सूर्योदयद्वयस्पर्शिनी तिथिवृद्धत्युच्यते, तत्राद्यसूर्योदयावच्छिन्ना तिथिः प्रथमोऽवयवो द्वितीयोदयावच्छिन्ना च द्वितीयोऽवयवः भण्यते, यदा चैकस्यां संक्रान्तौ मासद्वयस्योदयः स्यात् तदा मासवृद्धिरुच्यते, तत्र प्रथममासोदयावच्छिन्ना संक्रान्तिरेव प्रथमोऽवयवो भण्यते, परस्तु द्वितीय इति एवं च सति तिथिमासयोराद्ययोरंशयोः प्रथमतिथ्यादिसंज्ञा स्यात् । तत्र प्रथमा तिथिर्मासो वा निजकनामकायैषु-आषाढादिमासेषु प्रतिपदादितिथिषु चेदंकर्तव्यादिरूपेण स्वस्वनामाङ्कितकृत्येषु नपुंसको इव नपुंसक बोध्यः," इत्यादेः प्रवचनपरीक्षायाः ४०८-४०९ पृष्ठगतत्रन्थस्यानुसारेण प्रथमदिवसीया पूर्णिमादिरेव । एवं पूर्णिमादेः प्रथमो दिवसो न चतुर्दशीसंसर्गविधुरः किन्तु वृद्धपूर्णिमादेः “वृद्धौ कार्या तथोत्तरा" इति वचनेन द्वितीयदिने नियमिततया पूर्णिमादेश्चतुर्दश्यव्यवहितोत्तरत्वनियमनिहाय प्रथमदिने नूनं निमन्त्रणीयया चतुर्दश्या संश्लिष्ट एवेति नोक्तदोषोदय इति वाच्यम् , एवमपि प्रथमपूर्णिमायाः क्लीवतया ततश्चतुर्दश्याराधनायाश्चतुर्दश्याश्चास्वतन्त्रायाः पुण्यपर्वरूपायाश्च पुण्यायाः प्रथमपूर्णिमादेः संसर्गेण दूषिते दिने आकर्षणासम्भवेन तत्सहयुक्तायास्ततोऽपि तदाराधनाया असम्भवात् ।
न च “ यथा हि नपुंसकः स्वापत्योत्पत्तिमधिकृत्यासमर्थस्तथा तत्तन्नामाङ्कितकृत्येष्वेव सामर्थ्याभावकथनेन तस्याश्चतुर्दश्याराधनां प्रत्यसामर्थ्यस्यासिद्धया निराबाधैव ततश्चतुर्दश्यारा धनोपपत्तिरित्यपराभूतमेव श्रीसागरानन्दवचनमिति वाच्यम् , प्रथमपूर्णिमादेः पूर्णिमात्वादिना तन्नामाङ्किताराधनादिकार्यकारितायाःप्राप्ततया तदधिकृतसामर्थ्यप्रतिक्षेपस्योचिततयाऽऽवश्यकतया च तत्रैव ग्रन्थकारस्य व्यापृतत्वेऽपि तस्याश्चतुर्दश्याराधनादिसम्पादकतायाः कथञ्चिदप्यप्राप्ततयाऽनुचिते निष्प्रयोजने च तदधिकृतसामर्थ्यप्रतिषेधे ग्रन्थकारव्यापारविरहमात्रेण तस्यां क्लीवायां चतुर्दश्याराधनोपधानासम्भवात् ।।
- अत एवात्र प्रसङ्गे सन्तानजनने सामर्थ्यहीनापि नारी युद्धादिदाक्ष्यं दर्शयत्येव रणस्थल इति स्वकार्येऽसामर्थ्य परकार्येऽप्यसामर्थ्यमेवेति नियमाभावेन निजनिमित्तकाराधनोपपादनेऽक्षमापि प्रथमपूर्णिमादिश्चतुर्दश्याराधनोपपादने प्रभविष्यतीति यदुक्तं श्रीसागरानन्दसूरिणा, तदत्यन्तम