________________
શબ્દો જ છે. સિદ્ધાંતમાં મતિજ્ઞાનને અભિનિબોધ જ્ઞાન કહ્યું છે.
તદિન્દ્રિયાનિન્દ્રિયનિમિત્તમ્ (૧૪) અવગ્રહેતાપાય ધારણુઃ (૧૫) મતિ જ્ઞાન પાંચ ઈન્દ્રિય અને મનના નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થાય છે. પણ આત્માને સીધેસીધું થતું નથી માટે તે પક્ષ કહેવાય છે. મતિજ્ઞાનની પ્રાપ્તિના ચાર પગથીયાં અનુક્રમે અવગ્રહ, ઈહા, અપાય ને ધારણા છે. કંઈક એવું અસ્પષ્ટ જ્ઞાન તે અવગ્રહ છે, પછી શું હશે તેવી ઇહા એટલે વિચારણા થાય. પછી આજ છે એમ નકકી થાય તે અપાય કહેવાય. અને મનમાં ધારી રાખે તે ધારણા કહેવાય. તે દરેકમાં પાંચ ઈન્દ્રિયને મન કામ કરતું હોવાથી ચાર ને એ ગુણતાં ચોવીસ ભેદ થાય. તેને નીચે મુજબ બાર પ્રકારે ગુણતાં બસો અડ્ડાસી ભેદ અર્થાવગ્રહથી ધારણ સુધીના થાય છે.
બહુ બહુ વિધક્ષિપ્રાનિશ્ચિતાસંદિગ્ધધવાણુંસેતરાણ (૧૬) બહુ, અબહુ, બહુવિધ, અબહુવિધક્ષિ, અક્ષિ, નિશ્રિત, અનિશ્રિત, સંદિગ્ધ, અસંદિગ્ધ ધવને અધવ એ બાર, પ્રકારે જ્ઞાન થાય છે. તેમાં પ્રથમના ચાર વિષયની વિવિધ તાના કારણ રૂપ છે. બાકીના આઠ ક્ષયે પશમની તીવ્રમં– દતાના કારણ રૂપ છે. એક ને અબહુ કહેવાય અનેકને બહુ કહેવાય, એકવિધ, અનેકવિધ જલદી જાણે તે ક્ષિક અને વિલ બથી જાણે તે અક્ષિક, હિતુદ્વારા સિદ્ધ તે નિશ્ચિત અને હેતુ દ્વારા