________________
૧૧૭
પ્રકારે સિદ્ધની વિચારણા કરાય છે પ્રથમ મેહનીય કર્મને ક્ષય થતાં બાકીનાં ત્રણ ધાતી કર્મ અંતમુહર્તમાં ક્ષય પામે છે. કેવળ જ્ઞાન એ સામાન્ય વિશેષ રૂપ હાઈ કેવળજ્ઞાનને કેવળદર્શન બંને સાથે થાય છે. ઉપગ એક સમયે એકને જ હોય છે.
કર્મ બંધનનો સંભવ ન હોય ત્યારે તે કર્મના આત્યંતિક ક્ષય થાય છે બંધ હેતુના અભાવે અને નિર્જરા દ્વારા કર્મને આત્યંતિક ક્ષય થાય છે તે વખતે વેદનીય આદિ ચાર અઘાતી કર્યો હોવાથી મેક્ષ થતો નથી મેક્ષ માટે અઘાતી કર્મને ક્ષય જરૂરી છે. આમ સંપૂર્ણ કર્મને અભાવ એટલે જ્યારે સિદ્ધ થાય છે ત્યારે જન્મ મરણનું ચક બંધ પડે છે તે જ મેક્ષ છે.
જેમ સકલ કર્મને નાશ તેમ આત્માના સાપેક્ષ ભાવને પણ નાશ મેક્ષ માટે જરૂરી છે એટલે ઔદયિક ઉપશમિકને ક્ષપશમિક ભાવને પણ સંપૂર્ણ નાશ થાય છે. ક્ષાચિકને પરિણામિક ભાવ માટે તે એકાંત નથી. પરિણમિક ભાવમાંથી ભવ્યત્વ ભાવને નાશ થાય છે. પણ જીવત્વ અસ્તિત્વ આદિભાવે મેક્ષમાં પણ હોય છે.
ક્ષાયિકભાવ કર્મ સાપેક્ષ હોવા છતાં મેક્ષમાં તેને અભાવ નથી. તેથી સૂત્રમાં ક્ષાયિક સમક્તિ આદિ ભાવે સિવાય બાકીના ભાવોને નાશ મોક્ષનું કારણ છે ક્ષાયિક સમ્યકત્વ કેવળજ્ઞાન કેવળદર્શનને, સિદ્ધત્વભાવ રહે છે સિદ્ધવ
