________________
૧૧૮
ભાવમાં ક્ષાયિકવીય, ક્ષાયિક, સુખ, ક્ષાયિક ચારિત્ર સમાય છે. આમ સંપૂર્ણ કામ અને તેના આશ્રીત ઔપશમિકાદિ ભાવોને નાશ થતાં જીવ એક સમયમાં ત્રણ કાર્ય કરે છે.
શરીરનો વિયોગ સિદ્ધમાન ગતિ અને લેકાંત પ્રાપ્તિ જીવ અને પુદ્ગલ એ બે ગતિશીલ દ્રવ્યો છે. જીવની સ્વાભાવિકગતિ ઉર્વ અને પુદ્ગલની સ્વાભાવિકગતિ અધે પણ નિમિત્તના કારણે સ્વાભાવિક ગતિમાં ફરક પડે છે. નિમિત્ત છૂટતાં જીવ સ્વાભાવિક ગતિને અધિકારી બને છે.
પૂર્વ કર્મ છૂટવાને કારણે પ્રાપ્ત થતે સ્વાભાવિક વેગ તે પૂર્વ પ્રગ છે. આ પૂર્વ પ્રયોગના કારણે મુકતજીવ લેકના અંત સુધી ઉa ગતિ કરે છે. તેથી આગળ ધર્મસ્તિકાય ન હોવાથી ગતિ થતી નથી. જેમ માટીને લેપવાળું તુંબડું પાણીમાં લેપ ધોવાઈ જવાથી અસંગ બની તરે છે. તેમ સંગહીન જીવ ઉંચે ગતિ કરે છે. જેમ દીવેલીના ઉપરના પડનું બંધ ન તૂટતાં એરંડ બીજ છટકે છે તેમ કર્મ બંધન તૂટતાં જીવ છૂટે છે. અને ઉંચે ગતિ કરે છે. ગતિના પરિણામે જીવ ઉર્ધ્વ ગતિ કરે છે કારણ કે શુદ્ધ જીવ ઉર્ધ્વગતિ શીલ છે. સાંસારીક ભાના અભાવે સિદ્ધ જેમાં કઈ ભેદ નથી પરંતુ ભૂતકાળની દષ્ટિએ તેના ભેદ વિચારાય છે વર્તમાન ભાવની અપેક્ષાએ સર્વસિદ્ધનું ક્ષેત્ર સિદ્ધ શીલા છે પરંતુ ભૂતકાળની દૃષ્ટિએ જુદા જુદા સિદ્ધ જીની નિવાણભૂમિ જુદી જુદી છે. કેટલાક પંદર
