________________
૧૧૯
કર્મ ભૂમિમાં સિદ્ધ થાય છે. કેટલાક સંહરણના કારણે અકર્મ ભૂમિમાં પણ સિદ્ધ થાય છે. કર્મ ભૂમિમાં સિદ્ધના દષ્ટાંતે તે નજરે પડે છે પરંતુ સંહરણ સિદ્ધના દ્રષ્ટાંત નથી. વર્તન માન ભાવની અપેક્ષાએ મુક્ત જીવ એક સમયમાં જ મેક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે તેથી લોકીક કાળચક તે માટે ઉપયોગી નથી. પરંતુ જુદા જુદા સિદ્ધ જેની અપેક્ષાએ કેટલાક ઉત્સ પીણીમાં અને કેટલાક અવશી પીણુમાં સિદ્ધ થાય છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્ર અને સંહરણની અપેક્ષાએ જી સર્વકાળ પણ સિદ્ધ થઈ શકે છે. ઉત્સપીણીના ત્રીજા ચોથા આરામાં અને અવશરપીણીના ત્રીજા ચોથા આરામાં તેમજ પાંચમા આરામાં સિદ્ધ થતા જીવનાં દષ્ટાંતે નજર સામે છે. મહાવિદેહના પણ છે પણ સંહરણના દષ્ટ નથી. વર્તમાન ભાવની દૃષ્ટિએ સિદ્ધો સિદ્ધ શીલામાં છે. પરંતુ અંતિમ ભવની અપેક્ષાએ મનુષ્ય ગતિમાંથી અને તે પહેલાના ભવની અપેક્ષાએ ચારે ગતિમાંથી સિદ્ધ થઈ શકાય છે. જેમ કે મહાવીર પ્રભુ દેવગતિમાંથી આવી સિદ્ધ થયા. છે. પદ્મનાભ પ્રભુ નરકગતિમાંથી આવી સિદ્ધ થશે. વર્તમાન દષ્ટિએ અવેઢી જ સિદ્ધ થાય છે. પણ ભૂતકાળની દષ્ટિએ સ્ત્રી પુરૂષને નપુંશક ત્રણે વેદમાંથી સિદ્ધ થાય છે. ભાવલીંગ વીતરાગ ભાવે સિદ્ધ થાય છે. દ્રવ્યલીંગ અનુસાર મુનિ વેષ કે અન્ય તાપશ આદિવેશમાં અને ગૃહસ્થ વેશમાં સિદ્ધ થવાય છે. ચંદનબાળા, સ્ત્રીલીંગ ગૌતમ પુરૂષલીંગ સ્વામી અને ગાંગેય પ્રમુખ નપુંસકલિીંગ સિદ્ધ થયાના દાખલા
