________________
૯૧
છે. સુખે જાગે તે નિદ્રા, દુઃખે ઢઢળતાં જાગે તે નિદ્રા નિદ્રા, બેઠાં બેઠાં ઉંઘ તે પ્રચલા ચાલતાં ઉધે તે પ્રચલા પ્રચેલા અને દિવસે ચિંતવેલું કાર્ય રાત્રે ઉંઘમાં કરી આવે તે થીણદ્ધિ નિદ્રા છે. આંખથી થતું સામાન્ય જ્ઞાન તે ચક્ષુદર્શનાવરણીય, આંખ વિના બીજી ઇન્દ્રિયથી થતું અચક્ષુદર્શનાવરણીય રૂપી પદાર્થનું આત્માને પ્રત્યક્ષ થતું સામાન્ય જ્ઞાન તે અવધિદર્શનાવરણીય અને રૂપી અરૂપી સર્વ દ્રવ્ય પર્યાયને અવરોધતું કેવળદર્શનાવરણીય છે. ચાર જ્ઞાનને ત્રણ અજ્ઞાન ક્ષપશમ ભાવમાં હોવાથી દરેક જીવને એ છે વત્તે અંશે થઈ શકે છે. ઉલટા સ્વરૂપે જાણે તે અજ્ઞાન છે. તે ત્રણે પ્રકારે છે મતિ અજ્ઞાન શ્રુત અજ્ઞાન અને વિસંગ જ્ઞાન, સુખ ને અનુભવ કરાવનાર શાતા વેદનીય છે. દુઃખને અનુભવ કરાવનાર અશાતા વેદનીય છે.
તત્ત્વના યથાર્થ સ્વરૂપ ઉપર અરૂચી તે મિથ્યાત્વ મેહનીય, રૂચીઅરૂચી મિશ્ર તે મિશ્ર મેહનીયને રૂચી તે સમક્તિ મેહનીય છે. કેપમાન માયાને લેભ જાવજજીવ સુધી રહે અને નરકગતિ અપાવે તે અનંતાનુબંધી, બારમાસ સુધી રહે અને તિર્યંચ ગતિ અપાવે તે અપ્રત્યાખ્યાની, ચાર માસ રહેને મનુષ્ય ગતિ અપાવે તે પ્રત્યાખ્યાની અને પંદર દિવસ રહેને દેવગતિ અપાવે તે સંજવલન હાસ્ય ઉત્પન્ન કરનાર હાસ્ય મેહનીય, પ્રીતિ ઉત્પન્ન કરનાર રતિ મેહનીય અપ્રિતિ ઉત્પન્ન કરનાર અરતિ મેહનીય, ભય ઉત્પન્ન કરનાર ભય મેહનીયને ધૃણુ ઉત્પન્ન કરનાર જુગુપ્સા મેહનીય,
