________________
૧૩
ઋજુમતિને વિપુલમતિ. ઋજુમતિ કરતાં વિપુલમતિમાં વિશુદ્ધિ. ઘણું હોય છે. જુમતિ આવેલું જાય છે. પણ વિપુલમતિ આવેલું જતું નથી.
અઢીદ્વીપમાં રહેલા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિયના મનના ભાવને મન:પર્યવજ્ઞાની જાણે છે. ઋજુમતિ મનના ભાવોને સામાન્યપણે જાણે છે જ્યારે વિપુલમતિ વિશેષપણે જાણે છે. અઢી અંગુલ વિશેષ ક્ષેત્ર જાણે છે. વિશુદ્ધિક્ષેત્ર સ્વામિ વિષયેવાધિમનઃ પર્યાયઃ ૨૬.
અવધિ કરતાં મન:પર્યવમાં ચાર બાબતમાં વિશેષતા છે અવધિજ્ઞાન કરતાં મનઃ પર્યવજ્ઞાન ઘણું વિશુદ્ધ હોય છે. અવવિજ્ઞાનનું ક્ષેત્ર ચૌદરાજ લેક છે. જ્યારે મન ૫ર્યાવનું ક્ષેત્ર ફક્ત અઢીદ્વીપ છે. અવધિજ્ઞાન ચારે ગતિના જીવને થઈ શકે છે જ્યારે મન:પર્યવ સંયમી મનુષ્યને જ થાય છે. અવધિ સર્વરૂપી દ્રવ્યને જાણે છે જ્યારે મનઃપર્યવ તેના અનંતમા ભાગે ફક્ત મનના પર્યાયને જ જાણે છે. પરંતુ વિશુદ્ધિ વિશેષ હોવાથી ચઢીઆનું છે. મશ્રિત નિબન્ધઃ સર્વદ્રવ્ય વસવ પર્યાપુ (૨૭)
મતિજ્ઞાનને શ્રુતજ્ઞાન સર્વ દ્રવ્યને કેટલાક પર્યાને જાણે છે રૂપિષ્યવધે. (૨૮). તદનન્ત ભાગે મન:પર્યા યસ્ય (૨૯)
અવધિજ્ઞાન રૂપીદ્રવ્ય અને તેના કેટલાક પર્યાને જાણે તેના અનંતમા ભાગના પર્યાયને મનઃ પર્યાવજ્ઞાની,
