________________
ર્થિક નય છે. લેક સંકેત અને સંસ્કારને અનુસરનાર વિચારધારા તે નિગમનાય છે. જેમ કે આસોવદને મહાવીર પ્રભુનું નિર્વાણ કલ્યાણક છે.
ભવિષ્યમાં જે બનવાનું હોય તેનું વર્તમાનમાં કહેવું જેમકે કઈ ભાઈ મુંબઈ જવા નિકળ્યા. હજુ તે સ્ટેશને પણ પહોંચ્યા નથી તેટલામાં બીજો કોઈ પૂછે તે તેનો સંબંધી કહે તે મુંબઈ ગયા. કોઈ સુતાર જંગલમાં લાકડું લેવા જતો હોય તેને કઈ પુછે કે કયાં જાઓ છે તે તે કહેશે ઘરના બારણું લેવા જાઉં છું. આ બધું નૈગમ નયના મતે કહેવાય છે. સંગ્રહ નય વિશેષ ધર્મને ગૌણ કરી સામાન્યને ગ્રહણ કરે છે. જેમકે સર્વ જીવ સિદ્ધ સમાન છે.
જીવના અસંખ્યાત પ્રદેશમાં વચલા આઠ પ્રદેશને કર્મ લાગતાં નથી તેથી તે અપેક્ષાએ સિદ્ધ સમાન કહે છે વ્યવહાર નય સામાન્યને ગૌણ કરી વિશેષને રહે છે. વર્તમાનમાં જીવે કર્મ સહિત હેવાથી સિદ્ધ સમાન કહેવાય નહિ. પણ ચારે ગતિમાં રખડતાં સંસારી જીવે છે. નૈગમના બે ભેદમાંથી સંગ્રહ નય સામાન્યને ગ્રહણ કરે છે અને વ્યવહાર નય વિશેષને ગ્રહણ કરે છે. પણ એ ત્રણે નય. દ્રવ્યાર્થિક છે.
જુસૂત્ર નય વર્તમાન પર્યાય જુએ છે એટલે પાછું ભરેલા (ભરવાના) વાસણને ઘડો કહે છે. ખાલી ઘડાને ઘડે કહેતું નથી. શબ્દમાં સાંપ્રતનય એકાWવાચી જુદી
