Book Title: Sramana 1997 07
Author(s): Ashok Kumar Singh
Publisher: Parshvanath Vidhyashram Varanasi

View full book text
Previous | Next

Page 74
________________ ७१ : श्रमण/जुलाई-सितम्बर/१९९७ । सप्तम सर्ग में ११३ श्लोक हैं जो स्वागता२४, रथोद्धता२५, मालिनी३६ और शार्दूलविक्रीडित३७ में निबद्ध है इसमें स्वागता सर्वाधिक प्रयुक्त छन्द है । नवीन छन्दोंस्वागता एवं मालिनी के लक्षण एवं उदाहरण इस प्रकार हैं: स्वागता८- (स्वागता रनभगैर्गुरुणा च) के सभी चरणों में रगण, नगण, भगण और दो गुरु वर्ण होते हैं। . पूर्वसूचितमनोज्ञजनान्ते कौशलेति नगरी रमणीया । हेमनाभ इति नाम नरेन्द्रः शास्ति तां दिवमिवामरनाथः ॥७१॥ मालिनी९. - (ननमयययुतेयं मालिनी भोगिलोकै:) प्रत्येक चरण में क्रमश: नगण, नगण, मगण, यगण और यगण तथा आठ और सात अक्षरों में यति होती है । इति नृपतिकरस्थो नारदस्तद्यथाव न्मदनसहजवृत्तं सर्वमेव निशम्य । त्रिभुवनगुरुपादौ पूजयित्वातिभत्त्या खचरनिलयमागाद्वालकालोकनाय ॥७/१११॥ अष्टम सर्ग में १९७ श्लोक हैं जो प्रमिताक्षरा', वैश्वदेवी १, शालिनी४२, वसंततिलक ३, स्वागता", रथोद्धता ५, शार्दूलविक्रीडित ६ और मालिनी छंदो में निबद्ध हैं । इसमें प्रमिताक्षरा छन्द का प्रयोग सबसे अधिक हुआ है । नूतन छन्दों के लक्षण एवं उदाहरण इस प्रकार हैं - प्रमिताक्षरा'८- (प्रमिताक्षरा स ज स सैः कथिता ।) अर्थात् जिसके प्रत्येक चरण में क्रमश: सगण, जगण, सगण और सगण हों, उस छन्द को प्रमिताक्षरा छन्द कहते अथ कालसम्बरखगेन्द्रगहे जननेत्रकैरवविकाशयिता । जनयन्प्रमोदमधिकं जगतो ववृद्धे स बालकविधु: शनकै : 11८/१॥ वैश्वदेवी ९. (बाणाश्वैश्छिन्ना वैश्वदेवी ममौ यौ) प्रत्येक चरण में दो मगण तथा दो यगण होते हैं, पाँचवें तथा सातवें वर्ण पर यति होती है । वीरैः सद्योधैः पातिता योधमुख्या: स्थूरीपृष्ठौघेः सादिनः सादिताश्च । नागैर्नागेन्द्रा वीरभूपैश्च भूपाः सर्वे खेटौघा मायया सम्प्रयुध्य ॥४/८६॥ Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144