Book Title: Sramana 1997 07
Author(s): Ashok Kumar Singh
Publisher: Parshvanath Vidhyashram Varanasi

View full book text
Previous | Next

Page 77
________________ श्रमण/जुलाई-सितम्बर/१९९७ : ७४ द्विजवर निरुपम नो द्रुतमनय प्रणति विनतशिरसो वयमपि ते ॥९/१६३।। - तूणक ९. (तूणकं समानिकापदद्वयं विनाऽन्तिमम् ।) द्विगुणित समानिका वृत्त के प्रत्येक चरण में से अन्तिम अक्षर घटा देने पर यह छन्द होता है । समानिका''- (ग्तौ रजौ समानिका तु) इस प्रकार तूणक नामक छन्द में क्रम से गुरु, लघु, रगण, जगण, गुरु लघु, रगण, लघु और गुरु, वर्ण होते है । भुंगसन्निभौश्चिता: कचैर्बभूवुरंगनाः काश्चनायताक्षिका वरांगिका क्षणेन ता: कर्णपूरपूरिता: पराः कुचानतांगिका मन्मथेन निर्मितास्सुशर्मलम्भबुद्धयः ॥९/१६५।। नर्दटक १- (यदि भवतौ नजौ भजजला गुरु नर्दटकम् ) इसके प्रत्येक चरण में नगण, जगण, भगण, जगण, जगण, लघु और गुरु वर्ण होते हैं । सुरपतिनीलरत्नचयसन्निभकेशभरं जलचरनाभिकंठमरुणाधरपाणिपदम् । विकसित कुन्ददन्तमतिदीप्तिधरं वपुषा समभिनिरीक्ष्य तोषमगमन्मदनो मनसा ।।९/१८१।। भजुङ्गप्रयात २- (भुजङ्गप्रयातं चतुर्भिर्यकारैः ।) इसके चारों चरणों में चार यगण होते हैं। अहो छद्मिता वै वयं विप्रकेण विगुप्ताश्च सर्वं हतं चापि तोयम् । खलेनात्र कुर्मो वयं किं वराक्यः स्फुटं चेति वाठू रुषां ताम्रनेत्राः ।।९/१६६।। मन्दाक्रान्ता ३- (मन्दाक्रान्ताऽम्बुधिरसनगैर्मो भनौ तौ गयुग्मम्) इसके चारों चरणों में क्रमश: मगण, भगण, नगण, तगण, तगण और दो गुरु वर्ण होते हैं । इसमें चार, छ: और सात वर्णों पर यति होती है जैसेयस्यां मत्तभ्रमरमुखरा: पादपा नित्यरम्या: पद्मिन्योपि प्रतिदिशमतं पुष्पमालाभिरामाः । वाप्यः प्रायो मरकतशिलाबद्धभित्तिप्रदेशाः । स्वर्गी स्वर्गं त्यजति बहुधा वीक्ष्यं यस्याश्च लक्ष्मीम् ॥९/८९।। पद्मनिधि या नन्दिनी१४- जिस वृत्त के प्रथम एवं तृतीय चरणों में क्रमश: तगण, तगण, जगण एवं रगण हो तथा द्वितीय एवं चतुर्थ चरणों में क्रमश: जगण, तगण, Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144