Samanyanirukti Chandrakala kalavilas Tika

Author(s): Vamacharan Bhattacharya
Publisher: Sadhubela Ashram Bhadaini

Page 248

२३२
अनुमानगादाधयाँ सामान्यनिरुक्तिप्रकरणम्
* गादाधरी षयितायां निवेशे तु शेषवैयर्यम् , उक्तरीत्या निर्वह्निर्वह्निमानित्यादिस्थलीयदोषेऽव्याप्तिश्च ।
यत्तु पक्षतावच्छेदकविशिष्टे निरुक्तसाध्यहेतुवैशिष्ट्यावगाहिनिश्चयावृत्तिविषयितैव विरोधिविषयितापदार्थः । तथाच यनिरूपिततादृशवि
*चन्द्रकला. नुमितिप्रतिबन्धकतानवच्छेदकत्वादिति यद्रूपावच्छिन्नविषयिताव्यापकं निरुक्तविरोधिविषयित्वं तद्रूपवत्वमित्यस्यैव सम्यक्त्वे तादृशविषयिताशालिनिश्चयाज्यवहितोत्तरानुमितित्वव्यापकोभयाभावात्मकशेषवैययस्य ध्रौव्यादितु तु शेषवैयादेत्यन्तसमस्तग्रन्यतात्पर्यम् । .. नन्वेवं पर्वतो वहिमान् धूमादित्यादौ पाषाणमयत्ववत्पर्वतादावतिव्याप्तिः, माणमयस्ववत्पर्वतत्वावच्छिन्नविषयितासामान्यस्यैव पूर्वोक्तयुक्तया पर्वतादिध
वह्नयाद्यनुमितिप्रतिबन्धकतावच्छेदकतया पाषाणमयत्ववत्पर्वतादेविरोधिविषवि. पतिरिक्तविषयिताकत्वादतः शेषोपादानमावश्यकम्, तथाच नातिव्याप्तिः, पाषाणममात्पर्वतनिश्चयोत्तरानुमितित्वस्य पर्वतो वह्निमानित्याद्यनुमितावपि सत्वेन तत्र
भयाभावविरहादित्यतो दोषान्तरमाह उक्तरीत्यति । प्रव्याप्तिरिति । तयाचोक्तरीत्या विरोधिविषयितानिर्वचने निर्वह्निर्वह्निमावयभाववन्निष्ठवह्नधभावरूपवाधेऽव्याप्तिः, निरुक्तंबाधविषयितायाः कस्या मेल्यादेः प्रतिबन्धकतानवच्छेदकतया तस्या विरोषिविषयितापदेनोपादातु
वादिति भावः। भावालान्तरमपि दूषयितुमुपन्यस्वति यविति । विरोधिविषयितापदार्थ निर्वक्ति मना पक्षतावच्छेदकावच्छिन्नविशेष्यतानिरूपितप्रकृतसाध्यप्रकारताकप्रकृतसा
प्रकृतहेतुप्रकारकनिश्चयनिरूपितवृत्तित्वाभाववती या विषयिता सैवेत्यर्थः । दितलक्षणार्थमाह तथाचेति । निरुक्तरीत्या विरोषिविषयिताविवक्षणे यनिरूपितेति। अत्र यत्पदं यद्रूपपरम् , अमेऽपि तत्त्वमित्स्य तद्रूपवत्त्वजन यत्पदस्य अखण्डव्यक्ति परत्वेऽपि न दोषकदेशे केबलहदादावतिव्याप्ति
शेषोपा"
वंतग्रहा
वह्नयालिम् ।
प
च यद्पावच्छिन्ननिरूपितनिरुक्तपक्षे साध्यहेतुवैशिष्ट्यावगाहिनिश्चयारेखामसेताशालिनिश्चयाव्यवहितोत्तरानुमितित्वव्यापकः प्रकृतपक्षविशेष्यकप्रकृतध्येयम रकस्व-प्रकृतसाध्यन्यायप्रकृतहेतुप्रकारकत्वोभयाभाधः सद्रूपवत्त्वं हेत्वा
"Aho Shrutgyanam"