Samanyanirukti Chandrakala kalavilas Tika

Author(s): Vamacharan Bhattacharya
Publisher: Sadhubela Ashram Bhadaini

Page 251

२३५
चन्द्रकला कलाविलासाख्यटीकाद्वयोपेतम्
* गादाधरी. तदपि न, वद्विव्याप्यवान् वह्विव्याप्यव्याप्यवांश्च हृदो वह्वयभाववानित्येताहशाहाय॑ज्ञानोपगमेन वहयभावादिमत्त्वविषयिताया वह्निव्याप्यादिमत्त्वनिश्चयवृत्तितया उक्तातिव्याप्त्यनवकाशेन शेषसार्थक्यानुपपत्तेः। वहिमान्वहिव्याप्यवांश्च ह्रदो वह्नयभाववानित्येताहशाहार्यसाध्या
* चन्द्रकला * ताहशनिश्चयावृत्तिविषयिताशालिनिश्चयोत्तरानुमितित्वव्यापकोभयाभावरूपशेषोपादाने तु न तत्रातिव्याप्तिः, वहृयभाववढ्दत्वावच्छिन्नताहशविषयिताशालितथाविघनिश्चयाव्यवहितोत्तरानुमितित्वस्य हृदो वह्निव्याप्यधूमवान् तादृशधूमव्याप्यतद्व्यक्तित्ववांश्चेत्याकारकानुमितावपि वर्तमानतया तत्र तादृशोभयाभावविरहात् वहयभावनिश्चयस्य वह्निन्यायप्रकारकबुद्धावप्रतिबन्धकत्वादिति तु समुदितग्रन्थतात्पर्यम्।
निरुक्तमपि मतं दूषयति तदपि नेति । यद्यपि निर्वह्निर्वह्निमानियादौ वयभावविशिष्टवतयभाववद्रूपबाधे लदणसमन्वयमनुकत्वा निरुक्तमते दूषणाभिधानमयुक्तं तथापि वक्ष्यमाणरीत्या तत्राप्यव्याप्तेरावश्यकत्वात्तत्र लक्षणसमन्वयो नाभिहितः इति ध्येयम् ।
निरुक्तमतस्याऽसमीचीनने हेतुमाह वह्निव्याप्यवानिति । हृदो वहिव्याप्य. धूमवानित्यत्र वढयभाववह देऽतिव्याप्तिवारणायैव शेषसार्थक्यस्याभिधानमसंगतं स्यात्, शेषानुपादानेऽपि तत्रातिव्यातेरसम्भवात् वह्निव्याप्यधूमवान् तादृशधूमव्याप्यवांश्च न्हदो वह्नयभाववानिल्याकारकस्य पते साध्यादिवैशिष्ट्यावगाह्याहार्यज्ञानस्यापि ताशकोटिद्वयावगाहिसंशयान्यनिश्चयात्मकतया तत्र वह्वयभावविशिष्ट-हदादिविषयि. ताया वर्तमानतयैव तादृशविरोधिविषयिताभिन्नतया तामादाय तत्रातिव्याप्तिवारणसम्भवे तादृशविरोधिविषयिताशालिनिश्चयाव्यवहितोत्तरानुमितिस्वव्यापकोभयाभावरूपशेषोपादानस्य निरर्यकत्वापत्तेरिति तात्पर्यम् ।
नन्वेवं शेषोपादानमेव माऽस्तु यद्रूपावच्छिन्ननिरूपितविषयिता पक्षे साध्यादिवैशिष्ट्यावगाहिताहशनिश्चयनिरूपितवृत्तित्वाभाववती तद्रूपवत्वमात्रस्यैव लक्षणार्थतायाः सर्वसामञ्जस्यादित्यत आह वह्निमानिति ।
तथाचोक्तविवक्षयापि न निस्तारः, हृदो वह्निमानित्यादौ वलयभाववन्ददादिरूपमाधादौ सर्वत्राऽसम्भवापत्तेः, वहिमान् वहिव्याप्यवांश्च हृदो वयभाववानित्याकारकाहार्यशानस्यापि कोटिद्वयावगाहिसंशयान्यताहशनिश्चयत्वेन धत्तुं शक्यतया तत्र
"Aho Shrutgyanam"