Samanyanirukti Chandrakala kalavilas Tika

Author(s): Vamacharan Bhattacharya
Publisher: Sadhubela Ashram Bhadaini

Page 266

अनुमानगादावर्यां सामान्यनिरुकिप्रकरणम्
* गादाधरी *
वह्निः पर्वत इत्यादिज्ञानीयविषयितापि तथाविधमहत्वव्यापिकेति चेत् ? तर्हि विषयितात्वादिना घटवद्भूतलादिविषयितानामपि तद्व्यापकतया उदासीन पदार्थ वारणमशक्यमिति चेत् ? मैवम्, यद्रूपावच्छिन्ने यद्रूपावनिप्रकारकत्वत्वावच्छिन्नं तादृशग्रहत्वव्यापकं तद्रूपावच्छिन्नविशेष्यक - तद्रूपावच्छिन्नप्रकारकयत्वावच्छिन्नप्रतिबध्यतानिरूपित प्रतिबन्ध
विवक्षणी
२५०
कतावच्छेदकस्वावच्छिन्ननिरूपितविषयिताकधर्मवत्त्वस्य यतया सर्वसामञ्जस्यादिति दिक् ।
* चन्द्रकला *
विषयितात्वेति । तथा च वभावादिप्रकारितानिरूपितपर्वतत्वाद्यवच्छिन्न विषयितात्वेन निर्वह्निपर्वतादिविशेष्य कवह्निप्रकारकमहत्वव्यापकताया अनाहार्यज्ञानीयवह्रयभाववत्पर्वत विषयितायामप्यभ्युपगमे हृदो वह्निमानित्यादौ घटाभाववद्भूतलेऽतिव्याप्तितादवस्थ्यं स्यात्, विषयितात्वेन घटवद्भूतल विषयिताया पदादिविशेष्यक वह्नयादिप्रकारकमहत्वव्यापकतया तदवच्छिन्नप्रतिवध्यतानिरूपितप्रतिबन्धकतानतिरिक्तवृत्तिविषयिता निरूप कतावच्छेदकघटाभाववद्भूतलादिमत्त्वस्य घटाभाववद्भूतलादौ सत्त्वादित्युच्यते तदा त्वादिकायाः मैवमिति । यद्रूपावच्छिन्न इत्यादि । यद्रूपावच्छिन्न विशेष्यतानिरूपितयद्रूपावच्छिन्नप्रकार ताकत्वत्वावच्छिन्नं प्रकृतपक्षे प्रकृतसाध्य प्रकारक प्रकृतसाध्यव्याप्यहेतुप्रकारकग्रहत्वव्यापकं तद्रूपावच्छिन्न विशेष्यताकतद्रूपावच्छिन्नप्रकारताक हत्यावच्छिन्नप्रतिवध्यतानिरूपित प्रतिबन्धकतानतिरिक्तवृत्तिस्वावच्छिन्न विषयिताकधर्मवत्त्व हेत्वाभासत्वमिति विवक्षणीयतयेत्यर्थः ।
सर्वसामञ्जस्यादिति । निरुक्तविवक्षया हृदो वह्निमानित्यादौ न घटाभाववद्भूतलादावतिव्याप्तिः ह्रदविशेष्यकवयादिप्रकारकग्रहत्वस्य घटवद्भूतलाद्यविषयका समूहालम्बनेऽपि दो वह्निमानित्याकारकज्ञाने वर्त्तमानतया तत्र भूतलत्वावच्छिन्नविशेष्यकघटत्वावच्छिन्नप्रकारकत्वस्य विरहेण तादृशप्रकारकत्वत्वावच्छिन्नस्य पक्षविशेष्यकसाध्यादिमहत्वाऽव्यापकत्वात् भूतलत्वावच्छिन्न विशेष्यकघटत्वावच्छिन्नप्रकारताकग्रहत्वावच्छिन्नप्रतिबध्यताया लक्षणाऽघटकत्वात् ।
नवा निर्वह्निः पर्वतो वह्निमानित्यादौ वह्निमत्पर्वतरूपाश्रयाऽसिद्धावव्याप्तिः, निर्वह्निः पर्वतो वह्निमान् वह्निव्याप्यधूमवांश्चेत्याकारकमहे पर्वतविशेष्यकवलयभावप्रकारकत्वत्वावच्छिन्नस्याभावविरहेण तस्थ तादृशवह्निमहत्वव्यापकत्त्वस्य
" Aho Shrutgyanam"
समाधानमाह