Raghuvilasa Natakam

Author(s): Ramchandra Mahakavi,
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan

Page 20

३
रघुविलासनाटकम् -प्रथमोऽङ्कः ।
(ततः प्रविशति कञ्चुकी गन्धर्वकः । ) गन्धर्वक:- यथा किल मया कोपकडारचक्षुः साक्षेपया मन्थरया दत्तहस्तावलम्बा राजानमुपसर्पन्ती देवी कैकेयी विलोकिता तथा जाने सप्रत्यहो रामस्य राज्याभिषेकः । भवतु तावत् । कौशल्यादेशेन गन्धर्वलोक सङ्गीतकाय प्रवत्तेयामि । कः पुनरस्मिन राज्याभिषेकमङ्गले ऋतुः समुचितो गातुम् ? । ( विमृश्य) हुं ज्ञातम् । वसन्तः । तथा हि
ऋतुषु वसन्तः करणेषु लोचनं कामिनी च विषयेषु ।।
दयितेषु जीवितव्यं विद्या च कलासु खलु सारम् ॥ ७॥ ( उच्चैःस्वरम् ) हंहो गन्धर्वलोकाः ! स्वयं देवी वः कौशल्या समादिशति - रामचन्द्रराज्याभिषेकपर्वणि वसन्तमधिकृत्य गीयताम् ।
(नेपथ्ये) अलमलं सङ्गीतकेन । गन्धर्वकः- कथमयं दुर्मुखो व्याहरति ? ।
(प्रविश्य ) दुर्मुखः-अलमलं सङ्गीतकेन । गन्धर्वकः - ( सरोषम् ) अरे! किमर्थं कौशल्यादेशमन्तरयसि ? ।
दुर्मुखः-किं मां पृच्छसि ? । गत्वा पृच्छ रघुकुलयशःशशाङ्ककादम्बिनीं देवीं केकयनन्दिनीम् ।
गन्धर्वकः- ( सभयम् ) विततमावेदय ।
दुर्मुखः- कौशल्या-सुमित्रयोराकारणाय सुवुद्धिना सत्वरं प्रेषितोऽस्मीति नावसरो विततावेदनस्य । ( इत्यभिधाय निष्फ्रान्तः । )
(ततः प्रविशति सम्भ्रान्ता कौशल्या सुमित्रा च ।) सुमित्रा-तदो तदो।
कौशल्या-अणंतरं पत्तकं निख्वयंतो य्येव अजउत्तो मुच्छाए सिंहासणादो निवडिदो।
सुमित्रा-( सखेदम् ) हँदा तुमं केगइ! हदा तादिसस्स अजउत्तपसादस्स । एदं ते समुचिदं? ।
१) ततस्ततः ? । २) अनन्तरं पत्रकं निरूपयन्नेव आर्यपुत्रः मूर्छया सिंहासनात् पतितः। ३) हता त्वं कैकयि ! हता तादृशस्य आर्यपुत्रप्रसादस्य । एतत् ते समुचितम् ? ।