Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 22

प्रत्यक्षनिर्णयः ।
यादेव तस्य तदनुकूलतया प्रतीतेः । भवतस्तु दुःपरिहर एवायं पर्यनुयोगः। मानसप्रत्यक्षेण नीलादिवत् क्षणक्षयादेरेपि निर्णये कथं तत्राक्षणिकत्वाद्यारोपो यतस्तव्यवच्छेदार्थमनुमानपरिकल्पनमिति। न च तस्य तेनानिर्णयो नीलादावपि तत्प्रसंगात् । असकलप्रतिपत्तेर भ्युपगमात् । न चास्माकं परामर्शभावेन प्रसितं, मनोव्यवसायस्य विनापि तेनाव्युत्पत्त्यादिविरोधिरूपतयैवोपपत्तेः । अतदूपस्य तु न प्रामाण्यं अविसंवादवैकल्यात् । तथाहि । यदविसंवादविकलं न तत्प्रमाणं, यथा अज्ञस्य विषदर्शनं, तद्विकलं च सौगतपरिकल्पितं दर्शनमविसंवादो हि इत्थं गेयमित्थं चित्रमित्यभिसन्धिकरणमेवा-“भिप्रायनिवेदनादविसंवादन"-मिति वचनात् । न च तन्निवेदनमव्यवसायस्य, अज्ञविषदर्शनस्यापि तत्प्रसंगात् । अव्यसायस्यापि दर्शनस्य व्यवसायजननात्तनिवेदनमिति चेन्न । अव्यवसायाद् व्यवसायस्य गर्दभादश्वस्येवानुपपत्तेः । व्यवसायवासनोन्मीलनेनाव्यवसायस्यापि व्यवसायहेतुत्वं दर्शनस्येति चेन्न । तद्वदर्थस्यैव तद्धतुत्वप्रसंगेन अन्तर्गडुनो दर्शनस्याकल्पनापत्तेः । व्यवसायहेतुत्वेन चाविसंवादित्वमौपचारिकमेव दर्शनस्य स्यात् । मुख्यतः संनिपत्याभिप्रायनिवेदनेन व्यवसायस्यैव तदुपपत्तेः । न च ततस्तस्य प्रामाण्यं । सन्निकर्षादावपि
१ बौद्धस्य मानसं प्रत्यक्ष व्यवसायात्मकमिति सौगतमतम् । २ स्वर्गप्राप. णादि ३ सर्व क्षणिकं सत्वादित्यादि । ४ तस्माद् दृष्टस्य भावस्य दृष्ट एवाखिलो गुणः । भ्रांतेनिश्चीयते नेति साधनं संप्रवर्तते ॥ इति बौद्धर्वस्तुनो निरंशत्वाम्युपगमात् ५ नित्यप्रसक्तं संबद्धमित्यर्थः ६ अभिप्रायकरणमेव ७ वसः, दर्शनस्येत्यर्थः । ८ प्राकटयेन । ९ निरर्थकस्य । १० अव्यवधानेन । ११ अन्यथेति शेषः ।