Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 57

५२
प्रमाणनिर्णये
ज्ञार्थंकदेशत्वं, शब्दशब्दनिर्दिष्टस्य तद्विशेषस्यैव तत्वान्न शब्दसामान्यस्य । तत्कथं तस्यासिद्धत्वं? शब्दशब्देनाऽपि सामान्यस्यैव निर्देशादिति चेत्, विफलमिदानीं सत्वाद्यनुमानमपि वस्तुन्य. वस्थां प्रत्यनंगत्वात् । वस्तुनि हि शब्दविशेषे ततो नित्यत्वव्य वस्थितौ तस्य तदंगत्वं नावस्तुनि सामान्ये । नायं दोषः सामान्यानित्यत्वेन विशेषानित्यत्वस्य लक्षणादिति चेत्, लिंगादेव कुतो न तल्लक्षणं ? विशेषाणामानंत्येन तत्र लिंगप्रतिबंधस्य दुरवगमादिति चेत् न, सामान्यप्रतिबंधस्यापि दिविशेषात् । तन्न सामान्यस्य धर्मित्वं विशेषस्यैव तत्वात् । कथं तस्य प्रतिज्ञार्थकदेशत्वेनासिद्धत्वे सामान्यस्यापि तत्वं ? 'विशेषादन्यस्य सामान्यस्यैवाभावादिति चेन्न किंचिदिदानी लिंगं नाम सत्वादेरपि तथाविधस्याभावात् । भाव एव सत्सदित्यनुगमप्रत्ययस्य तद्विषयस्य भावादिति चेत् न, शब्दः शब्द इति तत्प्रत्ययस्याविशेषात् । तन्न शब्दानित्यत्वे शब्दत्वस्यासिद्धत्वं । नाऽपि रूपाद्यनित्यत्वे रूपादित्वस्य शब्दत्वेन समानयोगक्षेमत्वात् । नाऽप्यनित्यःशब्दोऽनित्यत्वादित्यस्य प्रतिज्ञार्थंकदेशत्वनासिध्दत्वं शब्देऽपि तदापत्त्या तस्य धर्मित्वाऽभावप्रसंगात् ; समुदाया
१ शब्द इति शब्दः शब्दशब्दः । २ शब्दत्वस्य । ३ यत्सत् तत्क्षणिकं यथा जलधरः संश्च शब्द इत्याद्यनुमानं । ४ शब्दत्वलक्षणे । ५ अनित्यः शब्दः कृतकत्वादित्यनुमानात् शब्दसामान्यस्यानित्यत्वेन साधितेन तद्विशेषाणामनित्यत्वस्य लक्षितलक्षणतया लक्षणात्परिज्ञानात्कुतः शब्दसामान्यस्य शब्दविशेषः सहाविनाभावात् । ६ विशेषानित्यत्वपरिज्ञानं । ७ अविनाभावस्य। ८ सामान्येन सह ससत्वस्याविनाभावे दुरवगमत्वाविशेषात् कुतस्तस्याप्यानंत्यात् । ९ परवादी । १० परो वक्ति तथाविधसत्वादिरेव । ११ साधनस्य । १२ आक्षेपसमाधानात् ।