Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 56

परोक्षप्रमाणस्य निर्णयः ।
wwwwwwwww
सिद्ध एवायं कस्मान्न भवति मीमांसकस्य शब्दे तदभिव्यक्तिवादिनः कृतकत्वादेरभावादिति चेत् न, शक्यसमर्थनत्वे तस्य तं प्रत्यपि सिद्धत्वात् , अशक्यसमर्थनत्वे च स्वरूपासिध्द एवांतर्भावात् तन्नान्यतरासिदो नाम । __ संदिग्धासिध्दः पुन—मोऽयं बाष्पादिर्वा इति संशय्यमानो भूतसंघांतः । न ह्यसौ पावकप्रतिपत्तौ धूंमतयोपदिष्टो गमको भवति निश्चितस्यैव तत्वोपपत्तेः, संदिग्धस्य चानिश्चितत्वात् ।
प्रतिज्ञार्थंकदेशासिध्दस्तर्हि वक्तव्यः, तद्यथा-अनित्यः शब्दः शब्दत्वादिति । शब्दस्य हि साध्यधर्मधमिसमुदायरूपप्रतिज्ञार्थंकदेशतया साध्यधर्मवदसिध्दत्वान हेतुत्वमिति चेत्, तहि धर्मित्वमपि न भवेदिति कथं शब्दानित्यत्वे कृतकत्वादेरपि हेतुत्वमाश्रयासिध्देः । समुदायरूपतयैव शब्दस्य साध्यत्वं न पृथगपि प्रसिद्धत्वात् ततो धर्मित्वमिति चेत्, हेतुत्वमपि स्यादविशेषात् । धर्मित्वं प्रत्युपक्षीणस्य तस्य कथं हेतुत्वमिति चेत् न, धर्मभेदानहि येनैव तस्य धर्मित्वं साध्यधर्म प्रत्यधिकरणभावेन तेनैव तस्य हेतुत्वमपित्वविनाभावनियमेन। कथं पुनर्विपक्षव्यावृत्तिर्यदनित्यत्वे तस्य तन्नियम इति चेत्, कृतकत्वादेरिव सत्वविशेषादेव। न चैवं सत्वादेवं साध्यसिध्दोविफलत्वं शब्दत्वस्य कृतकत्वादावपि तत्प्रसंगात् । कथं वा शब्दस्य प्रति
१ वादिप्रतिवादिनोर्मध्य एकस्यासिद्धः । २ मशकादिसमूहः। ३ भूतसं. घातं दृष्टा धूमोऽयं बाष्पादि वेति संदहे समुत्पन्ने बह्निरत्र धूमादिति । ४ बौद्धस्य मतं, प्रतिज्ञा एव धर्मधर्मिसमुदाय एवार्थः प्रतिज्ञार्थस्तस्यैकदेशः सन् हेतुर सिद्ध इत्यर्थः । ५ परवादी । ६ जैनः । ७ खरूपेण । ८ कृतकत्वादेर्यथा सत्वविशेषत्वाद्विपक्षव्यावृत्तिः। ९ सतीति शेषः । १. साधनादेव । ११ साधनस्य।