Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 62

परोक्षप्रमाणस्य निर्णयः ।
५७ ~~~~~ www.mmm~~~newwwwwwwwwwwwwm नामनन्यथात्वस्याकरणात्, करणे वा तदेव तेषामन्योन्यमभावस्तस्य च तेभ्योऽनन्तरत्वेन तद्धेतोरेव भावादिति । तस्य वैयyमर्थातरस्य तस्य प्रागभावादिभेदिनः कथंचिद्भावाविष्वग्भावेन तद्वदेवानित्यत्वोपपत्तेः। न तद्गतत्वेनाऽपि प्रमेयत्वस्यानैकांतिकत्वं, व्यभिचारस्य निश्चितस्येव संभाव्यस्यापि तत्राभावात् ।
संशयकरत्वादप्यनैकांतिकं वक्तव्यं । तद्यथा-श्रावणत्वं न हि तस्य शब्दे नित्यत्वेतरत्वयोरन्यत्र हेतुत्वमनवगतबहिरन्वयस्य तदर्नुपपत्तेः । न च तेने विना तस्य संभवः सर्वस्याऽपि वस्तुसत. स्तेन व्याप्तेः। ततः शब्दे तदुपलम्यमानं तत्र संशयमावहति, किं श्रावणत्वान्नित्यः शब्द आहोस्विदनित्य इति । तस्मादनकांतिक मिति चेत् न; सत्ववत्तस्यापि तद्विशेषस्य शब्दानित्यत्वे हेतुत्वस्यैवोपपत्तेः। बहिरन्वयानवगमे कथं तदिति चेत्, सर्वानित्यत्वे सत्वस्यापि कथं ? न हि तस्यापि बहिस्तवगमः सर्वस्य पक्षीकृतत्वेन तद्वहिर्भूतस्याभावात् । नित्यस्य संहकमाभ्यामर्थक्रियावैकल्येन व्योमारविंदवत् सत्वानुपपत्तेः । ततो निश्चितव्यावृत्तिकस्य तस्य पक्ष एव तब्द्यातेरवगमादिति चेत्, सिद्धस्तर्हि श्रावणत्वस्यापि तत्रैव तदवगमो विपक्षात्सत्वस्य व्यावृत्तौ तद्विशेषस्यापि तस्य ततोऽवश्यं तया व्यावृत्तेनिर्णयात् । निर्विशेषादपि सत्वात्तदनित्यत्वस्याऽपि सिद्धेः किं तद्विशेषेण
१ स्वरूपेण संश्लिष्टानां पदार्थानां । २ अनित्यः शब्दः श्रावणत्वात् । ३ अनित्यत्व । ४ श्रावणत्वस्य बहिरन्वयाभावेन शब्दनित्यत्वेतरत्वयोरन्यतरत्वसाधकत्वभावेऽपि शब्दः संभविष्यतीत्याकांक्षा प्रतिक्षिपन्नाह । ५ नित्यत्वेनानित्यत्वेन। ६ संशयमावहति यस्मात् । ७ सर्वमनित्यं सत्वात् । ८ हेतुत्वमिति शेषः। ९ योगपद्य । १० श्रावणादिविशेषराहतात् ।