Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 72

आगमनिर्णयः ।
गात् । अपि चातोपज्ञत्वेन गुणवत्वादातिश्च वक्तुर्वाच्यवस्तुयाथात्म्य वेदित्वे सत्यविप्रलंभकत्वम् ।
आप्तश्च द्वेधा, विकलाविकलज्ञानविकल्पात् । विकलज्ञानस्यातत्वे तद्वचनस्याविसंवादकतया बहुलं व्यवहाराधिरूढत्वात् । अविकलज्ञानश्च द्वेधा - परोक्षप्रत्यक्षज्ञानविकल्पात् । परोक्षज्ञानो गणधर देवादिस्तस्य प्रवचनोपनीतसकलवस्तुविषयाविशदज्ञा नतया परोक्षज्ञानत्वात् । प्रत्यक्षज्ञानस्तु तीर्थङ्करः परमदेवस्तदपरो sपि केवली तस्य निरवशेषनिर्धूतकषायदोषघातिमलोपलेपतया परमवैराग्यातिशयोपपन्नस्य सकलद्रव्यपर्यायपरिस्फुटावद्योतकारिणः : प्रत्यक्षज्ञानस्य भावात् । प्रसाधितञ्चायं । ततो युक्तं तदुक्तत्वात्प्रवचनस्य गुणवत्वं, अन्यथां तद्वचनस्यासंभवात् । संभव एव वीतरागस्यापि सरागवच्चेष्टासंभवादिति चेत् न, प्रयोजनाभावात् । क्रीड़नस्य च रागातिरेकैमलीमसमानसधमतया परमवीतरागे भगवत्यनुपपत्तेः । वैराग्यातिशयश्च तत्र ' रागादिः कचिदत्यन्तहानिमान् प्रकृष्यमाणहानिकत्वात् हेनि कालिकादिवदित्यनुमानतोऽध्यवसायात् । व्यभिचारी हेतुः सकलशास्त्रविदः प्रभृति प्रकृष्यमाणहानिकत्वेऽपि ज्ञानस्य क्वचिदत्यं - तहान्यभावादिति चेत् न, तस्यापि भस्मादौ निरवशेषस्यैव प्राणस्य प्रतिपत्तेः । आत्मन्येव रागादिवत्कुतो न तस्य तदिति चेत् न, तस्यैवात्मत्वेन तत्रैव तथा तदभावस्य विरोधात् । रागादेस्तु तदनन्यत्वेऽपि युक्तस्तत्राभावः सत्यपि तस्मिन् बोधस्वभावस्य तस्यापरिक्षयात् । तत्स्वभावञ्चात्मा “ तथैवाहं जानामि " इति प्रत्यक्षेण प्रतिवेदनात् । अनुमानस्य च तद्विलक्षणे
८८
६७
१ सर्वज्ञः २ अगुणवतः ३ आधिक्यं ४ निरवशेषेण ५ एकेंद्रियादौ ६ हेत्वर्थे तृतीया विभक्तिः ७ ॥