Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 83

७८
प्रमाणनिये
न, वर्णस्य नानादिगभिमुख प्रवृत्तिकसदृशानेकस्वरूपतयैव स्वहे - बलतो गंधवदेव प्रादुर्भावात् । न हि गंधस्यापि युगपन्नानादेशस्थम्राणेंद्रियप्राप्तिरेकस्यैवाव्यापिनो लोष्ठवदेव तदनुपपतेः । तनैवं प्रवचनस्यापौगलिकत्वपरिकल्पनमुपपन्नम् । ततः स्थितं सकलभावाधिष्ठानयोरनेकांतपरिणामयोर्मार्गतद्विषययोश्च प्रतिपादकं प्रवचनमविसंवादभावात्तद्भावस्य च निरूपितत्वात्प्रमाणमिति ।
तच स्वविषयेऽनेकांतादौ तत्प्रत्यनीकधर्मसद्वितीये वर्तमानं सप्तभंग्या प्रवर्त्तते । तद्यथा स्यादनेकात्मैव भावः स्यादेकात्मैव, स्यादुभयात्मैव, स्याववक्तव्य एव स्यादनेकावक्तव्य एव स्यादकात्मावक्तव्य एव स्यादुभयात्मावक्तव्य एवेति ।
अनेकात्मतत्प्रत्यनीकयो द्वित्वात्तदाश्रयावुभावेव भंगावुपन्नौकथममी सत भंगा इति चेत् न, प्रतिपित्सातावत्त्वेन तदुपपत्तेः । तथा हि- अनेकत्मनस्तत्प्रत्यनीकस्य च प्रत्येकमुभयोः क्रमेण युगपच्च प्रतिपित्सायां प्राथमिकाञ्चत्वारो भंगाः, प्रथमभंगत्रयस्य क्रमेणावक्तव्यत्वेन सह बुभुत्सायामपरे त्र्यो भंगा इति । एवं परिणामादावपि सप्रत्यनीके भंगसप्तकमुन्नेतव्यम् ।
I
न चैवं भंगांतरस्य परिकल्पनं भवति प्रथमादेद्वितीयादिना योगे तृतीयाद्यंतर्भावस्य बहुलं पुनरुक्तस्यै चोपनिपातात् । तन्न युक्तमिदं- “ सप्तभंगीप्रसादेन शतभंग्यपि जायते । " इति प्रकृतधर्मविधिप्रतिषेधाभ्यामेव तदनुत्पत्तेर्जीवादिपदार्थगततदपरानेकधर्मविधिव्यवच्छेदबलालंबेन तदवकल्पना
१ अन्यथा नानादिगभिमुखवृत्तिकसदृशानेकस्वरूपत्वाभावे । २ प्रथमभंगस्य तृतीयभंगेन सह योगेन पुनरुक्तत्वमस्तित्वद्वयात् ॥
·