Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 38

परोक्षप्रमाणस्य निर्णयः ।
३३
मुख्यसंव्यवहाराभ्यां प्रत्यक्षं यनिरूपितम् ।
देवैस्तस्यात्र संक्षेपानिर्णयो वर्णितो मया ॥ इति श्रीमद्वादिराजसूरिप्रणीते प्रमाणनिर्णये प्रत्यक्षनिर्णयः ।
संप्रति परोक्षस्य प्रमाणस्य निर्णयः।
तच्च तस्य परोक्षत्वं न सामान्यविषयत्वं, सामान्यस्य 'निर्विशेषस्य क्वचिदप्यनवलोकनात् । सविशेषे तु तद्विषयत्वं तु प्रत्यक्षत्वेऽपि । नापि ध्यामलाकारत्वं प्रमाणस्य निराकारस्यैव प्रतिपत्तेः। अत एव तदाकारतया तेत उत्पत्तिरपि मिथ्याज्ञान एव च तदा तदुत्पत्तिराप संभवेन्न प्रमाणे । तस्मादतरंगमलविश्लेषविशेषोदयनिबंधनः कश्चिदस्पष्टत्वापरनामा स्वानुभववेद्यः प्रतिभासविशेष एव तस्यं परोक्षत्वं । तच्च द्विविधमनुमानमागमश्चेति । अनुमानमपि द्विविधं, गौणमुख्यविकल्पात् । तत्र गौणमनुमानं त्रिविधं, स्मरणं प्रत्यभिज्ञा तर्कश्चेति । तस्य चानुमानत्वं यथापूर्वमुत्तरोत्तरहेतुतयाऽनुमाननिबंधनत्वात् । तंत्र 'किमिदं स्मरणं नाम? तदित्यतीतावभासी प्रत्यय इति चेत्, न तर्हि तस्य प्रत्यक्षपूर्वकत्वं तदवेंगृहीतविषयत्वे सत्येव तदुत्पत्तेः। नचातीतस्य तदवगृहीतत्वमिति चेत्सत्यमैत एव तस्यापूर्वार्थत्वोपपादनात् । तत्पूर्वकत्वं तु तस्य नीलधवलादिना तद्विषयस्यैव तेनापि ग्रहणात् । एवमपि कथं तस्य प्रामाण्यं ? अविसंवादनस्य विषय
१ यतः विशेषपदार्थसहितसामान्यविषयत्वं भवति । २ अस्पष्टविषयाकारत्वं। ३ विषयाकारतया। ४ विषयात् । ५ न केवलं प्रतिपत्तिरेव। ६ मुख्यानुमाननिबंधनत्वात् ७ तेषु स्मरणादिषु । ८ सौगतः पृच्छति । ९ सौगतो वदति । १० ज्ञातविषयत्वे। ११ प्रत्यक्षानवगृहीतविषयत्वादेव १२ नीलधवलादिस्वरूपेणाऽपि ।
___www.jainelibrary.org