Pramana Nirnaya

Author(s): Rajsuri, Indralal Shastri, Khubchand Shastri
Publisher: Manikchand Digambar Jain Granthamala Samiti

Page 51

प्रमाणनिर्णये
कारणत्वे 'प्रारभाव सर्वहेतूनामित्यस्य व्यापत्तिः।तं प्रत्यकारणत्वमपि चिरव्यवहितत्वेन,तत्कालप्राप्त्यभावात्।अन्यथा तादृशादेवाविद्यातृष्णादेर्मुक्तिंगतस्यापि संसारोत्पत्तेर्न मुक्तिरात्यंतिकी भवेत् । कथं पुनः पुनरतत्स्वभावस्यातत्कार्यस्य च तदुदयस्य तत्राविनाभावो गवादेस्तादृशस्य श्वादौ तदनवलोकनादिति चेत्, तत्स्वभावादेरपि कथं? चूतत्वस्य तत्स्वभावत्वेऽपि वृक्षत्वे, भस्मनस्तत्कार्यत्वेऽपि पावके तदनवलोकनात् । कथमन्यथा चूतत्वं लतायां 'निर्दहनमपि भस्म भवेत् । विशिष्टस्यैव तस्य वृक्षत्वादौ नियमो न तन्मात्रस्य तथाप्रतीतेरिति चेत्, सिद्धमिदानीमस्वभावादेरप्यद्यतनतपनोदयस्य श्वस्तनतदुदयं प्रत्यविनाभावित्वं, तथा प्रतीतेः, न गवादेवादिकं प्रति विपर्ययात् । ततो युक्तमविनाभावसंभवादस्वभावादेरपि लिंगत्वम् । एवमन्यदपि विधिसाधनं प्रतिपत्तव्यम् ॥
प्रतिषेधसाधनमपि द्विधा, विधिरूपं प्रतिषेधरूपं चेति। विधिरूपमप्यनेकधा, विरुद्धं तत्कार्यमकार्यकारणं चेति । तत्र विरुद्धं यथा, नाऽस्ति तत्र शीतस्पर्शो वढेरिति । वह्निः खलूष्णस्पर्शात्मा रूंपविशेषादवगम्यमानस्तत्प्रत्यनीकस्य स्पर्शस्याऽभावं गमयति । विरुद्धकार्यमत्रैव साध्ये धूमादिति । धूमो हि वह्निं तत्कार्यत्वेनावगमयंस्तद्विरोधिनः स्पर्शस्याभावमवबोधयति ।।
कारणविरुद्धकार्यमस्यैव प्रभेदः । तद्यथा-नाऽस्य हिमजनितो रोमहर्षादिविशेषो घूमादिति । धूमः खलु हिमस्य तत्प्रत्यनीकदह
१ सौगतः । २ साध्ये । ३ चतत्वस्य तरुणा सह भस्मनश्च सह पावकेनाविनाभावोऽस्तीति चेत् । ४ अग्निना सहितं ५ नियमस्य । ६ लिंगत्वं । ७ अविना भावित्वं नास्तीत्यर्थः । ८ पिंगांगभासुराकारत् ॥