________________
પ્રબુદ્ધ જીવની : બાર ભાવતા વિશેષાંક પૃષ્ઠ ૧૮
૬ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક થા ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ નર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત :
પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવના વિરોષક HR પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવના વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવતા : બાર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર
કુ જેનો અંતરાત્મા શુદ્ધ થઈ ગયો છે, તેની સ્થિતિ પાણીમાં નૌકાની બને છે, તેમ ચારિત્રના ફળનો પણ વિનાશ થાય છે. સાધકે ; શું સમાન સંસાર સમુદ્રને પાર કરવામાં સમર્થ છે. કિનારા પર અશુભ ભાવનાઓનું દુષ્પરિણામ જાણીને અંત:કરણને શુભ છે 8 પહોંચેલી નૌકા વિશ્રામ પામે છે, તેવી જ રીતે ભાવનાયોગથી ભાવનાથી ભાવિત કરવું જોઈએ.
સંપન્ન સાધક પણ સંસાર સમુદ્રના તટ પર પહોંચીને સમસ્ત (૪) શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર & દુઃખોમાંથી મુક્ત થઈ જાય છે. અર્થાત્ મૈત્રી આદિ ચાર ભાવના, પ્રસ્તુત સૂત્રો દ્વાદશાંગીમાં ચોથા ક્રમે છે. આ સૂત્રમાં હું $ બાર વૈરાગ્ય ભાવના તેમ જ પચ્ચીસ ચારિત્ર ભાવનાઓની સંખ્યાક્રમથી પૃથ્વી, આકાશ, પાતાળ, ત્રણે લોકના જીવ આદિ $ છે સાધનાથી સાધક પરમલક્ષ્યને પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
સમસ્ત તત્ત્વોના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની દૃષ્ટિથી એકથી ? ૬ (૩) શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર
લઈને કોટાનકોટી સંખ્યાનો પરિચય બતાવેલ છે. તેમાં શું દ્વાદશાંગીનું ત્રીજું અંગસૂત્ર શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર છે. સંખ્યાના આધ્યાત્મિક તત્ત્વો, તીર્થકર, ગણધર, ચક્રવર્તી આદિ સંબંધિત છે હું અનુપાતથી એક દ્રવ્યના અનેક વિકલ્પ કરવા તે આ આગમની વર્ણનની સાથે ભૂગોળ, ખગોળ વગેરેની માહિતી પણ આપી હું ક વિશેષતા છે. આ સૂત્રોમાં પ્રમાણ, નય, નિક્ષેપ વગેરે છે. હું દર્શનશાસ્ત્રના મહત્ત્વના ઘટકો બીજરૂપે સમાવિષ્ટ છે. આ શ્રી સમવાયાંગ સૂત્રમાં ભાવના ૬ સૂત્રમાં એક સ્થાનથી એક એક વૃદ્ધિ કરીને દસ સ્થાન પર્યંતના પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પચ્ચીસમા સમવાયમાં પાંચ મહાવ્રતની પચ્ચીસ ટુ 8 ભાવોની વૃદ્ધિ કરવામાં આવી છે. આ દસ સ્થાનમાં વિવિધ ભાવનાઓનું વિવરણ કરવામાં આવ્યું છે. આ ભાવનાઓ પાંચ ? * વિષયોનું સંકલન કરવામાં આવ્યું છે. આ સૂત્ર અનેક સંકેતો દ્વારા મહાવ્રતરૂપ ચારિત્રથી સંબંધિત હોવાના કારણે તેને ચારિત્ર ? ૐ જીવને એનું સાચું સ્થાન બતાવે છે.
ભાવના પણ કહે છે. આ ભાવનાઓનું પાલન કરવાથી જ મહાવ્રત હૈં શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્રની ભાવના
સ્થિર અને દૃઢ બને છે એટલા માટે આ ભાવનાઓનું મહત્ત્વ છે. શા પ્રસ્તુત સૂત્રમાં ધ્યાનના પ્રકરણમાં (૪|૧) ધર્મધ્યાનની ચાર આ પચ્ચીસ ભાવનાઓના નામમાં ક્યાંક ક્યાંક ભિન્નતા જોવા શા
અનુપ્રેક્ષા બતાવવામાં આવી છે. અહિંયા અનુપ્રેક્ષાનો અર્થ ભાવના મળે છે પરંતુ વિષય કે અર્થમાં કોઈ અંતર નથી. દ કરવામાં આવ્યો છે. અનુપ્રેક્ષા એટલે આત્મચિંતન કરવું. (૫) શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર કૅ ધર્મધ્યાનની ચાર અનુપ્રેક્ષા આ પ્રમાણે છે. (૧) આ સૂત્ર અંગસૂત્રોમાં દસમું અંગસૂત્ર છે. આ સૂત્ર એક એવું કૅ 8 એકવાનુપ્રેક્ષા-જીવ એકલો જ પરિભ્રમણ કરે છે અને સુખદુ:ખ શાસ્ત્ર છે કે જેમાં વ્યવહારિક ભાવોને આધ્યાત્મિક ભાવો સાથે કે કુ પણ એકલો જ અનુભવે છે. આ પ્રકારનું ચિંતન કરવું. (૨) આવરી લેવામાં આવ્યા છે. પાપના કાર્યો કેવા હોય અને તેને કેમ ; હું અનિત્યાનુપ્રેક્ષા-વસ્તુઓની અનિત્યતાનું ચિંતન કરવું. (૩) રોકી શકાય તે માર્ગ પૂર્ણ રીતે બતાવ્યો છે. જેમાં ક્રમશઃ આશ્રયદ્વાર $
અશરણાનુપ્રેક્ષા-સંસારમાં અશરણતાનું ચિંતન કરવું. (૪) અને સંવરદ્વારનું વિસ્તૃત વર્ણન કર્યું છે. વસ્તુતઃ આ સૂત્ર સાધનાની રે હ સંસારાનુપ્રેક્ષા-ચતુર્ગતિરૂપ સંસારનો વિચાર કરવો. તેવી જ પાયાની ભૂમિકા જેવું છે.
રીતે શુક્લધ્યાનની પણ ચાર અનુપ્રેક્ષા બતાવી છે. જેમ કે, (૧) શ્રી પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્રમાં ભાવના કું અનન્તવૃત્તિ અનુપ્રેક્ષા-અનાદિ ભવ પરંપરાનું ચિંતન. (૨) પ્રસ્તુત સૂત્રમાં શ્રુતસ્કંધ-૨/૧ થી પમાં અહિંસા આદિ પાંચ ; છે વિપરિણામાનુપ્રેક્ષા-પદાર્થોની પરિણમનશીલતાનું ચિંતન. (૩) મહાવ્રતોનું વર્ણન કરી તે દરેક મહાવ્રતની રક્ષા માટે પાંચ પાંચ છે
અશુભાનુપ્રેક્ષા-બાહ્ય સંયોગોની અશુભતાનું ચિંતન. (૪) ભાવનાઓનું નિરૂપણ કર્યું છે. ભાવનાયુક્ત મહાવ્રતોથી જ ૐ અપાયાનુપ્રેક્ષા-બંધ હેતુ આશ્રવ આદિ પર ચિંતન કરવું. સંયમની આરાધના અને સફળતા શક્ય છે. ચારિત્રને નિર્મળ- $ છે આ અનુપ્રેક્ષાઓથી આત્મા અશુભ ધ્યાનથી દૂર થઈ ઉજ્જવળ રાખવા માટે તેમજ મનને ચારિત્રમાં સ્થિર રાખવા માટે BE શુભધ્યાનમાં સ્થિર થાય છે. ચિત્તમાં નિર્મળતા આવે છે. તેમજ આ ભાવનાઓનું વિસ્તારથી વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આ વર્ણન BE જે અહંકાર અને મમત્વભાવનું વિસર્જન થાય છે. માટે ધર્મધ્યાન અત્યંત સરસ તથા જીવનસ્પર્શી છે. આ પચ્ચીસ ભાવનાઓના કે હું અને શુક્લધ્યાનમાં અનુપ્રેક્ષાનું વિશેષ મહત્ત્વ છે.
નામ તથા ક્રમમાં ક્યાંક ક્યાંક ભિન્નતા જોવા મળે છે પરંતુ વિષય ? Ė તેવી જ રીતે આ સૂત્રમાં (૪/૪) ચાર અશુભ ભાવનાઓનું કે અર્થમાં કોઈ અંતર નથી. આ ભાવનાઓનું મહત્ત્વ દર્શાવતાં ૐ વર્ણન ચારિત્રના શુભ ફળનું વિનાશ કરવાવાળી ભાવનાના રૂપમાં કહ્યું કે, જે શ્રમણ આ પચ્ચીસ ભાવનાઓમાં સદા યત્નશીલ રહે
કર્યું છે. ચાર અશુભ ભાવનાઓના ચાર ચાર અંતરભેદ બતાવી છે, મનોયોગપૂર્વક એનું ચિંતન કરે છે તે સંસાર પરિભ્રમણથી ; હું તેના સોળ ભેદ બતાવ્યા છે. જેના આચરણથી ચારિત્ર દૂષિત મુક્ત થઈ જાય છે.
પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક કા પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવના વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
પ્રબુદ્ધ જીવત: બાર ભાવના વિશેષાંક કદ પ્રબુદ્ધ જીવત બાર ભાવના વિશેષાંક કદ પ્રબુદ્ધ જીવત: બાર ભાવતા વિશેષાંક કદ પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવન:
