________________
પ્રબુદ્ધ જીવની : બાર ભાવતા વિશેષાંક પૃષ્ઠ ૧૧૦ ક પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક થા ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ નર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત :
૬ સ્ત્રીલિંગ શબ્દ છે. બંને શબ્દ “મુદ’ ધાતુથી બન્યા છે. બંનેનો દો.” એવી રાજાની આજ્ઞા અનુસાર રાજકર્મચારીઓ તેને બાંધીને
અર્થ થાય છે હર્ષ! આનંદ! ખુશી! બીજાના સુખ રાજમાર્ગના દરેક ચોક પર સો સો કોડા ફટકારે છે. અને વધસ્થળ કે જોઈને-જાણીને-કે સાંભળીને હર્ષ થયો, આનંદ થયો તે મુદિતા પર લઈ જતાં પહેલાં એ ચોરને ખાવા પીવા મળે છે, માળા પહેરાવી છે ભાવના છે.
સુગંધી વિલેપન કરે છે. તાબૂલ (પાન) વિગેરે આપે છે. તો કદાચ હું ‘પરસુરવતુષ્ટિમુદ્રિતા.” - બીજાના સુખમાં સંતુષ્ટ છે. આ બધું ખાઈ-પીને સુખી દેખાતો માણસ, ભોગસંપન્ન સમાન હૈ
જૈન દર્શનમાં પ્રમોદ ભાવના બતાવી છે તેમાં અને બૌધ્ધ લાગતો હોય છે તો પણ એ “સુખી’ નથી હોતો. આવા જીવો ; દર્શનમાં સામ્ય તો છે જ. જેમના ગુણોનું સ્મરણ કરવાથી પ્રત્યે પણ કરુણા ભાવ થવો જોઈએ. ? આપણાં હૈયે હર્ષ ઉછળે, અંતરમાં આનંદ ઉમટે, હૈયું ભાવવિભોર કોઈ પણ જીવને પોતાનો દુશ્મન ન માનવો. અને કોઈ પણ ?
બની જાય એ પ્રમોદ ભાવના છે. ષોડશક નામના ગ્રંથમાં ચાર જીવને દુઃખી કરવાનો વિચાર ન કરવો એ મૈત્રી અને કરુણાની મેં પ્રકારની ‘પ્રમોદ ભાવના” બતાવી છે. જેનો સ્વીકાર બૌધ્ધ ધર્મમાં પ્રથમ શરત છે. શા પણ કરવામાં આવ્યો છે.
બૌધ્ધ ધર્મની મહાયાન શાખાએ તો લોકકલ્યાણ અને લોકોનું શR ૧. સુખ માત્ર પ્રત્યે પ્રમોદ,
મંગલ ઈચ્છતા આદર્શોને જ પોતાની નૈતિકતાનો પ્રાણ માન્યો ૨. ઈહલૌકિક સુખ પ્રત્યે પ્રમોદ,
છે. અહીં તો લોકમંગલના આદર્શની સાધનામાં પરમમૂલ્ય ૩. પરભવ-ઈહભવની અપેક્ષાથી સુખ પ્રત્યે પ્રમોદ, નિર્વાણની પણ ઉપેક્ષા કરી છે. તેઓને પોતાના વ્યક્તિગત ? ૪. પરભવ-શાશ્વત સુખ પ્રત્યે પ્રમોદ.
નિર્વાણમાં કોઈ રુચિ નથી. મહાયાની સાધક કહે છે કે-“બીજા _x x x
પ્રાણીઓના દુઃખથી છોડાવામાં જે આનંદ મળે છે તે જ બહુ છે. જુ કરુણા ભાવના
પોતાના માટે મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવો તે નીરસ છે. એનાથી અમારે શું ? બૌધ્ધ ધર્મના ‘વિશુધ્ધમગ્ગ'માં કરુણાનો વ્યુત્પત્તિજન્ય અર્થ લેવા દેવા?' ૪ પાલી ભાષામાં કહ્યો છે કે
- લંકાવતાર સૂત્રમાં બોધીસત્વમાં તો ત્યાં સુધી કહેવામાં આવ્યું _ 'परदुखे सति साधूनं - हृदय कम्पनं करोनीनि करूणा। છે કે- “હું ત્યાં સુધી પરિનિર્વાણમાં પ્રવેશ નહિ કરું જ્યા સુધી હું किष्पाति वा परदुःखहिंसती बिनासेतित करूणा।
વિશ્વના બધાં જ પ્રાણી વિમુક્તિ પ્રાપ્ત ન કરી લે.” સાધક પરદુઃખ ; किश्यति वा दुक्खितेसु पसार यतीत करूणा।
વિમુક્તિથી મળનારા આનંદને જ સ્વના નિર્વાણના આનંદ કરતાં છે બીજાને દુ:ખ હોય ત્યારે હૃદયનું ધૂનન-કંપન કરે છે. તે માટે પણ મહત્ત્વપૂર્ણ માને છે અને તેના માટે પોતાના નિર્વાણ સુખને હૈ કરુણા અથવા જે પરદુ:ખને કાપે છે, પરદુ:ખનો વિનાશ કરે પણ હુકરાવી દે છે. શું છે તેવી કરુણા અથવા જે દુ:ખીઆઓ પ્રત્યે પ્રસરે છે-વિસ્તરે બોધ દર્શનની કરુણાભાવનાની દૃષ્ટિ તો આચાર્ય કે શા છે તે કરુણા છે. બીજાનું દુ:ખ જોઈને સાધુપુરુષનું હૃદય શાન્તિદેવના ગ્રંથ શિક્ષા સમુચ્ચય અને બોધિચર્યાવતારમાંથી મળે 9 કરુણાથી દ્રવિત થઈ જાય છે. તેઓ બીજાના દુઃખને સહન છે. તેમાં લખ્યું છે કે “તારા સુખને બાજુ પર રાખીને, બીજાંના ? હું નથી કરી શકતા.
દુ:ખ દૂર કરવામાં લાગી જા.” બીજાના સુખથી આપણા સુખને હું બુધે જ્યારે રોગથી પીડિત રોગીને જોયો ત્યારે જ એનું હૃદય બદલ્યા વિના બુધ્ધત્વની સિદ્ધિ નહિ થઈ શકે. જે પ્રકારે પૃથ્વી, $ શું કરુણાથી ભરાઈ ગયું અને તેમનું ચિત્ત એ દશામાં દોડી ગયું કે અગ્નિ, આદિ ભૌતિક વસ્તુઓ સંપૂર્ણ આકાશ (વિશ્વમંડળ)માં હું કેવી રીતે એ રોગી સારો બની જાય. તેનું દુ:ખ દૂર થઈ જાય. જે રહેતા જીવો સુખનું કારણ બને છે . બસ! તે જ રીતે આકાશની ૬ છે વ્યક્તિ દયનીય છે, અભાગિયો છે, દુર્ગતિગ્રસ્ત છે, ગરીબ છે, નીચે રહેનારા જીવો બધા પ્રાણીઓ જ્યાં સુધી મુક્તિ પ્રાપ્ત ન છું હું નિરાધાર છે, તેના હાથ-પગ કપાયેલા છે. જે અનાથાલયમાં કરી લે, ત્યાં સુધી હું તેમના માટે ઉપજીવી બનીને રહીશ. ## આપણી સામે ભીખ માગવાનો કટોરો લઈને બેઠો હોય, જેના સાધનાની સાથે સેવાની ભાવના, કરુણાની ભાવનાનો ખૂબ ક8
હાથ-પગમાંથી કીડા નીકળી રહ્યા છે. તે દર્દથી, પીડાથી તરફડી જ સુંદર સમન્વય બૌધ્ધ ધર્મમાં બતાવ્યો છે. જેન ધર્મમાં પણ તું રહ્યો છે તેવી વ્યક્તિઓને જોઈને મનમાં એમ થાય કે, “આ તીર્થંકર પરમાત્માઓએ “સવિ જીવ કરુ શાસન રસી'નો
વ્યક્તિઓ કેવા અભાગી છે ! કેટલું સારું થાય તે જલદી આ કરુણાભાવ વરસાવ્યો છે. માત્ર મારું જ દુઃખ દૂર થાય એમ હૈં કં દુ:ખથી, પીડાથી છૂટી જાય.’ આમ તેના પ્રત્યે કરુણા ઉત્પન્ન નહિ, પરંતુ સર્વનું દુ:ખ દૂર થાઓ’ એવી વિશાળ ભાવના પ્રગટાવી 8 છુ થવી જોઈએ. હું જેવી રીતે રંગે હાથ પકડાઈ ગયેલા ચોરને ‘આનો વધ કરી જન્મ, જરા, રોગ અને મૃત્યુથી પીડાતા જીવોને મારે જ્ઞાનનો છું
જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવની વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભાવના વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક ૪ પ્રબુદ્ધ જીવત બાર ભાવતા વિશેષાંક ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન:
