________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૩૯ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
બાર ભાવના - એકત્વ ભાવના | | ડૉ. પ્રજ્ઞા બિપિન સંઘવી |
પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક HR પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક BE પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવના વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવત ઃ બીર
[શૈક્ષણિક અભ્યાસ એમ. એ. સંસ્કૃત સાથે. શાસ્ત્રોનો અભ્યાસ કરે છે. જૂની હસ્તપ્રતો ઉકેલવાનું કાર્ય કરે છે. માટુંગા ઉપાશ્રયમાં ધાર્મિક અભ્યાસ કરાવે છે તેમ જ સંસ્કૃત શીખવે છે. ]
બાર ભાવનામાં પ્રથમ છ ભાવના વૈરાગ્યપરક છે અને પછીની ૧. હે ચેતન! આ દુનિયામાં તારું પોતાનું શું છે? તે વસ્તુ સ્વરૂપનો ૬ છ ભાવના તત્ત્વજ્ઞાનપરક છે. પ્રત્યેક ભાવનાનો વિષય પરસ્પર બરાબર વિચાર કર. અનેક જીવો છે તેમાં તારા કોણ? અનેક ભિન્નભિન્ન છે. ૧ થી ૬ ભાવના ભાવવાથી વેદ મોહનીયના ભાવ ચીજો છે તેમાં તારી કઈ? કોણ કોનું છે? કોનું શું છે? નિર્જ ૪ { ઘટે છે અને નિર્વેદના પ્રગટે છે. બાહ્ય ભાવોથી છૂટાય છે. કિં? પોતાનું શું? આ સવાલ જો હૃદયને સ્પર્શી જાય તો તને શું ; આત્મભાવો ઘૂંટાય છે. ૬ થી ૧૨ ભાવના ભાવવાથી આત્માનું દુ:ખ કે ખેદ થાય નહિ. તારી આસપાસ શાંતિનું સામ્રાજ્ય ; ૨. સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થાય છે. રાગદ્વેષના કારણો બાળે છે અને આખા જમાવી દેશે. શું લોકને પ્રકાશી શકે તેવી આત્મજ્યોતિ પ્રગટે છે. આમ ભાવના ૨. આ જીવ એકલો જ ઉત્પન્ન થાય છે. તે જ્યારે જન્મે છે ત્યારે ? હું કષાયો અને શરીર પ્રત્યેના મોહરૂપી રોગને દૂર કરવાની અને તદ્દન એકલો જ હોય છે. તેને જેના પર મોહ હોય તેવા સ્ત્રી, 8 હું શુદ્ધ નિરોગી આત્મસ્વરૂપ પામવાની દવા છે.
પુત્રાદિ તેની સાથે જન્મતા નથી અને જ્યારે જાય છે ત્યારે તે હું છે હવે ચોથી ભાવના એકત્વ ભાવના છે. એકત્વ એટલે એકલો જ જાય છે. કોઈ તેની સાથે જતું નથી કે એની ચિતામાં - એકાકીપણું. એકત્વ ભાવના એટલે આત્મનિરીક્ષણ અને તાત્વિક એના બદલે કોઈ સૂતું નથી. કહ્યું છે ને “ડેહલી લગી સગી : ૐ દૃષ્ટિએ આંતરવિચારણા. શ્રીમદ્વિનયવિજયજી ઉપાધ્યાય તેમના અંગના, શેરી લગી સગી માય, સીમ લગે સાજન ભલો, પછે હૈં કું બાર ભાવના વિષયક ‘શાંત સુધારસ' નામના ગ્રંથમાં જણાવે હંસ અકેલો જાય.' #g છે કે આત્મનિરીક્ષણ કેવી રીતે થાય. શાંત સ્થાનમાં નીરવ ૩. આ પ્રાણી અનેક પ્રકારની મમતાઓને વશ થઈને જેટલો ૐ વાતાવરણમાં શાંત સમયે પોતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ શોધી કાઢવા પરિગ્રહ વધારે છે તેટલો તે ભારે થતો જાય છે. મમતાની ?
માટે થોડો સમય ચેતનની સાથે વાત કરવા કાઢવાનો છે. ચેતન વિવિધતા જુઓ. ધન, પુત્ર, સ્ત્રી, માબાપની મમતા તો ૨ શું સાથે વાતો કર કે હે ચેતન! તું કોણ છે? ક્યાંથી આવ્યો છે? જાણીતી છે. એ ઉપરાંત નામનો મોહ, કપડાની મમતા, હૈ કોની સાથે આવ્યો? તારું કોણ? ક્યાં જઈશ? કોના સારુ આ ખાવાની મમતા, ફરવાની મમતા, છત્ર-પલંગમાં સુવાની ૬ સર્વ પ્રપંચોમાં ફસાયો છે? અને આ બધું ક્યાં સુધી ચાલશે ? ઇચ્છા. જેના વહાણમાં માલ ભરાય તે જ ભારે થાય અને હું હું તને જરા પણ થાક લાગતો નથી? આ સંયોગો તેં જ ઊભા કર્યા ભારના પ્રમાણમાં નીચે બેસે. તેમ પરભાવમાં રમણતા થઈ ૨ છે છે, તેનો વિચાર કર. ત્યારે સમજાશે કે હું આત્મા છું. દેહનો એટલે આત્મવિચારણા દૂર થઈ જાય. પછી મમત્વ બંધાતું છે
સંયોગ છે. કર્મથી ઘેરાયેલો છું. સંસારમાં ભટકું છું. નાના પ્રકારના જાય. તેથી ભાર થતો જાય. આપણું વહાણ આ ભવમાં વધારે વેશ ધારણ કરું છું. વિભાવ દશામાં આવી ગયો છું. તેથી પરાધીન ડૂબાડીએ છીએ કે ઉપર લઈ આવીએ છીએ તેની વિચારણા બની ગયો છું. મૂળ સ્વભાવ ભૂલી ગયો છું.
કરવાની છે. ૐ આંતર વિચારણામાં એકત્વ ભાવનામાં કેન્દ્રસ્થ વિચાર એ છે ૪. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રનો ધણી પણ પરભાવમાં પડી જાય છે હૈં શું કે આ જીવ એકલો જ છે. સ્વતંત્ર છે. એકલો આવ્યો છે અને ત્યારે એ પોતાનું મૂળ રૂપ તજી દઈ અત્યંત વિચિત્ર ચેષ્ટાઓ હુ એકલો જવાનો છે. પોતાના કૃત્યોનો સ્વતંત્ર કર્તા, હર્તા અને કરે છે. આ પ્રાણી સંસારના નાટક ભજવવામાં પડી જાય છે. જુ હું ભોક્તા છે. પ્રત્યેક આત્મા એક સરખા છે. એક જ છે. સર્વ મારું મારું કરી નાટકો કરે છે. પછી એ અનેક કષ્ટોમાં પડે છે. શું કે શક્તિમાન છે. જ્ઞાન અને દર્શન એના મૂળ ગુણો છે. સર્વ કાળે એક ખાડામાંથી બીજામાં અને એક ભવમાંથી બીજામાં ગબડે છે
સદા તેની સાથે રહેનારા છે. જે સર્વ દેખાય છે તે મમત્વ જ છે. છે. ભવોભવની રખડપટ્ટી કરે છે. ચેતન એકલો છે છતાં
આમ આંતરવિચારણામાં આત્માનું અસંગીપણું, જ્ઞાન, દર્શન પારકાની અસર તળે તેના કેવા હાલ થાય છે તેનો વિચાર : હું અને ચારિત્રમયપણું, એકત્વ, અવિનાશત્વ વગેરે આત્મિક સર્વ કર. $ બાબતોનો સમાવેશ થાય છે.
૫. સોનું ચોખ્ખું હોય ત્યારે એનો પ્રકાશ, રંગ, સ્નિગ્ધતા, દેખાવ, કે કે “શાંત સુધારસ'માં ગ્રંથકારે એકત્વ ભાવના પર ખૂબ શાંતિથી ભાર ખરેખર ચિત્તાકર્ષક હોય છે. પછી જ્યારે અન્ય ધાતુની [ પૂર્ણ શાંત વાતાવરણમાં ગાવા યોગ્ય અષ્ટકની રચના કરી છે. એમાં ભેળસેળ કરવામાં આવે ત્યારે તેનો રંગ જાય, રૂપ જાય, શું જેનો સાર આ પ્રમાણે છે:
ચળકાટ જાય, અને એમાં પણ જો વધુ પડતો ભેળ થઈ જાય છું
પ્રબદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક BA પ્રબુદ્ધ જીવન : બોર ભાવના વિશેષક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બોર ભાવતા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત: બાર ભાવતા વિશેષાંક 3 પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક ૨ પ્રબુદ્ધ જીવન :
