________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૮૯ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
બાર ભાવના જીવન અને ધર્મને સમજવાની કલા
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિરોષક HR પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક NR પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત ઃ બીર
1 મહેન્દ્ર પુનાતર | [લેખક, પત્રકાર અને સામાજિક કાર્યકર તરીકે મહેન્દ્ર પુનાતરનું નામ મુંબઈમાં મુંબઈ સમાચારના વાચકોમાં ખૂબ જાણીતું છે. વિષયમાં હું ગહનતા, તર્કબદ્ધતા ભાષાની સમૃદ્ધિ અને સરળ શૈલીના કારણે ધર્મ અને જીવન અંગેના તેમના લખાણો લોકપ્રિય બન્યા છે. તેમના પુસ્તકો ; ‘જિન દર્શન', “જાગત હે સો પાવત હૈ’, ‘મન મંથન', “દીવે દીવે ઉજાસ” અને ‘તેજોવલય'ને વાંચકો તરફથી બહોળો પ્રતિસાદ મળ્યો છે. ].
ધર્મ સાધનામાં જેમ શરીર શુદ્ધિ અને વિચાર શુદ્ધિનું મહત્ત્વ કાયમના માટે રહેવાના હોઈએ એવી જંજાળ ઉભી કરીએ છીએ. શું છે તેમ ભાવ શુદ્ધિનું પણ અદકેરું મહત્ત્વ રહેલું છે. શરીર અને આ જગત સ્વપ્ન જેવું છે. આંખો ખુલે અને સ્વપ્ન અદૃષ્ય થાય તેમ હું 8 વિચાર કરતા ભાવનું તળ ઘણું ઊંડું છે. માણસ વિચારો કરતા જીવન સંકેલાઈ જવાનું છે. જિંદગી કાચના વાસણ જેવી છે. કોઈ કે 5 ભાવથી વધુ જીવતો હોય છે. ગમે તે ઘટના બને ચહેરા પર ભરોસો નથી. આપણે વારા ફરતી એકબીજાથી વિખુટા પડવાના છે હું તેના સારા-નરસા ભાવો અંકિત થઈ જાય છે. આપણે શબ્દો છીએ. રાગ-દ્વેષ, મોહ-માયા, પ્રપંચ, અને તારા-મારાના હું હું અને વિચારો કરતાં ભાવથી વધુ પ્રભાવિત થઈએ છીએ. ભાવ ઝઘડાનો કોઈ અર્થ નથી એ આ ભાવનાનો બોધ છે. ૪ પ્રગાઢ છે તે આપણા મનમાં રહેલા ઉંડાણને બહાર લાવી દે છે. બીજું જીવનમાં કોઈનું શરણ કામ આવતું નથી. માણસ ગમે ? શુભ અને અશુભ ભાવો ચહેરા પર ડોકિયા કરતા હોય છે. ભાવો તેટલો ધનવાન અને શક્તિમાન હોય પણ મોત આવીને ઉભું ? હૈ એની મેળે પ્રગટ થઈ જાય છે અને છલકાતા રહે છે. તે માટે રહે છે ત્યારે તે લાચાર બને છે. કોઈપણ વસ્તુ કે સંબંધ તેને
પ્રયાસો કરવા પડતા નથી અને તેને રોકી પણ શકાતા નથી. ઉગારી શકતા નથી. અહીં સૌ કોઈ પોતાના માટે જીવે છે. મોહને શા જીવનની મોટા ભાગની રોજિંદી ક્રિયા અને વહેવાર ભાવથી વશ હોય તો બીજાના માટે પણ જીવવાનું શરૂ કરી દે છે. પણ કIE
અભુત બને છે. ભાવપૂર્વક જે કાર્ય કરીએ તેનું પરિણામ સારું કોઈ બીજાના માટે મરવા તૈયાર થતું નથી. દ આવે છે. વિચારો અને ભાવમાં ભિન્નતાના કારણે કેટલીક વખત ત્રીજું સંસાર એટલે રાગ-દ્વેષનો સંગ્રામ. સંસારમાં ઘર, ક્ષેત્ર, શું આપણે વિચાર એક કરતાં હોઇએ અને કામ બીજું થઈ જાય છે. પુત્ર, ધન વગેરેમાં માણસ અટલાઈ જાય છે. આમાંથી “હું” અને 8 માત્ર વિચારોથી સંપૂર્ણ પરિવર્તન ઉભું થઈ શકે નહીં. સારા “મારું” એવા ભાવો ઉભા થાય છે. અને કર્મો બંધાય છે. પોતાના હું વિચારોની સાથે સારા ભાવો પણ જોઈએ. ભાવ વગરનું કોઈ સુખ માટે બીજાને હાનિ પહોંચાડવી, કષ્ટ આપવું, વેરઝેર રાખવું ; હું પણ કામ કરીએ તેમાં બરકત આવે નહીં. સારા રચનાત્મક વિચારો અને હિંસામાં પ્રવૃત્ત રહેવાથી પાપકર્મો વધુ ઘેરા બને છે અને શું કે ભાવ શુદ્ધિનું પ્રથમ સોપાન છે. સારા વિચારો, સારું ચિંતન હોય મોહ-માયાના બંધનો છૂટતા નથી. ધન, પદ અને પ્રતિષ્ઠા કે છે અને સાથે સમજ અને જ્ઞાન હોય તો એવા ભાવો પ્રગટ થાય છે. ભલભલાને બહેકાવી નાખે છે. ધન માત્ર એટલું કહે છે ભલે હું જ
સારું અને ખરાબ બંને સાથે રહી શકતા નથી. સારું આવે એટલે તારી સાથે ઉપર નહીં આવી શકું પણ તું જ્યાં સુધી નીચે છે ત્યાં જ શું ખરાબ જતું રહે છે.
સુધી તને ઉપર પણ લઈ જઈ શકું છું અને નીચે ગબડાવી પણ જૈન ધર્મમાં બાર ભાવનાઓનું સવિશેષ મહત્ત્વ છે. શકું છું. માણસને આ સાચી વાત સમજાય ત્યાં સુધીમાં ઘણું મોડું ? 3 ભાવનાઓના ચિંતનથી જીવન શુદ્ધ બને છે. ભાવનાનો ખરો થઈ ગયું હોય છે કે કોઈ પણ જાતનું અભિમાન ન રાખવું તે આ ? ૐ અર્થ શું છે તેનો સંક્ષિપ્તમાં ખ્યાલ કરીએ.
ભાવનાનો સબક છે. પ્રથમ અનિત્ય એટલે શું? અનિત્ય એટલે જે ટકી શકે એવું ચોથું ન કોઈ સાથી, ન કોઈ સંગી આપણે એકલા અટુલા.” ! નથી. કાયમી નથી. સંસારની પ્રત્યેક વસ્તુ વિનાશી છે. એક ને આ સંસારમાં આપણે એકલા આવ્યા છીએ અને એકલા જવાના હુ એક દિન તેનો નાશ થવાનો છે. જગત પરિવર્તનશીલ છે. બધું છીએ. સાથે કશું આવવાનું નથી. જે કાંઈ કરીશું તેના સારા
ચક્રની જેમ ઉપર નીચે થયા કરે છે. કોઈ કાયમના માટે આ ધરતી માઠા પરિણામો એકલા ભોગવવાના છે. એમાં કોઈ ભાગીદાર 8 ફુ પર રહી શક્યું નથી અને કોઈ કાયમના માટે ધન-દોલત ઐશ્વર્ય બનવાનું નથી. કોઈપણ બાબત અંગે બીજા પર આધાર રાખવાનો હું ૨ ટકાવી શક્યું નથી. તો પછી તેનો મોહ શા માટે? શરીર પણ નથી. સુખ અને દુ:ખ કોઈ આપણને આપી શકતું નથી અને હું હું ક્ષણભંગુર છે. તે જીર્ણ થશે અને નાશ પામશે. પરંતુ આ સીધી છીનવી શકતું નથી. આપણે એકલા છીએ એ સત્યને સમજવાની ; સાદી વાત આપણી સમજમાં આવતી નથી અને આ પૃથ્વી પર સાથે બધા આપણા છે એવો ભાવ રાખવાનો છે તે એકત્વ છે
2 પ્રબદ્ધ જીવન : બોર ભાવના વિરોષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભાવના વિશેષુક પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભીવની વિશેષાંક HR પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત : બોર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત:
