________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૩૩ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
શાંત સુધારસ'ના પ્રવેશદ્વારે લોભનો દાવાનળ અને વિષયોની મૃગતૃષ્ણા
'd પદ્મશ્રી ડો. કુમારપાળ દેસાઈ
જીવન : બીર ભાવતા વિશેષંક BE પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવના વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિરોષક BN પ્રબુદ્ધ
[ પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ જૈન ધર્મના તજજ્ઞ વિદ્વાન છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવતા આ
સર્જક પ્રભાવક વક્તા, પ્રસિદ્ધ લેખક અને નિષ્ઠાવાન પત્રકાર છે. તેઓ અનેક સંસ્થાઓ સાથે સંકળાયેલા છે. ] મહામહોપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજની તો વિરાટ જ્ઞાનસમુદ્રના કિનારે માત્ર છીપલાં જ વીણ્યા છે' તેવી ? વૈરાગ્યરસથી છલોછલ અભુત કૃતિ છે “શાંતસુધારસ'. આમ લઘુતાનો અનુભવ થાય. છે તો ઉપાધ્યાય વિનયવિજયજી મહારાજે “નયકર્ણિકા', મહામહોપાધ્યાય શ્રી વિનયવિજયજી રચિત “શાંત સુધારસ' છે $ “હેમલઘુપ્રક્રિયા’ અને ‘લોકપ્રકાશ' જેવી કૃતિઓની રચના કરી ગ્રંથમાં જઈએ, ત્યારે આપણને ભીતરમાં અઢળક સમૃદ્ધિ લઈને ૩ જ છે. સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને ગુજરાતી ભાષામાં એમના અનેક ગ્રંથો લહેરાતા સાગરનો અનુભવ થાય છે. એ “શાંતસુધારસ'ના જ હૈ પ્રાપ્ત થાય છે. જન જનના હૈયે એમણે લખેલો ‘શ્રીપાળ રાસ’ સાગરના કિનારા પર વહેતા જળને સ્ટેજ આંગળીથી સ્પર્શ કરીએ, હું ૬ ગૂંજતો હોય છે, પરંતુ આ બધામાં એક અનોખી અને અદ્વિતીય ત્યારે ખ્યાલ આવે કે આ વિરાટ સાગર કેટલો વિશાળ અને ગહન ૬ કે કોઈ રચના હોય તો તે છે “શાંત સુધારસ.' આ “શાંત સુધારસ' છે. પરંતુ એ સાગરના જળને સ્પર્શવા માટેની આપણી યોગ્યતાનો ? ? તે એક અર્થમાં આત્મજ્ઞાનનો ખજાનો છે. એનું ચિંતન સહુ કોઈને માપદંડ શું? મહામહોપાધ્યાય વિનયવિજયજી મહારાજ અને હૈં સ્પર્શી જાય તેવું છે એ તો ખરું, પરંતુ એ માત્ર મન કે બુદ્ધિને જ માટે બે ભૂમિકાની આવશ્યકતા દર્શાવતા કહે છે. કે સ્પર્શતું નથી, પરંતુ વ્યક્તિના આત્માને સ્પર્શીને તેનામાં ઉત્કૃષ્ટ દ્રિ પવ-મરવેપર પુરતું ન ## વૈરાગ્યભાવના જગાડે છે. આ જગતમાં આપોઆપ વૈરાગ્ય ભણી ય િવવિત્તમન-તમુરમુરd $ લઈ જનારી જે વિરલ કૃતિઓ છે, એમાં એક ‘શાંત સુધારસ' છે. જો તમારું ચિત્ત ભવભ્રમણની કથાની એના થાકથી ઉદ્વેગ ? દ તમારે સંસારજીવનમાં શાંતિ પ્રાપ્ત કરવી હોય, સંસારી હો પામ્યું હોય અને તમારું ચિત્ત અનંત સુખમય મોક્ષ પ્રાપ્ત કરવા હું કે સાધુ હો, પણ દરેક સ્થિતિમાં સમતા જાળવવી હોય કે પછી તત્પર બન્યું હોય.' 8 વૈરાગ્ય દ્વારા આત્મપ્રસન્નતા પામવી હોય, તો તેને માટે “શાંત પહેલી વાત તો એ કે તમારું ચિત્ત ભવોભવના થાકથી ઉદ્વિગ્ન કુ સુધારસ’ એ આત્મજ્ઞાનનું અજોડ ઔષધ છે. સાધકો તો ઠીક, બન્યું છે ખરું? જીવ અનંત ભવભ્રમણ કરતો હોય છે, અને હવે ; છું પરંતુ સાધુમહાત્માઓ પણ કોઈ અસમાધિના સમયે સમાધિ આ ભવે એને લાગવું જોઈએ કે આ સઘળાં ભવભ્રમણથી હવે હું શું * પ્રાપ્ત કરવા માટે આ અનુપમ ગ્રંથનો આશરો લેતા હોય છે. સર્વથા થાકી ગયો છું. મનમાં એવો વિચાર જાગવો જોઈએ કે છે “શાંત સુધારસ'માં સોળ ભાવનાઓનું આલેખન મળે છે અને કેટકેટલાય ભવોનું ભ્રમણ કર્યું, પણ હવે વિશેષ ભટકવું નથી. હું આ ભાવનાઓ છંદોબદ્ધ શ્લોકોમાં અને ગેય કાવ્યોમાં પ્રવાહિત ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજે કહ્યું છે તેમ “આ સંસાર
કરી છે. આ એવી અસાધારણ રચના છે જે સંસારથી બળેલા, મોહ, વિષાદથી ભરેલો છે. એમાં તમે રજમાત્ર સુખ પામી નહીં ? છે ઝળેલા માનવીને અધ્યાત્મની શાંતિ અને સાતા આપી શકે છે. શકો.” એ ભાવના મનમાં જાગી છે ખરી? = એમના દુઃખી અને સંતપ્ત ચિત્તને શાંતિ તરફ વાળે છે અને એના “સંસાર” શબ્દ એ “સુ” ધાતુ પરથી આવેલો છે. જે સતત ? ૐ ચિત્તમાં શાંતરસનો મીઠો, મધુરો પ્રવાહ વહેવા લાગે છે. સરકતો રહે તે સંસાર. જે નિરંતર ચાલતો રહે તે સંસાર. હું વિ. સં. ૧૯૬૧થી ૧૭૩૮માં વિદ્યમાન એવા ઉપાધ્યાયશ્રી આવા સંસાર વિશેની ‘શાંત સ ધારસ'ની ત્રીજી me વિનયવિજયજીએ ગહન ચિંતન, મનન અને મંથન કરીને કંઠમાં સંસારભાવનાની વાત કરતાં એના પ્રારંભે શિખરિણી છંદમાં શe જે વસી જાય અને જીભે રમી જાય એ રીતે આ અધ્યાત્મપૂર્ણ રચના મહોપાધ્યાય વિનયવિજયજી મહારાજ કહે છે, 9 કરી છે.
इतो लोभः क्षोभं जनयति दुरन्तो दव इवो શું તમે આત્મજ્ઞાનનું કોઈ એકાદું કિરણ શોધવા નીકળ્યા હો ल्लसंल्लाभोम्भोभिः कथमपि न शक्यः शमयितुम् । કૅ અને આત્મજ્ઞાનનો વિશાળ ખજાનો મળી જાય, ત્યારે કેટલી બધી તÚMISક્ષાનાં તુતિ કૃતૃhવવિત્ની, શુ ધન્યતાનો અનુભવ થાય? એ વિશાળ જ્ઞાનભંડારને જોઈને એક कथं स्वस्थैः स्थेयं विविध भयभीमेभववने।।१।। $ બાજુથી ચિત્તમાં પ્રસન્નતા જાગે અને બીજી બાજુથી ‘હજી આપણે આ સંસારવનમાં લોભનો દાવાનળ ભડકે બળી રહ્યો છે. તેને શું પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિરોષક જ પ્રબુદ્ધ જીવત: બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવતઃ
2 પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિરોષક જ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક HH પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવના વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવની વિશેષુક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવની વિશેષાંક BA પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
કરી છે.
