Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 12

ગાંધી જીરું
અથ પૃષ્ઠ ૧૨૦ પ્રબુદ્ધ જીવન ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ અંતિમ
ષાંક 5
મારી સાથે કોઈ નથી!” | u દિનકર જોષી
1 દિનકર જોષી
* ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક F ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાયવિશેષાંક 4 ગાંધી
ૐ [ લેખક, સંપાદક, અનુવાદક દિનકર જોશીએ ૧૫૦ પુસ્તકોનું સર્જન કર્યું છે, જેમાં ૪૩ નવલકથા, અને ૧૨ વાર્તા સંગ્રહનો
સમાવેશ થાય છે. મહાત્મા ગાંધી, ઝીણા, ટાગોર, નર્મદ અને સરદાર પટેલના ચરિત્રકાર દિનકરભાઈએ ગુજરાતી સાહિત્ય બીજી ભાષાઓમાં જાય તે હેતુથી ૨૦૦૫માં ગુજરાતી સાહિત્ય પ્રતિષ્ઠાન ટ્રસ્ટ શરૂ કર્યું છે. તેમની નવલકથા “પ્રકાશનો પડછાયો' મહાત્મા ગાંધી અને તેમના પુત્ર હરિલાલના સંઘર્ષ પર આધારિત છે. પ્રસ્તુત લેખ તેમની ‘ચક્રથી ચરખા સુધી' નવલકથાનો અંશ છે, જેમાં દ્વાપર યુગના મોહન (ભગવાન કૃષણ) અને કલિયુગના મોહન (મહાત્મા ગાંધી)ના અંતિમ સમયનું તુલનાત્મક ચિત્રણ છે. ] ?
ગાંધીજીના સમગ્ર જીવનનો અભ્યાસ કરીએ ત્યારે એક વાત એવું અદ્ભુત સામ્ય છે. મહાયુદ્ધ પછી છેલ્લાં છત્રીસ વર્ષો કૃષ્ણ હું ઊડીને આંખે વળગે છે. દેશના સ્વાતંત્ર્ય કરતાં પણ કોમી એક્ય દ્વારકામાં લગભગ એકાંકી અને ઉવેખાયેલી અવસ્થામાં રહ્યા છે. હૈ ગાંધીજીને મન વધુ મહત્ત્વનું હતું. પોતાના આ પરમ ઉદ્દેશમાં યાદવ આપ્તજનો સૂરા અને સુંદરી વચ્ચે વિવેકભાન ભૂલીને ડૂબી 3
ગાંધીજી સફળ ન થયા. કોમી એકતાના ભોગે દેશને સ્વરાજ્ય મળ્યું. ગયા હતા અને આસપાસનો કલહ વધતો જતો હતો. કુષ્ણ આ 3 ૬ દેશના મોટા ભાગના મુસલમાનોએ વિભાજનનું સમર્થન કર્યું. જોતા હતા પણ રોકી શક્યા નથી. કૃષ્ણ જેવા યુગપુરુષનાં સંતાનોએ હું ૧૯૪૬ની વચગાળાની સરકારમાં સરદાર તથા જવાહરલાલ જેવા પેટે તાંસળી બાંધીને દેવર્ષિ નારદ વગેરેની મશ્કરી કરી અને ફળસ્વરૂપે જુ
નેતાઓ પણ તંગ આવીને ગાંધીજીને જાણ સુદ્ધાં કર્યા વિના વિભાજન શાપિત થયા. કૃષ્ણ દ્વારકામાં મદ્યનિષેધ દાખલ તો કરાવ્યો પણ છે માટે સંમતિ આપી દીધી.
એનો અમલ કરાવી શક્યા નહિ. આ સહુ સ્વજનોએ કૃષ્ણની નજર ફેં છ મારા મૃત્યુ પછી જ દેશનું વિભાજન થશે એવું કહેનારા ગાંધીજીએ ચૂકાવીને મદ્યપાન, ધૂત વગેરે દુર્ગુણોને મોકળું મેદાન આપ્યું અને તે હું વિભાજન સહેજે જ સ્વીકારી લીધું. વિભાજનના વિરોધીઓએ ત્યારે કૃષ્ણ આ જાણતા હોવા છતાં લાચાર બની ગયા. છેલ્લે, આ સ્વજનો છે શું ગાંધીજીને કહ્યું પણ ખરું: “બાપુ! આ મુદ્દે તમે ઉપવાસ કેમ નથી કૃષ્ણની નજર સામે જ પરસ્પર લડ્યા, ગાંડાતુર થઈને પરસ્પરને ;
કરતા?' અત્યંત હતાશાથી ત્યારે એમણે ઉત્તર વાળેલો: “હવે બચકાં ભર્યા અને પરસ્પરનો નાશ કર્યો. આ બધું છતી આંખે જોઈ હૈં ૐ કોની સામે ઉપવાસ કરું? મારી સાથે કોઈ નથી.”
રહેલા કૃષ્ણને એક પશુ સમજીને કોઈ પારધિએ વીંધી નાખ્યા. હું હિંદુ અને મુસ્લિમ બંને એક જ પ્રજા છે એવો ગાંધીજીનો ગાંધીનાં અંતિમ વર્ષો પણ આવાં જ દુઃખમય રહ્યાં. જે ગાંધીએ જુ @ જીવનમંત્ર વહેવારિક સત્ય ઊણો ઊતર્યો હતો. ઝીણાનો દ્વિરાષ્ટ્ર- સ્વરાજનું નાવ કાંઠે લાવી દીધું હતું એ ગાંધીને એમના આપ્તજન છે તે સિદ્ધાંત તત્પરતો યથાર્થ ઠર્યો હતો. કાળાંતરે ઝીણા પણ ખોટા જેવા જવાહર, સરદાર કે મૌલાના આઝાદ આ સહુએ એક યા કે છ ઠર્યા અને ધર્મના નામે રચાયેલા પાકિસ્તાનના પણ બે ટુકડા થઈ બીજા પ્રકારે છેતર્યા જ છે. ગાંધી દેશના વિભાજનની વિરુદ્ધ હતા ? હું ગયા. પણ આની સામે પ્રતિપ્રશ્ન પણ ઉઠાવી શકાય એમ છે કે એટલે એમને લગભગ અંધારામાં રાખીને આ સર્વોચ્ચ નેતાગીરીએ ઉં હું દ્વિરાષ્ટ્રનો અસ્વીકાર કરનારા ગાંધીજીની વાત આપણે આ સાડાછ વાઈસરોય લોર્ડ માઉન્ટબેટન સાથે કુલડીમાં ગોળ ભાંગી નાખ્યો. કે દાયકા જેટલા સમયમાં યથાર્થ ઠેરવી છે ખરી? પોતાને એકસો દસ જે ગાંધી કરોડો દેશવાસીઓને પોતાની સાથે રાખી શકતા હતા, છે 8 ટકા સેક્યુલર કહેવડવતો એકેય બુદ્ધિજીવી છાતી ઠોકીને આ પ્રશ્નનો જરૂર પડ્યે સામા પ્રવાહે તરીને પણ પ્રવાહનું વહેણ બદલી નાખતા ૬ હું ઉત્તર હકારમાં આપી શકે એમ છે?
હતા એ ગાંધી લાચાર થઈ ગયા. દેશના મોટાભાગના હિંદુઓએ ૯ કૃષ્ણથી માંડીને ગાંધીજી સુધી અનેક વિભૂતિઓએ પોતાના કહ્યું - ‘ગાંધી મુસ્લિમ તરફી છે.’ એ જ રીતે દેશના મોટાભાગના દિ જીવનઆદર્શો વહેવારમાં મૂકવા અત્યંત નિષ્ઠાપૂર્વક મથામણો કરી મુસમલાનોએ કહ્યું – “ગાંધી જ પાકિસ્તાનની રચનાના વિરોધી ? શું છે. એમના જીવનકાળ દરમિયાન કોઈનેય સફળતા મળી હોય એવું છે. આટલું અધૂરું હોય એમ ગાંધી અત્યંત હતાશ અવસ્થામાં, ણ હું કહી શકાય એમ નથી. ગાંધીજી પણ પૂરા સફળ થયા છે એવું ન કૃષ્ણની જેમ જ ટગર ટગર જોઈ રહ્યા અને કલકત્તા હોય કે હું શું કહેવાય. આમ છતાં આ યુગપુરુષો નિષ્ફળ ગયા છે એવું કહેવામાં નોઆખલી, અમૃતસર હોય કે લાહોર, સર્વત્ર સ્વજનોને પરસ્પર ૐ શાણપણ નથી. માણસજાતે આ યુગપુરુષોનાં વાણી અને વર્તન રહેંસી નાખતા જોઈ રહ્યા અને આ દૃશ્ય પૂરું થાય એ પહેલાં જ એક ? 8 પાસે જઈને પોતાના અસ્તિત્વને બચાવી લીધા સિવાય બીજો કોઈ હત્યારાની ગોળીએ એમને વીંધી નાખ્યા! હું માર્ગ નથી.
જે કૃષ્ણના દેહ ઉપર જન્મથી જ જેણે વારંવાર હુમલા કર્યા હતા હું શ્રીકૃષ્ણ અને ગાંધી બંન્નેના અંતિમ વર્ષોમાં ઊડીને આંખે વળગે અને છતાં કૃષ્ણનો વાળ સુદ્ધાં વાંકો થયો નહોતો એ કૃષ્ણ ઉપર ૬ ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષ 1 ટેનને ચલાવનાર શક્તિ હીસલ નથી વરાળ છે.
વતનો અંતિમ અધ્યાય વિરોષાંક ૬
* ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૬ ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી ન