Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 21

ગાંધી જીવ
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૨૧ અંતિમ
5
hષાંક ક
ગાંધીજીનાં અંતિમ પ્રવચનોની સોનોગ્રાફી 7 ડૉ. નરેશ વેદ
જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક “ ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી
[ અધ્યયન, અધ્યાપન, વ્યક્તિત્વ અને ચારિત્રઘડતર, વાંચન, લેખન અને સંસ્થા સંચાલન જેવી અનેકવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં છેલ્લા પાંત્રીસ વર્ષોથી સેવા આપી રહેલા ડૉ. નરેશ વેદ અનેક પ્રતિષ્ઠિત સન્માનોથી વિભૂષિત છે અને વિવિધ યુનિવર્સિટીઓમાં ઉપકુલપતિ રહી ચૂક્યા છે. પ્રસ્તુત લેખમાં તેમણે મહાત્મા ગાંધીએ અંતિમ તબક્કામાં આપેલા પ્રાર્થના પ્રવચનોનો નિચોડ રજૂ કર્યો છે જેનાથી ગાંધીજીની ત્યારની મનઃસ્થિતિ પર પ્રકાશ પડે છે. ]
મહાત્મા ગાંધીજી આગાખાનમહેલની જેલમાંથી મુક્ત થયા બાદ ક્ષમા જેવા સનાતન મૂલ્યો, આદર્શો અને આચારોનો સમ્બોધ હું દિલ્હી પાછા ફર્યા હતા અને ત્યાં સાંજની પ્રાર્થનાસભાઓમાં આપવાની-એમ અનેક મહત્ત્વની ઘટનાઓ બની રહી હતી. ધાડ, શુ હું નિયમિત રૂપે પ્રવચનો કરતા હતા. એ પરંપરા એમના મહા લૂંટ, હત્યા, બળાત્કાર જેવી જઘન્ય ઘટનાઓથી ઉકળતા ચરુ, ફાટેલા $ નિર્વાણદિનના આગલા દિવસ સુધી, એટલે કે ૨૯મી જાન્યુઆરી, જ્વાળામુખી કે ભારેલા અગ્નિ જેવી દેશની સ્થિતિ હતી. એ વખતે હું રં ૧૯૪૮ સુધી, બરાબર ચાલતી રહેલી. એમના એ પ્રવચનો “TOી કેવલ ભારતની ભૂમિના જ નહિ, ભારતીય લશ્કરના પણ ટુકડા ૨ હું સાહિત્ય : પ્રાર્થના પ્રવવનો’ નામે હિન્દી ભાષામાં, બે ભાગમાં, સસ્તા થયા હતા. ત્રાવણકોર અને હૈદરાબાદી સલ્તનતને આખા હિંદુસ્તાન 5 શું સાહિત્ય મંડલ, નવી દિલ્હી, નામની પ્રકાશન સંસ્થા દ્વારા પ્રથમ પર કબજો મેળવી લેવો હતો. દક્ષિણ પ્રાંતના લોકોને અલગ કું ૬ વાર ડિસેમ્બર ૧૯૪૮માં પ્રકાશિત થયાં હતાં. એ પુસ્તકોમાં ૧લી દ્રાવિડસ્તાન જોઈતું હતું. શીખોને શીખીસ્તાન, જાટોને જાતિસ્તાન 3 5 એપ્રિલ, ૧૯૪૭ થી ૨૯મી જાન્યુઆરી, ૧૯૪૮ સુધી એમણે જોઈતું હતું. કોઈને અહિરિસ્તાન જોઈતું હતું. રાષ્ટ્રના તાણાવાણા ૬ { આપેલાં પ્રવચનો સંગ્રહાયેલાં છે. મતલબ કે એમના જીવનના છેલ્લા વીંખાઈ રહ્યા હતા. બહેન-દીકરીઓના શરીર પીંખાઈ રહ્યાં હતાં. જે હું દશ માસ દરમ્યાન એમના દ્વારા અપાયેલાં કુલ ૨૨૩ પ્રવચનો કોંગ્રેસ ક્ષીણ થતી જતી હતી, નેતાઓ ક્ષુબ્ધ હતા, પ્રજાનો કેટલોક હું $ એમાં સંગ્રહાયેલાં છે.
વર્ગ અસહિષ્ણુ, અનીતિમાન અને ઉન્માદી થઈ ગયો હતો, બાકીનો સમયની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો આ પુસ્તકમાં દેશને આઝાદી મળી વર્ગ અવઢવમાં હતો, રાષ્ટ્ર ઉન્માદ અને અજંપાની સ્થિતિમાં હતું, હૈ એ પૂર્વેના થોડા માસ અગાઉથી શરૂ કરીને છેક ગાંધીજીના મહા રાષ્ટ્રમાં વેરઝેરની હોળી સળગી ઊઠી હતી અને વિશ્વાસની કટોકટી ? શું નિર્વાણ સુધીનો સમયગાળો છે. આ સમયગાળો જેમ દેશજીવનમાં ઉત્પન્ન થઈ હતી. કું તેમ મહાત્મા ગાંધીજીના અંગત જીવનનો પણ અત્યંત મહત્ત્વનો એવે સમયે ગાંધીજીની શારીરિક અને માનસિક સ્થિતિ કેવી હશે 5 # હતો. આ સમયગાળા દરમ્યાન જ દેશની આઝાદીની, દેશના એ જાણવું અને સમજવું ઘણું જરૂરી છે. એ માટેનું અત્યંત ઉપયોગી
ભાગલાની, કોમી હિજરતની, કોમી દંગલની, દેશની પ્રથમ સરકાર સાધન ગાંધીજીનાં આ પ્રવચનો છે. સન ૧૯૪૪માં મહાદેવભાઈ ? હું રચનાની, દેશનું નેતૃત્વ કોઈના હાથમાં સોંપવાની, હિન્દુસ્તાન- અને કસ્તૂરબાના અવસાનથી ગાંધીજીના બે જીવન આધારો નષ્ટ છે $ માંથી વિખૂટા પડી અસ્તિત્વમાં આવતા પાકિસ્તાનને મિલ્કત થઈ ચૂક્યા હતા. એક પુત્ર એમનાથી નારાજ થઈ, ધર્મપરિવર્તન શું ૐ આપવાની, દેશમાં રહેલાં અસંખ્ય દેશી રજવાડાઓને ભારતીય કરી, વિખૂટો પડી ગયો હતો. બીજો પુત્ર વિદેશમાં હતો. નેહરુ, હું ર સંઘમાં સામેલ કરવાની, જૂનાગઢ, હૈદરાબાદ, કાશ્મીર જેવી દશ, સરદાર જેવા મિત્રો રાજકારભારમાં પડી ગયા હતા. ગાંધીજી રે Ê દેશની સલ્તનતોને ભારતીય સંઘમાં સમજાવીને સામેલ કરવાની, સ્વજનો, મિત્રો અને સ્નેહીઓથી એકલા અટુલા પડી ગયા હતા. હૈં = નિર્વાસિતોને થાળે પાડવાની, રાષ્ટ્રધ્વજ અને રાષ્ટ્રભાષા નક્કી ઉંમર સાથે શરીર પણ ક્ષીણ થતું જતું હતું. શાંતિ સ્થાપના માટે ક કરવાની, અંગ્રેજોને દેશમાંથી વિદાય કરવાની, દેશમાં કથળેલી અહીંતહીં દોડ, પદયાત્રાઓ, પ્રાર્થનાઓ, પ્રવચનો અને ઉપવાસોને Ė સામાજિક, રાજકીય અને આર્થિક પરિસ્થિતિને સુધારવાની, રાષ્ટ્રમાં કારણે પણ શરીર અને મન થાક તેમ અજંપ અવસ્થાનો અનુભવ હું
ફેલાયેલી અરાજકતા, હિંસા, અસલામતી, અનવસ્થા, અસમાનતા કરતાં હશે. છતાં એ માહોલમાં હાર્યા-થાક્યા વિના એમણે રાષ્ટ્રની રે જેવી લાગણીઓમાંથી પ્રજાને ઉગારવાની, લાચાર, હતાશ, હિંસક, પ્રજામાં જન્મેલા રોષ અને પ્રતિશોધનાં મોજાંને શાંતિ અને અહિંસા, હૈ હું અસહિષ્ણુ, અધીર અને વિપ્લવી બનેલી પ્રજાને શાંત અને સ્વસ્થ પ્રેમ અને ભાઈચારો, માણસાઈ અને ભલાઈનો સમ્બોધ કરી હું ૬ કરવાની અને એ માટે પ્રજાને વિચાર, વાણી અને વર્તનમાં શાણી અટકાવવાનો પ્રબળ પુરુષાર્થ કર્યો હતો. એવા ક્ષુબ્ધ અને ૬ ૐ બનાવવા માટે ભારતીય સંસ્કૃતિની મૈત્રી, કરુણા, મુદિતા, ઉપેક્ષા, ઉશ્કેરણીજનક વાતાવરણમાં પણ પૂરા સ્વસ્થ રહીને, સૌના ખરા હૈં
ન ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિરોષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષક ૬ ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી 4
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષ
ઈશ્વર આપણું સુકાન પણ છે અને સુકાની પણ.
વતનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક