Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 33

ગાંધી જી
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ • પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૩૩ અંતિમ
5
hષાંક ક
URIC
છે એ નિર્ણય જાહેર કરતું લેખી પ્રવચન સાંજની પ્રાર્થનાસભામાં મારું મન સબળ રાખજે, જેથી હું જીવવાની લાલચે ઉપવાસ ન ક હું વાંચી સંભળાવવામાં આવ્યું. ઉપવાસ બીજે દિવસે બપોરના ભોજન છોડું.' બાદ શરૂ થવાના હતા. ઉપવાસ માટે કશી સમયમર્યાદા નહોતી. ઉપવાસ ૧૩મી જાન્યુઆરીએ બપોરે ૧૧ ને ૫૫ મિનિટે શરૂ ઉપવાસ દરમ્યાન મીઠાવાળું અથવા મીઠા વિનાનું પાણી અને ખાટા થયા. એ વખતે ગાંધીજીનું પ્રિય ભજન વૈષ્ણવજન તો તેને દીપ તથા હૈ ૬ લીંબુનો રસ તેઓ લેવાના હતા. “ “બહારના દબાણ વિના પણ ફ્રેન ના સર્વે fધ વંડરસ નું અંગ્રેજી ભજન સુશીલાએ ગાયું હું હું કર્તવ્યની ભાવના જાગ્રત થવાને કારણે બધી કોમો વચ્ચે હૃદયની અને પછી રામધૂન ગાવામાં આવી. માત્ર જૂજ નિકટના મિત્રો અને ૬ . એકતા ફરીથી સ્થપાઈ છે.” એવી ખાતરી તેમને થાય ત્યારે જ તેમના ઘરના માણસો હાજર હતાં. તેઓ શાંતિ અનુભવવા લાગ્યા. પોતાનો છે ઉપવાસ છૂટવાના હતા.'
ઉપવાસ શરૂ થયો કે તરત જ ગાંધીજીએ મને તેમની પાસે બોલાવ્યો કે તેમનું નિવેદન આ પ્રમાણે હતું:
અને કહ્યું, ‘તમે અહીં રહો અને મારા ઉપવાસ દરમ્યાન રિઝનનું હિંદની પ્રતિષ્ઠા ઘટવા લાગી છે તથા એશિયાના હૃદય પરનું કામ સંભાળો એમ હું ઈચ્છું છું.” અને એ દ્વારા સમગ્ર દુનિયા પરનું તેનું પ્રભુત્વ ઝપાટાબંધ લુપ્ત સરદારે કે પંડિત નેહરુએ તેમની સાથે દલીલોમાં ઊતરવાનો છું થતું જાય છે. આ ઉપવાસને નિમિત્તે આપણી આંખ ઊઘડશે તો પ્રયાસ ન કર્યો, જો કે, સરદાર ઘણા જ અસ્વસ્થ થઈ ગયા હતા. મેં એ બધું પાછું લાધશે. હિંદ પોતાનો આત્મા ખોશે તો, દુનિયાનું સરદારે ગાંધીજીને કહેવડાવ્યું કે, આપ જે કંઈ ઈચ્છો હું કરીશ. હું આશાનું કિરણ લુપ્ત થશે.
જવાબમાં ગાંધીજીએ સૂચવ્યું કે, પાકિસ્તાનના રોકડ મૂડીના શું કટોકટીને પ્રસંગે કોઈએ નબળાઈ બતાવવી જોઈએ નહીં.. હિસ્સાના સવાલને સૌથી પ્રથમ સ્થાન આપવું જોઈએ. શુદ્ધ ઉપવાસ, ધર્મપાલનની પેઠે, સ્વત: બદલારૂપ છે. કશું એક શીખ મિત્રે પૂછ્યું, આપના ઉપવાસ માટે આપ કોને પરિણામ લાવવા ખાતર હું ઉપવાસ નથી કરતો. મારે ઉપવાસ જવાબદાર લેખો છો? ગાંધીજીએ જવાબ આપ્યો કે, મારો ઉપવાસ કર્યે જ છૂટકો, એમ મને લાગે છે એટલે હું એ કરું છું. હિંદના ખાસ કોઈ વ્યક્તિ સામે નથી અને છતાં સૌના અંતરાત્માને ઉદ્દેશીને હું હિંદુ ધર્મના, શીખ ધર્મના અને ઈસ્લામના વિનાશનો સાક્ષી તે છે. બનવા કરતાં મૃત્યુ મારે માટે ઉમદા મુક્તિરૂપ બનશે. ૧૬મી જાન્યુઆરીના મીરાબહેન પરના પત્રમાં પોતાના 4
લૉર્ડ માઉન્ટબેટને સહેલાઈથી નિર્ણય સ્વીકારી લીધો. ગાંધીજીના ઉપવાસને ‘મારા સૌથી મહાન ઉપવાસ તરીકે ' વર્ણવીને ગાંધીજીએ હૈ હું સૌથી નાના પુત્ર દેવદાસે તેર કલાક સુધી પ્રયાસ કર્યો, નિર્ણય લખ્યું: ‘છેવટે એ એવો નીવડશે કે કેમ એની તમારે કે મારે ચિંતા હું જાહેર કરવામાં આવ્યો તે પછી જ તેમને ઉપવાસની જાણ થઈ. કરવાની નથી. આપણી ચિંતા તો ખુદ કાર્ય માટે હોય, કાર્યના કે
તેમણે તેમના પિતાને પત્ર લખ્યો “મારી મુખ્ય ચિંતા અને દલીલ એ પરિણામ માટે નહી.” શુ છે કે આપ આખરે અધીરાઈને વશ થઈ ગયા. દિલ્હી આવ્યા પછી એક મુસલમાન મિત્રે, ‘મુસલમાનોને ખાતર' ઉપવાસ છોડવાને ? હું આપે કેટલી ભારે સફળતા માત્ર ધીરજપૂર્વક મહેનત કરવાથી મેળવી ગાંધીજીને આજીજી કરી. કાશ્મીરના વડા પ્રધાન શેખ અબ્દુલ્લા હું ૬ છે, એનો ખ્યાલ આપને નથી. આપની મહેનતથી લાખો બચ્યા છે નાયબ વડા પ્રધાન બક્ષી ગુલામ મહમ્મદ સાથે દિલ્હી આવ્યા હતા.
અને લાખો બચત, પણ આપ એકાએક ધીરજ ખોઈ બેઠા છો. તેમણે પણ ‘કંઈ નહી તો કાશ્મીરને ખાતર’ ઉપવાસ છોડવાની 8 આના જવાબમાં ગાંધીજીએ કાઢેલા ઉદ્ગારો શ્રદ્ધાના મહાકાવ્ય ગાંધીજીને વિનંતી કરી. $ તરીકે અમર રહેશે, ‘મારું ધ્યાન મારા અર્થમાં ઉતાવળે કાચું નથી, મૌલાના આઝાદે કહ્યું, ‘તેમની સાથે વધુ દલીલમાં ઊતરવું એ હું તારા અર્થમાં ખરું. કેમ કે એ ઘડતાં મને સામાન્યપણે લાગવો તેમની વેદના વધારવા બરોબર છે. તેમની શરતો પૂરી પાડવાને ઝ જોઈએ એથી ઓછો વખત લાગ્યો. પણ તેની પૂર્વે ચાર દહાડાનું આપણે શું કરી શકીએ એનો વિચાર કરવો એ જ એક વસ્તુ આપણે વિચારમંથન હતું; પ્રાર્થના હતી. એથી એને ઉતાવળ કહેવાય જ નહીં કરવાની છે.'
આ કાર્યને હું મારી ધીરજની પરાકાષ્ઠા ગણું છું. મારા દિલ્હી પછીથી હિન્દુ અને શીખ નિરાશ્રિતોનું એક પ્રતિનિધિમંડળ આવ્યું. આવ્યા પછી જે પરિણામો આવ્યાં હોય, તેને સારુ હું યશ નથી લઈ ગાંધીજીએ તેમને કહ્યું કે, મારા ઉપવાસો છોડાવવાનું તમારા હાથમાં હૈ શકતો. પુરુષાર્થને હું હારી બેઠો, ત્યારે જ ઈશ્વરને ખોળે મેં માથું છે. રં મૂક્યું. રામ મારશે તોયે શ્રેય છે અને રામ રાખશે તોયે શ્રેય છે. માઉન્ટબૅટને કહ્યું: ‘તેમના ઉપવાસ સંબંધમાં મારે માત્ર એક ૬
અને મારે તો એક જ પ્રાર્થના કરવી રહી: “હે રામ! ઉપવાસ દરમ્યાન જ ટીકા કરવાની છે. તેમણે પ્રથમ પંડિત નેહરુ સાથે એ વિષે ચર્ચા હૈં
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ન ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશે
| ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાચ વિશે.
' નિયમ અને શિસ્ત વિના કોઈ કામ થતું નથી.
વતનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક