Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 52

ગાંધી જીવી
અથ પૃષ્ઠ પ૨ પ્રબુદ્ધ જીવન ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ અંતિમ
મહાત્મા ગાંધીના પાર્થિવ દેહનો અંત pપ્યારેલાલ !
જીવનનો અંતિમ અધ્યાયવિશેષાંક 4 ગાંધી
* ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષંક કે ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષક F Iધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક
ૐ ગાંધીજીના ઉપવાસ અગાઉ ગુજરાત રેલવે સ્ટેશન પર ગાડીમાં શાંતિ થશે. રોગથી મરું તો દંભી મહાત્મા ઠેરવજે. પણ કોઈ મને ? હું થવા પામેલી કતલમાંથી બચી જવા પામેલા બસુના કેટલાક ગોળીથી મારે અને તે સામી છાતીએ ઝીલું છતાં મોઢામાંથી સિસકારો હું ૬ નિરાશ્રિતો જાન્યુઆરીની ૨૯મી તારીખે બપોર પછી ગાંધીજીને ન નીકળતાં રામજીનું રટણ ચાલતું હોય તો જ કહેજે કે સાચો રે હૈ મળવાને બિરલા ભવન આવ્યા. તેમના પૈકીના એકે ગાંધીજીને કહ્યું: મહાત્મા હતો.'
‘હવે આપ આરામ શાને નથી લેતા? આપ પૂરતું નુકસાન કરી * ચૂક્યા છો. આપે અમારું સત્યાનાશ વાળ્યું છે. આપે હવે અમને સાથીને લખેલો આશ્વાસનનો પત્ર આ રીતનો હતો: ‘તમારી હું અમારું ફોડી લેવા દેવું જોઈએ અને હિમાલયમાં જઈને વસવું જોઈએ. દીકરી સુલોચનાના સ્વર્ગવાસની ખબર ચિ. કિશોરલાલ મોકલી... ? = શોકથી અમે પાગલ બની ગયા છીએ.”
હું શું લખું? મરણ સાચો મિત્ર છે. આપણા અજ્ઞાનના માર્યા આપણે હું ગાંધીજી : “મારો શોક તમારાથી ઓછો નથી.’
દુઃખી થઈએ છીએ. આત્મા કાલે હતો, આજે છે અને ભવિષ્યમાં હું ૨૯મી જાન્યુઆરીનો આખો દિવસ ભરચક કામકાજમાં પસાર પણ રહેશે. શરીર તો જનારું જ છે. સુલોચના પોતાના દોષ સાથે રે રે થયો. દિવસને અંતે ગાંધીજી થાકીને લોથ થઈ ગયા. “મારું માથું લેતી ગઈ, ગુણને અહીં મૂકતી ગઈ. એને આપણે નહીં વીસરીએ ને ? 3 ભમે છે. છતાં મારે આ પૂરું કર્યે જ છૂટકો.' કૉંગ્રેસની કારોબારી ફરજ અદા કરવામાં વધારે સાવધાન થઈએ.’ ૬ સમિતિ માટે તેમણે ઘડી કાઢેલો કોંગ્રેસના બંધારણનો મુસદ્દો-એ સવારે ફરવા જવા જેટલું સારું તેમને ન લાગ્યું એટલે પોતાના = ક ઘડી કાઢવાનું તેમણે માથે લીધું હતું–બતાવીને આભા ગાંધીને ઓરડામાં જ જેમણે થોડી વાર આંટા માર્યા. પોતાની ઉધરસને રે તેમણે એ પ્રમાણે કહ્યું.
શમાવવા માટે લવિંગના ભૂકાવાળી તાડગોળની ટીકડીઓ તેઓ એક આશ્રમવાસીને તેમણે કહ્યું: “મારે કોલાહલ અને ધમાલની લેતા હતા. લવિંગનો ભૂકો ખલાસ થઈ ગયો હતો. એથી મનુ તેમની ઉં 3 વચ્ચે શાંતિ, અંધકારની વચ્ચે પ્રકાશ અને નિરાશાની વચ્ચે આશા સાથે જોડાવાને બદલે થોડી લવિંગ વાટવા બેઠી. તેણે તેમને કહ્યું, શું ૐ ખોળવાની છે.”
થોડી જ વારમાં હું આવું છું. નહીં તો સાંજે લવિંગના ભૂકાની રે હું રાજકીય પરિસ્થિતિનું અવલોકન કરતાં તેઓ મનમાં ને મનમાં જરૂર પડે તો તે હશે નહીં.” કોઈ પણ પોતાની તત્કાળની ફરજ છે શું વિચારવા લાગ્યા કે, સ્વતંત્રતાને અર્થે ઝૂઝનારા અને બલિદાનો છોડીને અનિશ્ચિત ભવિષ્યને માટે જોગવાઈ કરે એ ગાંધીજીને પસંદ
આપનારા કોંગ્રેસીઓ હવે જ્યારે સ્વતંત્રતાનો બોજો ઉઠાવવાનું નહોતું. તેમણે મનુને કહ્યું, ‘રાત પડતાં પહેલાં શું થશે અને હુંયે ૬ ક્ર તેમને માથે આવ્યું છે ત્યારે હોદા અને સત્તાની મોહજાળને શાને જીવતો હોઈશ કે કેમ, એની કોને ખબર?''
વશ થતા હશે?' “આ આપણને ક્યાં લઈ જશે? એ ક્યાં સુધી રોજના સમયે પોતાના માલિશ માટે અતિથિગૃહમાંના મારા જી હ ચાલશે? આ રીતે આપણે દુનિયામાં આપણી પ્રતિષ્ઠા જાળવી શકીશું ઓરડામાં થઈને જતાં તેમણે કોંગ્રેસ માટેના નવ બંધારણનો મુસદ્દો હું શું ખરા? હું ક્યાં ઊભો છું? આ અશાંતિની વચ્ચે અશુ બ્ધ શાંતિ અને મને આપ્યો અને એ કાળજીપૂર્વક વાંચી જવાને મને કહ્યું. રાષ્ટ્ર રે કે સમતા પ્રાપ્ત કરવા માટે મારે શું કરવું જોઈએ?' અને પછી માટેનું તેમનું એ છેલ્લું વસિયતનામું હતું. તેમણે કહ્યું, “મારી
અલ્લાહબાદના મશહૂર કવિ નઝીરની જાણીતી ગઝલની કડી વિચારણામાં તમને કાંઈ ગાબડાં નજરે પડે તો તમે તે ભરી કાઢજો. $ પારાવાર ગમગીનીભર્યા સૂરે તેમણે ઉચ્ચારી:
એ મુસદ્દો મેં ઘણી જ તાણ નીચે તૈયાર કર્યો છે.” હે બહારે બાગ દુનિયા ચંદરોઝ,
માલિશ થઈ ગયા પછી, ઉપર્યુક્ત મુસદ્દો મેં વાંચી લીધો કે કેમ હું દેખ લો ઉસકા તમાશા ચંદરોઝ.
એ તેમણે મને પૂછ્યું અને નોઆખાલીમાંના મારા અનુભવો તથા તે પછી તેમને ઉધરસનું સખત ખાંખણું આવ્યું. એ શમાવવાને પ્રયોગોને આધારે મદ્રાસમાં ઝઝૂમી રહેલી ખોરાકની કટોકટીને કેવી રીતે ? હું પેનિસિલીનની ગોળી ચૂસવાનું તેમને કહેવામાં આવ્યું ત્યારે, પહોંચી વળવું, એ વિષે એક નોંધ તૈયાર કરવાને મને જણાવ્યું.
એકમાત્ર રામનામની શક્તિથી સાજા થવાનો તેમનો નિર્ધાર છેલ્લી પછી તેમણે સ્નાન કર્યું. સ્નાન કરીને બહાર આવ્યા ત્યારે તેઓ મેં 3 વાર તેમણે ફરીથી ઉચ્ચાર્યો. તેમના માથાને માલિશ કરનાર તેમના ઘણાં જ પ્રફુલ્લ લાગતા હતા. આગલી રાતનો થાક અદૃશ્ય થયો ? 8 એક પરિચારકને તેમણે કહ્યું: ‘જો હું રોગથી મરું, અરે એક નાનકડી હતો અને તેઓ તેમની હંમેશની પ્રસન્નતાથી ઊભરાતા હતા. શું ફોડકીથીય મરું, તો તું દુનિયાને પોકારી પોકારીને કહેજે કે આ પછીથી તેમનું વજન લેવામાં આવ્યું. બંગાળી લખવાનો રોજનો હું કે દંભી મહાત્મા હતો. તો જ હું જ્યાં હોઈશ ત્યાં મારા આત્માને પાઠ કર્યા પછી સાડા નવ વાગ્યે તેમણે બાફેલું શાક, ૧૨ ઔસ ગાંધી જીવતતો અંતિમ અધ્યાચ વિશેષ એક વસ્તુની બે બાજુ હોય તો આપણે ઊજળી બાજુ જોવી. વતનો અંતિમ અધ્યાય વિરોષાંક :
* ગાંધીજીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાયવિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી