Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 79

ગાંધી જીરું
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૯ પૃષ્ઠ ૭૯ અંતિમ
5
hષાંક ક
આ ફિ’ -હાઆરીરના પ્રમુખ
ગાંધીજી પછીનું ભારત | nયોગેન્દ્ર પારેખ
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવતનો અંતિમ અધ્યાયવિશેષાંક 5 ગાંધી
[ ‘શાશ્વત ગાંધી' તથા ‘અભિદષ્ટિ' સામયિકના સહસંપાદક શ્રી નારાયણભાઈ દેસાઈની ગાંધીકથા પરંપરાને અવિરત આગળ ધપાવવાના શુભાશયથી તેમણે ‘શાશ્વત ગાંધીકથા'ની શરૂઆત કરી છે. “કચ્છમિત્ર' દૈનિકમાં કટાર લેખન અને નિબંધ, વિવેચન, સંપાદન તથા જૈનદર્શનના અનુવાદ ક્ષેત્રે; બધા મળીને બાવીસ પુસ્તકોનું પ્રદાન. હાલ, અમદાવાદ સ્થિત ડૉ. બાબાસાહેબ આંબેડકર ઓપન યુનિવર્સિટિમાં એસોસિએટ પ્રોફેસર તરીકે સેવા આપે છે. પ્રસ્તુત લેખમાં તેમણે ગાંધીજી ગયા ત્યાર પછીના ભારતના બદલાયેલાં મૂલ્યો અને પલટાતી જીવનશૈલીનાં વિવિધ પાસાં પર પ્રકાશ ફેંક્યો છે.]
૧૯૧૫માં ગાંધીજી સ્વદેશ પાછા ફર્યા અને આઝાદી આંદોલનનું નથી. હું સુકાન સંભાળ્યું તેના બત્રીસમા વર્ષે દેશ આઝાદ થયો. સવિનય ગાંધીજીના આદર્શોને ધ્યેયમંત્ર તરીકે રાખવામાં જે સંસ્થાઓએ હું
કાનૂનભંગ અને અસહકાર જેવાં શસ્ત્રો હોવા છતાં આઝાદ થવામાં ઠીક ઠીક સભાનતા રાખી હોય એવી પ્રતિષ્ઠિત શાળાઓએ અંગ્રેજી છે ૐ ત્રણ દાયકા કરતાં વધુ સમય થયો કારણ કે ગાંધીજી સત્યાગ્રહની માધ્યમના વિભાગો શરૂ કરી દીધા છે; એટલું જ નહિ પણ ગુજરાતી હૈ
ભૂમિકાએ, રચનાત્મક કાર્યોની સમાંતરે ચળવળ ચલાવતા હતા. માધ્યમના વિભાગો બંધ થાય એવી સ્થિતિમાંથી ઉગરવાનો કોઈ હું શું ત્રણ દાયકા દરમ્યાન ગાંધીજી હિંદની જનતાને સ્વતંત્રતા માટે લાયક પ્રયાસ પણ કર્યો નથી. શિક્ષણમાંથી શ્રમનું મહત્ત્વ ઘટી ગયું છે અને ૬ ૐ બનાવી રહ્યા હતા. બુનિયાદી તાલીમ, શ્રમમૂલક કેળવણી, આરોગ્ય, સુખ-સગવડને કેન્દ્રમાં રાખનારું કારકિર્દી નિર્માણ થતું જાય છે. છે જે ખાદી, ગૌસેવા, સ્વદેશી વસ્તુઓનો આગ્રહ, સાદગી, અસ્પૃશ્યતા ગાંધીજી એવું ઈચ્છતા હતા કે ઉચ્ચશિક્ષણનો બોજ સરકારે ઉઠાવવો જૈ
નિવારણ, માતૃભાષાનો મહિમા જેવા અનેકવિધ ઉપક્રમો દ્વારા જોઈએ નહિ. તેમની વિભાવના એવી હતી કે શિક્ષણની સાથે સાથે હું ગાંધીજી પાયાનું કાર્ય કરી રહ્યા હતા. ગામડાના ઉદ્ધાર વગર જીવનલક્ષી તાલીમ પામેલો વિદ્યાર્થી સાચા અર્થમાં તાલીમાર્થી બને છે 3 ચલાવાનું નથી એ વાતની એક સદી અગાઉ ગાંધીજીને ખબર હતી. અને સંસ્થા, સમાજ કે સરકાર પર બોજ બનવાના બદલે સ્વનિર્ભર | 8 ગાંધીજીના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતોની ધરાર અવગણના વીસમી સદીના બને. છેલ્લા બે દાયકામાં સ્વનિર્ભરતાનો ભળતો જ અર્થ થયો. મેં ૬ ઉત્તરાર્ધની, આઝાદ ભારતની કહાની છે.
| ઉચ્ચ શિક્ષણની સેલ્ફ ફાઈનાન્સ સંસ્થા ખોલીને વિદ્યાર્થીઓને શું કોઈપણ રાષ્ટ્રના ઘડતરમાં તેના પ્રાથમિક શિક્ષણની સ્થિતિ ખૂબ લૂંટવાનો ઉદ્યોગ ચાલુ થયો. શિક્ષણનું ખાનગીકરણ વિકૃત રીતે ૬ છું મહત્ત્વની હોય છે. શિક્ષણના ક્ષેત્રમાં ગાંધીજીની અવગણના આપણા વકરતું જાય છે. વિદ્યાર્થીમાં સ્વાવલંબન કેળવવાની વાત તો અશક્ય છે કે સમયનું ખેદજનક વાસ્તવ અને નરી આંખે અલગ તારવી શકાય આદર્શ થઈ ગઈ. શિક્ષણક્ષેત્ર વિષયક ઘોર નિષ્ફળતા અને અક્ષમ્ય જૈ છે એવી નિષ્ફળતાઓ છે. દક્ષિણ આફ્રિકાના નિવાસ દરમ્યાન પોતાના બેદરકારી કોઈ એકાદ રાજ્ય પૂરતી સીમિત નથી. હું સંતાનોના શિક્ષણ વિશે ગાંધીજી ઠીક ઠીક ચિંતિત હતા અથવા તો આદર્શ લોકશાહી શાસન વ્યવસ્થાના સ્વપ્નદૃષ્ટાઓએ શ્રેષ્ઠ હું ૬ ચિંતનશીલ હતા. પોતે વિલાયત જઈ બેરિસ્ટર થઈ આવેલા પણ બંધારણ આપ્યું. લોકશાહી મૂલ્યોની સ્થાપના અને સમાનતાના 5 મોટા દીકરા હરિલાલે બેરિસ્ટરનું ભણવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી ત્યારે મહાન આદર્શો આપણા બંધારણમાં છે. માનવ અધિકારો વિશેની ૬ યુનિવર્સિટી શિક્ષણની મર્યાદાઓથી સ્વાનુભવે સભાન થયેલા તકેદારી તથા સ્વતંત્રતા વિષયક સૂક્ષ્મ વિચારણા બંધારણનું હાર્દ હું ગાંધીજીએ પુત્ર હરિલાલને વિલાયત જઈ ભણવાની બાબતમાં છે. આઝાદી બાદ ગાંધીચીંધ્યા માર્ગ સત્તાપ્રાપ્તિનો હાથવગો માર્ગ ? છે પ્રોત્સાહન આપ્યું નહિ અને ભણાવવા બાબત સંપૂર્ણ અસહમત બનતો ગયો. દરેક રાજકીય પક્ષોએ જનપ્રતિનિધિની પસંદગી કે ? > હોવાનું ભારપૂર્વક જણાવ્યું. શ્રી મહાદેવભાઈ દેસાઈના પુત્ર શ્રી ટિકીટ ફાળવણી માટે જીતી શકે એવા ઉમેદવારોને પ્રાથમિકતા આપી. 5
નારાયણભાઈ દેસાઈએ બાળવયે જ બાપુને પત્ર લખીને શાળાએ ચૂંટણી જીતવા માટે કે સત્તા મેળવવા માટે કોઈપણ રીતરસમ ? હું ન જવા વિશે જણાવ્યું ત્યારે ગાંધીજીએ પ્રત્યુત્તરમાં નારાયણ દેસાઈને અજમાવનારાઓએ રાજકારણનું અપરાધીકરણ કરી નાખ્યું. ભ્રષ્ટ હું શાબાશી પાઠવેલી. રાષ્ટ્ર ઘડતર માટે સેવકો તૈયાર થાય અને શ્રમ રીત રસમોની કોઈ નવાઈ નથી રહી. પ્રથમ લોકસભા ચૂંટણી વખતે
તથા ચારિત્ર્ય કેન્દ્રમાં હોય એવા ઉમદા આશયથી ૧૯૨૦ જેટલાં જ ઉમેદવારોની પસંદગીમાં જાતિવાદી ગણતરીઓનો કળિપ્રવેશ ૩ ૐ વહેલાં ગાંધીજીએ ગુજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપના કરી. શિક્ષણ થઈ ચૂક્યો હતો. તેમ છતાં ૧૯૬૭ સુધી રાજનીતિમાં સાધનશુદ્ધિના ૐ માતૃભાષામાં જ થવું જોઈએ એવો ગાંધીજીનો આગ્રહ હતો. આજે સિદ્ધાંતો કોંગ્રેસ જેવા મુખ્ય રાજકીય પક્ષની ઓળખ હતા. ગાંધીજીના હું ' ગાંધીજી પછીના ભારતમાં શિક્ષણની સ્થિતિ વિશે સ્થિતિ સંતોષજનક અવસાન બાદ કોંગ્રેસમાં કોઈ અનિષ્ટ તત્ત્વો દાખલ ન થઈ જાય હું 'ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષ | મૃત્યુથી શાને ડરવું? તે તો એક દિવસ આવવાનું જ છે.
વતનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ક
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૬ ગધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી ના