Prabuddha Jivan 2015 02 Gandhi Jivanno Antim Adhyay Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 37

ગાંધી જીવ
અ ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૫ ૦ પ્રબુદ્ધ જીવન • ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ૩૭ અંતિમ 5 hષાંક ક
ૐ હતી.
ગાંધી જીવોનો અંતિમ અધ્યાય વિરોષક F ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 4 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિરોષક F ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાયવિશેષાંક 4 ગાંધી
શું ગાંધીજીનું વજન સરેરાશ દિવસના બે રતલ પ્રમાણે ઘટવા પામ્યું માનવજાત માટેના તેમના પોતાના ઊંડા પ્રેમમાંથી ઉદ્ભવી હતી, છે & હતું. પણ તે ૧૦૭ રતલે સ્થિર થઈ ગયું. કિડનીના કામ કરવાની જે માનવજાત માટેના મારા પ્રેમ કરતાં અનેકગણી વધારે હતી.’ હું હું શક્તિ મંદ પડવાથી શરીરમાં પાણીનું પ્રમાણ વધી ગયું હતું. એને ૧૭મી જાન્યુઆરીએ પાછલે પહોરે ઊબકા શરૂ થયા અને હું કે પરિણામ દુર્બળ બની ચૂકેલા હૃદયને વધુ ને વધુ તાણ પહોંચતી ગાંધીજીનું માથાનું ભારેપણું વધવા પામ્યું. બપોર પછી અસુખ ?
અને બેચેની પણ વધવા પામ્યાં હતાં. તેમની બરદાસમાં રહેલા | ઉપવાસ છોડવાની ગાંધીજીએ ના જ પાડ્યા કરી એથી પ્રત્યેક દાક્તરે કહ્યું કે, આપ પીઓ એ પાણીમાં માત્ર બે ઔસ નારંગીનો હું ૯ વ્યક્તિ એવો સવાલ પૂછવા લાગી કે, એવી કઈ ચોક્કસ કસોટી રસ ઉમેરો. ગાંધીજીએ જવાબ આપ્યો કે, “તમારા પ્રેમની હું કદર
તેમને સંતોષ આપી શકશે. એ જ વખતે કરાંચીથી તાર આવ્યો. કરું છું, પરંતુ મારે મરવાનું જ હોય તો મને મરવા દો.” ણ દિલ્હીમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવેલા મુસલમાનોએ પુછાવ્યું કે, હવે પંડિત નેહરુ આ વેદનાયુક્ત દૃશ્ય જોઈ શક્યા નહીં. તરત જ હું અમે દિલ્હી પાછા ફરી શકીએ અને અમારાં અસલ ઘરોમાં ફરીથી તેમણે પોતાનું મોં ફેરવી લીધું અને પોતાની આંખમાંનાં અશ્રુ લૂછી કે વસી શકીએ? એ તાર વાંચતાંની સાથે ગાંધીજીએ કહ્યું કે, “આ નાખ્યાં. કે રહી એ કસોટી.' અમારે અમારા કુટુંબ પરિવાર સાથે નિરાશ્રિતોની ગાંધીજીના લાંબા ઉપવાસોના સંબંધમાં આશ્ચર્યકારક વસ્તુ એ ? ૐ છાવણીઓમાં દિલ્હીની શિયાળાની કકડતી ઠંડીમાં રહેવું પડશે તોયે છે કે, એ ઉપવાસો દરમ્યાન, તેમણે અસાધારણ માનસિક તાકાત ૐ હું મુસલમાનો પાછા ફરે અને પોતપોતાના અસલ ઘરોમાં રહે એ અને સામર્થ્ય દાખવ્યાં છે. ઉપવાસ આગળ વધે તેમ તેમ તેમનું મન ૬ વસ્તુને અમે આવકારીશું, એવી મતલબની જાહેરાત પર સાંજ સુધીમાં વધારે સૂક્ષ્મ અને જાગ્રત બનતું જતું, તેમની અંત:પ્રેરણા વધારે ; કે એક હજાર જેટલા નિરાશ્રિતોએ સહી કરી.
સતેજ બનતી જતી, તેમની અંતઃસૂઝ વધારે ઊંડી બનતી જતી અને ? ગાંધીજીના ઉપવાસને પાંચમે દિવસે દિલ્હીમાં આશાની લાગણી તેમનો આત્મા વધારે સંવેદનશીલ, વધારે તીવ્ર તથા ક્ષમાશીલતા ? હું સ્પષ્ટ દેખાતી હતી. આખું દિલ્હી શહેર ખળભળી ઊઠ્યું. એકતાના અને કરુણાથી વધારે ઊભરાતો બનતો હતો. ૧૯૪૮ના 8 હું પોકારો તથા મહાત્મા ગાંધીના લાંબા આયુષ્ય માટે પ્રાર્થના કરતાં જાન્યુઆરીના તેમના ઉપવાસને પાંચમા દિવસે દાક્તરોના હું કું સંખ્યાબંધ સરઘસો શહેરના જુદા જુદા ભાગોમાં ફરવા લાગ્યાં. બુલેટિનમાં ગંભીર ચેતવણી આપવામાં આવી: “અમારા અભિપ્રાય છે કે પીઢ પત્રકાર અને રેટ્સમૅન છાપાના ભૂતપૂર્વ મંત્રી આર્થરમૂર, પ્રમાણે, ઉપવાસ ચાલુ રહેવા દેવા એ ઘણું જ અનિચ્છનીય છે.' 5 ડું ઉપવાસની પદ્ધતિના ઔચિત્ય વિષે હંમેશાં શંકા સેવતા આવ્યા ગવર્નર-જનરલ માટેના સઘળા વિધિ-નિષેધોનો ભંગ કરીને ફેં ૬ હતા. પરંતુ ૧૯૪૭ના ઑગસ્ટમાં ગાંધીજીના કલકત્તાના ઉપવાસ લૉર્ડ માઉન્ટબૅટન તથા તેમની પત્ની ગાંધીજીને મળવા આવ્યાં. ક પછી, તેમના વિચારોમાં પલટો આવવા લાગ્યો હતો. પાટનગરમાં એ જ દિવસે સાંજે શાંતિ-સભાને સંબોધતાં મૌલાના આઝાદે ક હું કોમી શાંતિ માટે ઉપવાસ પર ઊતરવાનો ગાંધીજીનો નિર્ણય જણાવ્યું કે, પાછલે પહોરે હું ગાંધીજીને મળ્યો હતો. મેં તેમને કહ્યું કે હું સાંભળ્યા પછી, સહાનુભૂતિમાં તેમણે પણ ઉપવાસ શરૂ કર્યા. તેમણે કે, આપે લોકોનો હૃદયપલટો' કરવાને અર્થે ઉપવાસ આદર્યા છે. હું ગાંધીજી પરના પત્રમાં લખ્યું:
પરંતુ એ જરૂરી હૃદયપલટો ક્યારે થયો એનો અંદાજ કાઢવાનું મુશ્કેલ છે ઉપવાસ ન કરવાને આપને આગ્રહ કરનારાઓ પૈકીનો હું છે. એથી કરીને, આપ અમને એવી નક્કર શરતો જણાવો, જે પૂરી રે નથી. આપ સાચા છો એ હું ખાતરીપૂર્વક માનું છું. આ ઝેરવેરો પચ્ચે, આપ ઉપવાસ છોડી શકો. આના જવાબમાં ગાંધીજીએ મને ચાલુ રહ્યાં તો, આ બે સંસ્થાનોને વધારે ભીષણ આપત્તિઓમાંથી સાત શરતો જણાવી. એ શરતો પર બધા પક્ષો તેમની સહી આપે શું કેવળ ચમત્કાર જ ઉગારી શકે. કલકત્તામાં આપે ઘણું કર્યું હતું. તો ઉપવાસ છૂટે. મૌલાના સાહેબે ચેતવણી ઉચ્ચારી કે, સત્યના ૪ પરંતુ અહીં તો એથી ઘણાં વધારેની જરૂર છે. મને લાગે છે કે, ઉપદેશકને આપણે સાચી ખાતરી જ આપવી જોઈએ. તેમની જિંદગી આપનું પગલું મંજૂર રાખનારાઓ અને એના પ્રત્યે સહાનુભૂતિ બચાવવાને માટે પણ આપણે કશું ખોટું ઉપજાવી કાઢવું ન જોઈએ. જે ધરાવનારાઓ, સહાનુભિતિમાં ઉપવાસ કરીને આપને મદદ તેમણે જે કરવાને આપણને સૂચવ્યું છે એ જો આપણે કરી શકતા કરી શકે.
હોઈએ તો જ આપણે તેમની પાસે જઈ શકીએ અને ઉપવાસ ગાંધીજીના અવસાન બાદ આર્થર મૂરે લખ્યું: ‘ગાંધીજીએ છોડવાને તેમને કહી શકીએ.” અહિંસા શબ્દમાં ઉમેરેલા પ્રેમના તત્ત્વની મેં સર્વથા ઓછી કિંમત શહેરમાં બધું કામકાજ એક દિવસ માટે બંધ રાખવામાં આવ્યું. ૬ આંકી હતી એ હવે હું જોઉં છું. હવે હું એ પણ જોઉં છું કે, એ વસ્તુ મુસલમાનો, હિંદુઓ તથા શીખો હજારોની સંખ્યામાં બહાર નીકળી હૈં
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક કા ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5 ગાંધી 4
ગાંધી જીવનનો અંતિમ અધ્યાય વિશે
માણસ જાણી જોઈને પતનના માર્ગે ચાલે છે એ ભારે દુઃખની વાત છે.
વતનો અંતિમ અધ્યાય વિશેષાંક 5